| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಅನುಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
ಕಿರಿಯಾಬ್ಯಾಕತಕಥಾವಣ್ಣನಾ
Kiriyābyākatakathāvaṇṇanā
೫೬೮. ಪುರಿಮಾ ಪವತ್ತೀತಿ ಮಹಾಕಿರಿಯಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಆಹ। ತಾಯ ಹಿ ಖೀಣಾಸವೋ ಏವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಇದಂ ಪನ ಚಿತ್ತಂ ವಿಚಾರಣಪಞ್ಞಾರಹಿತ’’ನ್ತಿ। ಏವನ್ತಿ ಯಥಾ ಸೋತದ್ವಾರೇ, ಏವಂ ಘಾನದ್ವಾರಾದೀಸುಪಿ ಮಹಾಕಿರಿಯಚಿತ್ತೇಹಿ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ವಿಸಯೇ ಇದಮತ್ಥಿಕತಾಯ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾಯ ಇದಂ ಚಿತ್ತಂ ವತ್ತತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಪಞ್ಚದ್ವಾರಾನುಗತಂ ಹುತ್ವಾ ಲಬ್ಭಮಾನನ್ತಿ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ಪವತ್ತಮಹಾಕಿರಿಯಚಿತ್ತಾನಂ ಪಿಟ್ಠಿವಟ್ಟಕಭಾವೇನ ಇಮಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ಏವ ವಾ ಇದಮೇವ ಪವತ್ತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ಲೋಲುಪ್ಪ…ಪೇ॰… ಭೂತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ಪಠಮಂ ಇಮಿನಾ ಚಿತ್ತೇನ ಸೋಮನಸ್ಸಿತೋ ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಮಹಾಕಿರಿಯಚಿತ್ತೇಹಿ ತಂ ತಂ ಅತ್ಥಂ ವಿಚಿನೋತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ। ಪುಬ್ಬೇಯೇವ ಪನ ಮನೋದ್ವಾರಿಕಚಿತ್ತೇನ ಪಧಾನಸಾರುಪ್ಪಟ್ಠಾನಾದಿಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನ್ತಸ್ಸ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ತಾದಿಸಸ್ಸೇವ ತಾದಿಸೇಸು ರೂಪಾದೀಸು ಇದಂ ಚಿತ್ತಂ ಪವತ್ತತೀತಿ ವದನ್ತಿ। ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ಏವ ಪವತ್ತಂ ಲೋಲುಪ್ಪತಣ್ಹಾಪಹಾನಾದಿಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಹೇತು ಯಥಾವುತ್ತಕಾರಣಭೂತಂ ಜಾತನ್ತಿ ಏವಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ। ಏವಞ್ಚ ಸತಿ ಇಮಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭೂತಾ ಪುರಿಮಾ ಪವತ್ತೀತಿ ಇದಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಸಮತ್ಥಿತಂ ಹೋತಿ।
568. Purimā pavattīti mahākiriyacittappavattiṃ āha. Tāya hi khīṇāsavo evaṃ paccavekkhati. Tenevāha ‘‘idaṃ pana cittaṃ vicāraṇapaññārahita’’nti. Evanti yathā sotadvāre, evaṃ ghānadvārādīsupi mahākiriyacittehi tasmiṃ tasmiṃ visaye idamatthikatāya paricchinnāya idaṃ cittaṃ vattatīti dasseti. Pañcadvārānugataṃ hutvā labbhamānanti pañcadvāre pavattamahākiriyacittānaṃ piṭṭhivaṭṭakabhāvena imassa cittassa pavattiṃ sandhāya vuttaṃ, pañcadvāre eva vā idameva pavattanti sambandho. ‘‘Loluppa…pe… bhūta’’nti vuttattā pañcadvāre paṭhamaṃ iminā cittena somanassito hutvā pacchā mahākiriyacittehi taṃ taṃ atthaṃ vicinotīti ayamattho vutto viya dissati. Pubbeyeva pana manodvārikacittena padhānasāruppaṭṭhānādiṃ paricchindantassa pañcadvāre tādisasseva tādisesu rūpādīsu idaṃ cittaṃ pavattatīti vadanti. Ayampi attho pañcadvāre eva pavattaṃ loluppataṇhāpahānādipaccavekkhaṇāhetu yathāvuttakāraṇabhūtaṃ jātanti evaṃ yojetvā sakkā vattuṃ. Evañca sati imassa cittassa paccayabhūtā purimā pavattīti idampi vacanaṃ samatthitaṃ hoti.
ಏತ್ಥ ಚ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ಇಮಿನಾ ಚಿತ್ತೇನ ಸೋಮನಸ್ಸುಪ್ಪಾದನಮತ್ತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ನ ಹಾಸುಪ್ಪಾದನಂ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕಚಿತ್ತಾನಂ ಅವಿಞ್ಞತ್ತಿಜನಕತ್ತಾ, ಮನೋದ್ವಾರೇ ಪನ ಹಾಸುಪ್ಪಾದನಂ ಹೋತಿ। ತೇನೇವ ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ‘‘ಸೋಮನಸ್ಸಿತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ವುತ್ತಂ, ಮನೋದ್ವಾರೇ ಚ ‘‘ಹಾಸಯಮಾನ’’ನ್ತಿ। ಇಮಿನಾ ಹಸಿತುಪ್ಪಾದಚಿತ್ತೇನ ಪವತ್ತಿಯಮಾನಮ್ಪಿ ಭಗವತೋ ಸಿತಕರಣಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಅನಾಗತಂಸಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಾನಂ ಅನುವತ್ತಕತ್ತಾ ಞಾಣಾನುಪರಿವತ್ತಿಯೇವಾತಿ। ಏವಂ ಪನ ಞಾಣಾನುಪರಿವತ್ತಿಭಾವೇ ಸತಿ ನ ಕೋಚಿ ಪಾಳಿಅಟ್ಠಕಥಾನಂ ವಿರೋಧೋ, ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ತೇಸಂ ಞಾಣಾನಂ ಚಿಣ್ಣಪರಿಯನ್ತೇ ಇದಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅವಸ್ಸಞ್ಚ ಏತಂ ಏವಂ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಆವಜ್ಜನಚಿತ್ತಸ್ಸಪಿ ಭಗವತೋ ಪವತ್ತಿ ನ ಯುಜ್ಜೇಯ್ಯ। ತಸ್ಸಪಿ ಹಿ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಸಮುಟ್ಠಾಪಕಭಾವಸ್ಸ ನಿಚ್ಛಿತತ್ತಾ, ನ ಚ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಸಮುಟ್ಠಾಪಕತ್ತೇ ತಂಸಮುಟ್ಠಿತಾಯ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದಿಭಾವಂ ಆವಜ್ಜನಭಾವೋ ವಿಬನ್ಧತೀತಿ।
Ettha ca pañcadvāre iminā cittena somanassuppādanamattaṃ daṭṭhabbaṃ, na hāsuppādanaṃ pañcadvārikacittānaṃ aviññattijanakattā, manodvāre pana hāsuppādanaṃ hoti. Teneva hi aṭṭhakathāyaṃ pañcadvāre ‘‘somanassito hotī’’ti ettakameva vuttaṃ, manodvāre ca ‘‘hāsayamāna’’nti. Iminā hasituppādacittena pavattiyamānampi bhagavato sitakaraṇaṃ pubbenivāsaanāgataṃsasabbaññutaññāṇānaṃ anuvattakattā ñāṇānuparivattiyevāti. Evaṃ pana ñāṇānuparivattibhāve sati na koci pāḷiaṭṭhakathānaṃ virodho, evañca katvā aṭṭhakathāyaṃ ‘‘tesaṃ ñāṇānaṃ ciṇṇapariyante idaṃ cittaṃ uppajjatī’’ti vuttaṃ. Avassañca etaṃ evaṃ icchitabbaṃ, aññathā āvajjanacittassapi bhagavato pavatti na yujjeyya. Tassapi hi viññattisamuṭṭhāpakabhāvassa nicchitattā, na ca viññattisamuṭṭhāpakatte taṃsamuṭṭhitāya viññattiyā kāyakammādibhāvaṃ āvajjanabhāvo vibandhatīti.
ತತೋ ಏವಾತಿ ಮೂಲಾಭಾವೇನ ನ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತತ್ತಾ ಏವ। ‘‘ಅಹೇತುಕಾನಂ ಝಾನಙ್ಗಾನಿ ಬಲಾನಿ ಚಾ’’ತಿ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ ಝಾನಙ್ಗಾನಿ ಚಾತಿ ಚ-ಸದ್ದೋ। ಯದಿ ಅಪರಿಪುಣ್ಣತ್ತಾ ಬಲಭಾವಸ್ಸ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅಹೇತುಕದ್ವಯೇ ಬಲಾನಿ ಅನುದ್ದಿಟ್ಠಾನಿ ಅಸಙ್ಗಹಿತಾನಿ ಚ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾನೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಸಮ್ಮಾ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಸಭಾವಾನಂ ಕುಸಲಾನಂ ಪಟಿಭಾಗಭೂತೋ ವಿಪಾಕೋಪಿ ಫಲಂ ವಿಯ ತಂಸಭಾವೋ ಸಿಯಾತಿ ಸಹೇತುಕವಿಪಾಕಚಿತ್ತಾನಿ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಕಿರಿಯಚಿತ್ತಕತತ್ತಾ ವಾ ‘‘ಮಹಾಕಿರಿಯಚಿತ್ತೇಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಥ ವಾ ಮಹಾಕಿರಿಯಚಿತ್ತೇಸುಚಾತಿ ಚ-ಸದ್ದೇನ ಸಹೇತುಕವಿಪಾಕಚಿತ್ತಾನಿಪಿ ಗಹಿತಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ।
Tato evāti mūlābhāvena na suppatiṭṭhitattā eva. ‘‘Ahetukānaṃ jhānaṅgāni balāni cā’’ti sampiṇḍanattho jhānaṅgāni cāti ca-saddo. Yadi aparipuṇṇattā balabhāvassa imasmiṃ ahetukadvaye balāni anuddiṭṭhāni asaṅgahitāni ca, atha kasmā niddiṭṭhānīti āha ‘‘yasmā panā’’tiādi. Sammā niyyānikasabhāvānaṃ kusalānaṃ paṭibhāgabhūto vipākopi phalaṃ viya taṃsabhāvo siyāti sahetukavipākacittāni aggahetvā kiriyacittakatattā vā ‘‘mahākiriyacittesū’’ti vuttaṃ. Atha vā mahākiriyacittesucāti ca-saddena sahetukavipākacittānipi gahitānīti veditabbāni.
೫೭೪. ‘‘ಇನ್ದ್ರಿಯ …ಪೇ॰… ಇಮಸ್ಸಾನನ್ತರಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ತೇಸಂ ಞಾಣಾನಂ ಕಾಮಾವಚರತ್ತಾ। ಇತರೇಸಂ ಮಹಗ್ಗತತ್ತಾ ‘‘ಪರಿಕಮ್ಮಾನನ್ತರಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
574. ‘‘Indriya…pe… imassānantaraṃ uppajjamānānī’’ti vuttaṃ tesaṃ ñāṇānaṃ kāmāvacarattā. Itaresaṃ mahaggatattā ‘‘parikammānantarānī’’ti vuttaṃ.
೫೭೭. ಆಹಿತೋ ಅಹಂ ಮಾನೋ ಏತ್ಥಾತಿ ಅತ್ತಾ, ಸೋ ಏವ ಭವತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ಪರಪರಿಕಪ್ಪಿತೋ ವಿಯ ನಿಚ್ಚೋತಿ ಅತ್ತಭಾವೋ। ಅತ್ತಾತಿ ವಾ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೇಹಿ ಗಹೇತಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಭವತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಅತ್ತಭಾವೋ।
577. Āhito ahaṃ māno etthāti attā, so eva bhavati uppajjati, na paraparikappito viya niccoti attabhāvo. Attāti vā diṭṭhigatikehi gahetabbākārena bhavati pavattatīti attabhāvo.
ಕಿರಿಯಾಬ್ಯಾಕತಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Kiriyābyākatakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಕಣ್ಡವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Cittuppādakaṇḍavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀಪಾಳಿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ಅಹೇತುಕಕಿರಿಯಾಅಬ್ಯಾಕತಂ • Ahetukakiriyāabyākataṃ
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣಿ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā
ಕಿರಿಯಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಚಿತ್ತಾನಿ • Kiriyamanoviññāṇadhātucittāni
ರೂಪಾವಚರಾರೂಪಾವಚರಕಿರಿಯಂ • Rūpāvacarārūpāvacarakiriyaṃ
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā
ಕಿರಿಯಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಚಿತ್ತವಣ್ಣನಾ • Kiriyamanoviññāṇadhātucittavaṇṇanā
ರೂಪಾವಚರಾರೂಪಾವಚರಕಿರಿಯಚಿತ್ತವಣ್ಣನಾ • Rūpāvacarārūpāvacarakiriyacittavaṇṇanā
