| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-අනුටීකා • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
කිරියාබ්‍යාකතකථාවණ්‌ණනා
Kiriyābyākatakathāvaṇṇanā
568. පුරිමා පවත්‌තීති මහාකිරියචිත්‌තප්‌පවත්‌තිං ආහ. තාය හි ඛීණාසවො එවං පච්‌චවෙක්‌ඛති. තෙනෙවාහ ‘‘ඉදං පන චිත්‌තං විචාරණපඤ්‌ඤාරහිත’’න්‌ති. එවන්‌ති යථා සොතද්‌වාරෙ, එවං ඝානද්‌වාරාදීසුපි මහාකිරියචිත්‌තෙහි තස්‌මිං තස්‌මිං විසයෙ ඉදමත්‌ථිකතාය පරිච්‌ඡින්‌නාය ඉදං චිත්‌තං වත්‌තතීති දස්‌සෙති. පඤ්‌චද්‌වාරානුගතං හුත්‌වා ලබ්‌භමානන්‌ති පඤ්‌චද්‌වාරෙ පවත්‌තමහාකිරියචිත්‌තානං පිට්‌ඨිවට්‌ටකභාවෙන ඉමස්‌ස චිත්‌තස්‌ස පවත්‌තිං සන්‌ධාය වුත්‌තං, පඤ්‌චද්‌වාරෙ එව වා ඉදමෙව පවත්‌තන්‌ති සම්‌බන්‌ධො. ‘‘ලොලුප්‌ප…පෙ.… භූත’’න්‌ති වුත්‌තත්‌තා පඤ්‌චද්‌වාරෙ පඨමං ඉමිනා චිත්‌තෙන සොමනස්‌සිතො හුත්‌වා පච්‌ඡා මහාකිරියචිත්‌තෙහි තං තං අත්‌ථං විචිනොතීති අයමත්‌ථො වුත්‌තො විය දිස්‌සති. පුබ්‌බෙයෙව පන මනොද්‌වාරිකචිත්‌තෙන පධානසාරුප්‌පට්‌ඨානාදිං පරිච්‌ඡින්‌දන්‌තස්‌ස පඤ්‌චද්‌වාරෙ තාදිසස්‌සෙව තාදිසෙසු රූපාදීසු ඉදං චිත්‌තං පවත්‌තතීති වදන්‌ති. අයම්‌පි අත්‌ථො පඤ්‌චද්‌වාරෙ එව පවත්‌තං ලොලුප්‌පතණ්‌හාපහානාදිපච්‌චවෙක්‌ඛණාහෙතු යථාවුත්‌තකාරණභූතං ජාතන්‌ති එවං යොජෙත්‌වා සක්‌කා වත්‌තුං. එවඤ්‌ච සති ඉමස්‌ස චිත්‌තස්‌ස පච්‌චයභූතා පුරිමා පවත්‌තීති ඉදම්‌පි වචනං සමත්‌ථිතං හොති.
568. Purimā pavattīti mahākiriyacittappavattiṃ āha. Tāya hi khīṇāsavo evaṃ paccavekkhati. Tenevāha ‘‘idaṃ pana cittaṃ vicāraṇapaññārahita’’nti. Evanti yathā sotadvāre, evaṃ ghānadvārādīsupi mahākiriyacittehi tasmiṃ tasmiṃ visaye idamatthikatāya paricchinnāya idaṃ cittaṃ vattatīti dasseti. Pañcadvārānugataṃ hutvā labbhamānanti pañcadvāre pavattamahākiriyacittānaṃ piṭṭhivaṭṭakabhāvena imassa cittassa pavattiṃ sandhāya vuttaṃ, pañcadvāre eva vā idameva pavattanti sambandho. ‘‘Loluppa…pe… bhūta’’nti vuttattā pañcadvāre paṭhamaṃ iminā cittena somanassito hutvā pacchā mahākiriyacittehi taṃ taṃ atthaṃ vicinotīti ayamattho vutto viya dissati. Pubbeyeva pana manodvārikacittena padhānasāruppaṭṭhānādiṃ paricchindantassa pañcadvāre tādisasseva tādisesu rūpādīsu idaṃ cittaṃ pavattatīti vadanti. Ayampi attho pañcadvāre eva pavattaṃ loluppataṇhāpahānādipaccavekkhaṇāhetu yathāvuttakāraṇabhūtaṃ jātanti evaṃ yojetvā sakkā vattuṃ. Evañca sati imassa cittassa paccayabhūtā purimā pavattīti idampi vacanaṃ samatthitaṃ hoti.
එත්‌ථ ච පඤ්‌චද්‌වාරෙ ඉමිනා චිත්‌තෙන සොමනස්‌සුප්‌පාදනමත්‌තං දට්‌ඨබ්‌බං, න හාසුප්‌පාදනං පඤ්‌චද්‌වාරිකචිත්‌තානං අවිඤ්‌ඤත්‌තිජනකත්‌තා, මනොද්‌වාරෙ පන හාසුප්‌පාදනං හොති. තෙනෙව හි අට්‌ඨකථායං පඤ්‌චද්‌වාරෙ ‘‘සොමනස්‌සිතො හොතී’’ති එත්‌තකමෙව වුත්‌තං, මනොද්‌වාරෙ ච ‘‘හාසයමාන’’න්‌ති. ඉමිනා හසිතුප්‌පාදචිත්‌තෙන පවත්‌තියමානම්‌පි භගවතො සිතකරණං පුබ්‌බෙනිවාසඅනාගතංසසබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණානං අනුවත්‌තකත්‌තා ඤාණානුපරිවත්‌තියෙවාති. එවං පන ඤාණානුපරිවත්‌තිභාවෙ සති න කොචි පාළිඅට්‌ඨකථානං විරොධො, එවඤ්‌ච කත්‌වා අට්‌ඨකථායං ‘‘තෙසං ඤාණානං චිණ්‌ණපරියන්‌තෙ ඉදං චිත්‌තං උප්‌පජ්‌ජතී’’ති වුත්‌තං. අවස්‌සඤ්‌ච එතං එවං ඉච්‌ඡිතබ්‌බං, අඤ්‌ඤථා ආවජ්‌ජනචිත්‌තස්‌සපි භගවතො පවත්‌ති න යුජ්‌ජෙය්‍ය. තස්‌සපි හි විඤ්‌ඤත්‌තිසමුට්‌ඨාපකභාවස්‌ස නිච්‌ඡිතත්‌තා, න ච විඤ්‌ඤත්‌තිසමුට්‌ඨාපකත්‌තෙ තංසමුට්‌ඨිතාය විඤ්‌ඤත්‌තියා කායකම්‌මාදිභාවං ආවජ්‌ජනභාවො විබන්‌ධතීති.
Ettha ca pañcadvāre iminā cittena somanassuppādanamattaṃ daṭṭhabbaṃ, na hāsuppādanaṃ pañcadvārikacittānaṃ aviññattijanakattā, manodvāre pana hāsuppādanaṃ hoti. Teneva hi aṭṭhakathāyaṃ pañcadvāre ‘‘somanassito hotī’’ti ettakameva vuttaṃ, manodvāre ca ‘‘hāsayamāna’’nti. Iminā hasituppādacittena pavattiyamānampi bhagavato sitakaraṇaṃ pubbenivāsaanāgataṃsasabbaññutaññāṇānaṃ anuvattakattā ñāṇānuparivattiyevāti. Evaṃ pana ñāṇānuparivattibhāve sati na koci pāḷiaṭṭhakathānaṃ virodho, evañca katvā aṭṭhakathāyaṃ ‘‘tesaṃ ñāṇānaṃ ciṇṇapariyante idaṃ cittaṃ uppajjatī’’ti vuttaṃ. Avassañca etaṃ evaṃ icchitabbaṃ, aññathā āvajjanacittassapi bhagavato pavatti na yujjeyya. Tassapi hi viññattisamuṭṭhāpakabhāvassa nicchitattā, na ca viññattisamuṭṭhāpakatte taṃsamuṭṭhitāya viññattiyā kāyakammādibhāvaṃ āvajjanabhāvo vibandhatīti.
තතො එවාති මූලාභාවෙන න සුප්‌පතිට්‌ඨිතත්‌තා එව. ‘‘අහෙතුකානං ඣානඞ්‌ගානි බලානි චා’’ති සම්‌පිණ්‌ඩනත්‌ථො ඣානඞ්‌ගානි චාති ච-සද්‌දො. යදි අපරිපුණ්‌ණත්‌තා බලභාවස්‌ස ඉමස්‌මිං අහෙතුකද්‌වයෙ බලානි අනුද්‌දිට්‌ඨානි අසඞ්‌ගහිතානි ච, අථ කස්‌මා නිද්‌දිට්‌ඨානීති ආහ ‘‘යස්‌මා පනා’’තිආදි. සම්‌මා නිය්‍යානිකසභාවානං කුසලානං පටිභාගභූතො විපාකොපි ඵලං විය තංසභාවො සියාති සහෙතුකවිපාකචිත්‌තානි අග්‌ගහෙත්‌වා කිරියචිත්‌තකතත්‌තා වා ‘‘මහාකිරියචිත්‌තෙසූ’’ති වුත්‌තං. අථ වා මහාකිරියචිත්‌තෙසුචාති ච-සද්‌දෙන සහෙතුකවිපාකචිත්‌තානිපි ගහිතානීති වෙදිතබ්‌බානි.
Tato evāti mūlābhāvena na suppatiṭṭhitattā eva. ‘‘Ahetukānaṃ jhānaṅgāni balāni cā’’ti sampiṇḍanattho jhānaṅgāni cāti ca-saddo. Yadi aparipuṇṇattā balabhāvassa imasmiṃ ahetukadvaye balāni anuddiṭṭhāni asaṅgahitāni ca, atha kasmā niddiṭṭhānīti āha ‘‘yasmā panā’’tiādi. Sammā niyyānikasabhāvānaṃ kusalānaṃ paṭibhāgabhūto vipākopi phalaṃ viya taṃsabhāvo siyāti sahetukavipākacittāni aggahetvā kiriyacittakatattā vā ‘‘mahākiriyacittesū’’ti vuttaṃ. Atha vā mahākiriyacittesucāti ca-saddena sahetukavipākacittānipi gahitānīti veditabbāni.
574. ‘‘ඉන්‌ද්‍රිය …පෙ.… ඉමස්‌සානන්‌තරං උප්‌පජ්‌ජමානානී’’ති වුත්‌තං තෙසං ඤාණානං කාමාවචරත්‌තා. ඉතරෙසං මහග්‌ගතත්‌තා ‘‘පරිකම්‌මානන්‌තරානී’’ති වුත්‌තං.
574. ‘‘Indriya…pe… imassānantaraṃ uppajjamānānī’’ti vuttaṃ tesaṃ ñāṇānaṃ kāmāvacarattā. Itaresaṃ mahaggatattā ‘‘parikammānantarānī’’ti vuttaṃ.
577. ආහිතො අහං මානො එත්‌ථාති අත්‌තා, සො එව භවති උප්‌පජ්‌ජති, න පරපරිකප්‌පිතො විය නිච්‌චොති අත්‌තභාවො. අත්‌තාති වා දිට්‌ඨිගතිකෙහි ගහෙතබ්‌බාකාරෙන භවති පවත්‌තතීති අත්‌තභාවො.
577. Āhito ahaṃ māno etthāti attā, so eva bhavati uppajjati, na paraparikappito viya niccoti attabhāvo. Attāti vā diṭṭhigatikehi gahetabbākārena bhavati pavattatīti attabhāvo.
කිරියාබ්‍යාකතකථාවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Kiriyābyākatakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
චිත්‌තුප්‌පාදකණ්‌ඩවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Cittuppādakaṇḍavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණීපාළි • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / අහෙතුකකිරියාඅබ්‍යාකතං • Ahetukakiriyāabyākataṃ
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / අභිධම්‌මපිටක (අට්‌ඨකථා) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ධම්‌මසඞ්‌ගණි-අට්‌ඨකථා • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā
කිරියමනොවිඤ්‌ඤාණධාතුචිත්‌තානි • Kiriyamanoviññāṇadhātucittāni
රූපාවචරාරූපාවචරකිරියං • Rūpāvacarārūpāvacarakiriyaṃ
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-මූලටීකා • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā
කිරියමනොවිඤ්‌ඤාණධාතුචිත්‌තවණ්‌ණනා • Kiriyamanoviññāṇadhātucittavaṇṇanā
රූපාවචරාරූපාවචරකිරියචිත්‌තවණ්‌ණනා • Rūpāvacarārūpāvacarakiriyacittavaṇṇanā
