| Library / Tipiṭaka / ཏིཔིཊཀ • Tipiṭaka / དྷམྨསངྒཎཱི-ཨནུཊཱིཀཱ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
ཀིརིཡཱབྱཱཀཏཀཐཱཝཎྞནཱ
Kiriyābyākatakathāvaṇṇanā
༥༦༨. པུརིམཱ པཝཏྟཱིཏི མཧཱཀིརིཡཙིཏྟཔྤཝཏྟིཾ ཨཱཧ། ཏཱཡ ཧི ཁཱིཎཱསཝོ ཨེཝཾ པཙྩཝེཀྑཏི། ཏེནེཝཱཧ ‘‘ཨིདཾ པན ཙིཏྟཾ ཝིཙཱརཎཔཉྙཱརཧིཏ’’ནྟི། ཨེཝནྟི ཡཐཱ སོཏདྭཱརེ, ཨེཝཾ གྷཱནདྭཱརཱདཱིསུཔི མཧཱཀིརིཡཙིཏྟེཧི ཏསྨིཾ ཏསྨིཾ ཝིསཡེ ཨིདམཏྠིཀཏཱཡ པརིཙྪིནྣཱཡ ཨིདཾ ཙིཏྟཾ ཝཏྟཏཱིཏི དསྶེཏི། པཉྩདྭཱརཱནུགཏཾ ཧུཏྭཱ ལབྦྷམཱནནྟི པཉྩདྭཱརེ པཝཏྟམཧཱཀིརིཡཙིཏྟཱནཾ པིཊྛིཝཊྚཀབྷཱཝེན ཨིམསྶ ཙིཏྟསྶ པཝཏྟིཾ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟཾ, པཉྩདྭཱརེ ཨེཝ ཝཱ ཨིདམེཝ པཝཏྟནྟི སམྦནྡྷོ། ‘‘ལོལུཔྤ…པེ॰… བྷཱུཏ’’ནྟི ཝུཏྟཏྟཱ པཉྩདྭཱརེ པཋམཾ ཨིམིནཱ ཙིཏྟེན སོམནསྶིཏོ ཧུཏྭཱ པཙྪཱ མཧཱཀིརིཡཙིཏྟེཧི ཏཾ ཏཾ ཨཏྠཾ ཝིཙིནོཏཱིཏི ཨཡམཏྠོ ཝུཏྟོ ཝིཡ དིསྶཏི། པུབྦེཡེཝ པན མནོདྭཱརིཀཙིཏྟེན པདྷཱནསཱརུཔྤཊྛཱནཱདིཾ པརིཙྪིནྡནྟསྶ པཉྩདྭཱརེ ཏཱདིསསྶེཝ ཏཱདིསེསུ རཱུཔཱདཱིསུ ཨིདཾ ཙིཏྟཾ པཝཏྟཏཱིཏི ཝདནྟི། ཨཡམྤི ཨཏྠོ པཉྩདྭཱརེ ཨེཝ པཝཏྟཾ ལོལུཔྤཏཎྷཱཔཧཱནཱདིཔཙྩཝེཀྑཎཱཧེཏུ ཡཐཱཝུཏྟཀཱརཎབྷཱུཏཾ ཛཱཏནྟི ཨེཝཾ ཡོཛེཏྭཱ སཀྐཱ ཝཏྟུཾ། ཨེཝཉྩ སཏི ཨིམསྶ ཙིཏྟསྶ པཙྩཡབྷཱུཏཱ པུརིམཱ པཝཏྟཱིཏི ཨིདམྤི ཝཙནཾ སམཏྠིཏཾ ཧོཏི།
568. Purimā pavattīti mahākiriyacittappavattiṃ āha. Tāya hi khīṇāsavo evaṃ paccavekkhati. Tenevāha ‘‘idaṃ pana cittaṃ vicāraṇapaññārahita’’nti. Evanti yathā sotadvāre, evaṃ ghānadvārādīsupi mahākiriyacittehi tasmiṃ tasmiṃ visaye idamatthikatāya paricchinnāya idaṃ cittaṃ vattatīti dasseti. Pañcadvārānugataṃ hutvā labbhamānanti pañcadvāre pavattamahākiriyacittānaṃ piṭṭhivaṭṭakabhāvena imassa cittassa pavattiṃ sandhāya vuttaṃ, pañcadvāre eva vā idameva pavattanti sambandho. ‘‘Loluppa…pe… bhūta’’nti vuttattā pañcadvāre paṭhamaṃ iminā cittena somanassito hutvā pacchā mahākiriyacittehi taṃ taṃ atthaṃ vicinotīti ayamattho vutto viya dissati. Pubbeyeva pana manodvārikacittena padhānasāruppaṭṭhānādiṃ paricchindantassa pañcadvāre tādisasseva tādisesu rūpādīsu idaṃ cittaṃ pavattatīti vadanti. Ayampi attho pañcadvāre eva pavattaṃ loluppataṇhāpahānādipaccavekkhaṇāhetu yathāvuttakāraṇabhūtaṃ jātanti evaṃ yojetvā sakkā vattuṃ. Evañca sati imassa cittassa paccayabhūtā purimā pavattīti idampi vacanaṃ samatthitaṃ hoti.
ཨེཏྠ ཙ པཉྩདྭཱརེ ཨིམིནཱ ཙིཏྟེན སོམནསྶུཔྤཱདནམཏྟཾ དཊྛབྦཾ, ན ཧཱསུཔྤཱདནཾ པཉྩདྭཱརིཀཙིཏྟཱནཾ ཨཝིཉྙཏྟིཛནཀཏྟཱ, མནོདྭཱརེ པན ཧཱསུཔྤཱདནཾ ཧོཏི། ཏེནེཝ ཧི ཨཊྛཀཐཱཡཾ པཉྩདྭཱརེ ‘‘སོམནསྶིཏོ ཧོཏཱི’’ཏི ཨེཏྟཀམེཝ ཝུཏྟཾ, མནོདྭཱརེ ཙ ‘‘ཧཱསཡམཱན’’ནྟི། ཨིམིནཱ ཧསིཏུཔྤཱདཙིཏྟེན པཝཏྟིཡམཱནམྤི བྷགཝཏོ སིཏཀརཎཾ པུབྦེནིཝཱསཨནཱགཏཾསསབྦཉྙུཏཉྙཱཎཱནཾ ཨནུཝཏྟཀཏྟཱ ཉཱཎཱནུཔརིཝཏྟིཡེཝཱཏི། ཨེཝཾ པན ཉཱཎཱནུཔརིཝཏྟིབྷཱཝེ སཏི ན ཀོཙི པཱལི༹ཨཊྛཀཐཱནཾ ཝིརོདྷོ, ཨེཝཉྩ ཀཏྭཱ ཨཊྛཀཐཱཡཾ ‘‘ཏེསཾ ཉཱཎཱནཾ ཙིཎྞཔརིཡནྟེ ཨིདཾ ཙིཏྟཾ ཨུཔྤཛྫཏཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཨཝསྶཉྩ ཨེཏཾ ཨེཝཾ ཨིཙྪིཏབྦཾ, ཨཉྙཐཱ ཨཱཝཛྫནཙིཏྟསྶཔི བྷགཝཏོ པཝཏྟི ན ཡུཛྫེཡྻ། ཏསྶཔི ཧི ཝིཉྙཏྟིསམུཊྛཱཔཀབྷཱཝསྶ ནིཙྪིཏཏྟཱ, ན ཙ ཝིཉྙཏྟིསམུཊྛཱཔཀཏྟེ ཏཾསམུཊྛིཏཱཡ ཝིཉྙཏྟིཡཱ ཀཱཡཀམྨཱདིབྷཱཝཾ ཨཱཝཛྫནབྷཱཝོ ཝིབནྡྷཏཱིཏི།
Ettha ca pañcadvāre iminā cittena somanassuppādanamattaṃ daṭṭhabbaṃ, na hāsuppādanaṃ pañcadvārikacittānaṃ aviññattijanakattā, manodvāre pana hāsuppādanaṃ hoti. Teneva hi aṭṭhakathāyaṃ pañcadvāre ‘‘somanassito hotī’’ti ettakameva vuttaṃ, manodvāre ca ‘‘hāsayamāna’’nti. Iminā hasituppādacittena pavattiyamānampi bhagavato sitakaraṇaṃ pubbenivāsaanāgataṃsasabbaññutaññāṇānaṃ anuvattakattā ñāṇānuparivattiyevāti. Evaṃ pana ñāṇānuparivattibhāve sati na koci pāḷiaṭṭhakathānaṃ virodho, evañca katvā aṭṭhakathāyaṃ ‘‘tesaṃ ñāṇānaṃ ciṇṇapariyante idaṃ cittaṃ uppajjatī’’ti vuttaṃ. Avassañca etaṃ evaṃ icchitabbaṃ, aññathā āvajjanacittassapi bhagavato pavatti na yujjeyya. Tassapi hi viññattisamuṭṭhāpakabhāvassa nicchitattā, na ca viññattisamuṭṭhāpakatte taṃsamuṭṭhitāya viññattiyā kāyakammādibhāvaṃ āvajjanabhāvo vibandhatīti.
ཏཏོ ཨེཝཱཏི མཱུལཱབྷཱཝེན ན སུཔྤཏིཊྛིཏཏྟཱ ཨེཝ། ‘‘ཨཧེཏུཀཱནཾ ཛྷཱནངྒཱནི བལཱནི ཙཱ’’ཏི སམྤིཎྜནཏྠོ ཛྷཱནངྒཱནི ཙཱཏི ཙ-སདྡོ། ཡདི ཨཔརིཔུཎྞཏྟཱ བལབྷཱཝསྶ ཨིམསྨིཾ ཨཧེཏུཀདྭཡེ བལཱནི ཨནུདྡིཊྛཱནི ཨསངྒཧིཏཱནི ཙ, ཨཐ ཀསྨཱ ནིདྡིཊྛཱནཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཡསྨཱ པནཱ’’ཏིཨཱདི། སམྨཱ ནིཡྻཱནིཀསབྷཱཝཱནཾ ཀུསལཱནཾ པཊིབྷཱགབྷཱུཏོ ཝིཔཱཀོཔི ཕལཾ ཝིཡ ཏཾསབྷཱཝོ སིཡཱཏི སཧེཏུཀཝིཔཱཀཙིཏྟཱནི ཨགྒཧེཏྭཱ ཀིརིཡཙིཏྟཀཏཏྟཱ ཝཱ ‘‘མཧཱཀིརིཡཙིཏྟེསཱུ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཨཐ ཝཱ མཧཱཀིརིཡཙིཏྟེསུཙཱཏི ཙ-སདྡེན སཧེཏུཀཝིཔཱཀཙིཏྟཱནིཔི གཧིཏཱནཱིཏི ཝེདིཏབྦཱནི།
Tato evāti mūlābhāvena na suppatiṭṭhitattā eva. ‘‘Ahetukānaṃ jhānaṅgāni balāni cā’’ti sampiṇḍanattho jhānaṅgāni cāti ca-saddo. Yadi aparipuṇṇattā balabhāvassa imasmiṃ ahetukadvaye balāni anuddiṭṭhāni asaṅgahitāni ca, atha kasmā niddiṭṭhānīti āha ‘‘yasmā panā’’tiādi. Sammā niyyānikasabhāvānaṃ kusalānaṃ paṭibhāgabhūto vipākopi phalaṃ viya taṃsabhāvo siyāti sahetukavipākacittāni aggahetvā kiriyacittakatattā vā ‘‘mahākiriyacittesū’’ti vuttaṃ. Atha vā mahākiriyacittesucāti ca-saddena sahetukavipākacittānipi gahitānīti veditabbāni.
༥༧༤. ‘‘ཨིནྡྲིཡ …པེ॰… ཨིམསྶཱནནྟརཾ ཨུཔྤཛྫམཱནཱནཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ ཏེསཾ ཉཱཎཱནཾ ཀཱམཱཝཙརཏྟཱ། ཨིཏརེསཾ མཧགྒཏཏྟཱ ‘‘པརིཀམྨཱནནྟརཱནཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ།
574. ‘‘Indriya…pe… imassānantaraṃ uppajjamānānī’’ti vuttaṃ tesaṃ ñāṇānaṃ kāmāvacarattā. Itaresaṃ mahaggatattā ‘‘parikammānantarānī’’ti vuttaṃ.
༥༧༧. ཨཱཧིཏོ ཨཧཾ མཱནོ ཨེཏྠཱཏི ཨཏྟཱ, སོ ཨེཝ བྷཝཏི ཨུཔྤཛྫཏི, ན པརཔརིཀཔྤིཏོ ཝིཡ ནིཙྩོཏི ཨཏྟབྷཱཝོ། ཨཏྟཱཏི ཝཱ དིཊྛིགཏིཀེཧི གཧེཏབྦཱཀཱརེན བྷཝཏི པཝཏྟཏཱིཏི ཨཏྟབྷཱཝོ།
577. Āhito ahaṃ māno etthāti attā, so eva bhavati uppajjati, na paraparikappito viya niccoti attabhāvo. Attāti vā diṭṭhigatikehi gahetabbākārena bhavati pavattatīti attabhāvo.
ཀིརིཡཱབྱཱཀཏཀཐཱཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Kiriyābyākatakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
ཙིཏྟུཔྤཱདཀཎྜཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Cittuppādakaṇḍavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ཏིཔིཊཀ (མཱུལ) • Tipiṭaka (Mūla) / ཨབྷིདྷམྨཔིཊཀ • Abhidhammapiṭaka / དྷམྨསངྒཎཱིཔཱལི༹ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ཨཧེཏུཀཀིརིཡཱཨབྱཱཀཏཾ • Ahetukakiriyāabyākataṃ
ཨཊྛཀཐཱ • Aṭṭhakathā / ཨབྷིདྷམྨཔིཊཀ (ཨཊྛཀཐཱ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / དྷམྨསངྒཎི-ཨཊྛཀཐཱ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā
ཀིརིཡམནོཝིཉྙཱཎདྷཱཏུཙིཏྟཱནི • Kiriyamanoviññāṇadhātucittāni
རཱུཔཱཝཙརཱརཱུཔཱཝཙརཀིརིཡཾ • Rūpāvacarārūpāvacarakiriyaṃ
ཊཱིཀཱ • Tīkā / ཨབྷིདྷམྨཔིཊཀ (ཊཱིཀཱ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / དྷམྨསངྒཎཱི-མཱུལཊཱིཀཱ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā
ཀིརིཡམནོཝིཉྙཱཎདྷཱཏུཙིཏྟཝཎྞནཱ • Kiriyamanoviññāṇadhātucittavaṇṇanā
རཱུཔཱཝཙརཱརཱུཔཱཝཙརཀིརིཡཙིཏྟཝཎྞནཱ • Rūpāvacarārūpāvacarakiriyacittavaṇṇanā
