| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
ਕਿਰਿਯਾਬ੍ਯਾਕਤਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ
Kiriyābyākatakathāvaṇṇanā
੫੬੮. ਪੁਰਿਮਾ ਪવਤ੍ਤੀਤਿ ਮਹਾਕਿਰਿਯਚਿਤ੍ਤਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਂ ਆਹ। ਤਾਯ ਹਿ ਖੀਣਾਸવੋ ਏવਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਤਿ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਇਦਂ ਪਨ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਚਾਰਣਪਞ੍ਞਾਰਹਿਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਏવਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਸੋਤਦ੍વਾਰੇ, ਏવਂ ਘਾਨਦ੍વਾਰਾਦੀਸੁਪਿ ਮਹਾਕਿਰਿਯਚਿਤ੍ਤੇਹਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ વਿਸਯੇ ਇਦਮਤ੍ਥਿਕਤਾਯ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾਯ ਇਦਂ ਚਿਤ੍ਤਂ વਤ੍ਤਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰਾਨੁਗਤਂ ਹੁਤ੍વਾ ਲਬ੍ਭਮਾਨਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰੇ ਪવਤ੍ਤਮਹਾਕਿਰਿਯਚਿਤ੍ਤਾਨਂ ਪਿਟ੍ਠਿવਟ੍ਟਕਭਾવੇਨ ਇਮਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ, ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰੇ ਏવ વਾ ਇਦਮੇવ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ‘‘ਲੋਲੁਪ੍ਪ…ਪੇ॰… ਭੂਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰੇ ਪਠਮਂ ਇਮਿਨਾ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸੋਮਨਸ੍ਸਿਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਮਹਾਕਿਰਿਯਚਿਤ੍ਤੇਹਿ ਤਂ ਤਂ ਅਤ੍ਥਂ વਿਚਿਨੋਤੀਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ વਿਯ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਪੁਬ੍ਬੇਯੇવ ਪਨ ਮਨੋਦ੍વਾਰਿਕਚਿਤ੍ਤੇਨ ਪਧਾਨਸਾਰੁਪ੍ਪਟ੍ਠਾਨਾਦਿਂ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰੇ ਤਾਦਿਸਸ੍ਸੇવ ਤਾਦਿਸੇਸੁ ਰੂਪਾਦੀਸੁ ਇਦਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਅਯਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥੋ ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰੇ ਏવ ਪવਤ੍ਤਂ ਲੋਲੁਪ੍ਪਤਣ੍ਹਾਪਹਾਨਾਦਿਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਹੇਤੁ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਕਾਰਣਭੂਤਂ ਜਾਤਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਂ। ਏવਞ੍ਚ ਸਤਿ ਇਮਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਾ ਪੁਰਿਮਾ ਪવਤ੍ਤੀਤਿ ਇਦਮ੍ਪਿ વਚਨਂ ਸਮਤ੍ਥਿਤਂ ਹੋਤਿ।
568. Purimā pavattīti mahākiriyacittappavattiṃ āha. Tāya hi khīṇāsavo evaṃ paccavekkhati. Tenevāha ‘‘idaṃ pana cittaṃ vicāraṇapaññārahita’’nti. Evanti yathā sotadvāre, evaṃ ghānadvārādīsupi mahākiriyacittehi tasmiṃ tasmiṃ visaye idamatthikatāya paricchinnāya idaṃ cittaṃ vattatīti dasseti. Pañcadvārānugataṃ hutvā labbhamānanti pañcadvāre pavattamahākiriyacittānaṃ piṭṭhivaṭṭakabhāvena imassa cittassa pavattiṃ sandhāya vuttaṃ, pañcadvāre eva vā idameva pavattanti sambandho. ‘‘Loluppa…pe… bhūta’’nti vuttattā pañcadvāre paṭhamaṃ iminā cittena somanassito hutvā pacchā mahākiriyacittehi taṃ taṃ atthaṃ vicinotīti ayamattho vutto viya dissati. Pubbeyeva pana manodvārikacittena padhānasāruppaṭṭhānādiṃ paricchindantassa pañcadvāre tādisasseva tādisesu rūpādīsu idaṃ cittaṃ pavattatīti vadanti. Ayampi attho pañcadvāre eva pavattaṃ loluppataṇhāpahānādipaccavekkhaṇāhetu yathāvuttakāraṇabhūtaṃ jātanti evaṃ yojetvā sakkā vattuṃ. Evañca sati imassa cittassa paccayabhūtā purimā pavattīti idampi vacanaṃ samatthitaṃ hoti.
ਏਤ੍ਥ ਚ ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰੇ ਇਮਿਨਾ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸੋਮਨਸ੍ਸੁਪ੍ਪਾਦਨਮਤ੍ਤਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ, ਨ ਹਾਸੁਪ੍ਪਾਦਨਂ ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰਿਕਚਿਤ੍ਤਾਨਂ ਅવਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਜਨਕਤ੍ਤਾ, ਮਨੋਦ੍વਾਰੇ ਪਨ ਹਾਸੁਪ੍ਪਾਦਨਂ ਹੋਤਿ। ਤੇਨੇવ ਹਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰੇ ‘‘ਸੋਮਨਸ੍ਸਿਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਏਤ੍ਤਕਮੇવ વੁਤ੍ਤਂ, ਮਨੋਦ੍વਾਰੇ ਚ ‘‘ਹਾਸਯਮਾਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਇਮਿਨਾ ਹਸਿਤੁਪ੍ਪਾਦਚਿਤ੍ਤੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਯਮਾਨਮ੍ਪਿ ਭਗવਤੋ ਸਿਤਕਰਣਂ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਅਨਾਗਤਂਸਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਾਨਂ ਅਨੁવਤ੍ਤਕਤ੍ਤਾ ਞਾਣਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਯੇવਾਤਿ। ਏવਂ ਪਨ ਞਾਣਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਭਾવੇ ਸਤਿ ਨ ਕੋਚਿ ਪਾਲ਼ਿਅਟ੍ਠਕਥਾਨਂ વਿਰੋਧੋ, ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘ਤੇਸਂ ਞਾਣਾਨਂ ਚਿਣ੍ਣਪਰਿਯਨ੍ਤੇ ਇਦਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅવਸ੍ਸਞ੍ਚ ਏਤਂ ਏવਂ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਂ, ਅਞ੍ਞਥਾ ਆવਜ੍ਜਨਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸਪਿ ਭਗવਤੋ ਪવਤ੍ਤਿ ਨ ਯੁਜ੍ਜੇਯ੍ਯ। ਤਸ੍ਸਪਿ ਹਿ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਸਮੁਟ੍ਠਾਪਕਭਾવਸ੍ਸ ਨਿਚ੍ਛਿਤਤ੍ਤਾ, ਨ ਚ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਸਮੁਟ੍ਠਾਪਕਤ੍ਤੇ ਤਂਸਮੁਟ੍ਠਿਤਾਯ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾ ਕਾਯਕਮ੍ਮਾਦਿਭਾવਂ ਆવਜ੍ਜਨਭਾવੋ વਿਬਨ੍ਧਤੀਤਿ।
Ettha ca pañcadvāre iminā cittena somanassuppādanamattaṃ daṭṭhabbaṃ, na hāsuppādanaṃ pañcadvārikacittānaṃ aviññattijanakattā, manodvāre pana hāsuppādanaṃ hoti. Teneva hi aṭṭhakathāyaṃ pañcadvāre ‘‘somanassito hotī’’ti ettakameva vuttaṃ, manodvāre ca ‘‘hāsayamāna’’nti. Iminā hasituppādacittena pavattiyamānampi bhagavato sitakaraṇaṃ pubbenivāsaanāgataṃsasabbaññutaññāṇānaṃ anuvattakattā ñāṇānuparivattiyevāti. Evaṃ pana ñāṇānuparivattibhāve sati na koci pāḷiaṭṭhakathānaṃ virodho, evañca katvā aṭṭhakathāyaṃ ‘‘tesaṃ ñāṇānaṃ ciṇṇapariyante idaṃ cittaṃ uppajjatī’’ti vuttaṃ. Avassañca etaṃ evaṃ icchitabbaṃ, aññathā āvajjanacittassapi bhagavato pavatti na yujjeyya. Tassapi hi viññattisamuṭṭhāpakabhāvassa nicchitattā, na ca viññattisamuṭṭhāpakatte taṃsamuṭṭhitāya viññattiyā kāyakammādibhāvaṃ āvajjanabhāvo vibandhatīti.
ਤਤੋ ਏવਾਤਿ ਮੂਲਾਭਾવੇਨ ਨ ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਤ੍ਤਾ ਏવ। ‘‘ਅਹੇਤੁਕਾਨਂ ਝਾਨਙ੍ਗਾਨਿ ਬਲਾਨਿ ਚਾ’’ਤਿ ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡਨਤ੍ਥੋ ਝਾਨਙ੍ਗਾਨਿ ਚਾਤਿ ਚ-ਸਦ੍ਦੋ। ਯਦਿ ਅਪਰਿਪੁਣ੍ਣਤ੍ਤਾ ਬਲਭਾવਸ੍ਸ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਅਹੇਤੁਕਦ੍વਯੇ ਬਲਾਨਿ ਅਨੁਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਾਨਿ ਚ, ਅਥ ਕਸ੍ਮਾ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਯਸ੍ਮਾ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਸਮ੍ਮਾ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਸਭਾવਾਨਂ ਕੁਸਲਾਨਂ ਪਟਿਭਾਗਭੂਤੋ વਿਪਾਕੋਪਿ ਫਲਂ વਿਯ ਤਂਸਭਾવੋ ਸਿਯਾਤਿ ਸਹੇਤੁਕવਿਪਾਕਚਿਤ੍ਤਾਨਿ ਅਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਕਿਰਿਯਚਿਤ੍ਤਕਤਤ੍ਤਾ વਾ ‘‘ਮਹਾਕਿਰਿਯਚਿਤ੍ਤੇਸੂ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਥ વਾ ਮਹਾਕਿਰਿਯਚਿਤ੍ਤੇਸੁਚਾਤਿ ਚ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਸਹੇਤੁਕવਿਪਾਕਚਿਤ੍ਤਾਨਿਪਿ ਗਹਿਤਾਨੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ।
Tato evāti mūlābhāvena na suppatiṭṭhitattā eva. ‘‘Ahetukānaṃ jhānaṅgāni balāni cā’’ti sampiṇḍanattho jhānaṅgāni cāti ca-saddo. Yadi aparipuṇṇattā balabhāvassa imasmiṃ ahetukadvaye balāni anuddiṭṭhāni asaṅgahitāni ca, atha kasmā niddiṭṭhānīti āha ‘‘yasmā panā’’tiādi. Sammā niyyānikasabhāvānaṃ kusalānaṃ paṭibhāgabhūto vipākopi phalaṃ viya taṃsabhāvo siyāti sahetukavipākacittāni aggahetvā kiriyacittakatattā vā ‘‘mahākiriyacittesū’’ti vuttaṃ. Atha vā mahākiriyacittesucāti ca-saddena sahetukavipākacittānipi gahitānīti veditabbāni.
੫੭੪. ‘‘ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯ …ਪੇ॰… ਇਮਸ੍ਸਾਨਨ੍ਤਰਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾਨੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਤੇਸਂ ਞਾਣਾਨਂ ਕਾਮਾવਚਰਤ੍ਤਾ। ਇਤਰੇਸਂ ਮਹਗ੍ਗਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਪਰਿਕਮ੍ਮਾਨਨ੍ਤਰਾਨੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
574. ‘‘Indriya…pe… imassānantaraṃ uppajjamānānī’’ti vuttaṃ tesaṃ ñāṇānaṃ kāmāvacarattā. Itaresaṃ mahaggatattā ‘‘parikammānantarānī’’ti vuttaṃ.
੫੭੭. ਆਹਿਤੋ ਅਹਂ ਮਾਨੋ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਅਤ੍ਤਾ, ਸੋ ਏવ ਭવਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਨ ਪਰਪਰਿਕਪ੍ਪਿਤੋ વਿਯ ਨਿਚ੍ਚੋਤਿ ਅਤ੍ਤਭਾવੋ। ਅਤ੍ਤਾਤਿ વਾ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਿਕੇਹਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨ ਭવਤਿ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਅਤ੍ਤਭਾવੋ।
577. Āhito ahaṃ māno etthāti attā, so eva bhavati uppajjati, na paraparikappito viya niccoti attabhāvo. Attāti vā diṭṭhigatikehi gahetabbākārena bhavati pavattatīti attabhāvo.
ਕਿਰਿਯਾਬ੍ਯਾਕਤਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Kiriyābyākatakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਕਣ੍ਡવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Cittuppādakaṇḍavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀਪਾਲ਼ਿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ਅਹੇਤੁਕਕਿਰਿਯਾਅਬ੍ਯਾਕਤਂ • Ahetukakiriyāabyākataṃ
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣਿ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā
ਕਿਰਿਯਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਚਿਤ੍ਤਾਨਿ • Kiriyamanoviññāṇadhātucittāni
ਰੂਪਾવਚਰਾਰੂਪਾવਚਰਕਿਰਿਯਂ • Rūpāvacarārūpāvacarakiriyaṃ
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā
ਕਿਰਿਯਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਚਿਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • Kiriyamanoviññāṇadhātucittavaṇṇanā
ਰੂਪਾવਚਰਾਰੂਪਾવਚਰਕਿਰਿਯਚਿਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • Rūpāvacarārūpāvacarakiriyacittavaṇṇanā
