| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណិ-អដ្ឋកថា • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
កិរិយមនោវិញ្ញាណធាតុចិត្តានិ
Kiriyamanoviññāṇadhātucittāni
៥៦៨. មនោវិញ្ញាណធាតុ ឧប្បន្នា ហោតិ…បេ.… សោមនស្សសហគតាតិ, ឥទំ ចិត្តំ អញ្ញេសំ អសាធារណំ។ ខីណាសវស្សេវ បាដិបុគ្គលិកំ។ ឆសុ ទ្វារេសុ លព្ភតិ។ ចក្ខុទ្វារេ ហិ បធានសារុប្បំ ឋានំ ទិស្វា ខីណាសវោ ឥមិនា ចិត្តេន សោមនស្សិតោ ហោតិ។ សោតទ្វារេ ភណ្ឌភាជនីយដ្ឋានំ បត្វា មហាសទ្ទំ កត្វា លុទ្ធលុទ្ធេសុ គណ្ហន្តេសុ ‘ឯវរូបា នាម មេ លោលុប្បតណ្ហា បហីនា’តិ ឥមិនា ចិត្តេន សោមនស្សិតោ ហោតិ។ ឃានទ្វារេ គន្ធេហិ វា បុប្ផេហិ វា ចេតិយំ បូជេន្តោ ឥមិនា ចិត្តេន សោមនស្សិតោ ហោតិ។ ជិវ្ហាទ្វារេ រសសម្បន្នំ បិណ្ឌបាតំ លទ្ធា ភាជេត្វា បរិភុញ្ជន្តោ ‘សារណីយធម្មោ វត មេ បូរិតោ’តិ ឥមិនា ចិត្តេន សោមនស្សិតោ ហោតិ។ កាយទ្វារេ អភិសមាចារិកវត្តំ ករោន្តោ ‘កាយទ្វារេ មេ វត្តំ បូរិត’ន្តិ ឥមិនា ចិត្តេន សោមនស្សិតោ ហោតិ។ ឯវំ តាវ បញ្ចទ្វារេ លព្ភតិ។
568. Manoviññāṇadhātuuppannā hoti…pe… somanassasahagatāti, idaṃ cittaṃ aññesaṃ asādhāraṇaṃ. Khīṇāsavasseva pāṭipuggalikaṃ. Chasu dvāresu labbhati. Cakkhudvāre hi padhānasāruppaṃ ṭhānaṃ disvā khīṇāsavo iminā cittena somanassito hoti. Sotadvāre bhaṇḍabhājanīyaṭṭhānaṃ patvā mahāsaddaṃ katvā luddhaluddhesu gaṇhantesu ‘evarūpā nāma me loluppataṇhā pahīnā’ti iminā cittena somanassito hoti. Ghānadvāre gandhehi vā pupphehi vā cetiyaṃ pūjento iminā cittena somanassito hoti. Jivhādvāre rasasampannaṃ piṇḍapātaṃ laddhā bhājetvā paribhuñjanto ‘sāraṇīyadhammo vata me pūrito’ti iminā cittena somanassito hoti. Kāyadvāre abhisamācārikavattaṃ karonto ‘kāyadvāre me vattaṃ pūrita’nti iminā cittena somanassito hoti. Evaṃ tāva pañcadvāre labbhati.
មនោទ្វារេ បន អតីតានាគតមារព្ភ ឧប្បជ្ជតិ។ ជោតិបាលមាណវ(ម. និ. ២.២៨២ អាទយោ) មគ្ឃទេវរាជ(ម. និ. ២.៣០៨ អាទយោ) កណ្ហតាបសាទិកាលស្មិញ្ហិ (ជា. ១.១០.១១ អាទយោ) កតំ ការណំ អាវជ្ជេត្វា តថាគតោ សិតំ បាត្វាកាសិ។ តំ បន បុព្ពេនិវាសញាណសព្ពញ្ញុតញ្ញាណានំ កិច្ចំ។ តេសំ បន ទ្វិន្នំ ញាណានំ ចិណ្ណបរិយន្តេ ឥទំ ចិត្តំ ហាសយមានំ ឧប្បជ្ជតិ។ អនាគតេ ‘តន្តិស្សរោ មុទិង្គស្សរោ បច្ចេកពុទ្ធោ ភវិស្សតី’តិ សិតំ បាត្វាកាសិ។ តម្បិ អនាគតំសញាណសព្ពញ្ញុតញ្ញាណានំ កិច្ចំ។ តេសំ បន ទ្វិន្ន ញាណានំ ចិណ្ណបរិយន្តេ ឥទំ ចិត្តំ ហាសយមានំ ឧប្បជ្ជតិ។
Manodvāre pana atītānāgatamārabbha uppajjati. Jotipālamāṇava(ma. ni. 2.282 ādayo) magghadevarāja(ma. ni. 2.308 ādayo) kaṇhatāpasādikālasmiñhi (jā. 1.10.11 ādayo) kataṃ kāraṇaṃ āvajjetvā tathāgato sitaṃ pātvākāsi. Taṃ pana pubbenivāsañāṇasabbaññutaññāṇānaṃ kiccaṃ. Tesaṃ pana dvinnaṃ ñāṇānaṃ ciṇṇapariyante idaṃ cittaṃ hāsayamānaṃ uppajjati. Anāgate ‘tantissaro mudiṅgassaro paccekabuddho bhavissatī’ti sitaṃ pātvākāsi. Tampi anāgataṃsañāṇasabbaññutaññāṇānaṃ kiccaṃ. Tesaṃ pana dvinna ñāṇānaṃ ciṇṇapariyante idaṃ cittaṃ hāsayamānaṃ uppajjati.
និទ្ទេសវារេ បនស្ស សេសអហេតុកចិត្តេហិ ពលវតរតាយ ចិត្តេកគ្គតា សមាធិពលំ បាបេត្វា ឋបិតា។ វីរិយម្បិ វីរិយពលំ បាបេត្វា។ ឧទ្ទេសវារេ បន ‘សមាធិពលំ ហោតិ វីរិយពលំ ហោតី’តិ អនាគតត្តា បរិបុណ្ណេន ពលដ្ឋេនេតំ ទ្វយំ ពលំ នាម ន ហោតិ។ យស្មា បន ‘នេវ កុសលំ នាកុសលំ’ តស្មា ពលន្តិ វត្វាន ឋបិតំ។ យស្មា ច ន និប្បរិយាយេន ពលំ, តស្មា សង្គហវារេបិ ‘ទ្វេ ពលានិ ហោន្តី’តិ ន វុត្តំ។ សេសំ សព្ពំ សោមនស្សសហគតាហេតុកមនោវិញ្ញាណធាតុនិទ្ទេសេ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។
Niddesavāre panassa sesaahetukacittehi balavataratāya cittekaggatā samādhibalaṃ pāpetvā ṭhapitā. Vīriyampi vīriyabalaṃ pāpetvā. Uddesavāre pana ‘samādhibalaṃ hoti vīriyabalaṃ hotī’ti anāgatattā paripuṇṇena balaṭṭhenetaṃ dvayaṃ balaṃ nāma na hoti. Yasmā pana ‘neva kusalaṃ nākusalaṃ’ tasmā balanti vatvāna ṭhapitaṃ. Yasmā ca na nippariyāyena balaṃ, tasmā saṅgahavārepi ‘dve balāni hontī’ti na vuttaṃ. Sesaṃ sabbaṃ somanassasahagatāhetukamanoviññāṇadhātuniddese vuttanayeneva veditabbaṃ.
៥៧៤. ឧបេក្ខាសហគតាតិ ឥទំ ចិត្តំ តីសុ ភវេសុ សព្ពេសំ សចិត្តកសត្តានំ សាធារណំ, ន កស្សចិ សចិត្តកស្ស នុប្បជ្ជតិ នាម។ ឧប្បជ្ជមានំ បន បញ្ចទ្វារេ វោដ្ឋព្ពនំ ហោតិ, មនោទ្វារេ អាវជ្ជនំ។ ឆ អសាធារណញាណានិបិ ឥមិនា គហិតារម្មណមេវ គណ្ហន្តិ។ មហាគជំ នាមេតំ ចិត្តំ; ឥមស្ស អនារម្មណំ នាម នត្ថិ។ ‘អសព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ សព្ពញ្ញុតញ្ញាណគតិកំ នាម កតម’ន្តិ វុត្តេ ‘ឥទ’ន្តិ វត្តព្ពំ។ សេសមេត្ថ បុរិមចិត្តេ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។ កេវលញ្ហិ តត្ថ សប្បីតិកត្តា នវង្គិកោ សង្ខារក្ខន្ធោ វិភត្តោ។ ឥធ និប្បីតិកត្តា អដ្ឋង្គិកោ។
574. Upekkhāsahagatāti idaṃ cittaṃ tīsu bhavesu sabbesaṃ sacittakasattānaṃ sādhāraṇaṃ, na kassaci sacittakassa nuppajjati nāma. Uppajjamānaṃ pana pañcadvāre voṭṭhabbanaṃ hoti, manodvāre āvajjanaṃ. Cha asādhāraṇañāṇānipi iminā gahitārammaṇameva gaṇhanti. Mahāgajaṃ nāmetaṃ cittaṃ; imassa anārammaṇaṃ nāma natthi. ‘Asabbaññutaññāṇaṃ sabbaññutaññāṇagatikaṃ nāma katama’nti vutte ‘ida’nti vattabbaṃ. Sesamettha purimacitte vuttanayeneva veditabbaṃ. Kevalañhi tattha sappītikattā navaṅgiko saṅkhārakkhandho vibhatto. Idha nippītikattā aṭṭhaṅgiko.
ឥទានិ យានិ កុសលតោ អដ្ឋ មហាចិត្តានេវ ខីណាសវស្ស ឧប្បជ្ជនតាយ កិរិយានិ ជាតានិ, តស្មា តានិ កុសលនិទ្ទេសេ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពានិ។
Idāni yāni kusalato aṭṭha mahācittāneva khīṇāsavassa uppajjanatāya kiriyāni jātāni, tasmā tāni kusalaniddese vuttanayeneva veditabbāni.
ឥធ ឋត្វា ហសនកចិត្តានិ សមោធានេតព្ពានិ។ កតិ បនេតានិ ហោន្តីតិ? វុច្ចតេ តេរស។ បុថុជ្ជនា ហិ កុសលតោ ចតូហិ សោមនស្សសហគតេហិ, អកុសលតោ ចតូហីតិ, អដ្ឋហិ ចិត្តេហិ ហសន្តិ។ សេក្ខា កុសលតោ ចតូហិ សោមនស្សសហគតេហិ, អកុសលតោ ទ្វីហិ ទិដ្ឋិគតវិប្បយុត្តេហិ សោមនស្សសហគតេហីតិ, ឆហិ ចិត្តេហិ ហសន្តិ។ ខីណាសវា កិរិយតោ បញ្ចហិ សោមនស្សសហគតេហិ ហសន្តីតិ។
Idha ṭhatvā hasanakacittāni samodhānetabbāni. Kati panetāni hontīti? Vuccate terasa. Puthujjanā hi kusalato catūhi somanassasahagatehi, akusalato catūhīti, aṭṭhahi cittehi hasanti. Sekkhā kusalato catūhi somanassasahagatehi, akusalato dvīhi diṭṭhigatavippayuttehi somanassasahagatehīti, chahi cittehi hasanti. Khīṇāsavā kiriyato pañcahi somanassasahagatehi hasantīti.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / ធម្មសង្គណីបាឡិ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / អហេតុកកិរិយាអព្យាកតំ • Ahetukakiriyāabyākataṃ
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-មូលដីកា • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / កិរិយមនោវិញ្ញាណធាតុចិត្តវណ្ណនា • Kiriyamanoviññāṇadhātucittavaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-អនុដីកា • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / កិរិយាព្យាកតកថាវណ្ណនា • Kiriyābyākatakathāvaṇṇanā
