| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣਿ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
ਕਿਰਿਯਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਚਿਤ੍ਤਾਨਿ
Kiriyamanoviññāṇadhātucittāni
੫੬੮. ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਹੋਤਿ…ਪੇ॰… ਸੋਮਨਸ੍ਸਸਹਗਤਾਤਿ, ਇਦਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਅਸਾਧਾਰਣਂ। ਖੀਣਾਸવਸ੍ਸੇવ ਪਾਟਿਪੁਗ੍ਗਲਿਕਂ। ਛਸੁ ਦ੍વਾਰੇਸੁ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਚਕ੍ਖੁਦ੍વਾਰੇ ਹਿ ਪਧਾਨਸਾਰੁਪ੍ਪਂ ਠਾਨਂ ਦਿਸ੍વਾ ਖੀਣਾਸવੋ ਇਮਿਨਾ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸੋਮਨਸ੍ਸਿਤੋ ਹੋਤਿ। ਸੋਤਦ੍વਾਰੇ ਭਣ੍ਡਭਾਜਨੀਯਟ੍ਠਾਨਂ ਪਤ੍વਾ ਮਹਾਸਦ੍ਦਂ ਕਤ੍વਾ ਲੁਦ੍ਧਲੁਦ੍ਧੇਸੁ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੇਸੁ ‘ਏવਰੂਪਾ ਨਾਮ ਮੇ ਲੋਲੁਪ੍ਪਤਣ੍ਹਾ ਪਹੀਨਾ’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸੋਮਨਸ੍ਸਿਤੋ ਹੋਤਿ। ਘਾਨਦ੍વਾਰੇ ਗਨ੍ਧੇਹਿ વਾ ਪੁਪ੍ਫੇਹਿ વਾ ਚੇਤਿਯਂ ਪੂਜੇਨ੍ਤੋ ਇਮਿਨਾ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸੋਮਨਸ੍ਸਿਤੋ ਹੋਤਿ। ਜਿવ੍ਹਾਦ੍વਾਰੇ ਰਸਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਂ ਲਦ੍ਧਾ ਭਾਜੇਤ੍વਾ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤੋ ‘ਸਾਰਣੀਯਧਮ੍ਮੋ વਤ ਮੇ ਪੂਰਿਤੋ’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸੋਮਨਸ੍ਸਿਤੋ ਹੋਤਿ। ਕਾਯਦ੍વਾਰੇ ਅਭਿਸਮਾਚਾਰਿਕવਤ੍ਤਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ‘ਕਾਯਦ੍વਾਰੇ ਮੇ વਤ੍ਤਂ ਪੂਰਿਤ’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸੋਮਨਸ੍ਸਿਤੋ ਹੋਤਿ। ਏવਂ ਤਾવ ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰੇ ਲਬ੍ਭਤਿ।
568. Manoviññāṇadhātuuppannā hoti…pe… somanassasahagatāti, idaṃ cittaṃ aññesaṃ asādhāraṇaṃ. Khīṇāsavasseva pāṭipuggalikaṃ. Chasu dvāresu labbhati. Cakkhudvāre hi padhānasāruppaṃ ṭhānaṃ disvā khīṇāsavo iminā cittena somanassito hoti. Sotadvāre bhaṇḍabhājanīyaṭṭhānaṃ patvā mahāsaddaṃ katvā luddhaluddhesu gaṇhantesu ‘evarūpā nāma me loluppataṇhā pahīnā’ti iminā cittena somanassito hoti. Ghānadvāre gandhehi vā pupphehi vā cetiyaṃ pūjento iminā cittena somanassito hoti. Jivhādvāre rasasampannaṃ piṇḍapātaṃ laddhā bhājetvā paribhuñjanto ‘sāraṇīyadhammo vata me pūrito’ti iminā cittena somanassito hoti. Kāyadvāre abhisamācārikavattaṃ karonto ‘kāyadvāre me vattaṃ pūrita’nti iminā cittena somanassito hoti. Evaṃ tāva pañcadvāre labbhati.
ਮਨੋਦ੍વਾਰੇ ਪਨ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਮਾਰਬ੍ਭ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਜੋਤਿਪਾਲਮਾਣવ(ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੮੨ ਆਦਯੋ) ਮਗ੍ਘਦੇવਰਾਜ(ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੦੮ ਆਦਯੋ) ਕਣ੍ਹਤਾਪਸਾਦਿਕਾਲਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ (ਜਾ॰ ੧.੧੦.੧੧ ਆਦਯੋ) ਕਤਂ ਕਾਰਣਂ ਆવਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਤਥਾਗਤੋ ਸਿਤਂ ਪਾਤ੍વਾਕਾਸਿ। ਤਂ ਪਨ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਞਾਣਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਾਨਂ ਕਿਚ੍ਚਂ। ਤੇਸਂ ਪਨ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਞਾਣਾਨਂ ਚਿਣ੍ਣਪਰਿਯਨ੍ਤੇ ਇਦਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਹਾਸਯਮਾਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਅਨਾਗਤੇ ‘ਤਨ੍ਤਿਸ੍ਸਰੋ ਮੁਦਿਙ੍ਗਸ੍ਸਰੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ ਸਿਤਂ ਪਾਤ੍વਾਕਾਸਿ। ਤਮ੍ਪਿ ਅਨਾਗਤਂਸਞਾਣਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਾਨਂ ਕਿਚ੍ਚਂ। ਤੇਸਂ ਪਨ ਦ੍વਿਨ੍ਨ ਞਾਣਾਨਂ ਚਿਣ੍ਣਪਰਿਯਨ੍ਤੇ ਇਦਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਹਾਸਯਮਾਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ।
Manodvāre pana atītānāgatamārabbha uppajjati. Jotipālamāṇava(ma. ni. 2.282 ādayo) magghadevarāja(ma. ni. 2.308 ādayo) kaṇhatāpasādikālasmiñhi (jā. 1.10.11 ādayo) kataṃ kāraṇaṃ āvajjetvā tathāgato sitaṃ pātvākāsi. Taṃ pana pubbenivāsañāṇasabbaññutaññāṇānaṃ kiccaṃ. Tesaṃ pana dvinnaṃ ñāṇānaṃ ciṇṇapariyante idaṃ cittaṃ hāsayamānaṃ uppajjati. Anāgate ‘tantissaro mudiṅgassaro paccekabuddho bhavissatī’ti sitaṃ pātvākāsi. Tampi anāgataṃsañāṇasabbaññutaññāṇānaṃ kiccaṃ. Tesaṃ pana dvinna ñāṇānaṃ ciṇṇapariyante idaṃ cittaṃ hāsayamānaṃ uppajjati.
ਨਿਦ੍ਦੇਸવਾਰੇ ਪਨਸ੍ਸ ਸੇਸਅਹੇਤੁਕਚਿਤ੍ਤੇਹਿ ਬਲવਤਰਤਾਯ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾ ਸਮਾਧਿਬਲਂ ਪਾਪੇਤ੍વਾ ਠਪਿਤਾ। વੀਰਿਯਮ੍ਪਿ વੀਰਿਯਬਲਂ ਪਾਪੇਤ੍વਾ। ਉਦ੍ਦੇਸવਾਰੇ ਪਨ ‘ਸਮਾਧਿਬਲਂ ਹੋਤਿ વੀਰਿਯਬਲਂ ਹੋਤੀ’ਤਿ ਅਨਾਗਤਤ੍ਤਾ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣੇਨ ਬਲਟ੍ਠੇਨੇਤਂ ਦ੍વਯਂ ਬਲਂ ਨਾਮ ਨ ਹੋਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ‘ਨੇવ ਕੁਸਲਂ ਨਾਕੁਸਲਂ’ ਤਸ੍ਮਾ ਬਲਨ੍ਤਿ વਤ੍વਾਨ ਠਪਿਤਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਨ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਬਲਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਙ੍ਗਹવਾਰੇਪਿ ‘ਦ੍વੇ ਬਲਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤੀ’ਤਿ ਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਸੇਸਂ ਸਬ੍ਬਂ ਸੋਮਨਸ੍ਸਸਹਗਤਾਹੇਤੁਕਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਨਿਦ੍ਦੇਸੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Niddesavāre panassa sesaahetukacittehi balavataratāya cittekaggatā samādhibalaṃ pāpetvā ṭhapitā. Vīriyampi vīriyabalaṃ pāpetvā. Uddesavāre pana ‘samādhibalaṃ hoti vīriyabalaṃ hotī’ti anāgatattā paripuṇṇena balaṭṭhenetaṃ dvayaṃ balaṃ nāma na hoti. Yasmā pana ‘neva kusalaṃ nākusalaṃ’ tasmā balanti vatvāna ṭhapitaṃ. Yasmā ca na nippariyāyena balaṃ, tasmā saṅgahavārepi ‘dve balāni hontī’ti na vuttaṃ. Sesaṃ sabbaṃ somanassasahagatāhetukamanoviññāṇadhātuniddese vuttanayeneva veditabbaṃ.
੫੭੪. ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਹਗਤਾਤਿ ਇਦਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਤੀਸੁ ਭવੇਸੁ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਸਚਿਤ੍ਤਕਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸਾਧਾਰਣਂ, ਨ ਕਸ੍ਸਚਿ ਸਚਿਤ੍ਤਕਸ੍ਸ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਨਾਮ। ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਂ ਪਨ ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰੇ વੋਟ੍ਠਬ੍ਬਨਂ ਹੋਤਿ, ਮਨੋਦ੍વਾਰੇ ਆવਜ੍ਜਨਂ। ਛ ਅਸਾਧਾਰਣਞਾਣਾਨਿਪਿ ਇਮਿਨਾ ਗਹਿਤਾਰਮ੍ਮਣਮੇવ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ। ਮਹਾਗਜਂ ਨਾਮੇਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ; ਇਮਸ੍ਸ ਅਨਾਰਮ੍ਮਣਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ‘ਅਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਗਤਿਕਂ ਨਾਮ ਕਤਮ’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘ਇਦ’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਸੇਸਮੇਤ੍ਥ ਪੁਰਿਮਚਿਤ੍ਤੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਕੇવਲਞ੍ਹਿ ਤਤ੍ਥ ਸਪ੍ਪੀਤਿਕਤ੍ਤਾ ਨવਙ੍ਗਿਕੋ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧੋ વਿਭਤ੍ਤੋ। ਇਧ ਨਿਪ੍ਪੀਤਿਕਤ੍ਤਾ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ।
574. Upekkhāsahagatāti idaṃ cittaṃ tīsu bhavesu sabbesaṃ sacittakasattānaṃ sādhāraṇaṃ, na kassaci sacittakassa nuppajjati nāma. Uppajjamānaṃ pana pañcadvāre voṭṭhabbanaṃ hoti, manodvāre āvajjanaṃ. Cha asādhāraṇañāṇānipi iminā gahitārammaṇameva gaṇhanti. Mahāgajaṃ nāmetaṃ cittaṃ; imassa anārammaṇaṃ nāma natthi. ‘Asabbaññutaññāṇaṃ sabbaññutaññāṇagatikaṃ nāma katama’nti vutte ‘ida’nti vattabbaṃ. Sesamettha purimacitte vuttanayeneva veditabbaṃ. Kevalañhi tattha sappītikattā navaṅgiko saṅkhārakkhandho vibhatto. Idha nippītikattā aṭṭhaṅgiko.
ਇਦਾਨਿ ਯਾਨਿ ਕੁਸਲਤੋ ਅਟ੍ਠ ਮਹਾਚਿਤ੍ਤਾਨੇવ ਖੀਣਾਸવਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਤਾਯ ਕਿਰਿਯਾਨਿ ਜਾਤਾਨਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਾਨਿ ਕੁਸਲਨਿਦ੍ਦੇਸੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ।
Idāni yāni kusalato aṭṭha mahācittāneva khīṇāsavassa uppajjanatāya kiriyāni jātāni, tasmā tāni kusalaniddese vuttanayeneva veditabbāni.
ਇਧ ਠਤ੍વਾ ਹਸਨਕਚਿਤ੍ਤਾਨਿ ਸਮੋਧਾਨੇਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਕਤਿ ਪਨੇਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ? વੁਚ੍ਚਤੇ ਤੇਰਸ। ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾ ਹਿ ਕੁਸਲਤੋ ਚਤੂਹਿ ਸੋਮਨਸ੍ਸਸਹਗਤੇਹਿ, ਅਕੁਸਲਤੋ ਚਤੂਹੀਤਿ, ਅਟ੍ਠਹਿ ਚਿਤ੍ਤੇਹਿ ਹਸਨ੍ਤਿ। ਸੇਕ੍ਖਾ ਕੁਸਲਤੋ ਚਤੂਹਿ ਸੋਮਨਸ੍ਸਸਹਗਤੇਹਿ, ਅਕੁਸਲਤੋ ਦ੍વੀਹਿ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਹਿ ਸੋਮਨਸ੍ਸਸਹਗਤੇਹੀਤਿ, ਛਹਿ ਚਿਤ੍ਤੇਹਿ ਹਸਨ੍ਤਿ। ਖੀਣਾਸવਾ ਕਿਰਿਯਤੋ ਪਞ੍ਚਹਿ ਸੋਮਨਸ੍ਸਸਹਗਤੇਹਿ ਹਸਨ੍ਤੀਤਿ।
Idha ṭhatvā hasanakacittāni samodhānetabbāni. Kati panetāni hontīti? Vuccate terasa. Puthujjanā hi kusalato catūhi somanassasahagatehi, akusalato catūhīti, aṭṭhahi cittehi hasanti. Sekkhā kusalato catūhi somanassasahagatehi, akusalato dvīhi diṭṭhigatavippayuttehi somanassasahagatehīti, chahi cittehi hasanti. Khīṇāsavā kiriyato pañcahi somanassasahagatehi hasantīti.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀਪਾਲ਼ਿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ਅਹੇਤੁਕਕਿਰਿਯਾਅਬ੍ਯਾਕਤਂ • Ahetukakiriyāabyākataṃ
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ਕਿਰਿਯਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਚਿਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • Kiriyamanoviññāṇadhātucittavaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ਕਿਰਿਯਾਬ੍ਯਾਕਤਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • Kiriyābyākatakathāvaṇṇanā
