Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / ధమ్మసఙ్గణీ-మూలటీకా • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
కిరియమనోవిఞ్ఞాణధాతుచిత్తవణ్ణనా
Kiriyamanoviññāṇadhātucittavaṇṇanā
౫౬౮. లోలుప్పతణ్హా పహీనాతి ఇమస్స చిత్తస్స పచ్చయభూతా పురిమా పవత్తి దస్సితా. ఇదం పన చిత్తం విచారణపఞ్ఞారహితన్తి కేవలం సోమనస్సమత్తం ఉప్పాదేన్తస్స హోతీతి. ఏవం చేతియపూజాదీసుపి దట్ఠబ్బం. వత్తం కరోన్తోతి ఇదం వత్తం కరోన్తస్స ఫోట్ఠబ్బారమ్మణే కాయద్వారచిత్తప్పవత్తిం సన్ధాయ వుత్తం. పఞ్చద్వారానుగతం హుత్వా లబ్భమానం సన్ధాయ పఞ్చద్వారే ఏవ వా లోలుప్పతణ్హాపహానాదిపచ్చవేక్ఖణహేతుభూతం ఇదమేవ పవత్తిం సన్ధాయ తత్థ తత్థ ‘‘ఇమినా చిత్తేన సోమనస్సితో హోతీ’’తి వుత్తన్తి ‘‘ఏవం తావ పఞ్చద్వారే లబ్భతీ’’తి ఆహ. అతీతంసాదీసు అప్పటిహతం ఞాణం వత్వా ‘‘ఇమేహి తీహి ధమ్మేహి సమన్నాగతస్స బుద్ధస్స భగవతో సబ్బం కాయకమ్మం ఞాణానుపరివత్తీ’’తిఆదివచనతో (మహాని॰ ౧౫౬ అత్థతో సమానం) ‘‘భగవతో ఇదం ఉప్పజ్జతీ’’తి వుత్తవచనం విచారేతబ్బం. అహేతుకస్స మూలాభావేన సుప్పతిట్ఠితతా నత్థీతి బలభావో అపరిపుణ్ణో, తస్మా ఉద్దేసవారే ‘‘సమాధిబలం హోతి, వీరియబలం హోతీ’’తి న వుత్తం. తతో ఏవ హి అహేతుకానం సఙ్గహవారే ఝానఙ్గాని చ న ఉద్ధటాని. తేనేవ ఇమస్మిమ్పి అహేతుకద్వయే బలాని అనుద్దేసాసఙ్గహితాని. యస్మా పన వీరియస్స విజ్జమానత్తా సేసాహేతుకేహి బలవం, యస్మా చ ఏత్థ వితక్కాదీనం ఝానపచ్చయమత్తతా వియ సమాధివీరియానం బలమత్తతా అత్థి, తస్మా నిద్దేసవారే ‘‘సమాధిబలం వీరియబల’’న్తి వత్వా ఠపితం. యస్మా పన నేవ కుసలం నాకుసలం, తస్మా సమ్మాసమాధి మిచ్ఛాసమాధీతి, సమ్మావాయామో మిచ్ఛావాయామోతి చ న వుత్తన్తి అధిప్పాయో. ఏవం సతి మహాకిరియచిత్తేసు చ ఏతం న వత్తబ్బం సియా, వుత్తఞ్చ, తస్మా సమ్మా, మిచ్ఛా వా నియ్యానికసభావాభావతో మగ్గపచ్చయభావం అప్పత్తా సమాధివాయామా ఇధ తథా న వుత్తాతి దట్ఠబ్బా.
568. Loluppataṇhā pahīnāti imassa cittassa paccayabhūtā purimā pavatti dassitā. Idaṃ pana cittaṃ vicāraṇapaññārahitanti kevalaṃ somanassamattaṃ uppādentassa hotīti. Evaṃ cetiyapūjādīsupi daṭṭhabbaṃ. Vattaṃ karontoti idaṃ vattaṃ karontassa phoṭṭhabbārammaṇe kāyadvāracittappavattiṃ sandhāya vuttaṃ. Pañcadvārānugataṃ hutvā labbhamānaṃ sandhāya pañcadvāre eva vā loluppataṇhāpahānādipaccavekkhaṇahetubhūtaṃ idameva pavattiṃ sandhāya tattha tattha ‘‘iminā cittena somanassito hotī’’ti vuttanti ‘‘evaṃ tāva pañcadvāre labbhatī’’ti āha. Atītaṃsādīsu appaṭihataṃ ñāṇaṃ vatvā ‘‘imehi tīhi dhammehi samannāgatassa buddhassa bhagavato sabbaṃ kāyakammaṃ ñāṇānuparivattī’’tiādivacanato (mahāni. 156 atthato samānaṃ) ‘‘bhagavato idaṃ uppajjatī’’ti vuttavacanaṃ vicāretabbaṃ. Ahetukassa mūlābhāvena suppatiṭṭhitatā natthīti balabhāvo aparipuṇṇo, tasmā uddesavāre ‘‘samādhibalaṃ hoti, vīriyabalaṃ hotī’’ti na vuttaṃ. Tato eva hi ahetukānaṃ saṅgahavāre jhānaṅgāni ca na uddhaṭāni. Teneva imasmimpi ahetukadvaye balāni anuddesāsaṅgahitāni. Yasmā pana vīriyassa vijjamānattā sesāhetukehi balavaṃ, yasmā ca ettha vitakkādīnaṃ jhānapaccayamattatā viya samādhivīriyānaṃ balamattatā atthi, tasmā niddesavāre ‘‘samādhibalaṃ vīriyabala’’nti vatvā ṭhapitaṃ. Yasmā pana neva kusalaṃ nākusalaṃ, tasmā sammāsamādhi micchāsamādhīti, sammāvāyāmo micchāvāyāmoti ca na vuttanti adhippāyo. Evaṃ sati mahākiriyacittesu ca etaṃ na vattabbaṃ siyā, vuttañca, tasmā sammā, micchā vā niyyānikasabhāvābhāvato maggapaccayabhāvaṃ appattā samādhivāyāmā idha tathā na vuttāti daṭṭhabbā.
౫౭౪. ఇన్ద్రియపరోపరియత్తఆసయానుసయసబ్బఞ్ఞుతానావరణఞాణాని ఇమస్సానన్తరం ఉప్పజ్జమానాని యమకపాటిహారియమహాకరుణాసమాపత్తిఞాణాని చ ఇమస్స అనన్తరం ఉప్పన్నపరికమ్మానన్తరాని ఇమినా ఆవజ్జితారమ్మణేయేవ పవత్తన్తీతి ఆహ ‘‘ఛ…పే॰… గణ్హన్తీ’’తి. మహావిసయత్తా మహాగజో వియ మహన్తన్తి మహాగజం.
574. Indriyaparopariyattaāsayānusayasabbaññutānāvaraṇañāṇāni imassānantaraṃ uppajjamānāni yamakapāṭihāriyamahākaruṇāsamāpattiñāṇāni ca imassa anantaraṃ uppannaparikammānantarāni iminā āvajjitārammaṇeyeva pavattantīti āha ‘‘cha…pe… gaṇhantī’’ti. Mahāvisayattā mahāgajo viya mahantanti mahāgajaṃ.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / అభిధమ్మపిటక • Abhidhammapiṭaka / ధమ్మసఙ్గణీపాళి • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / అహేతుకకిరియాఅబ్యాకతం • Ahetukakiriyāabyākataṃ
అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / అభిధమ్మపిటక (అట్ఠకథా) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ధమ్మసఙ్గణి-అట్ఠకథా • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / కిరియమనోవిఞ్ఞాణధాతుచిత్తాని • Kiriyamanoviññāṇadhātucittāni
టీకా • Tīkā / అభిధమ్మపిటక (టీకా) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ధమ్మసఙ్గణీ-అనుటీకా • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / కిరియాబ్యాకతకథావణ్ణనా • Kiriyābyākatakathāvaṇṇanā