| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណី-មូលដីកា • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
កិរិយមនោវិញ្ញាណធាតុចិត្តវណ្ណនា
Kiriyamanoviññāṇadhātucittavaṇṇanā
៥៦៨. លោលុប្បតណ្ហា បហីនាតិ ឥមស្ស ចិត្តស្ស បច្ចយភូតា បុរិមា បវត្តិ ទស្សិតា។ ឥទំ បន ចិត្តំ វិចារណបញ្ញារហិតន្តិ កេវលំ សោមនស្សមត្តំ ឧប្បាទេន្តស្ស ហោតីតិ។ ឯវំ ចេតិយបូជាទីសុបិ ទដ្ឋព្ពំ។ វត្តំ ករោន្តោតិ ឥទំ វត្តំ ករោន្តស្ស ផោដ្ឋព្ពារម្មណេ កាយទ្វារចិត្តប្បវត្តិំ សន្ធាយ វុត្តំ។ បញ្ចទ្វារានុគតំ ហុត្វា លព្ភមានំ សន្ធាយ បញ្ចទ្វារេ ឯវ វា លោលុប្បតណ្ហាបហានាទិបច្ចវេក្ខណហេតុភូតំ ឥទមេវ បវត្តិំ សន្ធាយ តត្ថ តត្ថ ‘‘ឥមិនា ចិត្តេន សោមនស្សិតោ ហោតី’’តិ វុត្តន្តិ ‘‘ឯវំ តាវ បញ្ចទ្វារេ លព្ភតី’’តិ អាហ។ អតីតំសាទីសុ អប្បដិហតំ ញាណំ វត្វា ‘‘ឥមេហិ តីហិ ធម្មេហិ សមន្នាគតស្ស ពុទ្ធស្ស ភគវតោ សព្ពំ កាយកម្មំ ញាណានុបរិវត្តី’’តិអាទិវចនតោ (មហានិ. ១៥៦ អត្ថតោ សមានំ) ‘‘ភគវតោ ឥទំ ឧប្បជ្ជតី’’តិ វុត្តវចនំ វិចារេតព្ពំ។ អហេតុកស្ស មូលាភាវេន សុប្បតិដ្ឋិតតា នត្ថីតិ ពលភាវោ អបរិបុណ្ណោ, តស្មា ឧទ្ទេសវារេ ‘‘សមាធិពលំ ហោតិ, វីរិយពលំ ហោតី’’តិ ន វុត្តំ។ តតោ ឯវ ហិ អហេតុកានំ សង្គហវារេ ឈានង្គានិ ច ន ឧទ្ធដានិ។ តេនេវ ឥមស្មិម្បិ អហេតុកទ្វយេ ពលានិ អនុទ្ទេសាសង្គហិតានិ។ យស្មា បន វីរិយស្ស វិជ្ជមានត្តា សេសាហេតុកេហិ ពលវំ, យស្មា ច ឯត្ថ វិតក្កាទីនំ ឈានបច្ចយមត្តតា វិយ សមាធិវីរិយានំ ពលមត្តតា អត្ថិ, តស្មា និទ្ទេសវារេ ‘‘សមាធិពលំ វីរិយពល’’ន្តិ វត្វា ឋបិតំ។ យស្មា បន នេវ កុសលំ នាកុសលំ, តស្មា សម្មាសមាធិ មិច្ឆាសមាធីតិ, សម្មាវាយាមោ មិច្ឆាវាយាមោតិ ច ន វុត្តន្តិ អធិប្បាយោ។ ឯវំ សតិ មហាកិរិយចិត្តេសុ ច ឯតំ ន វត្តព្ពំ សិយា, វុត្តញ្ច, តស្មា សម្មា, មិច្ឆា វា និយ្យានិកសភាវាភាវតោ មគ្គបច្ចយភាវំ អប្បត្តា សមាធិវាយាមា ឥធ តថា ន វុត្តាតិ ទដ្ឋព្ពា។
568. Loluppataṇhā pahīnāti imassa cittassa paccayabhūtā purimā pavatti dassitā. Idaṃ pana cittaṃ vicāraṇapaññārahitanti kevalaṃ somanassamattaṃ uppādentassa hotīti. Evaṃ cetiyapūjādīsupi daṭṭhabbaṃ. Vattaṃ karontoti idaṃ vattaṃ karontassa phoṭṭhabbārammaṇe kāyadvāracittappavattiṃ sandhāya vuttaṃ. Pañcadvārānugataṃ hutvā labbhamānaṃ sandhāya pañcadvāre eva vā loluppataṇhāpahānādipaccavekkhaṇahetubhūtaṃ idameva pavattiṃ sandhāya tattha tattha ‘‘iminā cittena somanassito hotī’’ti vuttanti ‘‘evaṃ tāva pañcadvāre labbhatī’’ti āha. Atītaṃsādīsu appaṭihataṃ ñāṇaṃ vatvā ‘‘imehi tīhi dhammehi samannāgatassa buddhassa bhagavato sabbaṃ kāyakammaṃ ñāṇānuparivattī’’tiādivacanato (mahāni. 156 atthato samānaṃ) ‘‘bhagavato idaṃ uppajjatī’’ti vuttavacanaṃ vicāretabbaṃ. Ahetukassa mūlābhāvena suppatiṭṭhitatā natthīti balabhāvo aparipuṇṇo, tasmā uddesavāre ‘‘samādhibalaṃ hoti, vīriyabalaṃ hotī’’ti na vuttaṃ. Tato eva hi ahetukānaṃ saṅgahavāre jhānaṅgāni ca na uddhaṭāni. Teneva imasmimpi ahetukadvaye balāni anuddesāsaṅgahitāni. Yasmā pana vīriyassa vijjamānattā sesāhetukehi balavaṃ, yasmā ca ettha vitakkādīnaṃ jhānapaccayamattatā viya samādhivīriyānaṃ balamattatā atthi, tasmā niddesavāre ‘‘samādhibalaṃ vīriyabala’’nti vatvā ṭhapitaṃ. Yasmā pana neva kusalaṃ nākusalaṃ, tasmā sammāsamādhi micchāsamādhīti, sammāvāyāmo micchāvāyāmoti ca na vuttanti adhippāyo. Evaṃ sati mahākiriyacittesu ca etaṃ na vattabbaṃ siyā, vuttañca, tasmā sammā, micchā vā niyyānikasabhāvābhāvato maggapaccayabhāvaṃ appattā samādhivāyāmā idha tathā na vuttāti daṭṭhabbā.
៥៧៤. ឥន្ទ្រិយបរោបរិយត្តអាសយានុសយសព្ពញ្ញុតានាវរណញាណានិ ឥមស្សានន្តរំ ឧប្បជ្ជមានានិ យមកបាដិហារិយមហាករុណាសមាបត្តិញាណានិ ច ឥមស្ស អនន្តរំ ឧប្បន្នបរិកម្មានន្តរានិ ឥមិនា អាវជ្ជិតារម្មណេយេវ បវត្តន្តីតិ អាហ ‘‘ឆ…បេ.… គណ្ហន្តី’’តិ។ មហាវិសយត្តា មហាគជោ វិយ មហន្តន្តិ មហាគជំ។
574. Indriyaparopariyattaāsayānusayasabbaññutānāvaraṇañāṇāni imassānantaraṃ uppajjamānāni yamakapāṭihāriyamahākaruṇāsamāpattiñāṇāni ca imassa anantaraṃ uppannaparikammānantarāni iminā āvajjitārammaṇeyeva pavattantīti āha ‘‘cha…pe… gaṇhantī’’ti. Mahāvisayattā mahāgajo viya mahantanti mahāgajaṃ.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / ធម្មសង្គណីបាឡិ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / អហេតុកកិរិយាអព្យាកតំ • Ahetukakiriyāabyākataṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / អភិធម្មបិដក (អដ្ឋកថា) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ធម្មសង្គណិ-អដ្ឋកថា • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / កិរិយមនោវិញ្ញាណធាតុចិត្តានិ • Kiriyamanoviññāṇadhātucittāni
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-អនុដីកា • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / កិរិយាព្យាកតកថាវណ្ណនា • Kiriyābyākatakathāvaṇṇanā
