| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-මූලටීකා • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
කිරියමනොවිඤ්‌ඤාණධාතුචිත්‌තවණ්‌ණනා
Kiriyamanoviññāṇadhātucittavaṇṇanā
568. ලොලුප්‌පතණ්‌හා පහීනාති ඉමස්‌ස චිත්‌තස්‌ස පච්‌චයභූතා පුරිමා පවත්‌ති දස්‌සිතා. ඉදං පන චිත්‌තං විචාරණපඤ්‌ඤාරහිතන්‌ති කෙවලං සොමනස්‌සමත්‌තං උප්‌පාදෙන්‌තස්‌ස හොතීති. එවං චෙතියපූජාදීසුපි දට්‌ඨබ්‌බං. වත්‌තං කරොන්‌තොති ඉදං වත්‌තං කරොන්‌තස්‌ස ඵොට්‌ඨබ්‌බාරම්‌මණෙ කායද්‌වාරචිත්‌තප්‌පවත්‌තිං සන්‌ධාය වුත්‌තං. පඤ්‌චද්‌වාරානුගතං හුත්‌වා ලබ්‌භමානං සන්‌ධාය පඤ්‌චද්‌වාරෙ එව වා ලොලුප්‌පතණ්‌හාපහානාදිපච්‌චවෙක්‌ඛණහෙතුභූතං ඉදමෙව පවත්‌තිං සන්‌ධාය තත්‌ථ තත්‌ථ ‘‘ඉමිනා චිත්‌තෙන සොමනස්‌සිතො හොතී’’ති වුත්‌තන්‌ති ‘‘එවං තාව පඤ්‌චද්‌වාරෙ ලබ්‌භතී’’ති ආහ. අතීතංසාදීසු අප්‌පටිහතං ඤාණං වත්‌වා ‘‘ඉමෙහි තීහි ධම්‌මෙහි සමන්‌නාගතස්‌ස බුද්‌ධස්‌ස භගවතො සබ්‌බං කායකම්‌මං ඤාණානුපරිවත්‌තී’’තිආදිවචනතො (මහානි. 156 අත්‌ථතො සමානං) ‘‘භගවතො ඉදං උප්‌පජ්‌ජතී’’ති වුත්‌තවචනං විචාරෙතබ්‌බං. අහෙතුකස්‌ස මූලාභාවෙන සුප්‌පතිට්‌ඨිතතා නත්‌ථීති බලභාවො අපරිපුණ්‌ණො, තස්‌මා උද්‌දෙසවාරෙ ‘‘සමාධිබලං හොති, වීරියබලං හොතී’’ති න වුත්‌තං. තතො එව හි අහෙතුකානං සඞ්‌ගහවාරෙ ඣානඞ්‌ගානි ච න උද්‌ධටානි. තෙනෙව ඉමස්‌මිම්‌පි අහෙතුකද්‌වයෙ බලානි අනුද්‌දෙසාසඞ්‌ගහිතානි. යස්‌මා පන වීරියස්‌ස විජ්‌ජමානත්‌තා සෙසාහෙතුකෙහි බලවං, යස්‌මා ච එත්‌ථ විතක්‌කාදීනං ඣානපච්‌චයමත්‌තතා විය සමාධිවීරියානං බලමත්‌තතා අත්‌ථි, තස්‌මා නිද්‌දෙසවාරෙ ‘‘සමාධිබලං වීරියබල’’න්‌ති වත්‌වා ඨපිතං. යස්‌මා පන නෙව කුසලං නාකුසලං, තස්‌මා සම්‌මාසමාධි මිච්‌ඡාසමාධීති, සම්‌මාවායාමො මිච්‌ඡාවායාමොති ච න වුත්‌තන්‌ති අධිප්‌පායො. එවං සති මහාකිරියචිත්‌තෙසු ච එතං න වත්‌තබ්‌බං සියා, වුත්‌තඤ්‌ච, තස්‌මා සම්‌මා, මිච්‌ඡා වා නිය්‍යානිකසභාවාභාවතො මග්‌ගපච්‌චයභාවං අප්‌පත්‌තා සමාධිවායාමා ඉධ තථා න වුත්‌තාති දට්‌ඨබ්‌බා.
568. Loluppataṇhā pahīnāti imassa cittassa paccayabhūtā purimā pavatti dassitā. Idaṃ pana cittaṃ vicāraṇapaññārahitanti kevalaṃ somanassamattaṃ uppādentassa hotīti. Evaṃ cetiyapūjādīsupi daṭṭhabbaṃ. Vattaṃ karontoti idaṃ vattaṃ karontassa phoṭṭhabbārammaṇe kāyadvāracittappavattiṃ sandhāya vuttaṃ. Pañcadvārānugataṃ hutvā labbhamānaṃ sandhāya pañcadvāre eva vā loluppataṇhāpahānādipaccavekkhaṇahetubhūtaṃ idameva pavattiṃ sandhāya tattha tattha ‘‘iminā cittena somanassito hotī’’ti vuttanti ‘‘evaṃ tāva pañcadvāre labbhatī’’ti āha. Atītaṃsādīsu appaṭihataṃ ñāṇaṃ vatvā ‘‘imehi tīhi dhammehi samannāgatassa buddhassa bhagavato sabbaṃ kāyakammaṃ ñāṇānuparivattī’’tiādivacanato (mahāni. 156 atthato samānaṃ) ‘‘bhagavato idaṃ uppajjatī’’ti vuttavacanaṃ vicāretabbaṃ. Ahetukassa mūlābhāvena suppatiṭṭhitatā natthīti balabhāvo aparipuṇṇo, tasmā uddesavāre ‘‘samādhibalaṃ hoti, vīriyabalaṃ hotī’’ti na vuttaṃ. Tato eva hi ahetukānaṃ saṅgahavāre jhānaṅgāni ca na uddhaṭāni. Teneva imasmimpi ahetukadvaye balāni anuddesāsaṅgahitāni. Yasmā pana vīriyassa vijjamānattā sesāhetukehi balavaṃ, yasmā ca ettha vitakkādīnaṃ jhānapaccayamattatā viya samādhivīriyānaṃ balamattatā atthi, tasmā niddesavāre ‘‘samādhibalaṃ vīriyabala’’nti vatvā ṭhapitaṃ. Yasmā pana neva kusalaṃ nākusalaṃ, tasmā sammāsamādhi micchāsamādhīti, sammāvāyāmo micchāvāyāmoti ca na vuttanti adhippāyo. Evaṃ sati mahākiriyacittesu ca etaṃ na vattabbaṃ siyā, vuttañca, tasmā sammā, micchā vā niyyānikasabhāvābhāvato maggapaccayabhāvaṃ appattā samādhivāyāmā idha tathā na vuttāti daṭṭhabbā.
574. ඉන්‌ද්‍රියපරොපරියත්‌තආසයානුසයසබ්‌බඤ්‌ඤුතානාවරණඤාණානි ඉමස්‌සානන්‌තරං උප්‌පජ්‌ජමානානි යමකපාටිහාරියමහාකරුණාසමාපත්‌තිඤාණානි ච ඉමස්‌ස අනන්‌තරං උප්‌පන්‌නපරිකම්‌මානන්‌තරානි ඉමිනා ආවජ්‌ජිතාරම්‌මණෙයෙව පවත්‌තන්‌තීති ආහ ‘‘ඡ…පෙ.… ගණ්‌හන්‌තී’’ති. මහාවිසයත්‌තා මහාගජො විය මහන්‌තන්‌ති මහාගජං.
574. Indriyaparopariyattaāsayānusayasabbaññutānāvaraṇañāṇāni imassānantaraṃ uppajjamānāni yamakapāṭihāriyamahākaruṇāsamāpattiñāṇāni ca imassa anantaraṃ uppannaparikammānantarāni iminā āvajjitārammaṇeyeva pavattantīti āha ‘‘cha…pe… gaṇhantī’’ti. Mahāvisayattā mahāgajo viya mahantanti mahāgajaṃ.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණීපාළි • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / අහෙතුකකිරියාඅබ්‍යාකතං • Ahetukakiriyāabyākataṃ
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / අභිධම්‌මපිටක (අට්‌ඨකථා) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ධම්‌මසඞ්‌ගණි-අට්‌ඨකථා • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / කිරියමනොවිඤ්‌ඤාණධාතුචිත්‌තානි • Kiriyamanoviññāṇadhātucittāni
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-අනුටීකා • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / කිරියාබ්‍යාකතකථාවණ්‌ණනා • Kiriyābyākatakathāvaṇṇanā
