| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
೧೦. ಕೀಟಾಗಿರಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
10. Kīṭāgirisuttavaṇṇanā
೧೭೪. ಪಞ್ಚ ಆನಿಸಂಸೇತಿ ಅಪ್ಪಾಬಾಧತಾದಿಕೇ ಪಞ್ಚ ಗುಣೇ। ತತ್ಥ ಅಕ್ಖಿರೋಗಕುಚ್ಛಿರೋಗಾದೀನಂ ಅಭಾವೋ ಅಪ್ಪಾಬಾಧತಾ। ಸರೀರೇ ತೇಸಂ ಕುಪ್ಪನದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅಭಾವೋ ಅಪ್ಪಾತಙ್ಕಂ। ಸರೀರಸ್ಸ ಉಟ್ಠಾನಸುಖತಾ ಲಹುಟ್ಠಾನಂ। ಬಲಂ ನಾಮ ಕಾಯಬಲಂ। ಫಾಸುವಿಹಾರೋ ಇರಿಯಾಪಥಸುಖತಾ। ಅನುಪಕ್ಖನ್ದಾನೀತಿ ದುಚ್ಚಜನವಸೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಅನುಪವಿಟ್ಠಾನಿ। ಸಞ್ಜಾನಿಸ್ಸಥಾತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಆದಿಅತ್ಥೋ, ತಸ್ಮಾ ಇತಿ ಏವಂ ಆನಿಸಂಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
174.Pañcaānisaṃseti appābādhatādike pañca guṇe. Tattha akkhirogakucchirogādīnaṃ abhāvo appābādhatā. Sarīre tesaṃ kuppanadukkhassa abhāvo appātaṅkaṃ. Sarīrassa uṭṭhānasukhatā lahuṭṭhānaṃ. Balaṃ nāma kāyabalaṃ. Phāsuvihāro iriyāpathasukhatā. Anupakkhandānīti duccajanavasena sattānaṃ anupaviṭṭhāni. Sañjānissathāti ettha iti-saddo ādiattho, tasmā iti evaṃ ānisaṃsanti attho.
೧೭೫. ಆವಾಸೇ ನಿಯುತ್ತಾತಿ ಆವಾಸಿಕಾ ತಸ್ಸ ಅನತಿವತ್ತನತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ನಿಬದ್ಧವಾಸಿನೋ’’ತಿ, ನಿಯತವಾಸಿನೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತನ್ನಿಬನ್ಧಾತಿ ನಿಬನ್ಧಂ ವುಚ್ಚತಿ ಬ್ಯಾಪಾರೋ, ತತ್ಥ ಬನ್ಧಾ ಪಸುತಾ ಉಸ್ಸುಕಾತಿ ತನ್ನಿಬನ್ಧಾ। ಕಥಂ ತೇ ತತ್ಥ ನಿಬನ್ಧಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಕತಂ ಸೇನಾಸನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕೇನ ಕಾಲೇನ ಪತ್ತಬ್ಬಂ ಕಾಲಿಕಂ ಸೋ ಪನ ಕಾಲೋ ಅನಾಗತೋ ಏವ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅನಾಗತೇ ಕಾಲೇ ಪತ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ।
175. Āvāse niyuttāti āvāsikā tassa anativattanato. Tenāha ‘‘nibaddhavāsino’’ti, niyatavāsinoti attho. Tannibandhāti nibandhaṃ vuccati byāpāro, tattha bandhā pasutā ussukāti tannibandhā. Kathaṃ te tattha nibandhāti āha ‘‘akataṃ senāsana’’ntiādi. Uppajjanakena kālena pattabbaṃ kālikaṃ so pana kālo anāgato eva hotīti āha ‘‘anāgate kāle pattabba’’nti.
೧೭೮. ಏತ್ತಕಾ ವೇದನಾ ಸೇವಿತಬ್ಬಾತಿ ಅಟ್ಠಾರಸಪಿ ನೇಕ್ಖಮ್ಮನಿಸ್ಸಿತಾ ವೇದನಾ ಸೇವಿತಬ್ಬಾ, ಗೇಹಸ್ಸಿತಾ ನ ಸೇವಿತ್ಬ್ಬಾ।
178.Ettakā vedanā sevitabbāti aṭṭhārasapi nekkhammanissitā vedanā sevitabbā, gehassitā na sevitbbā.
೧೮೧. ತಂ ಕತಂ ಸೋಳಸವಿಧಸ್ಸಪಿ ಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ನಿಟ್ಠಿತತ್ತಾ। ಅನುಲೋಮಿಕಾನೀತಿ ಉತುಸುಖಭಾವೇನ ಅನುರೂಪಾನಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸಪ್ಪಾಯಾನೀ’’ತಿ। ಸಮಾನಂ ಕುರುಮಾನಾತಿ ಓಮತ್ತತಂ ಅಧಿಮತ್ತತಞ್ಚ ಪಹಾಯ ಸಮಕಿಚ್ಚತಂ ಸಮ್ಪಾದೇನ್ತಾ।
181.Taṃ kataṃ soḷasavidhassapi kiccassa niṭṭhitattā. Anulomikānīti utusukhabhāvena anurūpāni. Tenāha ‘‘kammaṭṭhānasappāyānī’’ti. Samānaṃ kurumānāti omattataṃ adhimattatañca pahāya samakiccataṃ sampādentā.
೧೮೨. ತೇ ದ್ವೇ ಹೋನ್ತೀತಿ ತೇ ಆದಿತೋ ವುತ್ತಾ ದ್ವೇ।
182.Te dve hontīti te ādito vuttā dve.
ಉಭತೋ (ಅ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೩.೭.೧೪) ಉಭಯಥಾ ಉಭೋಹಿ ಭಾಗೇಹಿ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ ಏಕದೇಸಸರೂಪೇಕಸೇಸನಯೇನ। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಪು॰ ಪ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೪) ‘‘ದ್ವೀಹಿ ಭಾಗೇಹಿ ದ್ವೇ ವಾರೇ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಕೇಚಿ ತಾವ ಥೇರಾ – ‘‘ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿಮೋಕ್ಖೇನ, ಮಗ್ಗೇನ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿಮೋಕ್ಖೇನ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಅಞ್ಞೇ ಥೇರಾ – ‘‘ಅಯಂ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ ರೂಪತೋ ಮುಚ್ಚಿತ್ವಾ ನಾಮಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಠಿತೋ ಪುನ ತತೋ ಮುಚ್ಚನತೋ ನಾಮನಿಸ್ಸಿತಕೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಚ ಸಾಧಕಂ –
Ubhato (a. ni. ṭī. 3.7.14) ubhayathā ubhohi bhāgehi vimuttoti ubhatobhāgavimutto ekadesasarūpekasesanayena. Tathā hi vuttaṃ abhidhammaṭṭhakathāyaṃ (pu. pa. aṭṭha. 24) ‘‘dvīhi bhāgehi dve vāre vimuttoti ubhatobhāgavimutto’’ti. Tattha keci tāva therā – ‘‘samāpattiyā vikkhambhanavimokkhena, maggena samucchedavimokkhena vimuttoti ubhatobhāgavimutto’’ti vadanti. Aññe therā – ‘‘ayaṃ ubhatobhāgavimutto rūpato muccitvā nāmaṃ nissāya ṭhito puna tato muccanato nāmanissitako’’ti vatvā tassa ca sādhakaṃ –
‘‘ಅಚ್ಚಿ ಯಥಾ ವಾತವೇಗೇನ ಖಿತ್ತಾ, (ಉಪಸಿವಾತಿ ಭಗವಾ,)
‘‘Acci yathā vātavegena khittā, (upasivāti bhagavā,)
ಅತ್ಥಂ ಪಲೇತಿ ನ ಉಪೇತಿ ಸಙ್ಖಂ।
Atthaṃ paleti na upeti saṅkhaṃ;
ಏವಂ ಮುನಿ ನಾಮಕಾಯಾ ವಿಮುತ್ತೋ,
Evaṃ muni nāmakāyā vimutto,
ಅತ್ಥಂ ಪಲೇತಿ ನ ಉಪೇತಿ ಸಙ್ಖ’’ನ್ತಿ॥ (ಸು॰ ನಿ॰ ೧೦೮೦; ಚೂಳನಿ॰ ಉಪಸೀವಮಾಣವಪುಚ್ಛಾ ೧೧; ಉಪಸೀವಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೪೩) –
Atthaṃ paleti na upeti saṅkha’’nti. (su. ni. 1080; cūḷani. upasīvamāṇavapucchā 11; upasīvamāṇavapucchāniddesa 43) –
ಇಮಂ ಸುತ್ತಪದಂ ವತ್ವಾ ‘‘ನಾಮಕಾಯತೋ ಚ ರೂಪಕಾಯತೋ ಚ ಸುವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಸುತ್ತೇ ಹಿ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಲಾಭಿನೋ ಉಪಸಿವಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಭಗವತಾ ನಾಮಕಾಯಾ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋತಿ ಅಕ್ಖಾತೋತಿ। ಅಪರೇ ಪನ ‘‘ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿಮೋಕ್ಖೇನ ಏಕವಾರಂ ವಿಮುತ್ತೋ, ಮಗ್ಗೇನ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿಮೋಕ್ಖೇನ ಏಕವಾರಂ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಏವಂ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಏತ್ಥ ಪಠಮವಾದೇ ದ್ವೀಹಿ ಭಾಗೇಹಿ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ। ದುತಿಯವಾದೇ ಉಭತೋಭಾಗತೋ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ। ತತಿಯವಾದೇ ಪನ ದ್ವೀಹಿ ಭಾಗೇಹಿ ದ್ವೇ ವಾರೇ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ। ಕಿಲೇಸೇಹಿ ವಿಮುತ್ತೋ ಕಿಲೇಸಾ ವಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಸಮುಚ್ಛೇದೇಹಿ ಕಾಯದ್ವಯತೋ ವಿಮುತ್ತಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ದ್ವೀಹಿ ಭಾಗೇಹೀ’’ತಿಆದಿ।
Imaṃ suttapadaṃ vatvā ‘‘nāmakāyato ca rūpakāyato ca suvimuttattā ubhatobhāgavimutto’’ti vadanti. Sutte hi ākiñcaññāyatanalābhino upasivabrāhmaṇassa bhagavatā nāmakāyā vimuttoti ubhatobhāgavimuttoti akkhātoti. Apare pana ‘‘samāpattiyā vikkhambhanavimokkhena ekavāraṃ vimutto, maggena samucchedavimokkhena ekavāraṃ vimuttoti evaṃ ubhatobhāgavimutto’’ti vadanti. Ettha paṭhamavāde dvīhi bhāgehi vimuttoti ubhatobhāgavimutto. Dutiyavāde ubhatobhāgato vimuttoti ubhatobhāgavimutto. Tatiyavāde pana dvīhi bhāgehi dve vāre vimuttoti ayametesaṃ viseso. Kilesehi vimutto kilesā vā vikkhambhanasamucchedehi kāyadvayato vimuttā assāti ayamattho daṭṭhabbo. Tenāha ‘‘dvīhi bhāgehī’’tiādi.
ಸೋತಿ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ। ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಮ್ಪಿ ಅರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಂ ವಿಯ ದುವಙ್ಗಿಕಂ ಆನೇಞ್ಜಪ್ಪತ್ತನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಂ ಪನ ಪದಟ್ಠಾನಂ ಕತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ ರೂಪಕಾಯತೋ ಅವಿಮುತ್ತತ್ತಾ। ತಞ್ಹಿ ಕಿಲೇಸಕಾಯತೋವ ವಿಮುತ್ತಂ, ನ ರೂಪಕಾಯತೋ, ತಸ್ಮಾ ತತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ ನ ಹೋತೀತಿ ಆಹ – ‘‘ಚತುನ್ನಂ ಅರೂಪ…ಪೇ॰… ಪಞ್ಚವಿಧೋ ಹೋತೀ’’ತಿ। ‘‘ರೂಪೀ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿಕೇ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಅನ್ತೇ ಅಟ್ಠ ವಿಮೋಕ್ಖೇ ವತ್ವಾ – ‘‘ಯತೋ ಚ ಖೋ, ಆನನ್ದ, ಭಿಕ್ಖು ಇಮೇ ಅಟ್ಠ ವಿಮೋಕ್ಖೇ ಕಾಯೇನ ಫುಸಿತ್ವಾ ವಿಹರತಿ, ಪಞ್ಞಾಯ ಚಸ್ಸ ದಿಸ್ವಾ ಆಸವಾ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾ ಹೋನ್ತಿ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ, ಆನನ್ದ, ಭಿಕ್ಖು ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ’’ತಿ ಯದಿಪಿ ಮಹಾನಿದಾನೇ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೨೯-೧೩೦) ವುತ್ತಂ, ತಂ ಪನ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಸೇಟ್ಠವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಇಧ ಸಬ್ಬಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಸಙ್ಗಹಣತ್ಥಂ ‘‘ಪಞ್ಚವಿಧೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಪಾಳಿ ಪನೇತ್ಥ…ಪೇ॰… ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಅಟ್ಠವಿಮೋಕ್ಖಲಾಭಿನೋ ವಸೇನ ಆಗತಾ’’ತಿ ಆಹ। ಇಧಾಪಿ ಹಿ ಕೀಟಾಗಿರಿಸುತ್ತೇ ‘‘ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏಕಚ್ಚೋ ಪುಗ್ಗಲೋ…ಪೇ॰… ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ’’ತಿ ಅರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಾ, ಸೇಟ್ಠೋ ಚ ವುತ್ತೋ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣೂಪಪತ್ತಿತೋ। ಯಥಾವುತ್ತೇಸು ಹಿ ಪಞ್ಚಸು ಪುರಿಮಾ ಚತ್ತಾರೋ ನಿರೋಧಂ ನ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಾ ನಾಮ। ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭೀ ಅನಾಗಾಮೀ ತಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋತಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಸೇಟ್ಠೋ ನಾಮ।
Soti ubhatobhāgavimutto. Kāmañcettha rūpāvacaracatutthajjhānampi arūpāvacarajjhānaṃ viya duvaṅgikaṃ āneñjappattanti vuccati. Taṃ pana padaṭṭhānaṃ katvā arahattaṃ patto ubhatobhāgavimutto nāma na hoti rūpakāyato avimuttattā. Tañhi kilesakāyatova vimuttaṃ, na rūpakāyato, tasmā tato vuṭṭhāya arahattaṃ patto ubhatobhāgavimutto na hotīti āha – ‘‘catunnaṃ arūpa…pe… pañcavidho hotī’’ti. ‘‘Rūpī rūpāni passatī’’tiādike nirodhasamāpattiante aṭṭha vimokkhe vatvā – ‘‘yato ca kho, ānanda, bhikkhu ime aṭṭha vimokkhe kāyena phusitvā viharati, paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā honti, ayaṃ vuccati, ānanda, bhikkhu ubhatobhāgavimutto’’ti yadipi mahānidāne (dī. ni. 2.129-130) vuttaṃ, taṃ pana ubhatobhāgavimuttaseṭṭhavasena vuttanti idha sabbaubhatobhāgavimuttasaṅgahaṇatthaṃ ‘‘pañcavidho hotī’’ti vatvā ‘‘pāḷi panettha…pe… abhidhamme aṭṭhavimokkhalābhino vasena āgatā’’ti āha. Idhāpi hi kīṭāgirisutte ‘‘idha, bhikkhave, ekacco puggalo…pe… ubhatobhāgavimutto’’ti arūpasamāpattivasena cattāro ubhatobhāgavimuttā, seṭṭho ca vutto vuttalakkhaṇūpapattito. Yathāvuttesu hi pañcasu purimā cattāro nirodhaṃ na samāpajjantīti pariyāyena ubhatobhāgavimuttā nāma. Aṭṭhasamāpattilābhī anāgāmī taṃ samāpajjitvā tato vuṭṭhāya vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pattoti nippariyāyena ubhatobhāgavimuttaseṭṭho nāma.
ಕತಮೋ ಚ ಪುಗ್ಗಲೋತಿಆದೀಸು ಕತಮೋತಿ ಪುಚ್ಛಾವಚನಂ, ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಅಸಾಧಾರಣತೋ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬವಚನಂ। ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ। ಏಕಚ್ಚೋತಿ ಏಕೋ । ಅಟ್ಠ ವಿಮೋಕ್ಖೇ ಕಾಯೇನ ಫುಸಿತ್ವಾ ವಿಹರತೀತಿ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಸಹಜಾತನಾಮಕಾಯೇನ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ವಿಹರತಿ। ಪಞ್ಞಾಯ ಚಸ್ಸ ದಿಸ್ವಾ ಆಸವಾ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ಸಙ್ಖಾರಗತಂ, ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಆಸವಾ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
Katamo ca puggalotiādīsu katamoti pucchāvacanaṃ, puggaloti asādhāraṇato pucchitabbavacanaṃ. Idhāti imasmiṃ sāsane. Ekaccoti eko . Aṭṭha vimokkhe kāyena phusitvā viharatīti aṭṭha samāpattiyo sahajātanāmakāyena paṭilabhitvā viharati. Paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā hontīti vipassanāpaññāya saṅkhāragataṃ, maggapaññāya cattāri saccāni passitvā cattāropi āsavā parikkhīṇā hontīti evamattho daṭṭhabbo.
ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೋತಿ ವಿಸೇಸತೋ ಪಞ್ಞಾಯ ಏವ ವಿಮುತ್ತೋ, ನ ತಸ್ಸಾ ಪತಿಟ್ಠಾನಭೂತೇನ ಅಟ್ಠವಿಮೋಕ್ಖಸಙ್ಖಾತೇನ ಸಾತಿಸಯೇನ ಸಮಾಧಿನಾತಿ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೋ। ಯೋ ಅರಿಯೋ ಅನಧಿಗತಅಟ್ಠವಿಮೋಕ್ಖೇನ ಸಬ್ಬಸೋ ಆಸವೇಹಿ ವಿಮುತ್ತೋ, ತಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಅಧಿಗತೇಪಿ ಹಿ ರೂಪಜ್ಝಾನವಿಮೋಕ್ಖೇ ನ ಸೋ ಸಾತಿಸಯಸಮಾಧಿನಿಸ್ಸಿತೋತಿ ನ ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತೋವಾಯಮತ್ಥೋ। ಅರೂಪಜ್ಝಾನೇಸು ಪನ ಏಕಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಸತಿ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋಯೇವ ನಾಮ ಹೋತಿ। ತೇನ ಹಿ ಅಟ್ಠವಿಮೋಕ್ಖೇಕದೇಸೇನ ತಂನಾಮದಾನಸಮತ್ಥೇನ ಅಟ್ಠವಿಮೋಕ್ಖಲಾಭೀತ್ವೇವ ವುಚ್ಚತಿ। ಸಮುದಾಯೇ ಹಿ ಪವತ್ತೋ ವೋಹಾರೋ ಅವಯವೇಪಿ ದಿಸ್ಸತಿ ಯಥಾ ‘‘ಸತ್ತಿಸಯೋ’’ತಿ। ಪಾಳೀತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಾಳಿ। ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಿಸ್ಸಂ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿಕಥಾಯಂ। ಅಟ್ಠವಿಮೋಕ್ಖಪಟಿಕ್ಖೇಪವಸೇನೇವಾತಿ ಅವಧಾರಣೇನ ಇಧಾಪಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪವಸೇನೇವ ಆಗತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕಾಯೇನ ಫುಸಿತ್ವಾ ವಿಹರತೀ’’ತಿ।
Paññāvimuttoti visesato paññāya eva vimutto, na tassā patiṭṭhānabhūtena aṭṭhavimokkhasaṅkhātena sātisayena samādhināti paññāvimutto. Yo ariyo anadhigataaṭṭhavimokkhena sabbaso āsavehi vimutto, tassetaṃ adhivacanaṃ. Adhigatepi hi rūpajjhānavimokkhe na so sātisayasamādhinissitoti na tassa vasena ubhatobhāgavimutto hotīti vuttovāyamattho. Arūpajjhānesu pana ekasmimpi sati ubhatobhāgavimuttoyeva nāma hoti. Tena hi aṭṭhavimokkhekadesena taṃnāmadānasamatthena aṭṭhavimokkhalābhītveva vuccati. Samudāye hi pavatto vohāro avayavepi dissati yathā ‘‘sattisayo’’ti. Pāḷīti abhidhammapāḷi. Etthāti etissaṃ paññāvimuttikathāyaṃ. Aṭṭhavimokkhapaṭikkhepavasenevāti avadhāraṇena idhāpi paṭikkhepavaseneva āgatabhāvaṃ dasseti. Tenāha ‘‘kāyena phusitvā viharatī’’ti.
ಫುಟ್ಠನ್ತಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋತೀತಿ ಫುಟ್ಠಾನಂ ಅನ್ತೋ ಫುಟ್ಠನ್ತೋ, ಫುಟ್ಠಾನಂ ಅರೂಪಜ್ಝಾನಾನಂ ಅನನ್ತರೋ ಕಾಲೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೇ ಚೇತಂ ಉಪಯೋಗವಚನಂ, ಫುಟ್ಠಾನನ್ತರಕಾಲಮೇವ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬೋಪಾಯೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಭಾವನಪುಂಸಕಂ ವಾ ಏತಂ ‘‘ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ॰ ೨) ವಿಯ। ಯೋ ಹಿ ಅರೂಪಜ್ಝಾನೇನ ರೂಪಕಾಯತೋ ನಾಮಕಾಯೇಕದೇಸತೋ ಚ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿಮೋಕ್ಖೇನ ವಿಮುತ್ತೋ, ತೇನ ನಿರೋಧಸಙ್ಖಾತೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋ ಆಲೋಚಿತೋ ಪಕಾಸಿತೋ ವಿಯ ಹೋತಿ, ನ ಪನ ಕಾಯೇನ ಸಚ್ಛಿಕತೋ, ನಿರೋಧಂ ಪನ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಏಕಚ್ಚೇಸು ಆಸವೇಸು ಖೇಪಿತೇಸು ತೇನ ಸೋ ಸಚ್ಛಿಕತೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬಂ ನಿರೋಧಂ ಯಥಾಆಲೋಚಿತಂ ನಾಮಕಾಯೇನ ಸಚ್ಛಿಕರೋತೀತಿ ‘‘ಕಾಯಸಕ್ಖೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ತು ‘‘ವಿಮುತ್ತೋ’’ತಿ ಏಕಚ್ಚಾನಂ ಆಸವಾನಂ ಅಪರಿಕ್ಖೀಣತ್ತಾ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಝಾನಫಸ್ಸಂ ಪಠಮಂ ಫುಸತಿ, ಪಚ್ಛಾ ನಿರೋಧಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋತೀ’’ತಿ। ಅಯಂ ಚತುನ್ನಂ ಅರೂಪಸಮಾಪತ್ತೀನಂ ಏಕೇಕತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಸಙ್ಖಾರೇ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ಕಾಯಸಕ್ಖಿಭಾವಂ ಪತ್ತಾನಂ ಚತುನ್ನಂ, ನಿರೋಧಾ ವುಟ್ಠಾಯ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಪ್ಪತ್ತಅನಾಗಾಮಿನೋ ಚ ವಸೇನ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ ವಿಯ ಪಞ್ಚವಿಧೋ ನಾಮ ಹೋತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಟೀಕಾಯಂ ‘‘ಕಾಯಸಕ್ಖಿಮ್ಹಿಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ’’ತಿ।
Phuṭṭhantaṃ sacchikarotīti phuṭṭhānaṃ anto phuṭṭhanto, phuṭṭhānaṃ arūpajjhānānaṃ anantaro kāloti adhippāyo. Accantasaṃyoge cetaṃ upayogavacanaṃ, phuṭṭhānantarakālameva sacchikaroti sacchikātabbopāyenāti vuttaṃ hoti. Bhāvanapuṃsakaṃ vā etaṃ ‘‘ekamantaṃ nisīdī’’tiādīsu (pārā. 2) viya. Yo hi arūpajjhānena rūpakāyato nāmakāyekadesato ca vikkhambhanavimokkhena vimutto, tena nirodhasaṅkhāto vimokkho ālocito pakāsito viya hoti, na pana kāyena sacchikato, nirodhaṃ pana ārammaṇaṃ katvā ekaccesu āsavesu khepitesu tena so sacchikato hoti, tasmā so sacchikātabbaṃ nirodhaṃ yathāālocitaṃ nāmakāyena sacchikarotīti ‘‘kāyasakkhī’’ti vuccati, na tu ‘‘vimutto’’ti ekaccānaṃ āsavānaṃ aparikkhīṇattā. Tenāha – ‘‘jhānaphassaṃ paṭhamaṃ phusati, pacchā nirodhaṃ nibbānaṃ sacchikarotī’’ti. Ayaṃ catunnaṃ arūpasamāpattīnaṃ ekekato vuṭṭhāya saṅkhāre sammasitvā kāyasakkhibhāvaṃ pattānaṃ catunnaṃ, nirodhā vuṭṭhāya aggamaggappattaanāgāmino ca vasena ubhatobhāgavimutto viya pañcavidho nāma hoti. Tena vuttaṃ abhidhammaṭīkāyaṃ ‘‘kāyasakkhimhipi eseva nayo’’ti.
ದಿಟ್ಠನ್ತಂ ಪತ್ತೋತಿ ದಸ್ಸನಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಞಾಣಸ್ಸ ಅನನ್ತರಂ ಪತ್ತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ‘‘ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ಪತ್ತೋ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ। ಏತೇನ ಚತುಸಚ್ಚದಸ್ಸನಸಙ್ಖಾತಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ನಿರೋಧಸ್ಸ ಪತ್ತತಂ ದೀಪೇತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ದುಕ್ಖಾ ಸಙ್ಖಾರಾ, ಸುಖೋ ನಿರೋಧೋತಿ ಞಾತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ। ಪಠಮಫಲಟ್ಠತೋ ಯಾವ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಟ್ಠಾ, ತಾವ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸೋಪಿ ಕಾಯಸಕ್ಖಿ ವಿಯ ಛಬ್ಬಿಧೋ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಯಥಾ ಪನ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೋ ಪಞ್ಚವಿಧೋ ವುತ್ತೋ, ಏವಂ ಅಯಮ್ಪಿ ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕೋ, ಚತೂಹಿ ರೂಪಜ್ಝಾನೇಹಿ ವುಟ್ಠಾಯ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತಭಾವಪ್ಪತ್ತಾ ಚತ್ತಾರೋ ಚಾತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೋ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸದ್ಧಾವಿಮುತ್ತೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಏತ್ತಕಂ ದುಕ್ಖಂ, ನ ಇತೋ ಉದ್ಧಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ। ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ತಣ್ಹಂ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚನ್ತಿ ಯಾಥಾವತೋ ಪಜಾನಾತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತಣ್ಹಾ ದುಕ್ಖಂ ಜನೇತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಿ, ತತೋ ತಂ ದುಕ್ಖಂ ಸಮುದೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಂ ‘‘ಅಯಂ ದುಕ್ಖಸಮುದಯೋ’’ತಿ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಇದಂ ದುಕ್ಖಂ ಸಮುದಯೋ ಚ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝತಿ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಯಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧೋ’’ತಿ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತಿ। ಅರಿಯೋ ಪನ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ ತಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತೇನ ‘‘ಅಯಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಪಟಿಪದಾ’’ತಿ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತಿ। ಏತ್ತಾವತಾ ನಾನಕ್ಖಣೇ ಸಚ್ಚವವತ್ಥಾನಂ ದಸ್ಸಿತಂ। ಇದಾನಿ ತಂ ಏಕಕ್ಖಣೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಥಾಗತಪ್ಪವೇದಿತಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಸತ್ಥೋ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ।
Diṭṭhantaṃ pattoti dassanasaṅkhātassa sotāpattimaggañāṇassa anantaraṃ pattoti vuttaṃ hoti. ‘‘Diṭṭhattā patto’’tipi pāṭho. Etena catusaccadassanasaṅkhātāya diṭṭhiyā nirodhassa pattataṃ dīpeti. Tenāha ‘‘dukkhā saṅkhārā, sukho nirodhoti ñātaṃ hotī’’ti. Tattha paññāyāti maggapaññāya. Paṭhamaphalaṭṭhato yāva aggamaggaṭṭhā, tāva diṭṭhippatto. Tenāha ‘‘sopi kāyasakkhi viya chabbidho hotī’’ti. Yathā pana paññāvimutto pañcavidho vutto, evaṃ ayampi sukkhavipassako, catūhi rūpajjhānehi vuṭṭhāya diṭṭhippattabhāvappattā cattāro cāti pañcavidho hotīti veditabbo. Saddhāvimuttepi eseva nayo. Idaṃ dukkhanti ettakaṃ dukkhaṃ, na ito uddhaṃ dukkhanti. Yathābhūtaṃ pajānātīti ṭhapetvā taṇhaṃ upādānakkhandhapañcakaṃ dukkhasaccanti yāthāvato pajānāti. Yasmā pana taṇhā dukkhaṃ janeti nibbatteti, tato taṃ dukkhaṃ samudeti, tasmā naṃ ‘‘ayaṃ dukkhasamudayo’’ti yathābhūtaṃ pajānāti yasmā pana idaṃ dukkhaṃ samudayo ca nibbānaṃ patvā nirujjhati appavattiṃ gacchati, tasmā ‘‘ayaṃ dukkhanirodho’’ti yathābhūtaṃ pajānāti. Ariyo pana aṭṭhaṅgiko maggo taṃ dukkhanirodhaṃ gacchati, tena ‘‘ayaṃ dukkhanirodhagāminipaṭipadā’’ti yathābhūtaṃ pajānāti. Ettāvatā nānakkhaṇe saccavavatthānaṃ dassitaṃ. Idāni taṃ ekakkhaṇe dassetuṃ ‘‘tathāgatappaveditā’’tiādi vuttaṃ, tassattho āgamissati.
ಸದ್ಧಾಯ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಏತೇನ ಸಬ್ಬಥಾ ಅವಿಮುತ್ತಸ್ಸಪಿ ಸದ್ಧಾಮತ್ತೇನ ವಿಮುತ್ತಭಾವೋ ದೀಪಿತೋ ಹೋತಿ। ಸದ್ಧಾವಿಮುತ್ತೋತಿ ವಾ ಸದ್ಧಾಯ ಅಧಿಮುತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ವುತ್ತನಯೇನೇವಾತಿ ‘‘ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತನಯೇನ। ಸದ್ದಹನ್ತಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಏಕಂಸತೋ ಅಯಂ ಪಟಿಪದಾ ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯಂ ಆವಹತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಭಾಸಿತತ್ತಾ’’ತಿ ಏವಂ ಸದ್ದಹನ್ತಸ್ಸ। ಯಸ್ಮಾ ಪನಸ್ಸ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾದೀಹಿ ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾಪಹಾನವಸೇನ ಭಾವನಾಯ ಪುಬ್ಬೇನಾಪರಂ ವಿಸೇಸಂ ಪಸ್ಸತೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಚ್ಚಕ್ಖತಾಪಿ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸದ್ದಹನ್ತಸ್ಸ ವಿಯಾ’’ತಿ। ಸೇಸಪದದ್ವಯಂ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ। ಏತ್ಥ ಚ ಪುಬ್ಬಭಾಗಮಗ್ಗಭಾವನಾತಿ ವಚನೇನ ಆಗಮನೀಯಪಟಿಪದಾನಾನತ್ತೇನ ಸದ್ಧಾವಿಮುತ್ತದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತಾನಂ ಪಞ್ಞಾನಾನತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸಿತಂ। ಅಭಿಧಮ್ಮಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ (ಪು॰ ಪ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೮) ‘‘ನೇಸಂ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನೇ ನಾನತ್ತಂ ನತ್ಥಿ, ಪಞ್ಞಾಯ ನಾನತ್ತಂ ಅತ್ಥಿಯೇವಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ – ‘‘ಆಗಮನೀಯನಾನತ್ತೇನೇವ ಸದ್ಧಾವಿಮುತ್ತೋ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತಂ ನ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಕತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
Saddhāya vimuttoti etena sabbathā avimuttassapi saddhāmattena vimuttabhāvo dīpito hoti. Saddhāvimuttoti vā saddhāya adhimuttoti attho. Vuttanayenevāti ‘‘sotāpattiphala’’ntiādinā vuttanayena. Saddahantassāti ‘‘ekaṃsato ayaṃ paṭipadā kilesakkhayaṃ āvahati sammāsambuddhena bhāsitattā’’ti evaṃ saddahantassa. Yasmā panassa aniccānupassanādīhi niccasaññāpahānavasena bhāvanāya pubbenāparaṃ visesaṃ passato tattha tattha paccakkhatāpi atthi, tasmā vuttaṃ ‘‘saddahantassa viyā’’ti. Sesapadadvayaṃ tasseva vevacanaṃ. Ettha ca pubbabhāgamaggabhāvanāti vacanena āgamanīyapaṭipadānānattena saddhāvimuttadiṭṭhippattānaṃ paññānānattaṃ hotīti dassitaṃ. Abhidhammaṭṭhakathāyampi (pu. pa. aṭṭha. 28) ‘‘nesaṃ kilesappahāne nānattaṃ natthi, paññāya nānattaṃ atthiyevā’’ti vatvā – ‘‘āgamanīyanānatteneva saddhāvimutto diṭṭhippattaṃ na pāpuṇātīti sanniṭṭhānaṃ kata’’nti vuttaṃ.
ಪಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತಂ ಧಮ್ಮಂ ಅಧಿಮತ್ತತಾಯ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತಂ ಅನುಸ್ಸರತೀತಿ ಧಮ್ಮಾನುಸಾರೀ। ತೇನಾಹ ‘‘ಧಮ್ಮೋ’’ತಿಆದಿ। ಸದ್ಧಂ ಅನುಸ್ಸರತಿ ಸದ್ಧಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ‘‘ಏಸೇವ ನಯೋ’’ತಿ ಅತಿದಿಸತಿ। ಪಞ್ಞಂ ವಾಹೇತೀತಿ ಪಞ್ಞಾವಾಹೀ, ಪಞ್ಞಂ ಸಾತಿಸಯಂ ಪವತ್ತೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪಞ್ಞಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತೀ’’ತಿ। ಸದ್ಧಾವಾಹಿನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಾದಿಕಥಾತಿ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಾದೀಸು ಆಗಮನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ವತ್ತಬ್ಬಕಥಾ। ಏತೇಸನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಾನಂ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಾದೀನಂ। ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕೀಟಾಗಿರಿಸುತ್ತೇ। ನನು ಚ ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭಿವಸೇನ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ ಕಾಯಸಕ್ಖೀಆದಯೋ ಚ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಆಗತಾ, ಕಥಮಿಧ ಅರೂಪಜ್ಝಾನಲಾಭೀವಸೇನೇವ ಉದ್ಧಟಾತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಯಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ।
Paññāsaṅkhātaṃ dhammaṃ adhimattatāya pubbaṅgamaṃ hutvā pavattaṃ anussaratīti dhammānusārī. Tenāha ‘‘dhammo’’tiādi. Saddhaṃ anussarati saddhāpubbaṅgamaṃ maggaṃ bhāvetīti imamatthaṃ ‘‘eseva nayo’’ti atidisati. Paññaṃ vāhetīti paññāvāhī, paññaṃ sātisayaṃ pavattetīti attho. Tenāha ‘‘paññāpubbaṅgamaṃ ariyamaggaṃ bhāvetī’’ti. Saddhāvāhinti ettha vuttanayena attho veditabbo. Ubhatobhāgavimuttādikathāti ubhatobhāgavimuttādīsu āgamanato paṭṭhāya vattabbakathā. Etesanti yathāvuttānaṃ ubhatobhāgavimuttādīnaṃ. Idhāti imasmiṃ kīṭāgirisutte. Nanu ca aṭṭhasamāpattilābhivasena ubhatobhāgavimutto kāyasakkhīādayo ca abhidhamme āgatā, kathamidha arūpajjhānalābhīvaseneva uddhaṭāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘yasmā’’tiādi.
ಫುಸಿತ್ವಾ ಪತ್ವಾ। ಪಞ್ಞಾಯ ಚಸ್ಸ ದಿಸ್ವಾ ಆಸವಾ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ನ ಆಸವಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸೀಯನ್ತಿ, ದಸ್ಸನಕಾರಣಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾ ‘‘ದಿಸ್ವಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ದಸ್ಸನಾಯತ್ತಪರಿಕ್ಖಯತ್ತಾ ಏವ ಹಿ ದಸ್ಸನಂ ಆಸವಾನಂ ಖಯಸ್ಸ ಪುರಿಮಕಿರಿಯಾ ಹೋತೀತಿ। ತಥಾಗತೇನ ಪವೇದಿತಾತಿ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ತಥಾಗತೇನ ಪಟಿವಿದ್ಧಾ ವಿದಿತಾ ಪಚ್ಛಾ ಪರೇಸಂ ಪಾಕಟೀಕತಾ। ‘‘ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತದನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ಸೀಲಾದೀನಂ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಸೀಲಂ ಕಥಿತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅತ್ಥೇನಾತಿ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾದಿಪಯೋಜನೇನ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಪೀತಿಆದಿಕೇನ ಅತ್ಥೇನ। ಕಾರಣೇನಾತಿ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯಾದಿನಾ ಕಾರಣೇನ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಾಧಿಆದಿಪದಟ್ಠಾನತಾಯ ಸೀಲಾದಿ ಕಾರಣೇ। ಚಿಣ್ಣಚರಿತತ್ತಾತಿ ಸದ್ಧಾಚಿಣ್ಣಭಾವೇನ ಸಮ್ಬೋಧಾವಹಭಾವೇ। ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಚರಿತಾ ವಿಸೇಸೇನ ಚರಿತಾ, ತೇಸು ತೇನ ಪಞ್ಞಾ ಸುಟ್ಠು ಚರಾಪಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪತಿಟ್ಠಿತಾ ಹೋತಿ ಮಗ್ಗೇನ ಆಗತತ್ತಾ। ಮತ್ತಾಯ ಪರಿತ್ತಪ್ಪಮಾಣೇನ। ಓಲೋಕನಂ ಖಮನ್ತಿ, ಪಞ್ಞಾಯ ಗಹೇತಬ್ಬತಂ ಉಪೇನ್ತಿ।
Phusitvā patvā. Paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā hontīti na āsavā paññāya passīyanti, dassanakāraṇā paññāya parikkhīṇā ‘‘disvā paññāya parikkhīṇā’’ti vuttā. Dassanāyattaparikkhayattā eva hi dassanaṃ āsavānaṃ khayassa purimakiriyā hotīti. Tathāgatena paveditāti bodhimaṇḍe nisīditvā tathāgatena paṭividdhā viditā pacchā paresaṃ pākaṭīkatā. ‘‘Catusaccadhammā’’ti vatvā tadantogadhattā sīlādīnaṃ ‘‘imasmiṃ ṭhāne sīlaṃ kathita’’ntiādi vuttaṃ. Atthenāti avippaṭisārādipayojanena tasmiṃ tasmiṃ pītiādikena atthena. Kāraṇenāti sappurisūpanissayādinā kāraṇena tasmiṃ tasmiṃ samādhiādipadaṭṭhānatāya sīlādi kāraṇe. Ciṇṇacaritattāti saddhāciṇṇabhāvena sambodhāvahabhāve. Tattha tattha vicaritā visesena caritā, tesu tena paññā suṭṭhu carāpitāti attho. Patiṭṭhitā hoti maggena āgatattā. Mattāya parittappamāṇena. Olokanaṃ khamanti, paññāya gahetabbataṃ upenti.
ತಯೋತಿ ಕಾಯಸಕ್ಖಿದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತಸದ್ಧಾವಿಮುತ್ತಾ। ಯಥಾಠಿತೋವ ಪಾಳಿಅತ್ಥೋ, ನ ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಿ ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇನ ಅವುತ್ತಂ ವದತಿ। ತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸಾತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಸ್ಸ ಯಂ ಕಾತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಸ ಅಧಿಗತತ್ತಾ। ಉಪರಿ ಪನ ತಿಣ್ಣಂ ಮಗ್ಗಾನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಸೇವಮಾನಾ ಅನುಲೋಮಸೇನಾಸನಂ, ಭಜಮಾನಾ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೇ, ಸಮನ್ನಾನಯಮಾನಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಭಾವನಾಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸನ್ತಿ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನೇಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕತಾಯಾತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಸುತ್ತಪದೇಸೇ ಪಾಳಿಯಾ ಅತ್ಥೋ।
Tayoti kāyasakkhidiṭṭhippattasaddhāvimuttā. Yathāṭhitova pāḷiattho, na tattha kiñci niddhāretvā vattabbaṃ atthīti suttantapariyāyena avuttaṃ vadati. Tassa maggassāti sotāpattimaggassa yaṃ kātabbaṃ, tassa adhigatattā. Upari pana tiṇṇaṃ maggānaṃ atthāya sevamānā anulomasenāsanaṃ, bhajamānā kalyāṇamitte, samannānayamānā indriyāni anupubbena bhāvanāmaggappaṭipāṭiyā arahattaṃ pāpuṇissanti maggassa anekacittakkhaṇikatāyāti ayamettha suttapadese pāḷiyā attho.
ಇಮಮೇವ ಪಾಳಿಂ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ‘‘ಕತಮೋ ಚ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸದ್ಧಾನುಸಾರೀ’’ತಿ ಮಗ್ಗಟ್ಠೇ ಪುಗ್ಗಲೇ ವತ್ವಾ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಖೋ ಅಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿನಾ ತೇಸಂ ವಸೇನ ಅನುಲೋಮಸೇನಾಸನಸೇವನಾದೀನಂ ವುತ್ತತ್ತಾ ಇಮಮೇವ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಪಾಳಿಪದೇಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೋ ಬಹುಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕೋ’’ತಿ ವದತಿ। ಸೋ ವತ್ತಬ್ಬೋತಿ ಸೋ ವಿತಣ್ಡವಾದೀ ಏವಂ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ಯದಿ ಮಗ್ಗಟ್ಠಪುಗ್ಗಲೇ ವತ್ವಾ ಅನುಲೋಮಿಕಸೇನಾಸನಸೇವನಾದಿ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಮಗ್ಗಸಮಙ್ಗಿನೋ ಏವ ಹುತ್ವಾ ತೇ ತಥಾ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಸೇನಾಸನಪಟಿಸಂಯುತ್ತರೂಪಾದಿವಿಪಸ್ಸನಗ್ಗಹಣಸ್ಮಿಂ ತವ ಮತೇನ ಮಗ್ಗಸಮಙ್ಗಿನೋ ಏವ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ, ನ ಚೇತಂ ಏವಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸುತ್ತಂ ಮೇ ಲದ್ಧನ್ತಿ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಮಾ ಕಥೇಹೀತಿ ವಾರೇತಬ್ಬೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯದಿ ಅಞ್ಞೇನ ಚಿತ್ತೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಏವಂ ಸನ್ತೇತಿ ನಾನಾಚಿತ್ತೇನೇವ ಸೇನಾಸನಪಟಿಸೇವನಾದಿಕೇ ಸತಿ। ತತ್ಥ ಪಾಳಿಯಂ ಯದಿ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಸಮಙ್ಗಿನೋ ಏವ ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಸಮಙ್ಗಿಕಾಲೇಪಿ ಲೋಕುತ್ತರಸಮಙ್ಗಿತಂ ಸಚೇ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಸಿ, ಸತ್ಥಾರಾ ಸದ್ಧಿಂ ಪಟಿವಿರುಜ್ಝಸಿ ಸುತ್ತವಿರೋಧದೀಪನತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸತ್ಥಾರಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಧಮ್ಮವಿಚಾರಣಾ ನಾಮ ತುಯ್ಹಂ ಅವಿಸಯೋ, ತಸ್ಮಾ ಯಾಗುಂ ಪಿವಾಹೀತಿ ಉಯ್ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ।
Imamevapāḷiṃ gahetvāti ‘‘katamo ca puggalo saddhānusārī’’ti maggaṭṭhe puggale vatvā ‘‘imassa kho ahaṃ, bhikkhave’’tiādinā tesaṃ vasena anulomasenāsanasevanādīnaṃ vuttattā imameva yathāvuttaṃ pāḷipadesaṃ gahetvā ‘‘lokuttaradhammo bahucittakkhaṇiko’’ti vadati. So vattabboti so vitaṇḍavādī evaṃ vattabbo. Yadi maggaṭṭhapuggale vatvā anulomikasenāsanasevanādi pāḷiyaṃ vuttanti maggasamaṅgino eva hutvā te tathā paṭipajjanti, evaṃ sante senāsanapaṭisaṃyuttarūpādivipassanaggahaṇasmiṃ tava matena maggasamaṅgino eva āpajjeyyuṃ, na cetaṃ evaṃ hoti, tasmā suttaṃ me laddhanti yaṃ kiñci mā kathehīti vāretabbo. Tenāha ‘‘yadi aññena cittenā’’tiādi. Tattha evaṃ santeti nānācitteneva senāsanapaṭisevanādike sati. Tattha pāḷiyaṃ yadi lokuttaradhammasamaṅgino eva pañcaviññāṇasamaṅgikālepi lokuttarasamaṅgitaṃ sace sampaṭicchasi, satthārā saddhiṃ paṭivirujjhasi suttavirodhadīpanato. Tenāha ‘‘satthārā hī’’tiādi. Dhammavicāraṇā nāma tuyhaṃ avisayo, tasmā yāguṃ pivāhīti uyyojetabbo.
೧೮೩. ಆದಿಕೇನೇವಾತಿ ಪಠಮೇನೇವ। ಅನುಪುಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾತಿ ಅನುಪುಬ್ಬೇನೇವ ಪವತ್ತಸಿಕ್ಖಾಯ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕರಣತ್ಥೇ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನ’’ನ್ತಿ। ಸದ್ಧಾ ಜಾತಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಸದ್ಧಾಜಾತೋ, ಅಗ್ಯಾಹಿತಾತಿಪಕ್ಖೇಪೇನ ಜಾತ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಪಚ್ಛಾವಚನಂ । ಏವಮೇತನ್ತಿ ಅಧಿಮುಚ್ಚನಂ ಓಕಪ್ಪನಿಯಸದ್ಧಾ। ಸನ್ತಿಕೇ ನಿಸೀದತಿ ಉಪಟ್ಠಾನವಸೇನ। ಸಾಧುಕಂ ಕತ್ವಾ ಧಾರೇತೀತಿ ಯಥಾಸುತಂ ಧಮ್ಮಂ ವಾಚುಗ್ಗತಕರಣವಸೇನ ತಂ ಪಗುಣಂ ಕತ್ವಾ ಸಾರವಸೇನ ಧಾರೇತಿ। ಛನ್ದೋ ಜಾಯತೀತಿ ಧಮ್ಮೇಸು ನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖಮೇಸು ಇಮೇ ಧಮ್ಮೇ ಭಾವನಾಪಞ್ಞಾಯ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಉಸ್ಸಾಮೀತಿ ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಕುಸಲಚ್ಛನ್ದೋ ಜಾಯತಿ। ಉಸ್ಸಹತೀತಿ ಛನ್ದೋ ಉಪ್ಪಾದಮತ್ತೇ ಅಟ್ಠತ್ವಾ ತತೋ ಭಾವನಾರಮ್ಭವಸೇನ ಉಸ್ಸಹತಿ। ತುಲಯತಿತಿ ಸಮ್ಮಸನವಸೇನ ಸಙ್ಖಾರೇ। ತೀರಣವಿಪಸ್ಸನಾಯ ತುಲಯನ್ತೋತಿ ತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾಯ ಜಾನಿತ್ವಾ ಉಪರಿ ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಾಯ ವಸೇನ ಪರಿತುಲಯನ್ತೋ ಪಟಿಜಾನನ್ತೋ। ಮಗ್ಗಪಧಾನಂ ಪದಹತೀತಿ ಮಗ್ಗಲಕ್ಖಣಂ ಪಧಾನಿಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಪದಹತಿ। ಪೇಸಿತಚಿತ್ತೋತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪತಿ ಪೇಸಿತಚಿತ್ತೋ। ನಾಮಕಾಯೇನಾತಿ ಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ತಂತಂಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತನಾಮಕಾಯೇನ। ನ ಪನ ಕಿಞ್ಚಿ ಆಹಾತಿ ದೂರತಾಯ ಸಮಾನಂ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ವಚನಂ ಭಗವಾ ಆಹ ತೇ ದಳ್ಹತರಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಿತುಂ।
183.Ādikenevāti paṭhameneva. Anupubbasikkhāti anupubbeneva pavattasikkhāya. Tenāha ‘‘karaṇatthe paccattavacana’’nti. Saddhā jātā etassāti saddhājāto, agyāhitātipakkhepena jāta-saddassa pacchāvacanaṃ . Evametanti adhimuccanaṃ okappaniyasaddhā. Santike nisīdati upaṭṭhānavasena. Sādhukaṃ katvā dhāretīti yathāsutaṃ dhammaṃ vācuggatakaraṇavasena taṃ paguṇaṃ katvā sāravasena dhāreti. Chando jāyatīti dhammesu nijjhānakkhamesu ime dhamme bhāvanāpaññāya paccakkhato ussāmīti kattukamyatākusalacchando jāyati. Ussahatīti chando uppādamatte aṭṭhatvā tato bhāvanārambhavasena ussahati. Tulayatiti sammasanavasena saṅkhāre. Tīraṇavipassanāya tulayantoti tīraṇapariññāya jānitvā upari pahānapariññāya vasena paritulayanto paṭijānanto. Maggapadhānaṃ padahatīti maggalakkhaṇaṃ padhānikaṃ maggaṃ padahati. Pesitacittoti nibbānaṃ pati pesitacitto. Nāmakāyenāti maggappaṭipāṭiyā taṃtaṃmaggasampayuttanāmakāyena. Na pana kiñci āhāti dūratāya samānaṃ na kiñci vacanaṃ bhagavā āha te daḷhataraṃ niggaṇhituṃ.
೧೮೪. ಪಣೇನ ವೋಹಾರೇನ ಬ್ಯಾಕರಣಂ ಪಣವಿಯಾ, ಪಣವಿಯಾ ಅಭಾವೇನ ಓಪಣವಿಯಾ, ನ ಉಪೇತೀತಿ ನ ಯುಜ್ಜತಿ। ತನ್ತಿ ಇದಂ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ ಪಣೋ ಪಣವಿಯಂ ದಸ್ಸೇತುಂ। ತಯಿದಂ ಸಬ್ಬಂ ಭಗವಾ ‘‘ಮಯಂ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಸಾಯಞ್ಚೇವ ಭುಞ್ಜಾಮಾ’’ತಿ ಅಸ್ಸಜಿಪುನಬ್ಬಸುಕೇಹಿ ವುತ್ತಂ ಸಿಕ್ಖಾಯ ಅವತ್ತನಭಾವದೀಪನವಚನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ।
184. Paṇena vohārena byākaraṇaṃ paṇaviyā, paṇaviyā abhāvena opaṇaviyā, na upetīti na yujjati. Tanti idaṃ idha adhippetaṃ paṇo paṇaviyaṃ dassetuṃ. Tayidaṃ sabbaṃ bhagavā ‘‘mayaṃ kho, āvuso, sāyañceva bhuñjāmā’’ti assajipunabbasukehi vuttaṃ sikkhāya avattanabhāvadīpanavacanaṃ sandhāya vadati.
ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿ ಸೀಸೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಯ ಸಮಾದಾಯ। ಅನುಧಮ್ಮೋತಿ ಅನುರೂಪೋ ಸಭಾವೋ, ಸಾವಕಭಾವಸ್ಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕಾ ಪಟಿಪತ್ತಿ। ರೋಹನೀಯನ್ತಿ ವಿರುಳ್ಹಿಭಾವಂ। ಸಿನಿಯ್ಹತಿ ಏತ್ಥ, ಏತೇನ ವಾತಿ ಸಿನೇಹೋ, ಕಾರಣಂ। ತಂ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಿನೇಹವನ್ತಂ, ಪಾದಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಚೋ ಏಕಂ ಅಙ್ಗನ್ತಿ ತಚೋ ವೀರಪಕ್ಖಭಾವೇ ಏಕಮಙ್ಗಂ। ಪಧಾನಂ ಅನುಯುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಹಿ ತಚೇ ಪಲುಜ್ಜಮಾನೇಪಿ ತಂನಿಮಿತ್ತಂ ಅವೋಸಾನಂ ಅನಾಪಜ್ಜನಕಸ್ಸೇವ ವೀರಿಯಸ್ಸ ಏಕಂ ಅಙ್ಗಂ ಏಕಂ ಕಾರಣಂ। ಏವಂ ಸೇಸೇಸು ವತ್ತಬ್ಬಂ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಅರಹತ್ತಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ನ ವುಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಏವಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ। ಸೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
Ukkhipitvāti sīsena gahetvā viya samādāya. Anudhammoti anurūpo sabhāvo, sāvakabhāvassa anucchavikā paṭipatti. Rohanīyanti viruḷhibhāvaṃ. Siniyhati ettha, etena vāti sineho, kāraṇaṃ. Taṃ ettha atthīti sinehavantaṃ, pādakanti attho. Taco ekaṃ aṅganti taco vīrapakkhabhāve ekamaṅgaṃ. Padhānaṃ anuyuñjantassa hi tace palujjamānepi taṃnimittaṃ avosānaṃ anāpajjanakasseva vīriyassa ekaṃ aṅgaṃ ekaṃ kāraṇaṃ. Evaṃ sesesu vattabbaṃ. Tenāha – ‘‘arahattaṃ appatvā na vuṭṭhahissāmīti evaṃ paṭipajjatī’’ti. Sesaṃ suviññeyyameva.
ಕೀಟಾಗಿರಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ।
Kīṭāgirisuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
ನಿಟ್ಠಿತಾ ಚ ಭಿಕ್ಖುವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ।
Niṭṭhitā ca bhikkhuvaggavaṇṇanā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ • Majjhimanikāya / ೧೦. ಕೀಟಾಗಿರಿಸುತ್ತಂ • 10. Kīṭāgirisuttaṃ
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ೧೦. ಕೀಟಾಗಿರಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 10. Kīṭāgirisuttavaṇṇanā
