| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / අඞ්‌ගුත්‌තරනිකාය (ටීකා) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
11. කොධනසුත්‌තවණ්‌ණනා
11. Kodhanasuttavaṇṇanā
64. එකාදසමෙ සපත්‌තකරණාති වා සපත්‌තෙහි කාතබ්‌බා. කොධනන්‌ති කුජ්‌ඣනසීලං. කොධනොයන්‌ති කුජ්‌ඣනො අයං. අයන්‌ති ච නිපාතමත්‌තං. කොධපරෙතොති කොධෙන අනුගතො, පරාභිභූතො වා. දුබ්‌බණ්‌ණොව හොතීති පකතියා වණ්‌ණවාපි අලඞ්‌කතප්‌පටියත්‌තොපි මුඛවිකාරාදිවසෙන විරූපො එව හොති. එතරහි ආයතිඤ්‌චාති කොධාභිභූතස්‌ස එකන්‌තමිදං ඵලන්‌ති දීපෙතුං ‘‘දුබ්‌බණ්‌ණොවා’’ති අවධාරණං කත්‌වා පුන ‘‘කොධාභිභූතො’’ති වුත්‌තං.
64. Ekādasame sapattakaraṇāti vā sapattehi kātabbā. Kodhananti kujjhanasīlaṃ. Kodhanoyanti kujjhano ayaṃ. Ayanti ca nipātamattaṃ. Kodhaparetoti kodhena anugato, parābhibhūto vā. Dubbaṇṇova hotīti pakatiyā vaṇṇavāpi alaṅkatappaṭiyattopi mukhavikārādivasena virūpo eva hoti. Etarahi āyatiñcāti kodhābhibhūtassa ekantamidaṃ phalanti dīpetuṃ ‘‘dubbaṇṇovā’’ti avadhāraṇaṃ katvā puna ‘‘kodhābhibhūto’’ti vuttaṃ.
අයසභාවන්‌ති අකිත්‌තිමභාවං. අත්‌තනො පරෙසඤ්‌ච අනත්‌ථං ජනෙතීති අනත්‌ථජනනො. අන්‌තරතොති අබ්‌භන්‌තරතො, චිත්‌තතො වා. තං ජනො නාවබුජ්‌ඣතීති කොධසඞ්‌ඛාතං අන්‌තරතො අබ්‌භන්‌තරෙ අත්‌තනො චිත්‌තෙයෙව ජාතං අනත්‌ථජනනචිත්‌තප්‌පකොපනාදිභයං භයහෙතුං අයං බාලමහාජනො න ජානාති. යන්‌ති යත්‌ථ. භුම්‌මත්‌ථෙ හි එතං පච්‌චත්‌තවචනං. යස්‌මිං කාලෙ කොධො සහතෙ නරං, අන්‌ධතමං තදා හොතීති සම්‌බන්‌ධො. යන්‌ති වා කාරණවචනං, යස්‌මා කොධො උප්‌පජ්‌ජමානො නරං සහතෙ අභිභවති, තස්‌මා අන්‌ධතමං තදා හොති, යදා කුද්‌ධොති අත්‌ථො යං-තං-සද්‌දානං එකන්‌තසම්‌බන්‌ධභාවතො. අථ වා යන්‌ති කිරියාපරාමසනං. සහතෙති යදෙතං කොධස්‌ස සහනං අභිභවනං, එතං අන්‌ධතමං භවනන්‌ති අත්‌ථො. අථ වා යං නරං කොධො සහතෙ අභිභවති, තස්‌ස අන්‌ධතමං තදා හොති. තතො ච කුද්‌ධො අත්‌ථං න ජානාති, කුද්‌ධො ධම්‌මං න පස්‌සතීති.
Ayasabhāvanti akittimabhāvaṃ. Attano paresañca anatthaṃ janetīti anatthajanano. Antaratoti abbhantarato, cittato vā. Taṃ jano nāvabujjhatīti kodhasaṅkhātaṃ antarato abbhantare attano citteyeva jātaṃ anatthajananacittappakopanādibhayaṃ bhayahetuṃ ayaṃ bālamahājano na jānāti. Yanti yattha. Bhummatthe hi etaṃ paccattavacanaṃ. Yasmiṃ kāle kodho sahate naraṃ, andhatamaṃ tadā hotīti sambandho. Yanti vā kāraṇavacanaṃ, yasmā kodho uppajjamāno naraṃ sahate abhibhavati, tasmā andhatamaṃ tadā hoti, yadā kuddhoti attho yaṃ-taṃ-saddānaṃ ekantasambandhabhāvato. Atha vā yanti kiriyāparāmasanaṃ. Sahateti yadetaṃ kodhassa sahanaṃ abhibhavanaṃ, etaṃ andhatamaṃ bhavananti attho. Atha vā yaṃ naraṃ kodho sahate abhibhavati, tassa andhatamaṃ tadā hoti. Tato ca kuddho atthaṃ na jānāti, kuddho dhammaṃ na passatīti.
භූනං වුච්‌චති වුද්‌ධි, තස්‌ස හනනං ඝාතො එතෙසන්‌ති භූනහච්‌චානි. තෙනාහ ‘‘හතවුද්‌ධීනී’’ති. දම-සද්‌දෙන වුත්‌තමෙවත්‌ථං විභාවෙතුං පඤ්‌ඤාවීරියෙන දිට්‌ඨියාති වුත්‌තන්‌ති දස්‌සෙන්‌තො ‘‘කතරෙන දමෙනා’’තිආදිමාහ. අනෙකත්‌ථො හි දම-සද්‌දො. ‘‘සච්‌චෙන දන්‌තො දමසා උපෙතො, වෙදන්‌තගූ වුසිතබ්‍රහ්‌මචරියො’’ති (සං. නි. 1.195; සු. නි. 467) එත්‌ථ හි ඉන්‌ද්‍රියසංවරො දමොති වුත්‌තො ‘‘මනච්‌ඡට්‌ඨානි ඉන්‌ද්‍රියානි දමෙතී’’ති කත්‌වා. ‘‘යදි සච්‌චා දමා චාගා, ඛන්‌ත්‍යා භිය්‍යොධ විජ්‌ජතී’’ති (සං. නි. 1.246; සු. නි. 191) එත්‌ථ පඤ්‌ඤා දමො ‘‘සංකිලෙසං දමෙති පජහතී’’ති කත්‌වා. ‘‘දානෙන දමෙන සංයමෙන සච්‌චවජ්‌ජෙන අත්‌ථි පුඤ්‌ඤං, අත්‌ථි පුඤ්‌ඤස්‌ස ආගමො’’ති (සං. නි. 4.365) එත්‌ථ උපොසථකම්‌මං දමො ‘‘උපවසනවසෙන කායකම්‌මාදීනි දමෙතී’’ති කත්‌වා. ‘‘සක්‌ඛිස්‌සසි ඛො ත්‌වං, පුණ්‌ණ, ඉමිනා දමූපසමෙන සමන්‌නාගතො සුනාපරන්‌තස්‌මිං ජනපදන්‌තරෙ විහරිතු’’න්‌ති (ම. නි. 3.396; සං. නි. 4.88) එත්‌ථ අධිවාසනක්‌ඛන්‌ති දමො ‘‘කොධූපනාහමක්‌ඛාදිකෙ දමෙති විනොදෙතී’’ති කත්‌වා. ‘‘න මානකාමස්‌ස දමො ඉධත්‌ථි, න මොනමත්‌ථි අසමාහිතස්‌සා’’ති (සං. නි. 1.9) එත්‌ථ අභිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගාදිකො සමාධිපක්‌ඛිකො ධම්‌මො දමො ‘‘දම්‌මති චිත්‌තං එතෙනා’’ති කත්‌වා. ඉධාපි ‘‘තං දමෙන සමුච්‌ඡින්‌දෙ, පඤ්‌ඤාවීරියෙන දිට්‌ඨියා’’ති වචනතො දම-සද්‌දෙන පඤ්‌ඤාවීරියදිට්‌ඨියො වුත්‌තා.
Bhūnaṃ vuccati vuddhi, tassa hananaṃ ghāto etesanti bhūnahaccāni. Tenāha ‘‘hatavuddhīnī’’ti. Dama-saddena vuttamevatthaṃ vibhāvetuṃ paññāvīriyena diṭṭhiyāti vuttanti dassento ‘‘katarena damenā’’tiādimāha. Anekattho hi dama-saddo. ‘‘Saccena danto damasā upeto, vedantagū vusitabrahmacariyo’’ti (saṃ. ni. 1.195; su. ni. 467) ettha hi indriyasaṃvaro damoti vutto ‘‘manacchaṭṭhāni indriyāni dametī’’ti katvā. ‘‘Yadi saccā damā cāgā, khantyā bhiyyodha vijjatī’’ti (saṃ. ni. 1.246; su. ni. 191) ettha paññā damo ‘‘saṃkilesaṃ dameti pajahatī’’ti katvā. ‘‘Dānena damena saṃyamena saccavajjena atthi puññaṃ, atthi puññassa āgamo’’ti (saṃ. ni. 4.365) ettha uposathakammaṃ damo ‘‘upavasanavasena kāyakammādīni dametī’’ti katvā. ‘‘Sakkhissasi kho tvaṃ, puṇṇa, iminā damūpasamena samannāgato sunāparantasmiṃ janapadantare viharitu’’nti (ma. ni. 3.396; saṃ. ni. 4.88) ettha adhivāsanakkhanti damo ‘‘kodhūpanāhamakkhādike dameti vinodetī’’ti katvā. ‘‘Na mānakāmassa damo idhatthi, na monamatthi asamāhitassā’’ti (saṃ. ni. 1.9) ettha abhisambojjhaṅgādiko samādhipakkhiko dhammo damo ‘‘dammati cittaṃ etenā’’ti katvā. Idhāpi ‘‘taṃ damena samucchinde, paññāvīriyena diṭṭhiyā’’ti vacanato dama-saddena paññāvīriyadiṭṭhiyo vuttā.
කොධනසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Kodhanasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
අබ්‍යාකතවග්‌ගවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Abyākatavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / අඞ්‌ගුත්‌තරනිකාය • Aṅguttaranikāya / 11. කොධනසුත්‌තං • 11. Kodhanasuttaṃ
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්‌තපිටක (අට්‌ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / අඞ්‌ගුත්‌තරනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / 11. කොධනසුත්‌තවණ්‌ණනා • 11. Kodhanasuttavaṇṇanā
