| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
१. कोधपेय्यालं
1. Kodhapeyyālaṃ
१८१. इतो परेसु कोधवग्गादीसु उपनन्धनलक्खणोति कुज्झनवसेन ‘‘अक्कोच्छि मं अवधि म’’न्तिआदिना (ध॰ प॰ ३, ४) चित्तपरियोनन्धनलक्खणो। पुब्बकालिकं कोधं उपनय्हति बन्धति, कुज्झनाकारं पबन्धति घटेति। आघातवत्थुना चित्तं बन्धन्ती विय होतीति अपरकालो कोधो उपनाहो। सुट्ठु कतं कारणं उपकारो सुकतकारणं, तस्स पुब्बकारितालक्खणस्स गुणस्स मक्खनं उदकपुञ्छनिया विय सरीरानुगतस्स उदकस्स पुञ्छनं विनासनं लक्खणमेतस्साति सुकतकरणमक्खनलक्खणो। तथा हि सो परेसं गुणानं मक्खनट्ठेन मक्खोति वुच्चति। बहुस्सुतेपि पुग्गले अज्झोत्थरिंसु, ‘‘ईदिसस्स च बहुस्सुतस्स अनियता गहिता, तव च मम च को विसेसो’’तिआदिना नयेन उप्पज्जमानो युगग्गाही पलासोति आह ‘‘युगग्गाहलक्खणो पलासो’’ति। तत्थ युगग्गाहो नाम समधुरग्गाहो, असमम्पि अत्तना समं कत्वा गण्हनं। पलासतीति पलासो, परेसं गुणे डंसित्वा दन्तेहि विय छिन्दित्वा अत्तनो गुणेहि समे करोतीति अत्थो।
181. Ito paresu kodhavaggādīsu upanandhanalakkhaṇoti kujjhanavasena ‘‘akkocchi maṃ avadhi ma’’ntiādinā (dha. pa. 3, 4) cittapariyonandhanalakkhaṇo. Pubbakālikaṃ kodhaṃ upanayhati bandhati, kujjhanākāraṃ pabandhati ghaṭeti. Āghātavatthunā cittaṃ bandhantī viya hotīti aparakālo kodho upanāho. Suṭṭhu kataṃ kāraṇaṃ upakāro sukatakāraṇaṃ, tassa pubbakāritālakkhaṇassa guṇassa makkhanaṃ udakapuñchaniyā viya sarīrānugatassa udakassa puñchanaṃ vināsanaṃ lakkhaṇametassāti sukatakaraṇamakkhanalakkhaṇo. Tathā hi so paresaṃ guṇānaṃ makkhanaṭṭhena makkhoti vuccati. Bahussutepi puggale ajjhotthariṃsu, ‘‘īdisassa ca bahussutassa aniyatā gahitā, tava ca mama ca ko viseso’’tiādinā nayena uppajjamāno yugaggāhī palāsoti āha ‘‘yugaggāhalakkhaṇo palāso’’ti. Tattha yugaggāho nāma samadhuraggāho, asamampi attanā samaṃ katvā gaṇhanaṃ. Palāsatīti palāso, paresaṃ guṇe ḍaṃsitvā dantehi viya chinditvā attano guṇehi same karotīti attho.
उसूयनलक्खणाति परेसं सक्कारादीनि खिय्यनलक्खणा। मच्छेरस्स भावो मच्छरियं। तञ्च आवासमच्छरियादिवसेन पञ्चविधन्ति आह ‘‘पञ्चमच्छेरभावो मच्छरिय’’न्ति। मच्छरायनलक्खणन्ति अत्तनो सम्पत्तिया परेहि साधारणभावे असहनलक्खणं। कतप्पटिच्छादनलक्खणाति कतपापप्पटिच्छादनलक्खणा। केराटिकभावेन उप्पज्जमानं साठेय्यन्ति आह ‘‘केराटिकलक्खणं साठेय्य’’न्ति। अञ्ञथा अत्तनो पवेदनपुग्गलो केराटिको नेकतिकवाणिजोति वदन्ति। केराटिको हि पुग्गलो आनन्दमच्छो विय होति।
Usūyanalakkhaṇāti paresaṃ sakkārādīni khiyyanalakkhaṇā. Maccherassa bhāvo macchariyaṃ. Tañca āvāsamacchariyādivasena pañcavidhanti āha ‘‘pañcamaccherabhāvo macchariya’’nti. Maccharāyanalakkhaṇanti attano sampattiyā parehi sādhāraṇabhāve asahanalakkhaṇaṃ. Katappaṭicchādanalakkhaṇāti katapāpappaṭicchādanalakkhaṇā. Kerāṭikabhāvena uppajjamānaṃ sāṭheyyanti āha ‘‘kerāṭikalakkhaṇaṃ sāṭheyya’’nti. Aññathā attano pavedanapuggalo kerāṭiko nekatikavāṇijoti vadanti. Kerāṭiko hi puggalo ānandamaccho viya hoti.
१८७. यथाभतं निक्खित्तो एवं निरयेति यथा आभतं कञ्चि आहरित्वा ठपितो, एवं अत्तनो कम्मुना निक्खित्तो निरये ठपितोयेवाति अत्थो।
187.Yathābhataṃ nikkhitto evaṃ nirayeti yathā ābhataṃ kañci āharitvā ṭhapito, evaṃ attano kammunā nikkhitto niraye ṭhapitoyevāti attho.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / १. कोधपेय्यालं • 1. Kodhapeyyālaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / १. कोधपेय्यालं • 1. Kodhapeyyālaṃ
