| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
९. कोकालिकसुत्तवण्णना
9. Kokālikasuttavaṇṇanā
८९. नवमे कोकालिको भिक्खु येन भगवा तेनुपसङ्कमीति कोयं कोकालिको, कस्मा च उपसङ्कमि? अयं किर कोकालिकरट्ठे कोकालिकनगरे कोकालिकसेट्ठिस्स पुत्तो पब्बजित्वा पितरा कारिते विहारे वसति चूळकोकालिकोति नामेन, न पन देवदत्तस्स सिस्सो। सो हि ब्राह्मणपुत्तो महाकोकालिको नाम। भगवति पन सावत्थियं विहरन्ते द्वे अग्गसावका पञ्चमत्तेहि भिक्खुसतेहि सद्धिं जनपदचारिकं चरमाना उपकट्ठाय वस्सूपनायिकाय विवेकवासं वसितुकामा ते भिक्खू उय्योजेत्वा अत्तनो पत्तचीवरमादाय तस्मिं जनपदे तं नगरं पत्वा विहारं अगमिंसु। तत्थ नेसं कोकालिको वत्तं अकासि। तेपि तेन सद्धिं सम्मोदित्वा, ‘‘आवुसो, मयं इध तेमासं वसिस्साम, मा नो कस्सचि आरोचेसी’’ति पटिञ्ञं गहेत्वा वसिंसु। वसित्वा पवारणादिवसे पवारेत्वा ‘‘गच्छाम मयं, आवुसो’’ति कोकालिकं आपुच्छिंसु। कोकालिको ‘‘अज्ज, आवुसो, एकदिवसं वसित्वा स्वे गमिस्सथा’’ति वत्वा दुतियदिवसे नगरं पविसित्वा मनुस्से आमन्तेसि – ‘‘आवुसो, तुम्हे द्वे अग्गसावके इध आगन्त्वा वसमानेपि न जानाथ, न ते कोचि पच्चयेनपि निमन्तेती’’ति। नगरवासिनो ‘‘कहं, भन्ते, थेरा, कस्मा नो नारोचयित्था’’ति? किं, आवुसो, आरोचितेन, किं न पस्सथ द्वे भिक्खू थेरासने निसीदन्ते, एते अग्गसावकाति। ते खिप्पं सन्निपतित्वा सप्पिफाणितादीनि चेव चीवरदुस्सानि च संहरिंसु।
89. Navame kokāliko bhikkhu yena bhagavā tenupasaṅkamīti koyaṃ kokāliko, kasmā ca upasaṅkami? Ayaṃ kira kokālikaraṭṭhe kokālikanagare kokālikaseṭṭhissa putto pabbajitvā pitarā kārite vihāre vasati cūḷakokālikoti nāmena, na pana devadattassa sisso. So hi brāhmaṇaputto mahākokāliko nāma. Bhagavati pana sāvatthiyaṃ viharante dve aggasāvakā pañcamattehi bhikkhusatehi saddhiṃ janapadacārikaṃ caramānā upakaṭṭhāya vassūpanāyikāya vivekavāsaṃ vasitukāmā te bhikkhū uyyojetvā attano pattacīvaramādāya tasmiṃ janapade taṃ nagaraṃ patvā vihāraṃ agamiṃsu. Tattha nesaṃ kokāliko vattaṃ akāsi. Tepi tena saddhiṃ sammoditvā, ‘‘āvuso, mayaṃ idha temāsaṃ vasissāma, mā no kassaci ārocesī’’ti paṭiññaṃ gahetvā vasiṃsu. Vasitvā pavāraṇādivase pavāretvā ‘‘gacchāma mayaṃ, āvuso’’ti kokālikaṃ āpucchiṃsu. Kokāliko ‘‘ajja, āvuso, ekadivasaṃ vasitvā sve gamissathā’’ti vatvā dutiyadivase nagaraṃ pavisitvā manusse āmantesi – ‘‘āvuso, tumhe dve aggasāvake idha āgantvā vasamānepi na jānātha, na te koci paccayenapi nimantetī’’ti. Nagaravāsino ‘‘kahaṃ, bhante, therā, kasmā no nārocayitthā’’ti? Kiṃ, āvuso, ārocitena, kiṃ na passatha dve bhikkhū therāsane nisīdante, ete aggasāvakāti. Te khippaṃ sannipatitvā sappiphāṇitādīni ceva cīvaradussāni ca saṃhariṃsu.
कोकालिको चिन्तेसि – ‘‘परमप्पिच्छा अग्गसावका पयुत्तवाचाय उप्पन्नलाभं न सादियिस्सन्ति, असादियन्ता ‘आवासिकस्स देथा’ति वक्खन्ती’’ति तं लाभं गाहापेत्वा थेरानं सन्तिकं अगमासि। थेरा दिस्वाव ‘‘इमे पच्चया नेव अम्हाकं, न कोकालिकस्स कप्पन्ती’’ति पटिक्खिपित्वा पक्कमिंसु। कोकालिको ‘‘कथञ्हि नाम सयं अग्गण्हन्ता मय्हम्पि अदापेत्वा पक्कमिस्सन्ती’’ति आघातं उप्पादेसि । तेपि भगवतो सन्तिकं गन्त्वा भगवन्तं वन्दित्वा पुन अत्तनो परिसं आदाय जनपदचारिकं चरन्ता अनुपुब्बेन तस्मिं रट्ठे तमेव नगरं पच्चागमिंसु। नागरा थेरे सञ्जानित्वा सह परिक्खारेहि दानं सज्जेत्वा नगरमज्झे मण्डपं कत्वा दानं अदंसु, थेरानञ्च परिक्खारे उपनामेसुं। थेरा भिक्खुसङ्घस्स निय्यादयिंसु। तं दिस्वा कोकालिको चिन्तेसि – ‘‘इमे पुब्बे अप्पिच्छा अहेसुं, इदानि पापिच्छा जाता, पुब्बेपि अप्पिच्छसन्तुट्ठपविवित्तसदिसाव मञ्ञे’’ति थेरे उपसङ्कमित्वा, ‘‘आवुसो, तुम्हे पुब्बे अप्पिच्छा विय, इदानि पन पापभिक्खू जातत्था’’ति वत्वा ‘‘मूलट्ठानेयेव नेसं पतिट्ठं भिन्दिस्सामी’’ति तरमानरूपो निक्खमित्वा येन भगवा तेनुपसङ्कमि। अयमेस कोकालिको, इमिना च कारणेन उपसङ्कमीति वेदितब्बो।
Kokāliko cintesi – ‘‘paramappicchā aggasāvakā payuttavācāya uppannalābhaṃ na sādiyissanti, asādiyantā ‘āvāsikassa dethā’ti vakkhantī’’ti taṃ lābhaṃ gāhāpetvā therānaṃ santikaṃ agamāsi. Therā disvāva ‘‘ime paccayā neva amhākaṃ, na kokālikassa kappantī’’ti paṭikkhipitvā pakkamiṃsu. Kokāliko ‘‘kathañhi nāma sayaṃ aggaṇhantā mayhampi adāpetvā pakkamissantī’’ti āghātaṃ uppādesi . Tepi bhagavato santikaṃ gantvā bhagavantaṃ vanditvā puna attano parisaṃ ādāya janapadacārikaṃ carantā anupubbena tasmiṃ raṭṭhe tameva nagaraṃ paccāgamiṃsu. Nāgarā there sañjānitvā saha parikkhārehi dānaṃ sajjetvā nagaramajjhe maṇḍapaṃ katvā dānaṃ adaṃsu, therānañca parikkhāre upanāmesuṃ. Therā bhikkhusaṅghassa niyyādayiṃsu. Taṃ disvā kokāliko cintesi – ‘‘ime pubbe appicchā ahesuṃ, idāni pāpicchā jātā, pubbepi appicchasantuṭṭhapavivittasadisāva maññe’’ti there upasaṅkamitvā, ‘‘āvuso, tumhe pubbe appicchā viya, idāni pana pāpabhikkhū jātatthā’’ti vatvā ‘‘mūlaṭṭhāneyeva nesaṃ patiṭṭhaṃ bhindissāmī’’ti taramānarūpo nikkhamitvā yena bhagavā tenupasaṅkami. Ayamesa kokāliko, iminā ca kāraṇena upasaṅkamīti veditabbo.
भगवा तं तुरिततुरितं आगच्छन्तं दिस्वाव आवज्जेन्तो अञ्ञासि ‘‘अयं अग्गसावके अक्कोसितुकामो आगतो, सक्का नु खो पटिसेधेतु’’न्ति। ततो ‘‘न सक्का पटिसेधेतुं, थेरेसु अपरज्झित्वा आगतो, एकंसेन पन पदुमनिरये निब्बत्तिस्सती’’ति दिस्वा ‘‘सारिपुत्तमोग्गल्लानेपि नाम गरहन्तं सुत्वा न निसेधेती’’ति वादमोचनत्थं अरियूपवादस्स च महासावज्जभावदस्सनत्थं मा हेवन्ति तिक्खत्तुं पटिसेधेसि। तत्थ मा हेवन्ति मा एवं अभणि। सद्धायिकोति सद्धाय आगमकरो पसादावहो, सद्धातब्बवचनो वा। पच्चयिकोति पत्तियायितब्बवचनो।
Bhagavā taṃ turitaturitaṃ āgacchantaṃ disvāva āvajjento aññāsi ‘‘ayaṃ aggasāvake akkositukāmo āgato, sakkā nu kho paṭisedhetu’’nti. Tato ‘‘na sakkā paṭisedhetuṃ, theresu aparajjhitvā āgato, ekaṃsena pana padumaniraye nibbattissatī’’ti disvā ‘‘sāriputtamoggallānepi nāma garahantaṃ sutvā na nisedhetī’’ti vādamocanatthaṃ ariyūpavādassa ca mahāsāvajjabhāvadassanatthaṃ mā hevanti tikkhattuṃ paṭisedhesi. Tattha mā hevanti mā evaṃ abhaṇi. Saddhāyikoti saddhāya āgamakaro pasādāvaho, saddhātabbavacano vā. Paccayikoti pattiyāyitabbavacano.
पक्कामीति कम्मानुभावेन चोदियमानो पक्कामि। ओकासकतञ्हि कम्मं न सक्का पटिबाहितुं। अचिरपक्कन्तस्साति पक्कन्तस्स सतो नचिरेनेव। सब्बो कायो फुटो अहोसीति केसग्गमत्तम्पि ओकासं अवज्जेत्वा सकलसरीरं अट्ठीनि भिन्दित्वा उग्गताहि पीळकाहि अज्झोत्थटं अहोसि। यस्मा पन बुद्धानुभावेन तथारूपं कम्मं बुद्धानं सम्मुखीभावे विपाकं दातुं न सक्कोति, दस्सनूपचारे विजहितमत्ते देति, तस्मा तस्स अचिरपक्कन्तस्स पीळका उट्ठहिंसु। कलायमत्तियोति चणकमत्तियो। बेलुवसलाटुकमत्तियोति तरुणबेलुवमत्तियो। पभिज्जिंसूति भिज्जिंसु। तासु भिन्नासु सकलसरीरं पनसपक्कं विय अहोसि। सो पक्केन गत्तेन जेतवनद्वारकोट्ठके विसगिलितो मच्छो विय कदलिपत्तेसु निपज्जि। अथ धम्मस्सवनत्थं आगतागता मनुस्सा ‘‘धि कोकालिक, धि कोकालिक, अयुत्तमकासि, अत्तनोयेव मुखं निस्साय अनयब्यसनं पत्तोसी’’ति आहंसु। तेसं सद्दं सुत्वा आरक्खदेवता धिक्कारमकंसु, आरक्खदेवतानं आकासदेवताति इमिना उपायेन याव अकनिट्ठभवना एकधिक्कारो उदपादि।
Pakkāmīti kammānubhāvena codiyamāno pakkāmi. Okāsakatañhi kammaṃ na sakkā paṭibāhituṃ. Acirapakkantassāti pakkantassa sato nacireneva. Sabbo kāyo phuṭo ahosīti kesaggamattampi okāsaṃ avajjetvā sakalasarīraṃ aṭṭhīni bhinditvā uggatāhi pīḷakāhi ajjhotthaṭaṃ ahosi. Yasmā pana buddhānubhāvena tathārūpaṃ kammaṃ buddhānaṃ sammukhībhāve vipākaṃ dātuṃ na sakkoti, dassanūpacāre vijahitamatte deti, tasmā tassa acirapakkantassa pīḷakā uṭṭhahiṃsu. Kalāyamattiyoti caṇakamattiyo. Beluvasalāṭukamattiyoti taruṇabeluvamattiyo. Pabhijjiṃsūti bhijjiṃsu. Tāsu bhinnāsu sakalasarīraṃ panasapakkaṃ viya ahosi. So pakkena gattena jetavanadvārakoṭṭhake visagilito maccho viya kadalipattesu nipajji. Atha dhammassavanatthaṃ āgatāgatā manussā ‘‘dhi kokālika, dhi kokālika, ayuttamakāsi, attanoyeva mukhaṃ nissāya anayabyasanaṃ pattosī’’ti āhaṃsu. Tesaṃ saddaṃ sutvā ārakkhadevatā dhikkāramakaṃsu, ārakkhadevatānaṃ ākāsadevatāti iminā upāyena yāva akaniṭṭhabhavanā ekadhikkāro udapādi.
तुरूति कोकालिकस्स उपज्झायो तुरुत्थेरो नाम अनागामिफलं वत्वा ब्रह्मलोके निब्बत्तो। सो भुम्मट्ठदेवता आदिं कत्वा ‘‘अयुत्तं कोकालिकेन कतं अग्गसावके अन्तिमवत्थुना अब्भाचिक्खन्तेना’’ति परम्पराय ब्रह्मलोकसम्पत्तं तं सद्दं सुत्वा ‘‘मा मय्हं पस्सन्तस्सेव वराको नस्सि, ओवदिस्सामि नं थेरेसु चित्तप्पसादत्थाया’’ति आगन्त्वा तस्स पुरतो अट्ठासि। तं सन्धायेतं वुत्तं – ‘‘तुरू पच्चेकब्रह्मा’’ति। पेसलाति पियसीला। कोसि त्वं, आवुसोति निसिन्नकोव कबरक्खीनि उम्मीलेत्वा एवमाह। पस्स यावञ्च ते इदं अपरद्धति यत्तकं तया अपरद्धं, अत्तनो नलाटे महागण्डं अपस्सन्तो सासपमत्ताय पीळकाय मं चोदेतब्बं मञ्ञसीति आह।
Turūti kokālikassa upajjhāyo turutthero nāma anāgāmiphalaṃ vatvā brahmaloke nibbatto. So bhummaṭṭhadevatā ādiṃ katvā ‘‘ayuttaṃ kokālikena kataṃ aggasāvake antimavatthunā abbhācikkhantenā’’ti paramparāya brahmalokasampattaṃ taṃ saddaṃ sutvā ‘‘mā mayhaṃ passantasseva varāko nassi, ovadissāmi naṃ theresu cittappasādatthāyā’’ti āgantvā tassa purato aṭṭhāsi. Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ – ‘‘turū paccekabrahmā’’ti. Pesalāti piyasīlā. Kosi tvaṃ, āvusoti nisinnakova kabarakkhīni ummīletvā evamāha. Passa yāvañca te idaṃ aparaddhati yattakaṃ tayā aparaddhaṃ, attano nalāṭe mahāgaṇḍaṃ apassanto sāsapamattāya pīḷakāya maṃ codetabbaṃ maññasīti āha.
अथ नं ‘‘अदिट्ठिप्पत्तो अयं कोकालिको, गिलितविसो विय न कस्सचि वचनं न करिस्सती’’ति ञत्वा पुरिसस्स हीतिआदिमाह। तत्थ कुठारीति कुठारिसदिसा फरुसवाचा। छिन्दतीति कुसलमूलसङ्खाते मूलेयेव निकन्तति। निन्दियन्ति निन्दितब्बं दुस्सीलपुग्गलं। पसंसतीति उत्तमत्थे सम्भावेत्वा खीणासवोति वदति। तं वा निन्दति यो पसंसियोति यो वा पसंसितब्बो खीणासवो, तं अन्तिमवत्थुना चोदेन्तो ‘‘दुस्सीलो अय’’न्ति वदति। विचिनाति मुखेन सो कलिन्ति सो तं अपराधं मुखेन विचिनाति नाम। कलिना तेनाति तेन अपराधेन सुखं न विन्दति। निन्दियपसंसाय हि पसंसियनिन्दाय च समकोव विपाको।
Atha naṃ ‘‘adiṭṭhippatto ayaṃ kokāliko, gilitaviso viya na kassaci vacanaṃ na karissatī’’ti ñatvā purisassa hītiādimāha. Tattha kuṭhārīti kuṭhārisadisā pharusavācā. Chindatīti kusalamūlasaṅkhāte mūleyeva nikantati. Nindiyanti ninditabbaṃ dussīlapuggalaṃ. Pasaṃsatīti uttamatthe sambhāvetvā khīṇāsavoti vadati. Taṃ vā nindati yo pasaṃsiyoti yo vā pasaṃsitabbo khīṇāsavo, taṃ antimavatthunā codento ‘‘dussīlo aya’’nti vadati. Vicināti mukhena so kalinti so taṃ aparādhaṃ mukhena vicināti nāma. Kalinātenāti tena aparādhena sukhaṃ na vindati. Nindiyapasaṃsāya hi pasaṃsiyanindāya ca samakova vipāko.
सब्बस्सापि सहापि अत्तनाति सब्बेन सकेन धनेनपि अत्तनापि सद्धिं यो अक्खेसु धनपराजयो नाम, अयं अप्पमत्तको अपराधो। यो सुगतेसूति यो पन सम्मग्गतेसु पुग्गलेसु चित्तं दूसेय्य, अयं चित्तपदोसोव ततो कलितो महन्ततरो कलि।
Sabbassāpi sahāpi attanāti sabbena sakena dhanenapi attanāpi saddhiṃ yo akkhesu dhanaparājayo nāma, ayaṃ appamattako aparādho. Yo sugatesūti yo pana sammaggatesu puggalesu cittaṃ dūseyya, ayaṃ cittapadosova tato kalito mahantataro kali.
इदानि तस्स महन्ततरभावं दस्सेन्तो सतं सहस्सानन्तिआदिमाह। तत्थ सतं सहस्सानन्ति निरब्बुदगणनाय सतसहस्सञ्च। छत्तिंसतीति अपरानि छत्तिंसति निरब्बुदानि। पञ्च चाति अब्बुदगणनाय पञ्च अब्बुदानि। यमरियगरहीति यं अरिये गरहन्तो निरयं उपपज्जति, तत्थ एत्तकं आयुप्पमाणन्ति अत्थो।
Idāni tassa mahantatarabhāvaṃ dassento sataṃ sahassānantiādimāha. Tattha sataṃ sahassānanti nirabbudagaṇanāya satasahassañca. Chattiṃsatīti aparāni chattiṃsati nirabbudāni. Pañca cāti abbudagaṇanāya pañca abbudāni. Yamariyagarahīti yaṃ ariye garahanto nirayaṃ upapajjati, tattha ettakaṃ āyuppamāṇanti attho.
कालमकासीति उपज्झाये पक्कन्ते कालं अकासि। पदुमनिरयन्ति पाटियेक्को पदुमनिरयो नाम नत्थि, अवीचिमहानिरयस्मिंयेव पन पदुमगणनाय पच्चितब्बे एकस्मिं ठाने निब्बत्ति।
Kālamakāsīti upajjhāye pakkante kālaṃ akāsi. Padumanirayanti pāṭiyekko padumanirayo nāma natthi, avīcimahānirayasmiṃyeva pana padumagaṇanāya paccitabbe ekasmiṃ ṭhāne nibbatti.
वीसतिखारिकोति मागधकेन पत्थेन चत्तारो पत्था, कोसलरट्ठे एको पत्थो होति। तेन पत्थेन चत्तारो पत्था आळ्हकं , चत्तारि आळ्हकानि दोणं, चतुदोणा मानिका, चतुमानिका खारी, ताय खारिया वीसतिखारिको। तिलवाहोति मागधकानं सुखुमतिलानं तिलसकटं। अब्बुदो निरयोति अब्बुदो नाम पाटियेक्को निरयो नत्थि, अवीचिम्हियेव पन अब्बुदगणनाय पच्चितब्बट्ठानस्सेतं नामं। निरब्बुदादीसुपि एसेव नयो।
Vīsatikhārikoti māgadhakena patthena cattāro patthā, kosalaraṭṭhe eko pattho hoti. Tena patthena cattāro patthā āḷhakaṃ , cattāri āḷhakāni doṇaṃ, catudoṇā mānikā, catumānikā khārī, tāya khāriyā vīsatikhāriko. Tilavāhoti māgadhakānaṃ sukhumatilānaṃ tilasakaṭaṃ. Abbudo nirayoti abbudo nāma pāṭiyekko nirayo natthi, avīcimhiyeva pana abbudagaṇanāya paccitabbaṭṭhānassetaṃ nāmaṃ. Nirabbudādīsupi eseva nayo.
वस्सगणनापि पनेत्थ एवं वेदितब्बा – यथेव हि सतं सतसहस्सानि कोटि होति, एवं सतं सतसहस्सकोटियो पकोटि नाम होति, सतं सतसहस्सपकोटियो कोटिपकोटि नाम, सतं सतसहस्सकोटिपकोटियो नहुतं, सतं सतसहस्सनहुतानि निन्नहुतं, सतं सतसहस्सनिन्नहुतानि एकं अब्बुदं, ततो वीसतिगुणं निरब्बुदं, एस नयो सब्बत्थाति। दसमं हेट्ठा वुत्तनयेनेव वेदितब्बं। सेसं सब्बत्थ उत्तानत्थमेवाति।
Vassagaṇanāpi panettha evaṃ veditabbā – yatheva hi sataṃ satasahassāni koṭi hoti, evaṃ sataṃ satasahassakoṭiyo pakoṭi nāma hoti, sataṃ satasahassapakoṭiyo koṭipakoṭi nāma, sataṃ satasahassakoṭipakoṭiyo nahutaṃ, sataṃ satasahassanahutāni ninnahutaṃ, sataṃ satasahassaninnahutāni ekaṃ abbudaṃ, tato vīsatiguṇaṃ nirabbudaṃ, esa nayo sabbatthāti. Dasamaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
थेरवग्गो चतुत्थो।
Theravaggo catuttho.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / ९. कोकालिकसुत्तं • 9. Kokālikasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ९-१०. कोकालिकसुत्तादिवण्णना • 9-10. Kokālikasuttādivaṇṇanā
