| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
१०. कोकालिकसुत्तवण्णना
10. Kokālikasuttavaṇṇanā
१८१. दसमे कोकालिको भिक्खु येन भगवा तेनुपसङ्कमीति, को अयं कोकालिको, कस्मा च उपसङ्कमि? अयं किर कोकालिकरट्ठे कोकालिकनगरे कोकालिकसेट्ठिस्स पुत्तो पब्बजित्वा पितरा कारापिते विहारे पटिवसति चूळकोकालिकोति नामेन, न देवदत्तस्स सिस्सो। सो हि ब्राह्मणपुत्तो महाकोकालिको नाम। भगवति पन सावत्थियं विहरन्ते द्वे अग्गसावका पञ्चमत्तेहि भिक्खुसतेहि सद्धिं जनपदचारिकं चरमाना उपकट्ठाय वस्सूपनायिकाय विवेकावासं वसितुकामा ते भिक्खू उय्योजेत्वा अत्तनो पत्तचीवरमादाय तस्मिं जनपदे तं नगरं पत्वा तं विहारं अगमंसु। तत्थ नेसं कोकालिको वत्तं दस्सेसि। ते तेन सद्धिं सम्मोदित्वा, ‘‘आवुसो, मयं इध तेमासं वसिस्साम, मा कस्सचि आरोचेही’’ति पटिञ्ञं गहेत्वा वसिंसु। वसित्वा पवारणादिवसे पवारेत्वा, ‘‘गच्छाम मयं, आवुसो’’ति कोकालिकं आपुच्छिंसु। कोकालिको ‘‘अज्जेकदिवसं, आवुसो, वसित्वा स्वे गमिस्सथा’’ति वत्वा दुतियदिवसे नगरं पविसित्वा मनुस्से आमन्तेसि – ‘‘आवुसो, तुम्हे अग्गसावके इधागन्त्वा वसमानेपि न जानाथ, न ने कोचि पच्चयेनापि निमन्तेती’’ति। नगरवासिनो, ‘‘कहं, भन्ते, थेरा, कस्मा नो न आरोचयित्था’’ति? किं आवुसो आरोचितेन, किं न पस्सथ द्वे भिक्खू थेरासने निसीदन्ते, एते अग्गसावकाति। ते खिप्पं सन्निपतित्वा सप्पिफाणितादीनि चेव चीवरदुस्सानि च संहरिंसु।
181. Dasame kokāliko bhikkhu yena bhagavā tenupasaṅkamīti, ko ayaṃ kokāliko, kasmā ca upasaṅkami? Ayaṃ kira kokālikaraṭṭhe kokālikanagare kokālikaseṭṭhissa putto pabbajitvā pitarā kārāpite vihāre paṭivasati cūḷakokālikoti nāmena, na devadattassa sisso. So hi brāhmaṇaputto mahākokāliko nāma. Bhagavati pana sāvatthiyaṃ viharante dve aggasāvakā pañcamattehi bhikkhusatehi saddhiṃ janapadacārikaṃ caramānā upakaṭṭhāya vassūpanāyikāya vivekāvāsaṃ vasitukāmā te bhikkhū uyyojetvā attano pattacīvaramādāya tasmiṃ janapade taṃ nagaraṃ patvā taṃ vihāraṃ agamaṃsu. Tattha nesaṃ kokāliko vattaṃ dassesi. Te tena saddhiṃ sammoditvā, ‘‘āvuso, mayaṃ idha temāsaṃ vasissāma, mā kassaci ārocehī’’ti paṭiññaṃ gahetvā vasiṃsu. Vasitvā pavāraṇādivase pavāretvā, ‘‘gacchāma mayaṃ, āvuso’’ti kokālikaṃ āpucchiṃsu. Kokāliko ‘‘ajjekadivasaṃ, āvuso, vasitvā sve gamissathā’’ti vatvā dutiyadivase nagaraṃ pavisitvā manusse āmantesi – ‘‘āvuso, tumhe aggasāvake idhāgantvā vasamānepi na jānātha, na ne koci paccayenāpi nimantetī’’ti. Nagaravāsino, ‘‘kahaṃ, bhante, therā, kasmā no na ārocayitthā’’ti? Kiṃ āvuso ārocitena, kiṃ na passatha dve bhikkhū therāsane nisīdante, ete aggasāvakāti. Te khippaṃ sannipatitvā sappiphāṇitādīni ceva cīvaradussāni ca saṃhariṃsu.
कोकालिको चिन्तेसि – ‘‘परमप्पिच्छा अग्गसावका पयुत्तवाचाय उप्पन्नं लाभं न सादियिस्सन्ति , असादियन्ता ‘आवासिकस्स देथा’ति वक्खन्ती’’ति। तं तं लाभं गाहापेत्वा थेरानं सन्तिकं अगमासि। थेरा दिस्वाव ‘‘इमे पच्चया नेव अम्हाकं, न कोकालिकस्स कप्पन्ती’’ति पटिक्खिपित्वा पक्कमिंसु। कोकालिको ‘‘कथं हि नाम अत्तना अगण्हन्ता मय्हम्पि अदापेत्वा पक्कमिस्सन्ती’’ति? आघातं उप्पादेसि। तेपि भगवतो सन्तिकं गन्त्वा भगवन्तं वन्दित्वा पुन अत्तनो परिसं आदाय जनपदचारिकं चरन्ता अनुपुब्बेन तस्मिं रट्ठे तमेव नगरं पच्चागमिंसु। नागरा थेरे सञ्जानित्वा सह परिक्खारेहि दानं सज्जित्वा नगरमज्झे मण्डपं कत्वा दानं अदंसु, थेरानञ्च परिक्खारे उपनामेसुं। थेरा भिक्खुसङ्घस्स निय्यादयिंसु। तं दिस्वा कोकालिको चिन्तेसि – ‘‘इमे पुब्बे अप्पिच्छा अहेसुं, इदानि पापिच्छा जाता, पुब्बेपि अप्पिच्छसन्तुट्ठपविवित्तसदिसा मञ्ञे’’ति थेरे उपसङ्कमित्वा, ‘‘आवुसो, तुम्हे पुब्बे अप्पिच्छा विय, इदानि पन पापभिक्खू जाता’’ति वत्वा ‘‘मूलट्ठानेयेव नेसं पतिट्ठं भिन्दिस्सामी’’ति तरमानरूपो निक्खमित्वा सावत्थिं गन्त्वा येन भगवा तेनुपसङ्कमि। अयमेव कोकालिको इमिना च कारणेन उपसङ्कमीति वेदितब्बो।
Kokāliko cintesi – ‘‘paramappicchā aggasāvakā payuttavācāya uppannaṃ lābhaṃ na sādiyissanti , asādiyantā ‘āvāsikassa dethā’ti vakkhantī’’ti. Taṃ taṃ lābhaṃ gāhāpetvā therānaṃ santikaṃ agamāsi. Therā disvāva ‘‘ime paccayā neva amhākaṃ, na kokālikassa kappantī’’ti paṭikkhipitvā pakkamiṃsu. Kokāliko ‘‘kathaṃ hi nāma attanā agaṇhantā mayhampi adāpetvā pakkamissantī’’ti? Āghātaṃ uppādesi. Tepi bhagavato santikaṃ gantvā bhagavantaṃ vanditvā puna attano parisaṃ ādāya janapadacārikaṃ carantā anupubbena tasmiṃ raṭṭhe tameva nagaraṃ paccāgamiṃsu. Nāgarā there sañjānitvā saha parikkhārehi dānaṃ sajjitvā nagaramajjhe maṇḍapaṃ katvā dānaṃ adaṃsu, therānañca parikkhāre upanāmesuṃ. Therā bhikkhusaṅghassa niyyādayiṃsu. Taṃ disvā kokāliko cintesi – ‘‘ime pubbe appicchā ahesuṃ, idāni pāpicchā jātā, pubbepi appicchasantuṭṭhapavivittasadisā maññe’’ti there upasaṅkamitvā, ‘‘āvuso, tumhe pubbe appicchā viya, idāni pana pāpabhikkhū jātā’’ti vatvā ‘‘mūlaṭṭhāneyeva nesaṃ patiṭṭhaṃ bhindissāmī’’ti taramānarūpo nikkhamitvā sāvatthiṃ gantvā yena bhagavā tenupasaṅkami. Ayameva kokāliko iminā ca kāraṇena upasaṅkamīti veditabbo.
भगवा तं तुरिततुरितं आगच्छन्तं दिस्वाव आवज्जेन्तो अञ्ञासि – ‘‘अयं अग्गसावके अक्कोसितुकामो आगतो’’ति। ‘‘सक्का नु खो पटिसेधेतु’’न्ति च आवज्जेन्तो, ‘‘न सक्का पटिसेधेतुं, थेरेसु अपरज्झित्वा कालङ्कतो एकंसेन पदुमनिरये निब्बत्तिस्सती’’ति दिस्वा, ‘‘सारिपुत्तमोग्गल्लानेपि नाम गरहन्तं सुत्वा न निसेधेती’’ति वादमोचनत्थं अरियूपवादस्स च महासावज्जभावदस्सनत्थं मा हेवन्ति तिक्खत्तुं पटिसेधेसि। तत्थ मा हेवन्ति मा एवं अभणि। सद्धायिकोति सद्धाय आकरो पसादावहो सद्धातब्बवचनो वा। पच्चयिकोति पत्तियायितब्बवचनो।
Bhagavā taṃ turitaturitaṃ āgacchantaṃ disvāva āvajjento aññāsi – ‘‘ayaṃ aggasāvake akkositukāmo āgato’’ti. ‘‘Sakkā nu kho paṭisedhetu’’nti ca āvajjento, ‘‘na sakkā paṭisedhetuṃ, theresu aparajjhitvā kālaṅkato ekaṃsena padumaniraye nibbattissatī’’ti disvā, ‘‘sāriputtamoggallānepi nāma garahantaṃ sutvā na nisedhetī’’ti vādamocanatthaṃ ariyūpavādassa ca mahāsāvajjabhāvadassanatthaṃ mā hevanti tikkhattuṃ paṭisedhesi. Tattha mā hevanti mā evaṃ abhaṇi. Saddhāyikoti saddhāya ākaro pasādāvaho saddhātabbavacano vā. Paccayikoti pattiyāyitabbavacano.
पक्कामीति कम्मानुभावेन चोदियमानो पक्कामि। ओकासकतं हि कम्मं न सक्का पटिबाहितुं, तं तस्स तत्थ ठातुं न अदासि। अचिरपक्कन्तस्साति पक्कन्तस्स सतो न चिरेनेव। सब्बो कायो फुटो अहोसीति केसग्गमत्तम्पि ओकासं आवज्जेत्वा सकलसरीरं अट्ठीनि भिन्दित्वा उग्गताहि पीळकाहि अज्झोत्थटं अहोसि। यस्मा पन बुद्धानुभावेन तथारूपं कम्मं बुद्धानं सम्मुखीभावे विपाकं न देति, दस्सनूपचारे विजहितमत्ते देति, तस्मा तस्स अचिरपक्कन्तस्स पीळका उट्ठहिंसु। कलायमत्तियोति चणकमत्तियो। बेलुवसलाटुकमत्तियोति तरुणबेलुवमत्तियो। (बिल्लमत्तियोति महाबेलुवमत्तियो।) पभिज्जिंसूति भिज्जिंसु। तासु भिन्नासु सकलसरीरं पनसपक्कं विय अहोसि। सो पक्केन गत्तेन जेतवनद्वारकोट्ठके विसगिलितो मच्छो विय कदलिपत्तेसु सयि। अथ धम्मसवनत्थं आगतागता मनुस्सा – ‘‘धि कोकालिक, धि कोकालिक, अयुत्तमकासि, अत्तनोयेव मुखं निस्साय अनयब्यसनं पत्तो’’ति आहंसु। तेसं सुत्वा आरक्खदेवता धि-कारं अकंसु। आरक्खकदेवतानं आकासदेवताति इमिना उपायेन याव अकनिट्ठभवना एकधिकारो उदपादि। अथस्स उपज्झायो आगन्त्वा ओवादं अगण्हन्तं ञत्वा गरहित्वा पक्कामि।
Pakkāmīti kammānubhāvena codiyamāno pakkāmi. Okāsakataṃ hi kammaṃ na sakkā paṭibāhituṃ, taṃ tassa tattha ṭhātuṃ na adāsi. Acirapakkantassāti pakkantassa sato na cireneva. Sabbo kāyo phuṭoahosīti kesaggamattampi okāsaṃ āvajjetvā sakalasarīraṃ aṭṭhīni bhinditvā uggatāhi pīḷakāhi ajjhotthaṭaṃ ahosi. Yasmā pana buddhānubhāvena tathārūpaṃ kammaṃ buddhānaṃ sammukhībhāve vipākaṃ na deti, dassanūpacāre vijahitamatte deti, tasmā tassa acirapakkantassa pīḷakā uṭṭhahiṃsu. Kalāyamattiyoti caṇakamattiyo. Beluvasalāṭukamattiyoti taruṇabeluvamattiyo. (Billamattiyoti mahābeluvamattiyo.) Pabhijjiṃsūti bhijjiṃsu. Tāsu bhinnāsu sakalasarīraṃ panasapakkaṃ viya ahosi. So pakkena gattena jetavanadvārakoṭṭhake visagilito maccho viya kadalipattesu sayi. Atha dhammasavanatthaṃ āgatāgatā manussā – ‘‘dhi kokālika, dhi kokālika, ayuttamakāsi, attanoyeva mukhaṃ nissāya anayabyasanaṃ patto’’ti āhaṃsu. Tesaṃ sutvā ārakkhadevatā dhi-kāraṃ akaṃsu. Ārakkhakadevatānaṃ ākāsadevatāti iminā upāyena yāva akaniṭṭhabhavanā ekadhikāro udapādi. Athassa upajjhāyo āgantvā ovādaṃ agaṇhantaṃ ñatvā garahitvā pakkāmi.
कालमकासीति उपज्झाये पक्कन्ते कालमकासि। पदुमं निरयन्ति पाटियेक्को पदुमनिरयो नाम नत्थि, अवीचिमहानिरयम्हियेव पन पदुमगणनाय पच्चितब्बे एकस्मिं ठाने निब्बत्ति।
Kālamakāsīti upajjhāye pakkante kālamakāsi. Padumaṃ nirayanti pāṭiyekko padumanirayo nāma natthi, avīcimahānirayamhiyeva pana padumagaṇanāya paccitabbe ekasmiṃ ṭhāne nibbatti.
वीसतिखारिकोति मागधकेन पत्थेन चत्तारो पत्था कोसलरट्ठे एकपत्थो होति, तेन पत्थेन चत्तारो पत्था आळ्हकं, चत्तारि आळ्हकानि दोणं, चतुदोणा मानिका, चतुमानिका खारी, ताय खारिया वीसतिखारिको। तिलवाहोति मागधकानं सुखुमतिलानं तिलसकटं। अब्बुदो निरयोति अब्बुदो नाम पाटियेक्को निरयो नत्थि। अवीचिम्हियेव पन अब्बुदगणनाय पच्चितब्बट्ठानस्सेतं नामं। निरब्बुदादीसुपि एसेव नयो।
Vīsatikhārikoti māgadhakena patthena cattāro patthā kosalaraṭṭhe ekapattho hoti, tena patthena cattāro patthā āḷhakaṃ, cattāri āḷhakāni doṇaṃ, catudoṇā mānikā, catumānikā khārī, tāya khāriyā vīsatikhāriko. Tilavāhoti māgadhakānaṃ sukhumatilānaṃ tilasakaṭaṃ. Abbudo nirayoti abbudo nāma pāṭiyekko nirayo natthi. Avīcimhiyeva pana abbudagaṇanāya paccitabbaṭṭhānassetaṃ nāmaṃ. Nirabbudādīsupi eseva nayo.
वस्सगणनापि पनेत्थ एवं वेदितब्बा – यथेव हि सतं सतसहस्सानि कोटि होति, एवं सतं सतसहस्सकोटियो पकोटि नाम होति, सतं सतसहस्सपकोटियो कोटिपकोटि नाम, सतं सतसहस्सकोटिपकोटियो नहुतं, सतं सतसहस्सनहुतानि निन्नहुतं, सतं सतसहस्सनिन्नहुतानि एकं अब्बुदं, ततो वीसतिगुणं निरब्बुदं। एसेव नयो सब्बत्थाति। दसमं।
Vassagaṇanāpi panettha evaṃ veditabbā – yatheva hi sataṃ satasahassāni koṭi hoti, evaṃ sataṃ satasahassakoṭiyo pakoṭi nāma hoti, sataṃ satasahassapakoṭiyo koṭipakoṭi nāma, sataṃ satasahassakoṭipakoṭiyo nahutaṃ, sataṃ satasahassanahutāni ninnahutaṃ, sataṃ satasahassaninnahutāni ekaṃ abbudaṃ, tato vīsatiguṇaṃ nirabbudaṃ. Eseva nayo sabbatthāti. Dasamaṃ.
पठमो वग्गो।
Paṭhamo vaggo.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / १०. कोकालिकसुत्तं • 10. Kokālikasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / १०. कोकालिकसुत्तवण्णना • 10. Kokālikasuttavaṇṇanā
