| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / सुत्तनिपात-अट्ठकथा • Suttanipāta-aṭṭhakathā |
१०. कोकालिकसुत्तवण्णना
10. Kokālikasuttavaṇṇanā
एवं मे सुतन्ति कोकालिकसुत्तं। का उप्पत्ति? इमस्स सुत्तस्स उप्पत्ति अत्थवण्णनायमेव आवि भविस्सति। अत्थवण्णनाय चस्स एवं मे सुतन्तिआदि वुत्तनयमेव। अथ खो कोकालिकोति एत्थ पन को अयं कोकालिको, कस्मा च उपसङ्कमीति? वुच्चते – अयं किर कोकालिकरट्ठे कोकालिकनगरे कोकालिकसेट्ठिस्स पुत्तो पब्बजित्वा पितरा कारापिते विहारेयेव पटिवसति ‘‘चूळकोकालिको’’ति नामेन, न देवदत्तस्स सिस्सो। सो हि ब्राह्मणपुत्तो ‘‘महाकोकालिको’’ति पञ्ञायि।
Evaṃme sutanti kokālikasuttaṃ. Kā uppatti? Imassa suttassa uppatti atthavaṇṇanāyameva āvi bhavissati. Atthavaṇṇanāya cassa evaṃ me sutantiādi vuttanayameva. Atha kho kokālikoti ettha pana ko ayaṃ kokāliko, kasmā ca upasaṅkamīti? Vuccate – ayaṃ kira kokālikaraṭṭhe kokālikanagare kokālikaseṭṭhissa putto pabbajitvā pitarā kārāpite vihāreyeva paṭivasati ‘‘cūḷakokāliko’’ti nāmena, na devadattassa sisso. So hi brāhmaṇaputto ‘‘mahākokāliko’’ti paññāyi.
भगवति किर सावत्थियं विहरन्ते द्वे अग्गसावका पञ्चमत्तेहि भिक्खुसतेहि सद्धिं जनपदचारिकं चरमाना उपकट्ठाय वस्सूपनायिकाय विवेकवासं वसितुकामा ते भिक्खू उय्योजेत्वा अत्तनो पत्तचीवरमादाय तस्मिं जनपदे तं नगरं पत्वा तं विहारं अगमंसु। तत्थ ते कोकालिकेन सद्धिं सम्मोदित्वा तं आहंसु – ‘‘आवुसो, मयं इध तेमासं वसिस्साम, मा कस्सचि आरोचेय्यासी’’ति। सो ‘‘साधू’’ति पटिस्सुणित्वा तेमासे अतीते इतरदिवसं पगेव नगरं पविसित्वा आरोचेसि – ‘‘तुम्हे अग्गसावके इधागन्त्वा वसमाने न जानित्थ, न ते कोचि पच्चयेनापि निमन्तेती’’ति। नगरवासिनो ‘‘कस्मा नो, भन्ते, नारोचयित्था’’ति। किं आरोचितेन, किं नाद्दसथ द्वे भिक्खू वसन्ते, ननु एते अग्गसावकाति। ते खिप्पं सन्निपतित्वा सप्पिगुळवत्थादीनि आनेत्वा कोकालिकस्स पुरतो निक्खिपिंसु। सो चिन्तेसि – ‘‘परमप्पिच्छा अग्गसावका ‘पयुत्तवाचाय उप्पन्नो लाभो’ति ञत्वा न सादियिस्सन्ति, असादियन्ता अद्धा ‘आवासिकस्स देथा’ति भणिस्सन्ति, हन्दाहं इमं लाभं गाहापेत्वा गच्छामी’’ति । सो तथा अकासि, थेरा दिस्वाव पयुत्तवाचाय उप्पन्नभावं ञत्वा ‘‘इमे पच्चया नेव अम्हाकं न कोकालिकस्स वट्टन्ती’’ति चिन्तेत्वा ‘‘आवासिकस्स देथा’’ति अवत्वा पटिक्खिपित्वा पक्कमिंसु। तेन कोकालिको ‘‘कथञ्हि नाम अत्तना अग्गण्हन्ता मय्हम्पि न दापेसु’’न्ति दोमनस्सं उप्पादेसि।
Bhagavati kira sāvatthiyaṃ viharante dve aggasāvakā pañcamattehi bhikkhusatehi saddhiṃ janapadacārikaṃ caramānā upakaṭṭhāya vassūpanāyikāya vivekavāsaṃ vasitukāmā te bhikkhū uyyojetvā attano pattacīvaramādāya tasmiṃ janapade taṃ nagaraṃ patvā taṃ vihāraṃ agamaṃsu. Tattha te kokālikena saddhiṃ sammoditvā taṃ āhaṃsu – ‘‘āvuso, mayaṃ idha temāsaṃ vasissāma, mā kassaci āroceyyāsī’’ti. So ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā temāse atīte itaradivasaṃ pageva nagaraṃ pavisitvā ārocesi – ‘‘tumhe aggasāvake idhāgantvā vasamāne na jānittha, na te koci paccayenāpi nimantetī’’ti. Nagaravāsino ‘‘kasmā no, bhante, nārocayitthā’’ti. Kiṃ ārocitena, kiṃ nāddasatha dve bhikkhū vasante, nanu ete aggasāvakāti. Te khippaṃ sannipatitvā sappiguḷavatthādīni ānetvā kokālikassa purato nikkhipiṃsu. So cintesi – ‘‘paramappicchā aggasāvakā ‘payuttavācāya uppanno lābho’ti ñatvā na sādiyissanti, asādiyantā addhā ‘āvāsikassa dethā’ti bhaṇissanti, handāhaṃ imaṃ lābhaṃ gāhāpetvā gacchāmī’’ti . So tathā akāsi, therā disvāva payuttavācāya uppannabhāvaṃ ñatvā ‘‘ime paccayā neva amhākaṃ na kokālikassa vaṭṭantī’’ti cintetvā ‘‘āvāsikassa dethā’’ti avatvā paṭikkhipitvā pakkamiṃsu. Tena kokāliko ‘‘kathañhi nāma attanā aggaṇhantā mayhampi na dāpesu’’nti domanassaṃ uppādesi.
ते भगवतो सन्तिकं अगमंसु। भगवा च पवारेत्वा सचे अत्तना जनपदचारिकं न गच्छति, अग्गसावके पेसेति – ‘‘चरथ, भिक्खवे, चारिकं बहुजनहिताया’’तिआदीनि (महाव॰ ३२) वत्वा । इदमाचिण्णं तथागतानं। तेन खो पन समयेन अत्तना अगन्तुकामो होति। अथ खो इमे पुनदेव उय्योजेसि – ‘‘गच्छथ, भिक्खवे, चरथ चारिक’’न्ति। ते पञ्चमत्तेहि भिक्खुसतेहि सद्धिं चारिकं चरमाना अनुपुब्बेन तस्मिं रट्ठे तमेव नगरं अगमंसु। नागरा थेरे सञ्जानित्वा सह परिक्खारेहि दानं सज्जेत्वा नगरमज्झे मण्डपं कत्वा दानं अदंसु, थेरानञ्च परिक्खारे उपनामेसुं। थेरा गहेत्वा भिक्खुसङ्घस्स अदंसु। तं दिस्वा कोकालिको चिन्तेसि – ‘‘इमे पुब्बे अप्पिच्छा अहेसुं, इदानि लोभाभिभूता पापिच्छा जाता, पुब्बेपि अप्पिच्छसन्तुट्ठपविवित्तसदिसा मञ्ञे, इमे पापिच्छा असन्तगुणपरिदीपका पापभिक्खू’’ति। सो थेरे उपसङ्कमित्वा ‘‘आवुसो, तुम्हे पुब्बे अप्पिच्छा सन्तुट्ठा पविवित्ता विय अहुवत्थ, इदानि पनत्थ पापभिक्खू जाता’’ति वत्वा पत्तचीवरमादाय तावदेव तरमानरूपो निक्खमित्वा गन्त्वा ‘‘भगवतो एतमत्थं आरोचेस्सामी’’ति सावत्थाभिमुखो गन्त्वा अनुपुब्बेन भगवन्तं उपसङ्कमि। अयमेत्थ कोकालिको, इमिना कारणेन उपसङ्कमि। तेन वुत्तं ‘‘अथ खो कोकालिको भिक्खु येन भगवा तेनुपसङ्कमी’’तिआदि।
Te bhagavato santikaṃ agamaṃsu. Bhagavā ca pavāretvā sace attanā janapadacārikaṃ na gacchati, aggasāvake peseti – ‘‘caratha, bhikkhave, cārikaṃ bahujanahitāyā’’tiādīni (mahāva. 32) vatvā . Idamāciṇṇaṃ tathāgatānaṃ. Tena kho pana samayena attanā agantukāmo hoti. Atha kho ime punadeva uyyojesi – ‘‘gacchatha, bhikkhave, caratha cārika’’nti. Te pañcamattehi bhikkhusatehi saddhiṃ cārikaṃ caramānā anupubbena tasmiṃ raṭṭhe tameva nagaraṃ agamaṃsu. Nāgarā there sañjānitvā saha parikkhārehi dānaṃ sajjetvā nagaramajjhe maṇḍapaṃ katvā dānaṃ adaṃsu, therānañca parikkhāre upanāmesuṃ. Therā gahetvā bhikkhusaṅghassa adaṃsu. Taṃ disvā kokāliko cintesi – ‘‘ime pubbe appicchā ahesuṃ, idāni lobhābhibhūtā pāpicchā jātā, pubbepi appicchasantuṭṭhapavivittasadisā maññe, ime pāpicchā asantaguṇaparidīpakā pāpabhikkhū’’ti. So there upasaṅkamitvā ‘‘āvuso, tumhe pubbe appicchā santuṭṭhā pavivittā viya ahuvattha, idāni panattha pāpabhikkhū jātā’’ti vatvā pattacīvaramādāya tāvadeva taramānarūpo nikkhamitvā gantvā ‘‘bhagavato etamatthaṃ ārocessāmī’’ti sāvatthābhimukho gantvā anupubbena bhagavantaṃ upasaṅkami. Ayamettha kokāliko, iminā kāraṇena upasaṅkami. Tena vuttaṃ ‘‘atha kho kokāliko bhikkhu yena bhagavā tenupasaṅkamī’’tiādi.
भगवा तं तुरिततुरितं आगच्छन्तं दिस्वाव आवज्जेत्वा अञ्ञासि – ‘‘अग्गसावके अक्कोसितुकामो आगतो’’ति। ‘‘सक्का नु खो पटिसेधेतु’’न्ति च आवज्जेन्तो ‘‘न सक्का, थेरेसु अपरज्झित्वा आगतो, एकंसेन पदुमनिरये उप्पज्जिस्सती’’ति अद्दस। एवं दिस्वापि पन ‘‘सारिपुत्तमोग्गल्लानेपि नाम गरहन्तं सुत्वा न निसेधेती’’ति परूपवादमोचनत्थं अरियूपवादस्स महासावज्जभावदस्सनत्थञ्च ‘‘मा हेव’’न्तिआदिना नयेन तिक्खत्तुं पटिसेधेसि। तत्थ मा हेवन्ति मा एवमाह, मा एवं अभणीति अत्थो। पेसलाति पियसीला। सद्धायिकोति सद्धागमकरो, पसादावहोति वुत्तं होति। पच्चयिकोति पच्चयकरो, ‘‘एवमेत’’न्ति सन्निट्ठावहोति वुत्तं होति।
Bhagavā taṃ turitaturitaṃ āgacchantaṃ disvāva āvajjetvā aññāsi – ‘‘aggasāvake akkositukāmo āgato’’ti. ‘‘Sakkā nu kho paṭisedhetu’’nti ca āvajjento ‘‘na sakkā, theresu aparajjhitvā āgato, ekaṃsena padumaniraye uppajjissatī’’ti addasa. Evaṃ disvāpi pana ‘‘sāriputtamoggallānepi nāma garahantaṃ sutvā na nisedhetī’’ti parūpavādamocanatthaṃ ariyūpavādassa mahāsāvajjabhāvadassanatthañca ‘‘mā heva’’ntiādinā nayena tikkhattuṃ paṭisedhesi. Tattha mā hevanti mā evamāha, mā evaṃ abhaṇīti attho. Pesalāti piyasīlā. Saddhāyikoti saddhāgamakaro, pasādāvahoti vuttaṃ hoti. Paccayikoti paccayakaro, ‘‘evameta’’nti sanniṭṭhāvahoti vuttaṃ hoti.
अचिरपक्कन्तस्साति पक्कन्तस्स सतो न चिरेनेव सब्बो कायो फुटो अहोसीति केसग्गमत्तम्पि ओकासं अवज्जेत्वा सकलसरीरं अट्ठीनि भिन्दित्वा उग्गताहि पीळकाहि अज्झोत्थटं अहोसि। तत्थ यस्मा बुद्धानुभावेन तथारूपं कम्मं बुद्धानं सम्मुखीभावे विपाकं न देति, दस्सनूपचारे पन विजहितमत्ते देति, तस्मा तस्स अचिरपक्कन्तस्स पीळका उट्ठहिंसु। तेनेव वुत्तं ‘‘अचिरपक्कन्तस्स च कोकालिकस्सा’’ति। अथ कस्मा तत्थेव न अट्ठासीति चे? कम्मानुभावेन। ओकासकतञ्हि कम्मं अवस्सं विपच्चति, तं तस्स तत्थ ठातुं न देति। सो कम्मानुभावेन चोदियमानो उट्ठायासना पक्कामि। कळायमत्तियोति चणकमत्तियो । बेलुवसलाटुकमत्तियोति तरुणबेलुवमत्तियो। पभिज्जिंसूति भिज्जिंसु। तासु भिन्नासु सकलसरीरं पनसपक्कं विय अहोसि। सो पक्केन गत्तेन अनयब्यसनं पत्वा दुक्खाभिभूतो जेतवनद्वारकोट्ठके सयि। अथ धम्मस्सवनत्थं आगतागता मनुस्सा तं दिस्वा ‘‘धि कोकालिक, धि कोकालिक, अयुत्तमकासि, अत्तनोयेव मुखं निस्साय अनयब्यसनं पत्तोसी’’ति आहंसु। तेसं सुत्वा आरक्खदेवता धिक्कारं अकंसु, आरक्खदेवतानं आकासट्ठदेवताति इमिना उपायेन याव अकनिट्ठभवना एकधिक्कारो उदपादि।
Acirapakkantassāti pakkantassa sato na cireneva sabbo kāyo phuṭo ahosīti kesaggamattampi okāsaṃ avajjetvā sakalasarīraṃ aṭṭhīni bhinditvā uggatāhi pīḷakāhi ajjhotthaṭaṃ ahosi. Tattha yasmā buddhānubhāvena tathārūpaṃ kammaṃ buddhānaṃ sammukhībhāve vipākaṃ na deti, dassanūpacāre pana vijahitamatte deti, tasmā tassa acirapakkantassa pīḷakā uṭṭhahiṃsu. Teneva vuttaṃ ‘‘acirapakkantassa ca kokālikassā’’ti. Atha kasmā tattheva na aṭṭhāsīti ce? Kammānubhāvena. Okāsakatañhi kammaṃ avassaṃ vipaccati, taṃ tassa tattha ṭhātuṃ na deti. So kammānubhāvena codiyamāno uṭṭhāyāsanā pakkāmi. Kaḷāyamattiyoti caṇakamattiyo . Beluvasalāṭukamattiyoti taruṇabeluvamattiyo. Pabhijjiṃsūti bhijjiṃsu. Tāsu bhinnāsu sakalasarīraṃ panasapakkaṃ viya ahosi. So pakkena gattena anayabyasanaṃ patvā dukkhābhibhūto jetavanadvārakoṭṭhake sayi. Atha dhammassavanatthaṃ āgatāgatā manussā taṃ disvā ‘‘dhi kokālika, dhi kokālika, ayuttamakāsi, attanoyeva mukhaṃ nissāya anayabyasanaṃ pattosī’’ti āhaṃsu. Tesaṃ sutvā ārakkhadevatā dhikkāraṃ akaṃsu, ārakkhadevatānaṃ ākāsaṭṭhadevatāti iminā upāyena yāva akaniṭṭhabhavanā ekadhikkāro udapādi.
तदा च तुरू नाम भिक्खु कोकालिकस्स उपज्झायो अनागामिफलं पत्वा सुद्धावासेसु निब्बत्तो होति। सोपि समापत्तिया वुट्ठितो तं धिक्कारं सुत्वा आगम्म कोकालिकं ओवदि सारिपुत्तमोग्गल्लानेसु चित्तप्पसादजननत्थं। सो तस्सापि वचनं अग्गहेत्वा अञ्ञदत्थु तमेव अपराधेत्वा कालं कत्वा पदुमनिरये उप्पज्जि। तेनाह – ‘‘अथ खो कोकालिको भिक्खु तेनेवाबाधेन…पे॰… आघातेत्वा’’ति।
Tadā ca turū nāma bhikkhu kokālikassa upajjhāyo anāgāmiphalaṃ patvā suddhāvāsesu nibbatto hoti. Sopi samāpattiyā vuṭṭhito taṃ dhikkāraṃ sutvā āgamma kokālikaṃ ovadi sāriputtamoggallānesu cittappasādajananatthaṃ. So tassāpi vacanaṃ aggahetvā aññadatthu tameva aparādhetvā kālaṃ katvā padumaniraye uppajji. Tenāha – ‘‘atha kho kokāliko bhikkhu tenevābādhena…pe… āghātetvā’’ti.
अथ खो ब्रह्मा सहम्पतीति को अयं ब्रह्मा, कस्मा च भगवन्तं उपसङ्कमित्वा एतदवोचाति? अयं कस्सपस्स भगवतो सासने सहको नाम भिक्खु अनागामी हुत्वा सुद्धावासेसु उप्पन्नो, तत्थ नं ‘‘सहम्पति ब्रह्मा’’ति सञ्जानन्ति। सो पन ‘‘अहं भगवन्तं उपसङ्कमित्वा पदुमनिरयं कित्तेस्सामि, ततो भगवा भिक्खूनं आरोचेस्सति। कथानुसन्धिकुसला भिक्खू तत्थायुप्पमाणं पुच्छिस्सन्ति, भगवा आचिक्खन्तो अरियूपवादे आदीनवं पकासेस्सती’’ति इमिना कारणेन भगवन्तं उपसङ्कमित्वा एतदवोच। भगवा तथेव अकासि, अञ्ञतरोपि भिक्खु पुच्छि। तेन च पुट्ठो ‘‘सेय्यथापि भिक्खू’’तिआदिमाह।
Atha kho brahmā sahampatīti ko ayaṃ brahmā, kasmā ca bhagavantaṃ upasaṅkamitvā etadavocāti? Ayaṃ kassapassa bhagavato sāsane sahako nāma bhikkhu anāgāmī hutvā suddhāvāsesu uppanno, tattha naṃ ‘‘sahampati brahmā’’ti sañjānanti. So pana ‘‘ahaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā padumanirayaṃ kittessāmi, tato bhagavā bhikkhūnaṃ ārocessati. Kathānusandhikusalā bhikkhū tatthāyuppamāṇaṃ pucchissanti, bhagavā ācikkhanto ariyūpavāde ādīnavaṃ pakāsessatī’’ti iminā kāraṇena bhagavantaṃ upasaṅkamitvā etadavoca. Bhagavā tatheva akāsi, aññataropi bhikkhu pucchi. Tena ca puṭṭho ‘‘seyyathāpi bhikkhū’’tiādimāha.
तत्थ वीसतिखारिकोति मागधकेन पत्थेन चत्तारो पत्था कोसलरट्ठे एको पत्थो होति, तेन पत्थेन चत्तारो पत्था आळ्हकं, चत्तारि आळ्हकानि दोणं, चतुदोणा मानिका, चतुमानिका खारी, ताय खारिया वीसतिखारिको। तिलवाहोति तिलसकटं। अब्बुदो निरयोति अब्बुदो नाम कोचि पच्चेकनिरयो नत्थि, अवीचिम्हियेव अब्बुदगणनाय पच्चनोकासो पन ‘‘अब्बुदो निरयो’’ति वुत्तो। एस नयो निरब्बुदादीसु।
Tattha vīsatikhārikoti māgadhakena patthena cattāro patthā kosalaraṭṭhe eko pattho hoti, tena patthena cattāro patthā āḷhakaṃ, cattāri āḷhakāni doṇaṃ, catudoṇā mānikā, catumānikā khārī, tāya khāriyā vīsatikhāriko. Tilavāhoti tilasakaṭaṃ. Abbudo nirayoti abbudo nāma koci paccekanirayo natthi, avīcimhiyeva abbudagaṇanāya paccanokāso pana ‘‘abbudo nirayo’’ti vutto. Esa nayo nirabbudādīsu.
तत्थ वस्सगणनापि एवं वेदितब्बा – यथेव हि सतं सतसहस्सानि कोटि होति, एवं सतं सतसहस्सकोटियो पकोटि नाम होति, सतं सतसहस्सपकोटियो कोटिप्पकोटि नाम, सतं सतसहस्सकोटिप्पकोटियो नहुतं, सतं सतसहस्सनहुतानि निन्नहुतं, सतं सतसहस्सनिन्नहुतानि एकं अब्बुदं, ततो वीसतिगुणं निरब्बुदं। एस नयो सब्बत्थ। केचि पन ‘‘तत्थ तत्थ परिदेवनानत्तेनपि कम्मकरणनानत्तेनपि इमानि नामानि लद्धानी’’ति वदन्ति, अपरे ‘‘सीतनरका एव एते’’ति।
Tattha vassagaṇanāpi evaṃ veditabbā – yatheva hi sataṃ satasahassāni koṭi hoti, evaṃ sataṃ satasahassakoṭiyo pakoṭi nāma hoti, sataṃ satasahassapakoṭiyo koṭippakoṭi nāma, sataṃ satasahassakoṭippakoṭiyo nahutaṃ, sataṃ satasahassanahutāni ninnahutaṃ, sataṃ satasahassaninnahutāni ekaṃ abbudaṃ, tato vīsatiguṇaṃ nirabbudaṃ. Esa nayo sabbattha. Keci pana ‘‘tattha tattha paridevanānattenapi kammakaraṇanānattenapi imāni nāmāni laddhānī’’ti vadanti, apare ‘‘sītanarakā eva ete’’ti.
अथापरन्ति तदत्थविसेसत्थदीपकं गाथाबन्धं सन्धाय वुत्तं। पाठवसेन वुत्तवीसतिगाथासु हि एत्थ ‘‘सतं सहस्सान’’न्ति अयमेका एव गाथा वुत्तत्थदीपिका, सेसा विसेसत्थदीपिका एव, अवसाने गाथाद्वयमेव पन महाअट्ठकथायं विनिच्छितपाठे नत्थि। तेनावोचुम्ह ‘‘वीसतिगाथासू’’ति।
Athāparanti tadatthavisesatthadīpakaṃ gāthābandhaṃ sandhāya vuttaṃ. Pāṭhavasena vuttavīsatigāthāsu hi ettha ‘‘sataṃ sahassāna’’nti ayamekā eva gāthā vuttatthadīpikā, sesā visesatthadīpikā eva, avasāne gāthādvayameva pana mahāaṭṭhakathāyaṃ vinicchitapāṭhe natthi. Tenāvocumha ‘‘vīsatigāthāsū’’ti.
६६३. तत्थ कुठारीति अत्तच्छेदकट्ठेन कुठारिसदिसा फरुसवाचा। छिन्दतीति कुसलमूलसङ्खातं अत्तनो मूलंयेव निकन्तति।
663. Tattha kuṭhārīti attacchedakaṭṭhena kuṭhārisadisā pharusavācā. Chindatīti kusalamūlasaṅkhātaṃ attano mūlaṃyeva nikantati.
६६४. निन्दियन्ति निन्दितब्बं। तं वा निन्दति यो पसंसियोति यो उत्तमट्ठेन पसंसारहो पुग्गलो, तं वा सो पापिच्छतादीनि आरोपेत्वा गरहति। विचिनातीति उपचिनाति। कलिन्ति अपराधं।
664.Nindiyanti ninditabbaṃ. Taṃ vā nindati yo pasaṃsiyoti yo uttamaṭṭhena pasaṃsāraho puggalo, taṃ vā so pāpicchatādīni āropetvā garahati. Vicinātīti upacināti. Kalinti aparādhaṃ.
६६५. अयं कलीति अयं अपराधो। अक्खेसूति जूतकीळनअक्खेसु। सब्बस्सापि सहापि अत्तनाति सब्बेन अत्तनो धनेनपि अत्तनापि सद्धिं। सुगतेसूपि सुट्ठु गतत्ता, सुन्दरञ्च ठानं गतत्ता सुगतनामकेसु बुद्धपच्चेकबुद्धसावकेसु। मनं पदोसयेति यो मनं पदूसेय्य। तस्सायं मनोपदोसो एव महत्तरो कलीति वुत्तं होति।
665.Ayaṃ kalīti ayaṃ aparādho. Akkhesūti jūtakīḷanaakkhesu. Sabbassāpi sahāpi attanāti sabbena attano dhanenapi attanāpi saddhiṃ. Sugatesūpi suṭṭhu gatattā, sundarañca ṭhānaṃ gatattā sugatanāmakesu buddhapaccekabuddhasāvakesu. Manaṃ padosayeti yo manaṃ padūseyya. Tassāyaṃ manopadoso eva mahattaro kalīti vuttaṃ hoti.
६६६. कस्मा? यस्मा सतं सहस्सानं…पे॰… पापकं, यस्मा वस्सगणनाय एत्तको सो कालो, यं कालं अरियगरही वाचं मनञ्च पणिधाय पापकं निरयं उपेति, तत्थ पच्चतीति वुत्तं होति। इदञ्हि सङ्खेपेन पदुमनिरये आयुप्पमाणं।
666. Kasmā? Yasmā sataṃ sahassānaṃ…pe… pāpakaṃ, yasmā vassagaṇanāya ettako so kālo, yaṃ kālaṃ ariyagarahīvācaṃ manañca paṇidhāya pāpakaṃ nirayaṃ upeti, tattha paccatīti vuttaṃ hoti. Idañhi saṅkhepena padumaniraye āyuppamāṇaṃ.
६६७. इदानि अपरेनपि नयेन ‘‘अयमेव महत्तरो कलि, यो सुगतेसु मनं पदूसये’’ति इममत्थं विभावेन्तो ‘‘अभूतवादी’’ति आदिमाह। तत्थ अभूतवादीति अरियूपवादवसेन अलिकवादी। निरयन्ति पदुमादिं। पेच्च समा भवन्तीति इतो पटिगन्त्वा निरयूपपत्तिया समा भवन्ति। परत्थाति परलोके।
667. Idāni aparenapi nayena ‘‘ayameva mahattaro kali, yo sugatesu manaṃ padūsaye’’ti imamatthaṃ vibhāvento ‘‘abhūtavādī’’ti ādimāha. Tattha abhūtavādīti ariyūpavādavasena alikavādī. Nirayanti padumādiṃ. Pecca samā bhavantīti ito paṭigantvā nirayūpapattiyā samā bhavanti. Paratthāti paraloke.
६६८. किञ्च भिय्यो – यो अप्पदुट्ठस्साति। तत्थ मनोपदोसाभावेन अप्पदुट्ठो, अविज्जामलाभावेन सुद्धो, पापिच्छाभावेन अनङ्गणोति वेदितब्बो। अप्पदुट्ठत्ता वा सुद्धस्स, सुद्धत्ता अनङ्गणस्साति एवम्पेत्थ योजेतब्बं।
668. Kiñca bhiyyo – yo appaduṭṭhassāti. Tattha manopadosābhāvena appaduṭṭho, avijjāmalābhāvena suddho, pāpicchābhāvena anaṅgaṇoti veditabbo. Appaduṭṭhattā vā suddhassa, suddhattā anaṅgaṇassāti evampettha yojetabbaṃ.
६६९. एवं सुगतेसु मनोपदोसस्स महत्तरकलिभावं साधेत्वा इदानि वारितवत्थुगाथा नाम चुद्दस गाथा आह। इमा किर कोकालिकं मीयमानमेव ओवदन्तेनायस्मता महामोग्गल्लानेन वुत्ता, ‘‘महाब्रह्मुना’’ति एके। तासं इमिना सुत्तेन सद्धिं एकसङ्गहत्थं अयमुद्देसो ‘‘यो लोभगुणे अनुयुत्तो’’तिआदि। तत्थ पठमगाथाय ताव ‘‘गुणो’’ति निद्दिट्ठत्ता अनेकक्खत्तुं पवत्तत्ता वा लोभोयेव लोभगुणो, तण्हायेतं अधिवचनं। अवदञ्ञूति अवचनञ्ञू बुद्धानम्पि ओवादं अग्गहणेन। मच्छरीति पञ्चविधमच्छरियेन। पेसुणियं अनुयुत्तोति अग्गसावकानं भेदकामताय। सेसं पाकटमेव। इदं वुत्तं होति – यो, आवुसो कोकालिक, तुम्हादिसो अनुयुत्तलोभतण्हाय लोभगुणे अनुयुत्तो अस्सद्धो कदरियो अवदञ्ञू मच्छरी पेसुणियं अनुयुत्तो, सो वचसा परिभासति अञ्ञं अभासनेय्यम्पि पुग्गलं। तेन तं वदामि ‘‘मुखदुग्गा’’ति गाथात्तयं।
669. Evaṃ sugatesu manopadosassa mahattarakalibhāvaṃ sādhetvā idāni vāritavatthugāthā nāma cuddasa gāthā āha. Imā kira kokālikaṃ mīyamānameva ovadantenāyasmatā mahāmoggallānena vuttā, ‘‘mahābrahmunā’’ti eke. Tāsaṃ iminā suttena saddhiṃ ekasaṅgahatthaṃ ayamuddeso ‘‘yo lobhaguṇe anuyutto’’tiādi. Tattha paṭhamagāthāya tāva ‘‘guṇo’’ti niddiṭṭhattā anekakkhattuṃ pavattattā vā lobhoyeva lobhaguṇo, taṇhāyetaṃ adhivacanaṃ. Avadaññūti avacanaññū buddhānampi ovādaṃ aggahaṇena. Maccharīti pañcavidhamacchariyena. Pesuṇiyaṃ anuyuttoti aggasāvakānaṃ bhedakāmatāya. Sesaṃ pākaṭameva. Idaṃ vuttaṃ hoti – yo, āvuso kokālika, tumhādiso anuyuttalobhataṇhāya lobhaguṇe anuyutto assaddho kadariyo avadaññū maccharī pesuṇiyaṃ anuyutto, so vacasā paribhāsati aññaṃ abhāsaneyyampi puggalaṃ. Tena taṃ vadāmi ‘‘mukhaduggā’’ti gāthāttayaṃ.
६७०. तस्सायं अनुत्तानपदत्थो – मुखदुग्ग मुखविसम, विभूत विगतभूत, अलिकवादि, अनरिय असप्पुरिस, भूनहु भूतिहनक, वुड्ढिनासक, पुरिसन्त अन्तिमपुरिस, कलि अलक्खिपुरिस, अवजात बुद्धस्स अवजातपुत्त।
670. Tassāyaṃ anuttānapadattho – mukhadugga mukhavisama, vibhūta vigatabhūta, alikavādi, anariya asappurisa, bhūnahu bhūtihanaka, vuḍḍhināsaka, purisanta antimapurisa, kali alakkhipurisa, avajāta buddhassa avajātaputta.
६७१. रजमाकिरसीति किलेसरजं अत्तनि पक्खिपसि। पपतन्ति सोब्भं। ‘‘पपात’’न्तिपि पाठो, सो एवत्थो। ‘‘पपद’’न्तिपि पाठो, महानिरयन्ति अत्थो।
671.Rajamākirasīti kilesarajaṃ attani pakkhipasi. Papatanti sobbhaṃ. ‘‘Papāta’’ntipi pāṭho, so evattho. ‘‘Papada’’ntipi pāṭho, mahānirayanti attho.
६७२. एति हतन्ति एत्थ ह-इति निपातो, तन्ति तं कुसलाकुसलकम्मं। अथ वा हतन्ति गतं पटिपन्नं, उपचितन्ति अत्थो। सुवामीति सामि तस्स कम्मस्स कतत्ता। सो हि तं कम्मं लभतेव, नास्स तं नस्सतीति वुत्तं होति। यस्मा च लभति, तस्मा दुक्खं मन्दो…पे॰… किब्बिसकारी।
672.Eti hatanti ettha ha-iti nipāto, tanti taṃ kusalākusalakammaṃ. Atha vā hatanti gataṃ paṭipannaṃ, upacitanti attho. Suvāmīti sāmi tassa kammassa katattā. So hi taṃ kammaṃ labhateva, nāssa taṃ nassatīti vuttaṃ hoti. Yasmā ca labhati, tasmā dukkhaṃ mando…pe… kibbisakārī.
६७३. इदानि यं दुक्खं मन्दो पस्सति, तं पकासेन्तो ‘‘अयोसङ्कुसमाहतट्ठान’’न्तिआदिमाह। तत्थ पुरिमउपड्ढगाथाय ताव अत्थो – यं तं अयोसङ्कुसमाहतट्ठानं सन्धाय भगवता ‘‘तमेनं, भिक्खवे, निरयपाला पञ्चविधबन्धनं नाम कारणं करोन्ती’’ति (म॰ नि॰ ३.२५०; अ॰ नि॰ ३.३६) वुत्तं, तं उपेति, एवं उपेन्तो च तत्थेव आदित्ताय लोहपथविया निपज्जापेत्वा निरयपालेहि पञ्चसु ठानेसु आकोटियमानं तत्तं खिलसङ्खातं तिण्हधारमयसूलमुपेति, यं सन्धाय भगवता वुत्तं ‘‘तत्तं अयोखिलं हत्थे गमेन्ती’’तिआदि। ततो परा उपड्ढगाथा अनेकानि वस्ससहस्सानि तत्थ पच्चित्वा पक्कावसेसानुभवनत्थं अनुपुब्बेन खारोदकनदीतीरं गतस्स यं तं ‘‘तत्तं अयोगुळं मुखे पक्खिपन्ति, तत्तं तम्बलोहं मुखे आसिञ्चन्ती’’ति वुत्तं, तं सन्धाय वुत्तं। तत्थ अयोति लोहं। गुळसन्निभन्ति बेलुवसण्ठानं। अयोगहणेन चेत्थ तम्बलोहं, इतरेन अयोगुळं वेदितब्बं। पतिरूपन्ति कतकम्मानुरूपं।
673. Idāni yaṃ dukkhaṃ mando passati, taṃ pakāsento ‘‘ayosaṅkusamāhataṭṭhāna’’ntiādimāha. Tattha purimaupaḍḍhagāthāya tāva attho – yaṃ taṃ ayosaṅkusamāhataṭṭhānaṃ sandhāya bhagavatā ‘‘tamenaṃ, bhikkhave, nirayapālā pañcavidhabandhanaṃ nāma kāraṇaṃ karontī’’ti (ma. ni. 3.250; a. ni. 3.36) vuttaṃ, taṃ upeti, evaṃ upento ca tattheva ādittāya lohapathaviyā nipajjāpetvā nirayapālehi pañcasu ṭhānesu ākoṭiyamānaṃ tattaṃ khilasaṅkhātaṃ tiṇhadhāramayasūlamupeti, yaṃ sandhāya bhagavatā vuttaṃ ‘‘tattaṃ ayokhilaṃ hatthe gamentī’’tiādi. Tato parā upaḍḍhagāthā anekāni vassasahassāni tattha paccitvā pakkāvasesānubhavanatthaṃ anupubbena khārodakanadītīraṃ gatassa yaṃ taṃ ‘‘tattaṃ ayoguḷaṃ mukhe pakkhipanti, tattaṃ tambalohaṃ mukhe āsiñcantī’’ti vuttaṃ, taṃ sandhāya vuttaṃ. Tattha ayoti lohaṃ. Guḷasannibhanti beluvasaṇṭhānaṃ. Ayogahaṇena cettha tambalohaṃ, itarena ayoguḷaṃ veditabbaṃ. Patirūpanti katakammānurūpaṃ.
६७४. ततो परासु गाथासु न हि वग्गूति ‘‘गण्हथ, पहरथा’’तिआदीनि वदन्ता निरयपाला मधुरवाचं न वदन्ति। नाभिजवन्तीति न सुमुखभावेन अभिमुखा जवन्ति, न सुमुखा उपसङ्कमन्ति, अनयब्यसनमावहन्ता एव उपसङ्कमन्तीति वुत्तं होति। न ताणमुपेन्तीति ताणं लेणं पटिसरणं हुत्वा न उपगच्छन्ति, गण्हन्ता हनन्ता एव उपेन्तीति वुत्तं होति। अङ्गारे सन्थते सयन्तीति अङ्गारपब्बतं आरोपिता समाना अनेकानि वस्ससहस्सानि सन्थते अङ्गारे सेन्ति। गिनिसम्पज्जलितन्ति समन्ततो जलितं सब्बदिसासु च सम्पज्जलितं अग्गिं। पविसन्तीति महानिरये पक्खित्ता समाना ओगाहन्ति। महानिरयो नाम यो सो ‘‘चतुक्कण्णो’’ति (अ॰ नि॰ ३.३६) वुत्तो, नं योजनसते ठत्वा पस्सतं अक्खीनि भिज्जन्ति।
674. Tato parāsu gāthāsu na hi vaggūti ‘‘gaṇhatha, paharathā’’tiādīni vadantā nirayapālā madhuravācaṃ na vadanti. Nābhijavantīti na sumukhabhāvena abhimukhā javanti, na sumukhā upasaṅkamanti, anayabyasanamāvahantā eva upasaṅkamantīti vuttaṃ hoti. Na tāṇamupentīti tāṇaṃ leṇaṃ paṭisaraṇaṃ hutvā na upagacchanti, gaṇhantā hanantā eva upentīti vuttaṃ hoti. Aṅgāre santhate sayantīti aṅgārapabbataṃ āropitā samānā anekāni vassasahassāni santhate aṅgāre senti. Ginisampajjalitanti samantato jalitaṃ sabbadisāsu ca sampajjalitaṃ aggiṃ. Pavisantīti mahāniraye pakkhittā samānā ogāhanti. Mahānirayo nāma yo so ‘‘catukkaṇṇo’’ti (a. ni. 3.36) vutto, naṃ yojanasate ṭhatvā passataṃ akkhīni bhijjanti.
६७५. जालेन च ओनहियानाति अयोजालेन पलिवेठेत्वा मिगलुद्दका मिगं विय हनन्ति। इदं देवदूते अवुत्तकम्मकारणं। अन्धंव तिमिसमायन्तीति अन्धकरणेन अन्धमेव बहलन्धकारत्ता ‘‘तिमिस’’न्ति सञ्ञितं धूमरोरुवं नाम नरकं गच्छन्ति। तत्र किर नेसं खरधूमं घायित्वा अक्खीनि भिज्जन्ति, तेन ‘‘अन्धंवा’’ति वुत्तं। तं विततञ्हि यथा महिकायोति तञ्च अन्धतिमिसं महिकायो विय विततं होतीति अत्थो। ‘‘वित्थत’’न्तिपि पाठो। इदम्पि देवदूते अवुत्तकम्मकारणमेव।
675.Jālena ca onahiyānāti ayojālena paliveṭhetvā migaluddakā migaṃ viya hananti. Idaṃ devadūte avuttakammakāraṇaṃ. Andhaṃva timisamāyantīti andhakaraṇena andhameva bahalandhakārattā ‘‘timisa’’nti saññitaṃ dhūmaroruvaṃ nāma narakaṃ gacchanti. Tatra kira nesaṃ kharadhūmaṃ ghāyitvā akkhīni bhijjanti, tena ‘‘andhaṃvā’’ti vuttaṃ. Taṃ vitatañhi yathā mahikāyoti tañca andhatimisaṃ mahikāyo viya vitataṃ hotīti attho. ‘‘Vitthata’’ntipi pāṭho. Idampi devadūte avuttakammakāraṇameva.
६७६. अथ लोहमयन्ति अयं पन लोहकुम्भी पथविपरियन्तिका चतुनहुताधिकानि द्वेयोजनसतसहस्सानि गम्भीरा समतित्तिका तत्रलोहपूरा होति। पच्चन्ति हि तासु चिररत्तन्ति तासु कुम्भीसु दीघरत्तं पच्चन्ति। अग्गिनिसमासूति अग्गिसमासु । समुप्पिलवातेति समुप्पिलवन्ता , सकिम्पि उद्धं सकिम्पि अधो गच्छमाना फेणुद्देहकं पच्चन्तीति वुत्तं होति। देवदूते वुत्तनयेनेव तं वेदितब्बं।
676.Atha lohamayanti ayaṃ pana lohakumbhī pathavipariyantikā catunahutādhikāni dveyojanasatasahassāni gambhīrā samatittikā tatralohapūrā hoti. Paccanti hi tāsu cirarattanti tāsu kumbhīsu dīgharattaṃ paccanti. Agginisamāsūti aggisamāsu . Samuppilavāteti samuppilavantā , sakimpi uddhaṃ sakimpi adho gacchamānā pheṇuddehakaṃ paccantīti vuttaṃ hoti. Devadūte vuttanayeneva taṃ veditabbaṃ.
६७७. पुब्बलोहितमिस्सेति पुब्बलोहितमिस्साय लोहकुम्भिया। तत्थ किन्ति तत्थ। यं यं दिसकन्ति दिसं विदिसं। अधिसेतीति गच्छति। ‘‘अभिसेती’’तिपि पाठो, तत्थ यं यं दिसं अल्लीयति अपस्सयतीति अत्थो। किलिस्सतीति बाधीयति। ‘‘किलिज्जती’’तिपि पाठो, पूति होतीति अत्थो। सम्फुसमानोति तेन पुब्बलोहितेन फुट्ठो समानो। इदम्पि देवदूते अवुत्तकम्मकारणं।
677.Pubbalohitamisseti pubbalohitamissāya lohakumbhiyā. Tattha kinti tattha. Yaṃ yaṃ disakanti disaṃ vidisaṃ. Adhisetīti gacchati. ‘‘Abhisetī’’tipi pāṭho, tattha yaṃ yaṃ disaṃ allīyati apassayatīti attho. Kilissatīti bādhīyati. ‘‘Kilijjatī’’tipi pāṭho, pūti hotīti attho. Samphusamānoti tena pubbalohitena phuṭṭho samāno. Idampi devadūte avuttakammakāraṇaṃ.
६७८. पुळवावसथेति पुळवानं आवासे। अयम्पि लोहकुम्भीयेव देवदूते ‘‘गूथनिरयो’’ति वुत्ता, तत्थ पतितस्स सूचिमुखपाणा छविआदीनि छिन्दित्वा अट्ठिमिञ्जं खादन्ति। गन्तुं न हि तीरमपत्थीति अपगन्तुं न हि तीरं अत्थि। ‘‘तीरवमत्थी’’तिपि पाठो, सोयेवत्थो। तीरमेव एत्थ ‘‘तीरव’’न्ति वुत्तं। सब्बसमा हि समन्तकपल्लाति यस्मा तस्सा कुम्भिया उपरिभागेपि निकुज्जितत्ता सब्बत्थ समा समन्ततो कटाहा, तस्मा अपगन्तुं तीरं नत्थीति वुत्तं होति।
678.Puḷavāvasatheti puḷavānaṃ āvāse. Ayampi lohakumbhīyeva devadūte ‘‘gūthanirayo’’ti vuttā, tattha patitassa sūcimukhapāṇā chaviādīni chinditvā aṭṭhimiñjaṃ khādanti. Gantuṃ na hi tīramapatthīti apagantuṃ na hi tīraṃ atthi. ‘‘Tīravamatthī’’tipi pāṭho, soyevattho. Tīrameva ettha ‘‘tīrava’’nti vuttaṃ. Sabbasamā hi samantakapallāti yasmā tassā kumbhiyā uparibhāgepi nikujjitattā sabbattha samā samantato kaṭāhā, tasmā apagantuṃ tīraṃ natthīti vuttaṃ hoti.
६७९. असिपत्तवनं देवदूते वुत्तनयमेव। तञ्हि दूरतो रमणीयं अम्बवनं विय दिस्सति, अथेत्थ लोभेन नेरयिका पविसन्ति, ततो नेसं वातेरितानि पत्तानि पतित्वा अङ्गपच्चङ्गानि छिन्दन्ति। तेनाह – ‘‘तं पविसन्ति समुच्छिदगत्ता’’ति। तं पविसन्ति ततो सुट्ठु छिन्नगत्ता होन्तीति। जिव्हं बळिसेन गहेत्वा आरजयारजया विहनन्तीति तत्थ असिपत्तवने वेगेन धावित्वा पतितानं मुसावादीनं नेरयिकानं निरयपाला जिव्हं बळिसेन निक्कड्ढित्वा यथा मनुस्सा अल्लचम्मं भूमियं पत्थरित्वा खिलेहि आकोटेन्ति, एवं आकोटेत्वा फरसूहि फालेत्वा फालेत्वा एकमेकं कोटिं छिन्देत्वा विहनन्ति, छिन्नछिन्ना कोटि पुनप्पुनं समुट्ठाति। ‘‘आरचयारचया’’तिपि पाठो, आविञ्छित्वा आविञ्छित्वाति अत्थो। एतम्पि देवदूते अवुत्तकम्मकारणं।
679.Asipattavanaṃ devadūte vuttanayameva. Tañhi dūrato ramaṇīyaṃ ambavanaṃ viya dissati, athettha lobhena nerayikā pavisanti, tato nesaṃ vāteritāni pattāni patitvā aṅgapaccaṅgāni chindanti. Tenāha – ‘‘taṃ pavisanti samucchidagattā’’ti. Taṃ pavisanti tato suṭṭhu chinnagattā hontīti. Jivhaṃ baḷisena gahetvā ārajayārajayā vihanantīti tattha asipattavane vegena dhāvitvā patitānaṃ musāvādīnaṃ nerayikānaṃ nirayapālā jivhaṃ baḷisena nikkaḍḍhitvā yathā manussā allacammaṃ bhūmiyaṃ pattharitvā khilehi ākoṭenti, evaṃ ākoṭetvā pharasūhi phāletvā phāletvā ekamekaṃ koṭiṃ chindetvā vihananti, chinnachinnā koṭi punappunaṃ samuṭṭhāti. ‘‘Āracayāracayā’’tipi pāṭho, āviñchitvā āviñchitvāti attho. Etampi devadūte avuttakammakāraṇaṃ.
६८०. वेतरणिन्ति देवदूते ‘‘महती खारोदका नदी’’ति (म॰ नि॰ ३.२६९) वुत्तनदिं। सा किर गङ्गा विय उदकभरिता दिस्सति। अथेत्थ न्हायिस्साम पिविस्सामाति नेरयिका पतन्ति। तिण्हधारखुरधारन्ति तिण्हधारं खुरधारं, तिक्खधारखुरधारवतिन्ति वुत्तं होति। तस्सा किर नदिया उद्धमधो उभयतीरेसु च तिण्हधारा खुरा पटिपाटिया ठपिता विय तिट्ठन्ति, तेन सा ‘‘तिण्हधारा खुरधारा’’ति वुच्चति। तं तिण्हधारखुरधारं उदकासाय उपेन्ति अल्लीयन्तीति अत्थो। एवं उपेन्ता च पापकम्मेन चोदिता तत्थ मन्दा पपतन्ति बालाति अत्थो।
680.Vetaraṇinti devadūte ‘‘mahatī khārodakā nadī’’ti (ma. ni. 3.269) vuttanadiṃ. Sā kira gaṅgā viya udakabharitā dissati. Athettha nhāyissāma pivissāmāti nerayikā patanti. Tiṇhadhārakhuradhāranti tiṇhadhāraṃ khuradhāraṃ, tikkhadhārakhuradhāravatinti vuttaṃ hoti. Tassā kira nadiyā uddhamadho ubhayatīresu ca tiṇhadhārā khurā paṭipāṭiyā ṭhapitā viya tiṭṭhanti, tena sā ‘‘tiṇhadhārā khuradhārā’’ti vuccati. Taṃ tiṇhadhārakhuradhāraṃ udakāsāya upenti allīyantīti attho. Evaṃ upentā ca pāpakammena coditā tattha mandā papatanti bālāti attho.
६८१. सामा सबलाति एतं परतो ‘‘सोणा’’ति इमिना योजेतब्बं। सामवण्णा कम्मासवण्णा च सोणा खादन्तीति वुत्तं होति । काकोलगणाति कण्हकाकगणा। पटिगिद्धाति सुट्ठु सञ्जातगेधा हुत्वा, ‘‘महागिज्झा’’ति एके। कुललाति कुललपक्खिनो, ‘‘सेनानमेतं नाम’’न्ति एके। वायसाति अकण्हकाका। इदम्पि देवदूते अवुत्तकम्मकारणं। तत्थ वुत्तानिपि पन कानिचि इध न वुत्तानि, तानि एतेसं पुरिमपच्छिमभागत्ता वुत्तानेव होन्तीति वेदितब्बानि।
681.Sāmā sabalāti etaṃ parato ‘‘soṇā’’ti iminā yojetabbaṃ. Sāmavaṇṇā kammāsavaṇṇā ca soṇā khādantīti vuttaṃ hoti . Kākolagaṇāti kaṇhakākagaṇā. Paṭigiddhāti suṭṭhu sañjātagedhā hutvā, ‘‘mahāgijjhā’’ti eke. Kulalāti kulalapakkhino, ‘‘senānametaṃ nāma’’nti eke. Vāyasāti akaṇhakākā. Idampi devadūte avuttakammakāraṇaṃ. Tattha vuttānipi pana kānici idha na vuttāni, tāni etesaṃ purimapacchimabhāgattā vuttāneva hontīti veditabbāni.
६८२. इदानि सब्बमेवेतं नरकवुत्तिं दस्सेत्वा ओवदन्तो ‘‘किच्छा वताय’’न्ति गाथमाह। तस्सत्थो – किच्छा वत अयं इध नरके नानप्पकारकम्मकरणभेदा वुत्ति, यं जनो फुसति किब्बिसकारी। तस्मा इध जीवितसेसे जीवितसन्ततिया विज्जमानाय इध लोके ठितोयेव समानो सरणगमनादिकुसलधम्मानुट्ठानेन किच्चकरो नरो सिया भवेय्य। किच्चकरो भवन्तोपि च सातच्चकारितावसेनेव भवेय्य, न पमज्जे मुहुत्तम्पि न पमादमापज्जेय्याति अयमेत्थ समुच्चयवण्णना। यस्मा पन वुत्तावसेसानि पदानि पुब्बे वुत्तनयत्ता उत्तानत्थत्ता च सुविञ्ञेय्यानेव, तस्मा अनुपदवण्णना न कताति।
682. Idāni sabbamevetaṃ narakavuttiṃ dassetvā ovadanto ‘‘kicchā vatāya’’nti gāthamāha. Tassattho – kicchā vata ayaṃ idha narake nānappakārakammakaraṇabhedā vutti, yaṃ jano phusati kibbisakārī. Tasmā idha jīvitasese jīvitasantatiyā vijjamānāya idha loke ṭhitoyeva samāno saraṇagamanādikusaladhammānuṭṭhānena kiccakaro naro siyā bhaveyya. Kiccakaro bhavantopi ca sātaccakāritāvaseneva bhaveyya, na pamajje muhuttampi na pamādamāpajjeyyāti ayamettha samuccayavaṇṇanā. Yasmā pana vuttāvasesāni padāni pubbe vuttanayattā uttānatthattā ca suviññeyyāneva, tasmā anupadavaṇṇanā na katāti.
परमत्थजोतिकाय खुद्दक-अट्ठकथाय
Paramatthajotikāya khuddaka-aṭṭhakathāya
सुत्तनिपात-अट्ठकथाय कोकालिकसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Suttanipāta-aṭṭhakathāya kokālikasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / सुत्तनिपातपाळि • Suttanipātapāḷi / १०. कोकालिकसुत्तं • 10. Kokālikasuttaṃ
