Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / జాతక-అట్ఠకథా • Jātaka-aṭṭhakathā |
౪. కోకిలవగ్గో
4. Kokilavaggo
[౩౩౧] ౧. కోకిలజాతకవణ్ణనా
[331] 1. Kokilajātakavaṇṇanā
యో వే కాలే అసమ్పత్తేతి ఇదం సత్థా జేతవనే విహరన్తో కోకాలికం ఆరబ్భ కథేసి. వత్థు తక్కారియజాతకే విత్థారితమేవ.
Yove kāle asampatteti idaṃ satthā jetavane viharanto kokālikaṃ ārabbha kathesi. Vatthu takkāriyajātake vitthāritameva.
అతీతే బారాణసియం బ్రహ్మదత్తే రజ్జం కారేన్తే బోధిసత్తో తస్స అమచ్చో ఓవాదకో అహోసి, రాజా బహుభాణీ అహోసి. బోధిసత్తో ‘‘తస్స బహుభాణితం నిసేధేస్సామీ’’తి ఏకం ఉపమం ఉపధారేన్తో విచరతి. అథేకదివసం రాజా ఉయ్యానం గతో మఙ్గలసిలాపట్టే నిసీది, తస్సుపరి అమ్బరుక్ఖో అత్థి. తత్రేకస్మిం కాకకులావకే కాళకోకిలా అత్తనో అణ్డకం నిక్ఖిపిత్వా అగమాసి. కాకీ తం కోకిలఅణ్డకం పటిజగ్గి, అపరభాగే తతో కోకిలపోతకో నిక్ఖమి. కాకీ ‘‘పుత్తో మే’’తి సఞ్ఞాయ ముఖతుణ్డకేన గోచరం ఆహరిత్వా తం పటిజగ్గి. సో అవిరూళ్హపక్ఖో అకాలేయేవ కోకిలరవం రవి. కాకీ ‘‘అయం ఇదానేవ తావ అఞ్ఞం రవం రవతి , వడ్ఢన్తో కిం కరిస్సతీ’’తి తుణ్డకేన కోట్టేత్వా మారేత్వా కులావకా పాతేసి. సో రఞ్ఞో పాదమూలే పతి.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa amacco ovādako ahosi, rājā bahubhāṇī ahosi. Bodhisatto ‘‘tassa bahubhāṇitaṃ nisedhessāmī’’ti ekaṃ upamaṃ upadhārento vicarati. Athekadivasaṃ rājā uyyānaṃ gato maṅgalasilāpaṭṭe nisīdi, tassupari ambarukkho atthi. Tatrekasmiṃ kākakulāvake kāḷakokilā attano aṇḍakaṃ nikkhipitvā agamāsi. Kākī taṃ kokilaaṇḍakaṃ paṭijaggi, aparabhāge tato kokilapotako nikkhami. Kākī ‘‘putto me’’ti saññāya mukhatuṇḍakena gocaraṃ āharitvā taṃ paṭijaggi. So avirūḷhapakkho akāleyeva kokilaravaṃ ravi. Kākī ‘‘ayaṃ idāneva tāva aññaṃ ravaṃ ravati , vaḍḍhanto kiṃ karissatī’’ti tuṇḍakena koṭṭetvā māretvā kulāvakā pātesi. So rañño pādamūle pati.
రాజా బోధిసత్తం పుచ్ఛి ‘‘కిమేతం సహాయా’’తి? బోధిసత్తో ‘‘అహం రాజానం నివారేతుం ఏకం ఉపమం పరియేసామి, లద్ధా దాని మే సా’’తి చిన్తేత్వా ‘‘మహారాజ, అతిముఖరా అకాలే బహుభాణినో ఏవరూపం లభన్తి. అయం మహారాజ, కోకిలపోతకో కాకియా పుట్ఠో అవిరూళ్హపక్ఖో అకాలేయేవ కోకిలరవం రవి. అథ నం కాకీ ‘నాయం మమ పుత్తకో’తి ఞత్వా ముఖతుణ్డకేన కోట్టేత్వా మారేత్వా కులావకా పాతేసి. మనుస్సా వా హోన్తు తిరచ్ఛానా వా, అకాలే బహుభాణినో ఏవరూపం దుక్ఖం లభన్తీ’’తి వత్వా ఇమా గాథా అభాసి –
Rājā bodhisattaṃ pucchi ‘‘kimetaṃ sahāyā’’ti? Bodhisatto ‘‘ahaṃ rājānaṃ nivāretuṃ ekaṃ upamaṃ pariyesāmi, laddhā dāni me sā’’ti cintetvā ‘‘mahārāja, atimukharā akāle bahubhāṇino evarūpaṃ labhanti. Ayaṃ mahārāja, kokilapotako kākiyā puṭṭho avirūḷhapakkho akāleyeva kokilaravaṃ ravi. Atha naṃ kākī ‘nāyaṃ mama puttako’ti ñatvā mukhatuṇḍakena koṭṭetvā māretvā kulāvakā pātesi. Manussā vā hontu tiracchānā vā, akāle bahubhāṇino evarūpaṃ dukkhaṃ labhantī’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –
౧౨౧.
121.
‘‘యో వే కాలే అసమ్పత్తే, అతివేలం పభాసతి;
‘‘Yo ve kāle asampatte, ativelaṃ pabhāsati;
ఏవం సో నిహతో సేతి, కోకిలాయివ అత్రజో.
Evaṃ so nihato seti, kokilāyiva atrajo.
౧౨౨.
122.
‘‘న హి సత్థం సునిసితం, విసం హలాహలామివ;
‘‘Na hi satthaṃ sunisitaṃ, visaṃ halāhalāmiva;
ఏవం నికట్ఠే పాతేతి, వాచా దుబ్భాసితా యథా.
Evaṃ nikaṭṭhe pāteti, vācā dubbhāsitā yathā.
౧౨౩.
123.
‘‘తస్మా కాలే అకాలే వా, వాచం రక్ఖేయ్య పణ్డితో;
‘‘Tasmā kāle akāle vā, vācaṃ rakkheyya paṇḍito;
నాతివేలం పభాసేయ్య, అపి అత్తసమమ్హి వా.
Nātivelaṃ pabhāseyya, api attasamamhi vā.
౧౨౪.
124.
‘‘యో చ కాలే మితం భాసే, మతిపుబ్బో విచక్ఖణో;
‘‘Yo ca kāle mitaṃ bhāse, matipubbo vicakkhaṇo;
సబ్బే అమిత్తే ఆదేతి, సుపణ్ణో ఉరగామివా’’తి.
Sabbe amitte ādeti, supaṇṇo uragāmivā’’ti.
తత్థ కాలే అసమ్పత్తేతి అత్తనో వచనకాలే అసమ్పత్తే. అతివేలన్తి వేలాతిక్కన్తం కత్వా అతిరేకప్పమాణం భాసతి. హలాహలామివాతి హలాహలం ఇవ. నికట్ఠేతి తస్మింయేవ ఖణే అప్పమత్తకే కాలే. తస్మాతి యస్మా సునిసితసత్థహలాహలవిసతోపి ఖిప్పతరం దుబ్భాసితవచనమేవ పాతేసి, తస్మా. కాలే అకాలే వాతి వత్తుం యుత్తకాలే చ అకాలే చ వాచం రక్ఖేయ్య, అతివేలం న భాసేయ్య అపి అత్తనా సమే నిన్నానాకరణేపి పుగ్గలేతి అత్థో.
Tattha kāle asampatteti attano vacanakāle asampatte. Ativelanti velātikkantaṃ katvā atirekappamāṇaṃ bhāsati. Halāhalāmivāti halāhalaṃ iva. Nikaṭṭheti tasmiṃyeva khaṇe appamattake kāle. Tasmāti yasmā sunisitasatthahalāhalavisatopi khippataraṃ dubbhāsitavacanameva pātesi, tasmā. Kāle akāle vāti vattuṃ yuttakāle ca akāle ca vācaṃ rakkheyya, ativelaṃ na bhāseyya api attanā same ninnānākaraṇepi puggaleti attho.
మతిపుబ్బోతి మతిం పురేచారికం కత్వా కథనేన మతిపుబ్బో. విచక్ఖణోతి ఞాణేన విచారేత్వా అత్థవిన్దనపుగ్గలో విచక్ఖణో నామ. ఉరగామివాతి ఉరగం ఇవ. ఇదం వుత్తం హోతి – యథా సుపణ్ణో సముద్దం ఖోభేత్వా మహాభోగం ఉరగం ఆదేతి గణ్హాతి, ఆదియిత్వా చ తఙ్ఖణఞ్ఞేవ నం సిమ్బలిం ఆరోపేత్వా మంసం ఖాదతి, ఏవమేవ యో మతిపుబ్బఙ్గమో విచక్ఖణో వత్తుం యుత్తకాలే మితం భాసతి, సో సబ్బే అమిత్తే ఆదేతి గణ్హాతి, అత్తనో వసే వత్తేతీతి.
Matipubboti matiṃ purecārikaṃ katvā kathanena matipubbo. Vicakkhaṇoti ñāṇena vicāretvā atthavindanapuggalo vicakkhaṇo nāma. Uragāmivāti uragaṃ iva. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā supaṇṇo samuddaṃ khobhetvā mahābhogaṃ uragaṃ ādeti gaṇhāti, ādiyitvā ca taṅkhaṇaññeva naṃ simbaliṃ āropetvā maṃsaṃ khādati, evameva yo matipubbaṅgamo vicakkhaṇo vattuṃ yuttakāle mitaṃ bhāsati, so sabbe amitte ādeti gaṇhāti, attano vase vattetīti.
రాజా బోధిసత్తస్స ధమ్మదేసనం సుత్వా తతో పట్ఠాయ మితభాణీ అహోసి, యసఞ్చస్స వడ్ఢేత్వా మహన్తతరం అదాసి.
Rājā bodhisattassa dhammadesanaṃ sutvā tato paṭṭhāya mitabhāṇī ahosi, yasañcassa vaḍḍhetvā mahantataraṃ adāsi.
సత్థా ఇమం ధమ్మదేసనం ఆహరిత్వా జాతకం సమోధానేసి – ‘‘తదా కోకిలపోతకో కోకాలికో అహోసి, పణ్డితామచ్చో పన అహమేవ అహోసి’’న్తి.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā kokilapotako kokāliko ahosi, paṇḍitāmacco pana ahameva ahosi’’nti.
కోకిలజాతకవణ్ణనా పఠమా.
Kokilajātakavaṇṇanā paṭhamā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / జాతకపాళి • Jātakapāḷi / ౩౩౧. కోకిలజాతకం • 331. Kokilajātakaṃ