| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ជាតក-អដ្ឋកថា • Jātaka-aṭṭhakathā |
៤. កោកិលវគ្គោ
4. Kokilavaggo
[៣៣១] ១. កោកិលជាតកវណ្ណនា
[331] 1. Kokilajātakavaṇṇanā
យោ វេ កាលេ អសម្បត្តេតិ ឥទំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ កោកាលិកំ អារព្ភ កថេសិ។ វត្ថុ តក្ការិយជាតកេ វិត្ថារិតមេវ។
Yove kāle asampatteti idaṃ satthā jetavane viharanto kokālikaṃ ārabbha kathesi. Vatthu takkāriyajātake vitthāritameva.
អតីតេ ពារាណសិយំ ព្រហ្មទត្តេ រជ្ជំ ការេន្តេ ពោធិសត្តោ តស្ស អមច្ចោ ឱវាទកោ អហោសិ, រាជា ពហុភាណី អហោសិ។ ពោធិសត្តោ ‘‘តស្ស ពហុភាណិតំ និសេធេស្សាមី’’តិ ឯកំ ឧបមំ ឧបធារេន្តោ វិចរតិ។ អថេកទិវសំ រាជា ឧយ្យានំ គតោ មង្គលសិលាបដ្ដេ និសីទិ, តស្សុបរិ អម្ពរុក្ខោ អត្ថិ។ តត្រេកស្មិំ កាកកុលាវកេ កាឡកោកិលា អត្តនោ អណ្ឌកំ និក្ខិបិត្វា អគមាសិ។ កាកី តំ កោកិលអណ្ឌកំ បដិជគ្គិ, អបរភាគេ តតោ កោកិលបោតកោ និក្ខមិ។ កាកី ‘‘បុត្តោ មេ’’តិ សញ្ញាយ មុខតុណ្ឌកេន គោចរំ អាហរិត្វា តំ បដិជគ្គិ។ សោ អវិរូឡ្ហបក្ខោ អកាលេយេវ កោកិលរវំ រវិ។ កាកី ‘‘អយំ ឥទានេវ តាវ អញ្ញំ រវំ រវតិ , វឌ្ឍន្តោ កិំ ករិស្សតី’’តិ តុណ្ឌកេន កោដ្ដេត្វា មារេត្វា កុលាវកា បាតេសិ។ សោ រញ្ញោ បាទមូលេ បតិ។
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa amacco ovādako ahosi, rājā bahubhāṇī ahosi. Bodhisatto ‘‘tassa bahubhāṇitaṃ nisedhessāmī’’ti ekaṃ upamaṃ upadhārento vicarati. Athekadivasaṃ rājā uyyānaṃ gato maṅgalasilāpaṭṭe nisīdi, tassupari ambarukkho atthi. Tatrekasmiṃ kākakulāvake kāḷakokilā attano aṇḍakaṃ nikkhipitvā agamāsi. Kākī taṃ kokilaaṇḍakaṃ paṭijaggi, aparabhāge tato kokilapotako nikkhami. Kākī ‘‘putto me’’ti saññāya mukhatuṇḍakena gocaraṃ āharitvā taṃ paṭijaggi. So avirūḷhapakkho akāleyeva kokilaravaṃ ravi. Kākī ‘‘ayaṃ idāneva tāva aññaṃ ravaṃ ravati , vaḍḍhanto kiṃ karissatī’’ti tuṇḍakena koṭṭetvā māretvā kulāvakā pātesi. So rañño pādamūle pati.
រាជា ពោធិសត្តំ បុច្ឆិ ‘‘កិមេតំ សហាយា’’តិ? ពោធិសត្តោ ‘‘អហំ រាជានំ និវារេតុំ ឯកំ ឧបមំ បរិយេសាមិ, លទ្ធា ទានិ មេ សា’’តិ ចិន្តេត្វា ‘‘មហារាជ, អតិមុខរា អកាលេ ពហុភាណិនោ ឯវរូបំ លភន្តិ។ អយំ មហារាជ, កោកិលបោតកោ កាកិយា បុដ្ឋោ អវិរូឡ្ហបក្ខោ អកាលេយេវ កោកិលរវំ រវិ។ អថ នំ កាកី ‘នាយំ មម បុត្តកោ’តិ ញត្វា មុខតុណ្ឌកេន កោដ្ដេត្វា មារេត្វា កុលាវកា បាតេសិ។ មនុស្សា វា ហោន្តុ តិរច្ឆានា វា, អកាលេ ពហុភាណិនោ ឯវរូបំ ទុក្ខំ លភន្តី’’តិ វត្វា ឥមា គាថា អភាសិ –
Rājā bodhisattaṃ pucchi ‘‘kimetaṃ sahāyā’’ti? Bodhisatto ‘‘ahaṃ rājānaṃ nivāretuṃ ekaṃ upamaṃ pariyesāmi, laddhā dāni me sā’’ti cintetvā ‘‘mahārāja, atimukharā akāle bahubhāṇino evarūpaṃ labhanti. Ayaṃ mahārāja, kokilapotako kākiyā puṭṭho avirūḷhapakkho akāleyeva kokilaravaṃ ravi. Atha naṃ kākī ‘nāyaṃ mama puttako’ti ñatvā mukhatuṇḍakena koṭṭetvā māretvā kulāvakā pātesi. Manussā vā hontu tiracchānā vā, akāle bahubhāṇino evarūpaṃ dukkhaṃ labhantī’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –
១២១.
121.
‘‘យោ វេ កាលេ អសម្បត្តេ, អតិវេលំ បភាសតិ;
‘‘Yo ve kāle asampatte, ativelaṃ pabhāsati;
ឯវំ សោ និហតោ សេតិ, កោកិលាយិវ អត្រជោ។
Evaṃ so nihato seti, kokilāyiva atrajo.
១២២.
122.
‘‘ន ហិ សត្ថំ សុនិសិតំ, វិសំ ហលាហលាមិវ;
‘‘Na hi satthaṃ sunisitaṃ, visaṃ halāhalāmiva;
ឯវំ និកដ្ឋេ បាតេតិ, វាចា ទុព្ភាសិតា យថា។
Evaṃ nikaṭṭhe pāteti, vācā dubbhāsitā yathā.
១២៣.
123.
‘‘តស្មា កាលេ អកាលេ វា, វាចំ រក្ខេយ្យ បណ្ឌិតោ;
‘‘Tasmā kāle akāle vā, vācaṃ rakkheyya paṇḍito;
នាតិវេលំ បភាសេយ្យ, អបិ អត្តសមម្ហិ វា។
Nātivelaṃ pabhāseyya, api attasamamhi vā.
១២៤.
124.
‘‘យោ ច កាលេ មិតំ ភាសេ, មតិបុព្ពោ វិចក្ខណោ;
‘‘Yo ca kāle mitaṃ bhāse, matipubbo vicakkhaṇo;
សព្ពេ អមិត្តេ អាទេតិ, សុបណ្ណោ ឧរគាមិវា’’តិ។
Sabbe amitte ādeti, supaṇṇo uragāmivā’’ti.
តត្ថ កាលេ អសម្បត្តេតិ អត្តនោ វចនកាលេ អសម្បត្តេ។ អតិវេលន្តិ វេលាតិក្កន្តំ កត្វា អតិរេកប្បមាណំ ភាសតិ។ ហលាហលាមិវាតិ ហលាហលំ ឥវ។ និកដ្ឋេតិ តស្មិំយេវ ខណេ អប្បមត្តកេ កាលេ។ តស្មាតិ យស្មា សុនិសិតសត្ថហលាហលវិសតោបិ ខិប្បតរំ ទុព្ភាសិតវចនមេវ បាតេសិ, តស្មា។ កាលេ អកាលេ វាតិ វត្តុំ យុត្តកាលេ ច អកាលេ ច វាចំ រក្ខេយ្យ, អតិវេលំ ន ភាសេយ្យ អបិ អត្តនា សមេ និន្នានាករណេបិ បុគ្គលេតិ អត្ថោ។
Tattha kāle asampatteti attano vacanakāle asampatte. Ativelanti velātikkantaṃ katvā atirekappamāṇaṃ bhāsati. Halāhalāmivāti halāhalaṃ iva. Nikaṭṭheti tasmiṃyeva khaṇe appamattake kāle. Tasmāti yasmā sunisitasatthahalāhalavisatopi khippataraṃ dubbhāsitavacanameva pātesi, tasmā. Kāle akāle vāti vattuṃ yuttakāle ca akāle ca vācaṃ rakkheyya, ativelaṃ na bhāseyya api attanā same ninnānākaraṇepi puggaleti attho.
មតិបុព្ពោតិ មតិំ បុរេចារិកំ កត្វា កថនេន មតិបុព្ពោ។ វិចក្ខណោតិ ញាណេន វិចារេត្វា អត្ថវិន្ទនបុគ្គលោ វិចក្ខណោ នាម។ ឧរគាមិវាតិ ឧរគំ ឥវ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – យថា សុបណ្ណោ សមុទ្ទំ ខោភេត្វា មហាភោគំ ឧរគំ អាទេតិ គណ្ហាតិ, អាទិយិត្វា ច តង្ខណញ្ញេវ នំ សិម្ពលិំ អារោបេត្វា មំសំ ខាទតិ, ឯវមេវ យោ មតិបុព្ពង្គមោ វិចក្ខណោ វត្តុំ យុត្តកាលេ មិតំ ភាសតិ, សោ សព្ពេ អមិត្តេ អាទេតិ គណ្ហាតិ, អត្តនោ វសេ វត្តេតីតិ។
Matipubboti matiṃ purecārikaṃ katvā kathanena matipubbo. Vicakkhaṇoti ñāṇena vicāretvā atthavindanapuggalo vicakkhaṇo nāma. Uragāmivāti uragaṃ iva. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā supaṇṇo samuddaṃ khobhetvā mahābhogaṃ uragaṃ ādeti gaṇhāti, ādiyitvā ca taṅkhaṇaññeva naṃ simbaliṃ āropetvā maṃsaṃ khādati, evameva yo matipubbaṅgamo vicakkhaṇo vattuṃ yuttakāle mitaṃ bhāsati, so sabbe amitte ādeti gaṇhāti, attano vase vattetīti.
រាជា ពោធិសត្តស្ស ធម្មទេសនំ សុត្វា តតោ បដ្ឋាយ មិតភាណី អហោសិ, យសញ្ចស្ស វឌ្ឍេត្វា មហន្តតរំ អទាសិ។
Rājā bodhisattassa dhammadesanaṃ sutvā tato paṭṭhāya mitabhāṇī ahosi, yasañcassa vaḍḍhetvā mahantataraṃ adāsi.
សត្ថា ឥមំ ធម្មទេសនំ អាហរិត្វា ជាតកំ សមោធានេសិ – ‘‘តទា កោកិលបោតកោ កោកាលិកោ អហោសិ, បណ្ឌិតាមច្ចោ បន អហមេវ អហោសិ’’ន្តិ។
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā kokilapotako kokāliko ahosi, paṇḍitāmacco pana ahameva ahosi’’nti.
កោកិលជាតកវណ្ណនា បឋមា។
Kokilajātakavaṇṇanā paṭhamā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ជាតកបាឡិ • Jātakapāḷi / ៣៣១. កោកិលជាតកំ • 331. Kokilajātakaṃ
