Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಬುದ್ಧವಂಸ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Buddhavaṃsa-aṭṭhakathā |
೪. ಕೋಣ್ಡಞ್ಞಬುದ್ಧವಂಸವಣ್ಣನಾ
4. Koṇḍaññabuddhavaṃsavaṇṇanā
ದೀಪಙ್ಕರೇ ಕಿರ ಭಗವತಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ತಸ್ಸ ಸಾಸನಂ ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಂ ಪವತ್ತಿತ್ಥ। ಅಥ ಬುದ್ಧಾನುಬುದ್ಧಾನಂ ಸಾವಕಾನಂ ಅನ್ತರಧಾನೇನ ಸಾಸನಮ್ಪಿಸ್ಸ ಅನ್ತರಧಾಯಿ। ಅಥಸ್ಸ ಅಪರಭಾಗೇ ಏಕಮಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಮತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಪ್ಪೇ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ ನಾಮ ಸತ್ಥಾ ಉದಪಾದಿ। ಸೋ ಪನ ಭಗವಾ ಸೋಳಸಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪಾನಞ್ಚ ಸತಸಹಸ್ಸಂ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಬೋಧಿಞಾಣಂ ಪರಿಪಾಚೇತ್ವಾ ವೇಸ್ಸನ್ತರತ್ತಭಾವಸದಿಸೇ ಅತ್ತಭಾವೇ ಠತ್ವಾ ತತೋ ಚವಿತ್ವಾ ತುಸಿತಪುರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಯಾವತಾಯುಕಂ ಠತ್ವಾ ದೇವತಾನಂ ಪಟಿಞ್ಞಂ ದತ್ವಾ ತುಸಿತಪುರತೋ ಚವಿತ್ವಾ ರಮ್ಮವತೀನಗರೇ ಸುನನ್ದಸ್ಸ ನಾಮ ರಞ್ಞೋ ಕುಲೇ ಸುಜಾತಾಯ ನಾಮ ದೇವಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ। ತಸ್ಸಪಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ದೀಪಙ್ಕರಬುದ್ಧವಂಸೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾನಿ ದ್ವತ್ತಿಂಸ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಾನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂಸು। ಸೋ ದೇವತಾಹಿ ಕತಾರಕ್ಖಸಂವಿಧಾನೋ ದಸನ್ನಂ ಮಾಸಾನಂ ಅಚ್ಚಯೇನ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಸತ್ತುತ್ತರೋ ಉತ್ತರಾಭಿಮುಖೋ ಸತ್ತಪದವೀತಿಹಾರೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಬ್ಬಾ ಚ ದಿಸಾ ವಿಲೋಕೇತ್ವಾ ಆಸಭಿಂ ವಾಚಂ ನಿಚ್ಛಾರೇಸಿ – ‘‘ಅಗ್ಗೋಹಮಸ್ಮಿ ಲೋಕಸ್ಸ, ಜೇಟ್ಠೋಹಮಸ್ಮಿ ಲೋಕಸ್ಸ, ಸೇಟ್ಠೋಹಮಸ್ಮಿ ಲೋಕಸ್ಸ, ಅಯಮನ್ತಿಮಾ ಜಾತಿ, ನತ್ಥಿ ದಾನಿ ಪುನಬ್ಭವೋ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೧; ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೦೭)।
Dīpaṅkare kira bhagavati parinibbute tassa sāsanaṃ vassasatasahassaṃ pavattittha. Atha buddhānubuddhānaṃ sāvakānaṃ antaradhānena sāsanampissa antaradhāyi. Athassa aparabhāge ekamasaṅkhyeyyamatikkamitvā ekasmiṃ kappe koṇḍañño nāma satthā udapādi. So pana bhagavā soḷasaasaṅkhyeyyaṃ kappānañca satasahassaṃ pāramiyo pūretvā bodhiñāṇaṃ paripācetvā vessantarattabhāvasadise attabhāve ṭhatvā tato cavitvā tusitapure nibbattitvā tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā devatānaṃ paṭiññaṃ datvā tusitapurato cavitvā rammavatīnagare sunandassa nāma rañño kule sujātāya nāma deviyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ aggahesi. Tassapi paṭisandhikkhaṇe dīpaṅkarabuddhavaṃse vuttappakārāni dvattiṃsa pāṭihāriyāni nibbattiṃsu. So devatāhi katārakkhasaṃvidhāno dasannaṃ māsānaṃ accayena mātukucchito nikkhamitvā sabbasattuttaro uttarābhimukho sattapadavītihārena gantvā sabbā ca disā viloketvā āsabhiṃ vācaṃ nicchāresi – ‘‘aggohamasmi lokassa, jeṭṭhohamasmi lokassa, seṭṭhohamasmi lokassa, ayamantimā jāti, natthi dāni punabbhavo’’ti (dī. ni. 2.31; ma. ni. 3.207).
ತತೋ ಕುಮಾರಸ್ಸ ನಾಮಕರಣದಿವಸೇ ನಾಮಂ ಕರೋನ್ತಾ ‘‘ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ’’ತಿ ನಾಮಮಕಂಸು। ಸೋ ಹಿ ಭಗವಾ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞಗೋತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ। ತಸ್ಸ ಕಿರ ತಯೋ ಪಾಸಾದಾ ಅಹೇಸುಂ – ರಾಮ, ಸುರಾಮ, ಸುಭನಾಮಕಾ ಪರಮರಮಣೀಯಾ। ತೇಸು ತೀಣಿ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ನಾಟಕಿತ್ಥೀನಂ ನಚ್ಚಗೀತವಾದಿತಕುಸಲಾನಂ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಾನಿ ಅಹೇಸುಂ। ತಸ್ಸ ರುಚಿದೇವೀ ನಾಮ ಅಗ್ಗಮಹೇಸೀ ಅಹೋಸಿ। ವಿಜಿತಸೇನೋ ನಾಮಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ। ಸೋ ದಸವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸಿ।
Tato kumārassa nāmakaraṇadivase nāmaṃ karontā ‘‘koṇḍañño’’ti nāmamakaṃsu. So hi bhagavā koṇḍaññagotto ahosi. Tassa kira tayo pāsādā ahesuṃ – rāma, surāma, subhanāmakā paramaramaṇīyā. Tesu tīṇi satasahassāni nāṭakitthīnaṃ naccagītavāditakusalānaṃ sabbakālaṃ paccupaṭṭhitāni ahesuṃ. Tassa rucidevī nāma aggamahesī ahosi. Vijitaseno nāmassa putto ahosi. So dasavassasahassāni agāraṃ ajjhāvasi.
ಸೋ ಪನ ಜಿಣ್ಣಬ್ಯಾಧಿಮತಪಬ್ಬಜಿತೇ ದಿಸ್ವಾ ಆಜಞ್ಞರಥೇನ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ದಸ ಮಾಸೇ ಪಧಾನಚರಿಯಂ ಚರಿ। ಕೋಣ್ಡಞ್ಞಕುಮಾರಂ ಪನ ಪಬ್ಬಜನ್ತಂ ದಸ ಜನಕೋಟಿಯೋ ಅನುಪಬ್ಬಜಿಂಸು। ಸೋ ತೇಹಿ ಪರಿವುತೋ ದಸ ಮಾಸೇ ಪಧಾನಚರಿಯಂ ಚರಿತ್ವಾ ವಿಸಾಖಪುಣ್ಣಮಾಯ ಸುನನ್ದಗಾಮೇ ಸಮಸಹಿತಘನಪಯೋಧರಾಯ ಯಸೋಧರಾಯ ನಾಮ ಸೇಟ್ಠಿಧೀತಾಯ ದಿನ್ನಂ ಪರಮಮಧುರಂ ಮಧುಪಾಯಾಸಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಫಲಪಲ್ಲವಙ್ಕುರಸಮಲಙ್ಕತೇ ಸಾಲವನೇ ದಿವಾವಿಹಾರಂ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ಗಣಂ ಪಹಾಯ ಸುನನ್ದಕಾಜೀವಕೇನ ದಿನ್ನಾ ಅಟ್ಠ ತಿಣಮುಟ್ಠಿಯೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಾಲಕಲ್ಯಾಣಿರುಕ್ಖಂ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಪುಬ್ಬದಿಸಾಭಾಗಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಬೋಧಿರುಕ್ಖಂ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಕತ್ವಾ ಅಟ್ಠಪಣ್ಣಾಸಹತ್ಥವಿತ್ಥತಂ ತಿಣಸನ್ಥರಂ ಸನ್ಥರಿತ್ವಾ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ಚತುರಙ್ಗವೀರಿಯಂ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ಮಾರಬಲಂ ವಿಧಮಿತ್ವಾ ರತ್ತಿಯಾ ಪಠಮಯಾಮೇ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಂ ವಿಸೋಧೇತ್ವಾ ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮೇ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಂ ವಿಸೋಧೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮೇ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಂ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ಆನಾಪಾನಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಪಞ್ಚಸು ಖನ್ಧೇಸು ಅಭಿನಿವಿಸಿತ್ವಾ ಉದಯಬ್ಬಯವಸೇನ ಸಮಪಞ್ಞಾಸ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ದಿಸ್ವಾ ಯಾವ ಗೋತ್ರಭುಞಾಣಂ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಚತ್ತಾರಿ ಮಗ್ಗಞಾಣಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಚ ಫಲಞಾಣಾನಿ ಚತಸ್ಸೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಚತುಯೋನಿಪರಿಚ್ಛೇದಕಞಾಣಂ ಪಞ್ಚಗತಿಪರಿಚ್ಛೇದಕಞಾಣಂ ಛ ಅಸಾಧಾರಣಞಾಣಾನಿ ಸಕಲೇ ಚ ಬುದ್ಧಗುಣೇ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಬೋಧಿಮೂಲೇ ನಿಸಿನ್ನೋವ –
So pana jiṇṇabyādhimatapabbajite disvā ājaññarathena nikkhamitvā pabbajitvā dasa māse padhānacariyaṃ cari. Koṇḍaññakumāraṃ pana pabbajantaṃ dasa janakoṭiyo anupabbajiṃsu. So tehi parivuto dasa māse padhānacariyaṃ caritvā visākhapuṇṇamāya sunandagāme samasahitaghanapayodharāya yasodharāya nāma seṭṭhidhītāya dinnaṃ paramamadhuraṃ madhupāyāsaṃ paribhuñjitvā phalapallavaṅkurasamalaṅkate sālavane divāvihāraṃ vītināmetvā sāyanhasamaye gaṇaṃ pahāya sunandakājīvakena dinnā aṭṭha tiṇamuṭṭhiyo gahetvā sālakalyāṇirukkhaṃ tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā pubbadisābhāgaṃ oloketvā bodhirukkhaṃ piṭṭhito katvā aṭṭhapaṇṇāsahatthavitthataṃ tiṇasantharaṃ santharitvā pallaṅkaṃ ābhujitvā caturaṅgavīriyaṃ adhiṭṭhāya mārabalaṃ vidhamitvā rattiyā paṭhamayāme pubbenivāsānussatiñāṇaṃ visodhetvā majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhetvā pacchimayāme paccayākāraṃ sammasitvā ānāpānacatutthajjhānato vuṭṭhāya pañcasu khandhesu abhinivisitvā udayabbayavasena samapaññāsa lakkhaṇāni disvā yāva gotrabhuñāṇaṃ vipassanaṃ vaḍḍhetvā cattāri maggañāṇāni cattāri ca phalañāṇāni catasso paṭisambhidā catuyoniparicchedakañāṇaṃ pañcagatiparicchedakañāṇaṃ cha asādhāraṇañāṇāni sakale ca buddhaguṇe paṭivijjhitvā paripuṇṇasaṅkappo bodhimūle nisinnova –
‘‘ಅನೇಕಜಾತಿಸಂಸಾರಂ, ಸನ್ಧಾವಿಸ್ಸಂ ಅನಿಬ್ಬಿಸಂ।
‘‘Anekajātisaṃsāraṃ, sandhāvissaṃ anibbisaṃ;
ಗಹಕಾರಂ ಗವೇಸನ್ತೋ, ದುಕ್ಖಾ ಜಾತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ॥
Gahakāraṃ gavesanto, dukkhā jāti punappunaṃ.
‘‘ಗಹಕಾರಕ ದಿಟ್ಠೋಸಿ, ಪುನ ಗೇಹಂ ನ ಕಾಹಸಿ।
‘‘Gahakāraka diṭṭhosi, puna gehaṃ na kāhasi;
ಸಬ್ಬಾ ತೇ ಫಾಸುಕಾ ಭಗ್ಗಾ, ಗಹಕೂಟಂ ವಿಸಙ್ಖತಂ।
Sabbā te phāsukā bhaggā, gahakūṭaṃ visaṅkhataṃ;
ವಿಸಙ್ಖಾರಗತಂ ಚಿತ್ತಂ, ತಣ್ಹಾನಂ ಖಯಮಜ್ಝಗಾ॥ (ಧ॰ ಪ॰ ೧೫೩-೧೫೪)।
Visaṅkhāragataṃ cittaṃ, taṇhānaṃ khayamajjhagā. (dha. pa. 153-154);
‘‘ಅಯೋಘನಹತಸ್ಸೇವ, ಜಲತೋ ಜಾತವೇದಸೋ।
‘‘Ayoghanahatasseva, jalato jātavedaso;
ಅನುಪುಬ್ಬೂಪಸನ್ತಸ್ಸ, ಯಥಾ ನ ಞಾಯತೇ ಗತಿ॥
Anupubbūpasantassa, yathā na ñāyate gati.
‘‘ಏವಂ ಸಮ್ಮಾ ವಿಮುತ್ತಾನಂ, ಕಾಮಬನ್ಧೋಘತಾರಿನಂ।
‘‘Evaṃ sammā vimuttānaṃ, kāmabandhoghatārinaṃ;
ಪಞ್ಞಾಪೇತುಂ ಗತೀ ನತ್ಥಿ, ಪತ್ತಾನಂ ಅಚಲಂ ಸುಖ’’ನ್ತಿ॥ (ಉದಾ॰ ೮೦) –
Paññāpetuṃ gatī natthi, pattānaṃ acalaṃ sukha’’nti. (udā. 80) –
ಏವಂ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇತ್ವಾ ಸತ್ತಸತ್ತಾಹಂ ಬೋಧಿಮೂಲೇಯೇವ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸುಖೇನ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠಮೇ ಸತ್ತಾಹೇ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಅಜ್ಝೇಸನಂ ಪಟಿಚ್ಚ – ‘‘ಕಸ್ಸ ನು ಖೋ ಅಹಂ ಪಠಮಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೪; ೨.೩೪೧; ಮಹಾವ॰ ೧೦) ಉಪಧಾರೇನ್ತೋ ಅತ್ತನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ದಸ ಭಿಕ್ಖುಕೋಟಿಯೋ ಅದ್ದಸ। ‘‘ಇಮೇ ಪನ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಸಮುಪಚಿತಕುಸಲಮೂಲಾ ಮಂ ಪಬ್ಬಜನ್ತಂ ಅನುಪಬ್ಬಜಿತಾ ಮಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಪಧಾನಂ ಚರಿತ್ವಾ ಮಂ ಉಪಟ್ಠಹಿಂಸು, ಹನ್ದಾಹಂ ಇಮೇಸಂ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಉಪಧಾರೇತ್ವಾ – ‘‘ಇದಾನಿ ಪನ ತೇ ಕತ್ಥ ವಸನ್ತೀ’’ತಿ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ – ‘‘ಇತೋ ಅಟ್ಠಾರಸಯೋಜನಿಕೇ ಅರುನ್ಧವತೀನಗರೇ ದೇವವನೇ ವಿಹರನ್ತೀ’’ತಿ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತುಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ನಾಮ ಬಲವಾ ಪುರಿಸೋ ಸಮಿಞ್ಜಿತಂ ವಾ ಬಾಹಂ ಪಸಾರೇಯ್ಯ, ಪಸಾರಿತಂ ವಾ ಬಾಹಂ ಸಮಿಞ್ಜೇಯ್ಯ, ಏವಮೇವ ಬೋಧಿಮೂಲೇ ಅನ್ತರಹಿತೋ ದೇವವನೇ ಪಾತುರಹೋಸಿ।
Evaṃ udānaṃ udānetvā sattasattāhaṃ bodhimūleyeva phalasamāpattisukhena vītināmetvā aṭṭhame sattāhe brahmuno ajjhesanaṃ paṭicca – ‘‘kassa nu kho ahaṃ paṭhamaṃ dhammaṃ deseyya’’nti (ma. ni. 1.284; 2.341; mahāva. 10) upadhārento attanā saddhiṃ pabbajitā dasa bhikkhukoṭiyo addasa. ‘‘Ime pana kulaputtā samupacitakusalamūlā maṃ pabbajantaṃ anupabbajitā mayā saddhiṃ padhānaṃ caritvā maṃ upaṭṭhahiṃsu, handāhaṃ imesaṃ sabbapaṭhamaṃ dhammaṃ deseyya’’nti evaṃ upadhāretvā – ‘‘idāni pana te kattha vasantī’’ti olokento – ‘‘ito aṭṭhārasayojanike arundhavatīnagare devavane viharantī’’ti disvā – ‘‘tesaṃ dhammaṃ desetuṃ gamissāmī’’ti pattacīvaramādāya seyyathāpi nāma balavā puriso samiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya, pasāritaṃ vā bāhaṃ samiñjeyya, evameva bodhimūle antarahito devavane pāturahosi.
ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಸಮಯೇ ತಾ ದಸ ಭಿಕ್ಖುಕೋಟಿಯೋ ಅರುನ್ಧವತೀನಗರಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ದೇವವನೇ ವಿಹರನ್ತಿ। ತೇ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂ ದಸಬಲಂ ದೂರತೋವ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸಾ ಪಚ್ಚುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ, ಭಗವತೋ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ, ಬುದ್ಧಾಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ, ಸತ್ಥು ಗಾರವಂ ಕತ್ವಾ, ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ, ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿಂಸು। ತತ್ರ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ ದಸಬಲೋ ಮುನಿಗಣಪರಿವುತೋ ಬುದ್ಧಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ತಿದಸಗಣಪರಿವುತೋ ದಸಸತನಯನೋ ವಿಯ ವಿಮಲಗಗನತಲಗತೋ ಸರದಸಮಯರಜನಿಕರೋ ವಿಯ ತಾರಾಗಣಪರಿವುತೋ ಪುಣ್ಣಚನ್ದೋ ವಿಯ ವಿರೋಚಿತ್ಥ। ಅಥ ಸತ್ಥಾ ತೇಸಂ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧನಿಸೇವಿತಂ ಅನುತ್ತರಂ ತಿಪರಿವಟ್ಟಂ ದ್ವಾದಸಾಕಾರಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಸುತ್ತನ್ತಂ ಕಥೇತ್ವಾ ದಸಭಿಕ್ಖುಕೋಟಿಪ್ಪಮುಖಾ ಸತಸಹಸ್ಸದೇವಮನುಸ್ಸಕೋಟಿಯೋ ಧಮ್ಮಾಮತಂ ಪಾಯೇಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
Tasmiñca samaye tā dasa bhikkhukoṭiyo arundhavatīnagaraṃ upanissāya devavane viharanti. Te pana bhikkhū dasabalaṃ dūratova āgacchantaṃ disvā pasannamānasā paccuggantvā, bhagavato pattacīvaraṃ paṭiggahetvā, buddhāsanaṃ paññāpetvā, satthu gāravaṃ katvā, bhagavantaṃ vanditvā, parivāretvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. Tatra koṇḍañño dasabalo munigaṇaparivuto buddhāsane nisinno tidasagaṇaparivuto dasasatanayano viya vimalagaganatalagato saradasamayarajanikaro viya tārāgaṇaparivuto puṇṇacando viya virocittha. Atha satthā tesaṃ sabbabuddhanisevitaṃ anuttaraṃ tiparivaṭṭaṃ dvādasākāraṃ dhammacakkappavattanasuttantaṃ kathetvā dasabhikkhukoṭippamukhā satasahassadevamanussakoṭiyo dhammāmataṃ pāyesi. Tena vuttaṃ –
೧.
1.
‘‘ದೀಪಙ್ಕರಸ್ಸ ಅಪರೇನ, ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ ನಾಮ ನಾಯಕೋ।
‘‘Dīpaṅkarassa aparena, koṇḍañño nāma nāyako;
ಅನನ್ತತೇಜೋ ಅಮಿತಯಸೋ, ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯೋ ದುರಾಸದೋ॥
Anantatejo amitayaso, appameyyo durāsado.
೨.
2.
‘‘ಧರಣೂಪಮೋ ಖಮನೇನ, ಸೀಲೇನ ಸಾಗರೂಪಮೋ।
‘‘Dharaṇūpamo khamanena, sīlena sāgarūpamo;
ಸಮಾಧಿನಾ ಮೇರೂಪಮೋ, ಞಾಣೇನ ಗಗನೂಪಮೋ॥
Samādhinā merūpamo, ñāṇena gaganūpamo.
೩.
3.
‘‘ಇನ್ದ್ರಿಯಬಲಬೋಜ್ಝಙ್ಗ-ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಪ್ಪಕಾಸನಂ।
‘‘Indriyabalabojjhaṅga-maggasaccappakāsanaṃ;
ಪಕಾಸೇಸಿ ಸದಾ ಬುದ್ಧೋ ಹಿತಾಯ ಸಬ್ಬಪಾಣಿನಂ॥
Pakāsesi sadā buddho hitāya sabbapāṇinaṃ.
೪.
4.
‘‘ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇನ್ತೇ, ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೇ ಲೋಕನಾಯಕೇ।
‘‘Dhammacakkaṃ pavattente, koṇḍaññe lokanāyake;
ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಾನಂ, ಪಠಮಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೂ’’ತಿ॥
Koṭisatasahassānaṃ, paṭhamābhisamayo ahū’’ti.
ತತ್ಥ ದೀಪಙ್ಕರಸ್ಸ ಅಪರೇನಾತಿ ದೀಪಙ್ಕರಸ್ಸ ಸತ್ಥುನೋ ಅಪರಭಾಗೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ ನಾಮಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಗೋತ್ತವಸೇನ ಸಮಧಿಗತನಾಮಧೇಯ್ಯೋ। ನಾಯಕೋತಿ ವಿನಾಯಕೋ। ಅನನ್ತತೇಜೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಸೀಲಗುಣಞಾಣಪುಞ್ಞತೇಜೇನ ಅನನ್ತತೇಜೋ। ಹೇಟ್ಠತೋ ಅವೀಚಿ ಉಪರಿ ಭವಗ್ಗಂ ತಿರಿಯತೋ ಅನನ್ತಾ ಲೋಕಧಾತುಯೋ ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಏಕಪುಗ್ಗಲೋಪಿ ತಸ್ಸ ಮುಖಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಠಾತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅನನ್ತತೇಜೋ’’ತಿ। ಅಮಿತಯಸೋತಿ ಅನನ್ತಪರಿವಾರೋ। ತಸ್ಸ ಹಿ ಭಗವತೋ ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಯಾವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸಮಯಂ ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಭಿಕ್ಖುಪರಿಸಾಯ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನಾಮ ನಾಹೋಸಿ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಮಿತಯಸೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಅಮಿತಗುಣಕಿತ್ತಿಪಿ ‘‘ಅಮಿತಯಸೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯೋತಿ ಗುಣಗಣಪರಿಮಾಣವಸೇನ ನಪ್ಪಮೇಯ್ಯೋತಿ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯೋ। ಯಥಾಹ –
Tattha dīpaṅkarassa aparenāti dīpaṅkarassa satthuno aparabhāgeti attho. Koṇḍañño nāmāti attano gottavasena samadhigatanāmadheyyo. Nāyakoti vināyako. Anantatejoti attano sīlaguṇañāṇapuññatejena anantatejo. Heṭṭhato avīci upari bhavaggaṃ tiriyato anantā lokadhātuyo etthantare ekapuggalopi tassa mukhaṃ oloketvā ṭhātuṃ samattho nāma natthi. Tena vuttaṃ ‘‘anantatejo’’ti. Amitayasoti anantaparivāro. Tassa hi bhagavato vassasatasahassāni yāva parinibbānasamayaṃ etthantare bhikkhuparisāya gaṇanaparicchedo nāma nāhosi. Tasmā ‘‘amitayaso’’ti vuccati. Amitaguṇakittipi ‘‘amitayaso’’ti vuccati. Appameyyoti guṇagaṇaparimāṇavasena nappameyyoti appameyyo. Yathāha –
‘‘ಬುದ್ಧೋಪಿ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಣೇಯ್ಯ ವಣ್ಣಂ, ಕಪ್ಪಮ್ಪಿ ಚೇ ಅಞ್ಞಮಭಾಸಮಾನೋ।
‘‘Buddhopi buddhassa bhaṇeyya vaṇṇaṃ, kappampi ce aññamabhāsamāno;
ಖೀಯೇಥ ಕಪ್ಪೋ ಚಿರದೀಘಮನ್ತರೇ, ವಣ್ಣೋ ನ ಖೀಯೇಥ ತಥಾಗತಸ್ಸಾ’’ತಿ॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೩೦೪; ೩.೧೪೧; ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೪೨೫; ಉದಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೫೩; ಚರಿಯಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ನಿದಾನಕಥಾ)।
Khīyetha kappo ciradīghamantare, vaṇṇo na khīyetha tathāgatassā’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.304; 3.141; ma. ni. aṭṭha. 2.425; udā. aṭṭha. 53; cariyā. aṭṭha. nidānakathā);
ತಸ್ಮಾ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಗುಣಗಣತ್ತಾ ‘‘ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ದುರಾಸದೋತಿ ದುರುಪಸಙ್ಕಮನೀಯೋ, ಆಸಜ್ಜ ಘಟ್ಟೇತ್ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತುಮಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಭಾವತೋ ದುರಾಸದೋ, ದುರಭಿಭವನೀಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
Tasmā appameyyaguṇagaṇattā ‘‘appameyyo’’ti vuccati. Durāsadoti durupasaṅkamanīyo, āsajja ghaṭṭetvā upasaṅkamitumasakkuṇeyyabhāvato durāsado, durabhibhavanīyoti attho.
ಧರಣೂಪಮೋತಿ ಧರಣೀಸಮೋ। ಖಮನೇನಾತಿ ಖನ್ತಿಯಾ, ಚತುನಹುತಾಧಿಕದ್ವಿಯೋಜನಸತಸಹಸ್ಸಬಹಲಾ ಮಹಾಪಥವೀ ವಿಯ ಪಕತಿವಾತೇನ ಲಾಭಾಲಾಭಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಾದೀಹಿ ಅಕಮ್ಪನಭಾವತೋ ‘‘ಧರಣೂಪಮೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಸೀಲೇನ ಸಾಗರೂಪಮೋತಿ ಸೀಲಸಂವರೇನ ವೇಲಾನಾತಿಕ್ಕಮನಭಾವೇನ ಸಾಗರಸಮೋ। ‘‘ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಠಿತಧಮ್ಮೋ ವೇಲಂ ನಾತಿವತ್ತತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೧೯; ಚೂಳವ॰ ೩೮೪; ಮಿ॰ ಪ॰ ೬.೨.೧೦) ಹಿ ವುತ್ತಂ।
Dharaṇūpamoti dharaṇīsamo. Khamanenāti khantiyā, catunahutādhikadviyojanasatasahassabahalā mahāpathavī viya pakativātena lābhālābhaiṭṭhāniṭṭhādīhi akampanabhāvato ‘‘dharaṇūpamo’’ti vuccati. Sīlena sāgarūpamoti sīlasaṃvarena velānātikkamanabhāvena sāgarasamo. ‘‘Mahāsamuddo, bhikkhave, ṭhitadhammo velaṃ nātivattatī’’ti (a. ni. 8.19; cūḷava. 384; mi. pa. 6.2.10) hi vuttaṃ.
ಸಮಾಧಿನಾ ಮೇರೂಪಮೋತಿ ಸಮಾಧಿಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಧಮ್ಮಜನಿತಕಮ್ಪಾಭಾವತೋ ಮೇರುನಾ ಗಿರಿವರೇನ ಸಮೋ, ಸದಿಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮೇರುಗಿರಿವರೋ ವಿಯ ಥಿರತರಸರೀರೋತಿ ವಾ। ಞಾಣೇನ ಗಗನೂಪಮೋತಿ ಏತ್ಥ ಭಗವತೋ ಞಾಣಸ್ಸ ಅನನ್ತಭಾವೇನ ಅನನ್ತಾಕಾಸೇನ ಉಪಮಾ ಕತಾ। ಚತ್ತಾರಿ ಅನನ್ತಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ ಭಗವತಾ। ಯಥಾಹ –
Samādhinā merūpamoti samādhipaṭipakkhabhūtadhammajanitakampābhāvato merunā girivarena samo, sadisoti attho. Merugirivaro viya thiratarasarīroti vā. Ñāṇena gaganūpamoti ettha bhagavato ñāṇassa anantabhāvena anantākāsena upamā katā. Cattāri anantāni vuttāni bhagavatā. Yathāha –
‘‘ಸತ್ತಕಾಯೋ ಚ ಆಕಾಸೋ, ಚಕ್ಕವಾಳಾ ಚನನ್ತಕಾ।
‘‘Sattakāyo ca ākāso, cakkavāḷā canantakā;
ಬುದ್ಧಞಾಣಂ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಂ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಏತೇ ವಿಜಾನಿತು’’ನ್ತಿ॥ (ಬು॰ ವಂ॰ ೧.೬೪)।
Buddhañāṇaṃ appameyyaṃ, na sakkā ete vijānitu’’nti. (bu. vaṃ. 1.64);
ತಸ್ಮಾ ಅನನ್ತಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ಅನನ್ತೇನ ಆಕಾಸೇನ ಉಪಮಾ ಕತಾತಿ।
Tasmā anantassa ñāṇassa anantena ākāsena upamā katāti.
ಇನ್ದ್ರಿಯಬಲಬೋಜ್ಝಙ್ಗಮಗ್ಗಸಚ್ಚಪ್ಪಕಾಸನನ್ತಿ ಏತೇಸಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಬಲಬೋಜ್ಝಙ್ಗಮಗ್ಗಸಚ್ಚಾನಂ ಗಹಣೇನ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಿದ್ಧಿಪಾದಾಪಿ ಗಹಿತಾವ ಹೋನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಾದೀನಂ ಚತುಸಙ್ಖೇಪಾನಂ ವಸೇನ ಸತ್ತತ್ತಿಂಸಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಾನಂ ಪಕಾಸನಧಮ್ಮಂ ಪಕಾಸೇಸಿ, ದೇಸೇಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಹಿತಾಯಾತಿ ಹಿತತ್ಥಂ। ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇನ್ತೇತಿ ದೇಸನಾಞಾಣೇ ಪವತ್ತಿಯಮಾನೇ।
Indriyabalabojjhaṅgamaggasaccappakāsananti etesaṃ indriyabalabojjhaṅgamaggasaccānaṃ gahaṇena satipaṭṭhānasammappadhāniddhipādāpi gahitāva honti. Tasmā indriyādīnaṃ catusaṅkhepānaṃ vasena sattattiṃsabodhipakkhiyadhammānaṃ pakāsanadhammaṃ pakāsesi, desesīti attho. Hitāyāti hitatthaṃ. Dhammacakkaṃpavattenteti desanāñāṇe pavattiyamāne.
ತತೋ ಅಪರಭಾಗೇ ಮಹಾಮಙ್ಗಲಸಮಾಗಮೇ ದಸಸು ಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸೇಸು ದೇವತಾಯೋ ಸುಖುಮೇ ಅತ್ತಭಾವೇ ಮಾಪೇತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಞೇವ ಚಕ್ಕವಾಳೇ ಸನ್ನಿಪತಿಂಸು। ತತ್ಥ ಕಿರ ಅಞ್ಞತರೋ ದೇವಪುತ್ತೋ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞದಸಬಲಂ ಮಙ್ಗಲಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿ। ತಸ್ಸ ಭಗವಾ ಮಙ್ಗಲಾನಿ ಕಥೇಸಿ। ತತ್ಥ ನವುತಿಕೋಟಿಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು। ಸೋತಾಪನ್ನಾದೀನಂ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನಾಮ ನಾಹೋಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
Tato aparabhāge mahāmaṅgalasamāgame dasasu cakkavāḷasahassesu devatāyo sukhume attabhāve māpetvā imasmiññeva cakkavāḷe sannipatiṃsu. Tattha kira aññataro devaputto koṇḍaññadasabalaṃ maṅgalapañhaṃ pucchi. Tassa bhagavā maṅgalāni kathesi. Tattha navutikoṭisahassāni arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Sotāpannādīnaṃ gaṇanaparicchedo nāma nāhosi. Tena vuttaṃ –
೫.
5.
‘‘ತತೋ ಪರಮ್ಪಿ ದೇಸೇನ್ತೇ, ನರಮರೂನಂ ಸಮಾಗಮೇ।
‘‘Tato parampi desente, naramarūnaṃ samāgame;
ನವುತಿಕೋಟಿಸಹಸ್ಸಾನಂ, ದುತಿಯಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೂ’’ತಿ॥
Navutikoṭisahassānaṃ, dutiyābhisamayo ahū’’ti.
ತತ್ಥ ತತೋ ಪರಮ್ಪೀತಿ ತತೋ ಅಪರಭಾಗೇಪಿ। ದೇಸೇನ್ತೇತಿ ಭಗವತಿ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೇ। ನರಮರೂನನ್ತಿ ನರಾನಞ್ಚೇವ ಅಮರಾನಞ್ಚ, ಯದಾ ಪನ ಭಗವಾ ಗಗನತಲೇ ತಿತ್ಥಿಯಮಾನಮದ್ದನಂ ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಕರೋನ್ತೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ ತದಾ ಅಸೀತಿಕೋಟಿಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು। ತೀಸು ಫಲೇಸು ಪತಿಟ್ಠಿತಾ ಗಣನಪಥಂ ವೀತಿವತ್ತಾ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
Tattha tato parampīti tato aparabhāgepi. Desenteti bhagavati dhammaṃ desente. Naramarūnanti narānañceva amarānañca, yadā pana bhagavā gaganatale titthiyamānamaddanaṃ yamakapāṭihāriyaṃ karonto dhammaṃ desesi tadā asītikoṭisahassāni arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Tīsu phalesu patiṭṭhitā gaṇanapathaṃ vītivattā. Tena vuttaṃ –
೬.
6.
‘‘ತಿತ್ಥಿಯೇ ಅಭಿಮದ್ದನ್ತೋ, ಯದಾ ಧಮ್ಮಮದೇಸಯಿ।
‘‘Titthiye abhimaddanto, yadā dhammamadesayi;
ಅಸೀತಿಕೋಟಿಸಹಸ್ಸಾನಂ, ತತಿಯಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೂ’’ತಿ॥
Asītikoṭisahassānaṃ, tatiyābhisamayo ahū’’ti.
ತತ್ಥ ತದಾ-ಸದ್ದಂ ಆನೇತ್ವಾ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಯದಾ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ, ತದಾ ಅಸೀತಿಕೋಟಿಸಹಸ್ಸಾನಂ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೂತಿ।
Tattha tadā-saddaṃ ānetvā attho daṭṭhabbo. Yadā bhagavā dhammaṃ desesi, tadā asītikoṭisahassānaṃ dhammābhisamayo ahūti.
ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ ಕಿರ ಸತ್ಥಾ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಪತ್ವಾ ಪಠಮವಸ್ಸಂ ಚನ್ದವತೀನಗರಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಚನ್ದಾರಾಮೇ ವಿಹಾಸಿ। ತತ್ಥ ಸುಚಿನ್ಧರಸ್ಸ ನಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಭದ್ದಮಾಣವೋ ನಾಮ ಯಸೋಧರಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಸುಭದ್ದಮಾಣವೋ ಚ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸಾ ದಸಹಿ ಮಾಣವಕಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು।
Koṇḍañño kira satthā abhisambodhiṃ patvā paṭhamavassaṃ candavatīnagaraṃ upanissāya candārāme vihāsi. Tattha sucindharassa nāma brāhmaṇamahāsālassa putto bhaddamāṇavo nāma yasodharabrāhmaṇassa putto subhaddamāṇavo ca koṇḍaññassa buddhassa sammukhā dhammadesanaṃ sutvā pasannamānasā dasahi māṇavakasahassehi saddhiṃ tassa santike pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
ಅಥ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ ಸತ್ಥಾ ಜೇಟ್ಠಮಾಸಪುಣ್ಣಮಾಯ ಸುಭದ್ದತ್ಥೇರಪ್ಪಮುಖೇನ ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸೇನ ಪರಿವುತೋ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಮುದ್ದಿಸಿ, ಸೋ ಪಠಮೋ ಸನ್ನಿಪಾತೋ ಅಹೋಸಿ। ತತೋ ಅಪರಭಾಗೇ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞಸತ್ಥುನೋ ಪುತ್ತೇ ವಿಜಿತಸೇನೇ ನಾಮ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೇ ತಂಪಮುಖಸ್ಸ ಕೋಟಿಸಹಸ್ಸಸ್ಸ ಮಜ್ಝೇ ಭಗವಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿ, ಸೋ ದುತಿಯೋ ಸನ್ನಿಪಾತೋ ಅಹೋಸಿ। ಅಥಾಪರೇನ ಸಮಯೇನ ದಸಬಲೋ ಜನಪದಚಾರಿಕಂ ಚರನ್ತೋ ಉದೇನರಾಜಾನಂ ನಾಮ ನವುತಿಕೋಟಿಜನಪರಿವಾರಂ ಪಬ್ಬಾಜೇಸಿ ಸದ್ಧಿಂ ತಾಯ ಪರಿಸಾಯ। ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೇ ತಂಪಮುಖೇಹಿ ನವುತಿಯಾ ಅರಹನ್ತಕೋಟೀಹಿ ಭಗವಾ ಪರಿವುತೋ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿ, ಸೋ ತತಿಯೋ ಸನ್ನಿಪಾತೋ ಅಹೋಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
Atha koṇḍañño satthā jeṭṭhamāsapuṇṇamāya subhaddattherappamukhena koṭisatasahassena parivuto pātimokkhamuddisi, so paṭhamo sannipāto ahosi. Tato aparabhāge koṇḍaññasatthuno putte vijitasene nāma arahattaṃ patte taṃpamukhassa koṭisahassassa majjhe bhagavā pātimokkhaṃ uddisi, so dutiyo sannipāto ahosi. Athāparena samayena dasabalo janapadacārikaṃ caranto udenarājānaṃ nāma navutikoṭijanaparivāraṃ pabbājesi saddhiṃ tāya parisāya. Tasmiṃ pana arahattaṃ patte taṃpamukhehi navutiyā arahantakoṭīhi bhagavā parivuto pātimokkhaṃ uddisi, so tatiyo sannipāto ahosi. Tena vuttaṃ –
೭.
7.
‘‘ಸನ್ನಿಪಾತಾ ತಯೋ ಆಸುಂ, ಕೋಣ್ಡಞ್ಞಸ್ಸ ಮಹೇಸಿನೋ।
‘‘Sannipātā tayo āsuṃ, koṇḍaññassa mahesino;
ಖೀಣಾಸವಾನಂ ವಿಮಲಾನಂ, ಸನ್ತಚಿತ್ತಾನ ತಾದಿನಂ॥
Khīṇāsavānaṃ vimalānaṃ, santacittāna tādinaṃ.
೮.
8.
‘‘ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಾನಂ, ಪಠಮೋ ಆಸಿ ಸಮಾಗಮೋ।
‘‘Koṭisatasahassānaṃ, paṭhamo āsi samāgamo;
ದುತಿಯೋ ಕೋಟಿಸಹಸ್ಸಾನಂ, ತತಿಯೋ ನವುತಿಕೋಟಿನ’’ನ್ತಿ॥
Dutiyo koṭisahassānaṃ, tatiyo navutikoṭina’’nti.
ತದಾ ಕಿರ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ವಿಜಿತಾವೀ ನಾಮ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಹುತ್ವಾ ಚನ್ದವತೀನಗರೇ ಪಟಿವಸತಿ। ಸೋ ಕಿರ ಅನೇಕನರವರಪರಿವುತೋ ಸಲಿಲನಿಧಿನಿವಸನಂ ಸಮೇರುಯುಗನ್ಧರಂ ಅಪರಿಮಿತವಸುಧರಂ ವಸುನ್ಧರಂ ಅದಣ್ಡೇನ ಅಸತ್ಥೇನ ಧಮ್ಮೇನ ಪರಿಪಾಲೇತಿ। ಅಥ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ ಬುದ್ಧೋಪಿ ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಖೀಣಾಸವಪರಿವುತೋ ಜನಪದಚಾರಿಕಂ ಚರಮಾನೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಚನ್ದವತೀನಗರಂ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿ।
Tadā kira amhākaṃ bodhisatto vijitāvī nāma cakkavattī hutvā candavatīnagare paṭivasati. So kira anekanaravaraparivuto salilanidhinivasanaṃ sameruyugandharaṃ aparimitavasudharaṃ vasundharaṃ adaṇḍena asatthena dhammena paripāleti. Atha koṇḍañño buddhopi koṭisatasahassakhīṇāsavaparivuto janapadacārikaṃ caramāno anupubbena candavatīnagaraṃ sampāpuṇi.
ಸೋ ವಿಜಿತಾವೀ ಕಿರ ರಾಜಾ – ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಕಿರ ಅಮ್ಹಾಕಂ ನಗರಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ಪಚ್ಚುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಭಗವತೋ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಸಂವಿದಹಿತ್ವಾ ಸ್ವಾತನಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಪುನದಿವಸೇ ಭತ್ತವಿಧಿಂ ಸುಟ್ಠು ಪಟಿಯಾದೇತ್ವಾ ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖಸ್ಸ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಮಹಾದಾನಂ ಅದಾಸಿ। ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಭಗವನ್ತಂ ಭೋಜೇತ್ವಾ ಅನುಮೋದನಾವಸಾನೇ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ತೇಮಾಸಂ ಮಹಾಜನಸಙ್ಗಹಂ ಕರೋನ್ತೋ ಇಧೇವ ವಸಥಾ’’ತಿ ಯಾಚಿತ್ವಾ ತಯೋ ಮಾಸೇ ನಿರನ್ತರಂ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಅಸದಿಸಮಹಾದಾನಂ ಅದಾಸಿ।
So vijitāvī kira rājā – ‘‘sammāsambuddho kira amhākaṃ nagaraṃ anuppatto’’ti sutvā paccuggantvā bhagavato vasanaṭṭhānaṃ saṃvidahitvā svātanāya saddhiṃ bhikkhusaṅghena nimantetvā punadivase bhattavidhiṃ suṭṭhu paṭiyādetvā koṭisatasahassasaṅkhassa buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ adāsi. Bodhisatto bhagavantaṃ bhojetvā anumodanāvasāne – ‘‘bhante, temāsaṃ mahājanasaṅgahaṃ karonto idheva vasathā’’ti yācitvā tayo māse nirantaraṃ buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa asadisamahādānaṃ adāsi.
ಅಥ ಸತ್ಥಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಂ – ‘‘ಅನಾಗತೇ ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕರಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಮಸ್ಸ ದೇಸೇಸಿ। ಸೋ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ರಜ್ಜಂ ನಿಯ್ಯಾತೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ತೀಣಿ ಪಿಟಕಾನಿ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಪಞ್ಚ ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಅಪರಿಹೀನಜ್ಝಾನೋ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
Atha satthā bodhisattaṃ – ‘‘anāgate gotamo nāma buddho bhavissatī’’ti byākaritvā dhammamassa desesi. So satthu dhammakathaṃ sutvā rajjaṃ niyyātetvā pabbajitvā tīṇi piṭakāni uggahetvā aṭṭha samāpattiyo pañca ca abhiññāyo uppādetvā aparihīnajjhāno brahmaloke nibbatti. Tena vuttaṃ –
೯.
9.
‘‘ಅಹಂ ತೇನ ಸಮಯೇನ, ವಿಜಿತಾವೀ ನಾಮ ಖತ್ತಿಯೋ।
‘‘Ahaṃ tena samayena, vijitāvī nāma khattiyo;
ಸಮುದ್ದಂ ಅನ್ತಮನ್ತೇನ, ಇಸ್ಸರಿಯಂ ವತ್ತಯಾಮಹಂ॥
Samuddaṃ antamantena, issariyaṃ vattayāmahaṃ.
೧೦.
10.
‘‘ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಾನಂ, ವಿಮಲಾನಂ ಮಹೇಸಿನಂ।
‘‘Koṭisatasahassānaṃ, vimalānaṃ mahesinaṃ;
ಸಹ ಲೋಕಗ್ಗನಾಥೇನ, ಪರಮನ್ನೇನ ತಪ್ಪಯಿಂ॥
Saha lokagganāthena, paramannena tappayiṃ.
೧೧.
11.
‘‘ಸೋಪಿ ಮಂ ಬುದ್ಧೋ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ, ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ ಲೋಕನಾಯಕೋ।
‘‘Sopi maṃ buddho byākāsi, koṇḍañño lokanāyako;
ಅಪರಿಮೇಯ್ಯಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಬುದ್ಧೋ ಲೋಕೇ ಭವಿಸ್ಸತಿ॥
Aparimeyyito kappe, buddho loke bhavissati.
೧೨.
12.
‘‘ಪಧಾನಂ ಪದಹಿತ್ವಾನ, ಕತ್ವಾ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಂ।
‘‘Padhānaṃ padahitvāna, katvā dukkarakārikaṃ;
ಅಸ್ಸತ್ಥಮೂಲೇ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಬುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ಮಹಾಯಸೋ॥
Assatthamūle sambuddho, bujjhissati mahāyaso.
೧೩.
13.
‘‘ಇಮಸ್ಸ ಜನಿಕಾ ಮಾತಾ, ಮಾಯಾ ನಾಮ ಭವಿಸ್ಸತಿ।
‘‘Imassa janikā mātā, māyā nāma bhavissati;
ಪಿತಾ ಸುದ್ಧೋದನೋ ನಾಮ, ಅಯಂ ಹೇಸ್ಸತಿ ಗೋತಮೋ॥
Pitā suddhodano nāma, ayaṃ hessati gotamo.
೧೪.
14.
‘‘ಕೋಲಿತೋ ಉಪತಿಸ್ಸೋ ಚ, ಅಗ್ಗಾ ಹೇಸ್ಸನ್ತಿ ಸಾವಕಾ।
‘‘Kolito upatisso ca, aggā hessanti sāvakā;
ಆನನ್ದೋ ನಾಮುಪಟ್ಠಾಕೋ, ಉಪಟ್ಠಿಸ್ಸತಿ ತಂ ಜಿನಂ॥
Ānando nāmupaṭṭhāko, upaṭṭhissati taṃ jinaṃ.
೧೫.
15.
‘‘ಖೇಮಾ ಉಪ್ಪಲವಣ್ಣಾ ಚ, ಅಗ್ಗಾ ಹೇಸ್ಸನ್ತಿ ಸಾವಿಕಾ।
‘‘Khemā uppalavaṇṇā ca, aggā hessanti sāvikā;
ಬೋಧಿ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ, ಅಸ್ಸತ್ಥೋತಿ ಪವುಚ್ಚತಿ॥
Bodhi tassa bhagavato, assatthoti pavuccati.
೧೬.
16.
‘‘ಚಿತ್ತೋ ಚ ಹತ್ಥಾಳವಕೋ, ಅಗ್ಗಾ ಹೇಸ್ಸನ್ತುಪಟ್ಠಕಾ।
‘‘Citto ca hatthāḷavako, aggā hessantupaṭṭhakā;
ನನ್ದಮಾತಾ ಚ ಉತ್ತರಾ, ಅಗ್ಗಾ ಹೇಸ್ಸನ್ತುಪಟ್ಠಿಕಾ।
Nandamātā ca uttarā, aggā hessantupaṭṭhikā;
ಆಯು ವಸ್ಸಸತಂ ತಸ್ಸ, ಗೋತಮಸ್ಸ ಯಸಸ್ಸಿನೋ॥
Āyu vassasataṃ tassa, gotamassa yasassino.
೧೭.
17.
‘‘ಇದಂ ಸುತ್ವಾನ ವಚನಂ, ಅಸಮಸ್ಸ ಮಹೇಸಿನೋ।
‘‘Idaṃ sutvāna vacanaṃ, asamassa mahesino;
ಆಮೋದಿತಾ ನರಮರೂ, ಬುದ್ಧಬೀಜಂ ಕಿರ ಅಯಂ॥
Āmoditā naramarū, buddhabījaṃ kira ayaṃ.
೧೮.
18.
‘‘ಉಕ್ಕುಟ್ಠಿಸದ್ದಾ ವತ್ತನ್ತಿ, ಅಪ್ಫೋಟೇನ್ತಿ ಹಸನ್ತಿ ಚ।
‘‘Ukkuṭṭhisaddā vattanti, apphoṭenti hasanti ca;
ಕತಞ್ಜಲೀ ನಮಸ್ಸನ್ತಿ, ದಸಸಹಸ್ಸಿದೇವತಾ॥
Katañjalī namassanti, dasasahassidevatā.
೧೯.
19.
‘‘ಯದಿಮಸ್ಸ ಲೋಕನಾಥಸ್ಸ, ವಿರಜ್ಝಿಸ್ಸಾಮ ಸಾಸನಂ।
‘‘Yadimassa lokanāthassa, virajjhissāma sāsanaṃ;
ಅನಾಗತಮ್ಹಿ ಅದ್ಧಾನೇ, ಹೇಸ್ಸಾಮ ಸಮ್ಮುಖಾ ಇಮಂ॥
Anāgatamhi addhāne, hessāma sammukhā imaṃ.
೨೦.
20.
‘‘ಯಥಾ ಮನುಸ್ಸಾ ನದಿಂ ತರನ್ತಾ, ಪಟಿತಿತ್ಥಂ ವಿರಜ್ಝಿಯ।
‘‘Yathā manussā nadiṃ tarantā, paṭititthaṃ virajjhiya;
ಹೇಟ್ಠಾತಿತ್ಥೇ ಗಹೇತ್ವಾನ, ಉತ್ತರನ್ತಿ ಮಹಾನದಿಂ॥
Heṭṭhātitthe gahetvāna, uttaranti mahānadiṃ.
೨೧.
21.
‘‘ಏವಮೇವ ಮಯಂ ಸಬ್ಬೇ, ಯದಿ ಮುಞ್ಚಾಮಿಮಂ ಜಿನಂ।
‘‘Evameva mayaṃ sabbe, yadi muñcāmimaṃ jinaṃ;
ಅನಾಗತಮ್ಹಿ ಅದ್ಧಾನೇ, ಹೇಸ್ಸಾಮ ಸಮ್ಮುಖಾ ಇಮಂ॥
Anāgatamhi addhāne, hessāma sammukhā imaṃ.
೨೨.
22.
‘‘ತಸ್ಸಾಹಂ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ, ಭಿಯ್ಯೋ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದಯಿಂ।
‘‘Tassāhaṃ vacanaṃ sutvā, bhiyyo cittaṃ pasādayiṃ;
ತಮೇವ ಅತ್ಥಂ ಸಾಧೇನ್ತೋ, ಮಹಾರಜ್ಜಂ ಜಿನೇ ಅದಂ।
Tameva atthaṃ sādhento, mahārajjaṃ jine adaṃ;
ಮಹಾರಜ್ಜಂ ದದಿತ್ವಾನ, ಪಬ್ಬಜಿಂ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ॥
Mahārajjaṃ daditvāna, pabbajiṃ tassa santike.
೨೩.
23.
‘‘ಸುತ್ತನ್ತಂ ವಿನಯಂ ಚಾಪಿ, ನವಙ್ಗಂ ಸತ್ಥುಸಾಸನಂ।
‘‘Suttantaṃ vinayaṃ cāpi, navaṅgaṃ satthusāsanaṃ;
ಸಬ್ಬಂ ಪರಿಯಾಪುಣಿತ್ವಾನ, ಸೋಭಯಿಂ ಜಿನಸಾಸನಂ॥
Sabbaṃ pariyāpuṇitvāna, sobhayiṃ jinasāsanaṃ.
೨೪.
24.
‘‘ತತ್ಥಪ್ಪಮತ್ತೋ ವಿಹರನ್ತೋ, ನಿಸಜ್ಜಟ್ಠಾನಚಙ್ಕಮೇ।
‘‘Tatthappamatto viharanto, nisajjaṭṭhānacaṅkame;
ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾರಮಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಮಗಞ್ಛಹ’’ನ್ತಿ॥
Abhiññāpāramiṃ gantvā, brahmalokamagañchaha’’nti.
ತತ್ಥ ಅಹಂ ತೇನ ಸಮಯೇನಾತಿ ಅಹಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ। ವಿಜಿತಾವೀ ನಾಮಾತಿ ಏವಂನಾಮಕೋ ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಾಜಾ ಅಹೋಸಿಂ। ಸಮುದ್ದಂ ಅನ್ತಮನ್ತೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಚಕ್ಕವಾಳಪಬ್ಬತಂ ಸೀಮಂ ಮರಿಯಾದಂ ಕತ್ವಾ ಠಿತಂ ಸಮುದ್ದಂ ಅನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಇಸ್ಸರಿಯಂ ವತ್ತಯಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತ್ತಾವತಾ ನ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ।
Tattha ahaṃ tena samayenāti ahaṃ tasmiṃ samaye. Vijitāvī nāmāti evaṃnāmako cakkavattirājā ahosiṃ. Samuddaṃ antamantenāti ettha cakkavāḷapabbataṃ sīmaṃ mariyādaṃ katvā ṭhitaṃ samuddaṃ antaṃ katvā issariyaṃ vattayāmīti attho. Ettāvatā na pākaṭaṃ hoti.
ರಾಜಾ ಕಿರ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಚಕ್ಕರತನಾನುಭಾವೇನ ವಾಮಪಸ್ಸೇನ ಸಿನೇರುಂ ಕತ್ವಾ ಸಮುದ್ದಸ್ಸ ಉಪರಿಭಾಗೇನ ಅಟ್ಠಯೋಜನಸಹಸ್ಸಪ್ಪಮಾಣಂ ಪುಬ್ಬವಿದೇಹಂ ಗಚ್ಛತಿ। ತತ್ಥ ರಾಜಾ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ – ‘‘ಪಾಣೋ ನ ಹನ್ತಬ್ಬೋ, ಅದಿನ್ನಂ ನಾದಾತಬ್ಬಂ, ಕಾಮೇಸುಮಿಚ್ಛಾ ನ ಚರಿತಬ್ಬಾ, ಮುಸಾ ನ ಭಾಸಿತಬ್ಬಾ, ಮಜ್ಜಂ ನ ಪಾತಬ್ಬಂ, ಯಥಾಭುತ್ತಞ್ಚ ಭುಞ್ಜಥಾ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೨೪೪; ೩.೮೫; ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೫೭) ಓವಾದಂ ದೇತಿ। ಏವಂ ಓವಾದೇ ದಿನ್ನೇ ತಂ ಚಕ್ಕರತನಂ ವೇಹಾಸಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಪುರತ್ಥಿಮಂ ಸಮುದ್ದಂ ಅಜ್ಝೋಗಾಹತಿ। ಯಥಾ ಯಥಾ ಚ ತಂ ಅಜ್ಝೋಗಾಹತಿ, ತಥಾ ತಥಾ ಸಂಖಿತ್ತಊಮಿವಿಪ್ಫಾರಂ ಹುತ್ವಾ ಓಗಚ್ಛಮಾನಂ ಮಹಾಸಮುದ್ದಸಲಿಲಂ ಯೋಜನಮತ್ತಂ ಓಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಅನ್ತೋಸಮುದ್ದಂ ಉಭೋಸು ಪಸ್ಸೇಸು ವೇಳುರಿಯಮಣಿಭಿತ್ತಿ ವಿಯ ಪರಮದಸ್ಸನೀಯಂ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ಏವಂ ಪುರತ್ಥಿಮಸಾಗರಪರಿಯನ್ತಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ಚಕ್ಕರತನಂ ಪಟಿನಿವತ್ತತಿ। ಪಟಿನಿವತ್ತಮಾನೇ ಚ ತಸ್ಮಿಂ ಸಾ ಪರಿಸಾ ಅಗ್ಗತೋ ಹೋತಿ, ಮಜ್ಝೇ ರಾಜಾ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಅನ್ತೇ ಚಕ್ಕರತನಂ ಹೋತಿ। ತಮ್ಪಿ ಜಲಂ ಜಲನ್ತೇನ ವಿಯೋಗಂ ಅಸಹಮಾನಮಿವ ನೇಮಿಮಣ್ಡಲಪರಿಯನ್ತಂ ಅಭಿಹನನ್ತಮೇವ ತೀರಮುಪಗಚ್ಛತಿ।
Rājā kira cakkavattī cakkaratanānubhāvena vāmapassena sineruṃ katvā samuddassa uparibhāgena aṭṭhayojanasahassappamāṇaṃ pubbavidehaṃ gacchati. Tattha rājā cakkavattī – ‘‘pāṇo na hantabbo, adinnaṃ nādātabbaṃ, kāmesumicchā na caritabbā, musā na bhāsitabbā, majjaṃ na pātabbaṃ, yathābhuttañca bhuñjathā’’ti (dī. ni. 2.244; 3.85; ma. ni. 3.257) ovādaṃ deti. Evaṃ ovāde dinne taṃ cakkaratanaṃ vehāsaṃ abbhuggantvā puratthimaṃ samuddaṃ ajjhogāhati. Yathā yathā ca taṃ ajjhogāhati, tathā tathā saṃkhittaūmivipphāraṃ hutvā ogacchamānaṃ mahāsamuddasalilaṃ yojanamattaṃ oggantvā antosamuddaṃ ubhosu passesu veḷuriyamaṇibhitti viya paramadassanīyaṃ hutvā tiṭṭhati, evaṃ puratthimasāgarapariyantaṃ gantvā taṃ cakkaratanaṃ paṭinivattati. Paṭinivattamāne ca tasmiṃ sā parisā aggato hoti, majjhe rājā cakkavattī ante cakkaratanaṃ hoti. Tampi jalaṃ jalantena viyogaṃ asahamānamiva nemimaṇḍalapariyantaṃ abhihanantameva tīramupagacchati.
ಏವಂ ರಾಜಾ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಪುರತ್ಥಿಮಸಮುದ್ದಪರಿಯನ್ತಂ ಪುಬ್ಬವಿದೇಹಂ ಅಭಿವಿಜಿನಿತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣಸಮುದ್ದಪರಿಯನ್ತಂ ಜಮ್ಬುದೀಪಂ ವಿಜೇತುಕಾಮೋ ಚಕ್ಕರತನದೇಸಿತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ದಕ್ಖಿಣಸಮುದ್ದಾಭಿಮುಖೋ ಗಚ್ಛತಿ। ತಂ ದಸಸಹಸ್ಸಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣಂ ಜಮ್ಬುದೀಪಂ ಅಭಿವಿಜಿನಿತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣಸಮುದ್ದತೋ ಪಚ್ಚುತ್ತರಿತ್ವಾ ಸತ್ತಯೋಜನಸಹಸ್ಸಪ್ಪಮಾಣಂ ಅಪರಗೋಯಾನಂ ವಿಜೇತುಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಗನ್ತ್ವಾ ತಮ್ಪಿ ಸಾಗರಪರಿಯನ್ತಂ ಅಭಿವಿಜಿನಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಸಮುದ್ದತೋಪಿ ಉತ್ತರಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಯೋಜನಸಹಸ್ಸಪ್ಪಮಾಣಂ ಉತ್ತರಕುರುಂ ವಿಜೇತುಂ ತಥೇವ ಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ಸಮುದ್ದಪರಿಯನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ತಥೇವ ಅಭಿವಿಜಿಯ ಉತ್ತರಸಮುದ್ದತೋಪಿ ಪಚ್ಚುತ್ತರತಿ। ಏತ್ತಾವತಾ ರಞ್ಞಾ ಚಕ್ಕವತ್ತಿನಾ ಸಾಗರಪರಿಯನ್ತಾಯ ಪಥವಿಯಾ ಇಸ್ಸರಿಯಂ ಅಧಿಗತಂ ಹೋತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ಸಮುದ್ದಂ ಅನ್ತಮನ್ತೇನ, ಇಸ್ಸರಿಯಂ ವತ್ತಯಾಮಹ’’ನ್ತಿ।
Evaṃ rājā cakkavattī puratthimasamuddapariyantaṃ pubbavidehaṃ abhivijinitvā dakkhiṇasamuddapariyantaṃ jambudīpaṃ vijetukāmo cakkaratanadesitena maggena dakkhiṇasamuddābhimukho gacchati. Taṃ dasasahassayojanappamāṇaṃ jambudīpaṃ abhivijinitvā dakkhiṇasamuddato paccuttaritvā sattayojanasahassappamāṇaṃ aparagoyānaṃ vijetuṃ heṭṭhā vuttanayeneva gantvā tampi sāgarapariyantaṃ abhivijinitvā pacchimasamuddatopi uttaritvā aṭṭhayojanasahassappamāṇaṃ uttarakuruṃ vijetuṃ tatheva gantvā taṃ samuddapariyantaṃ katvā tatheva abhivijiya uttarasamuddatopi paccuttarati. Ettāvatā raññā cakkavattinā sāgarapariyantāya pathaviyā issariyaṃ adhigataṃ hoti. Tena vuttaṃ samuddaṃ antamantena, issariyaṃ vattayāmaha’’nti.
ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಾನನ್ತಿ ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ। ಅಯಮೇವ ವಾ ಪಾಠೋ। ವಿಮಲಾನನ್ತಿ ಖೀಣಾಸವಾನಂ। ಸಹ ಲೋಕಗ್ಗನಾಥೇನಾತಿ ಸದ್ಧಿಂ ದಸಬಲೇನ ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪರಮನ್ನೇನಾತಿ ಪಣೀತೇನ ಅನ್ನೇನ। ತಪ್ಪಯಿನ್ತಿ ತಪ್ಪೇಸಿಂ। ಅಪರಿಮೇಯ್ಯಿತೋ ಕಪ್ಪೇತಿ ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸತಸಹಸ್ಸಕಪ್ಪಾಧಿಕಾನಿ ತೀಣಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಭದ್ದಕಪ್ಪೇತಿ ಅತ್ಥೋ।
Koṭisatasahassānanti koṭisatasahassāni. Ayameva vā pāṭho. Vimalānanti khīṇāsavānaṃ. Saha lokagganāthenāti saddhiṃ dasabalena koṭisatasahassānanti attho. Paramannenāti paṇītena annena. Tappayinti tappesiṃ. Aparimeyyito kappeti ito paṭṭhāya satasahassakappādhikāni tīṇi asaṅkhyeyyāni atikkamitvā ekasmiṃ bhaddakappeti attho.
ಪಧಾನನ್ತಿ ವೀರಿಯಂ। ತಮೇವ ಅತ್ಥಂ ಸಾಧೇನ್ತೋತಿ ತಮೇವ ಬುದ್ಧಕಾರಕಮತ್ಥಂ ದಾನಪಾರಮಿಂ ಪೂರೇನ್ತೋ ಸಾಧೇನ್ತೋ ನಿಪ್ಫಾದೇನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮಹಾರಜ್ಜನ್ತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಜ್ಜಂ। ಜಿನೇತಿ ಭಗವತಿ, ಸಮ್ಪದಾನತ್ಥೇ ವಾ ಭುಮ್ಮಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅದನ್ತಿ ಅದಾಸಿಂ। ಏವಮತ್ಥಂ ಸಾಧೇನ್ತೋತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ‘‘ಮಹಾರಜ್ಜಂ ಜಿನೇ ದದಿ’’ನ್ತಿ ಪಠನ್ತಿ ಕೇಚಿ। ದದಿತ್ವಾನಾತಿ ಚಜಿತ್ವಾ। ಸುತ್ತನ್ತನ್ತಿ ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕಂ। ವಿನಯನ್ತಿ ವಿನಯಪಿಟಕಂ। ನವಙ್ಗನ್ತಿ ಸುತ್ತಗೇಯ್ಯಾದಿನವಙ್ಗಂ। ಸೋಭಯಿಂ ಜಿನಸಾಸನನ್ತಿ ಆಗಮಾಧಿಗಮೇಹಿ ಲೋಕಿಯೇಹಿ ಸಮಲಙ್ಕರಿಂ। ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ। ಅಪ್ಪಮತ್ತೋತಿ ಸತಿಸಮ್ಪನ್ನೋ। ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಮಗಞ್ಛಹನ್ತಿ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಂ ಅಗಞ್ಛಿಂ ಅಹಂ।
Padhānanti vīriyaṃ. Tameva atthaṃ sādhentoti tameva buddhakārakamatthaṃ dānapāramiṃ pūrento sādhento nipphādentoti attho. Mahārajjanti cakkavattirajjaṃ. Jineti bhagavati, sampadānatthe vā bhummaṃ daṭṭhabbaṃ. Adanti adāsiṃ. Evamatthaṃ sādhentoti iminā sambandho daṭṭhabbo. ‘‘Mahārajjaṃ jine dadi’’nti paṭhanti keci. Daditvānāti cajitvā. Suttantanti suttantapiṭakaṃ. Vinayanti vinayapiṭakaṃ. Navaṅganti suttageyyādinavaṅgaṃ. Sobhayiṃ jinasāsananti āgamādhigamehi lokiyehi samalaṅkariṃ. Tatthāti tassa bhagavato sāsane. Appamattoti satisampanno. Brahmalokamagañchahanti brahmalokaṃ agañchiṃ ahaṃ.
ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞಬುದ್ಧಸ್ಸ ರಮ್ಮವತೀ ನಾಮ ನಗರಂ ಅಹೋಸಿ, ಸುನನ್ದೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ಪಿತಾ, ಸುಜಾತಾ ನಾಮ ದೇವೀ ಮಾತಾ, ಭದ್ದೋ ಚ ಸುಭದ್ದೋ ಚ ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ, ಅನುರುದ್ಧೋ ನಾಮುಪಟ್ಠಾಕೋ, ತಿಸ್ಸಾ ಚ ಉಪತಿಸ್ಸಾ ಚ ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಿಕಾ, ಸಾಲಕಲ್ಯಾಣಿರುಕ್ಖೋ ಬೋಧಿ, ಅಟ್ಠಾಸೀತಿಹತ್ಥುಬ್ಬೇಧಂ ಸರೀರಂ , ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಆಯುಪ್ಪಮಾಣಂ ಅಹೋಸಿ, ತಸ್ಸ ರುಚಿದೇವೀ ನಾಮ ಅಗ್ಗಮಹೇಸೀ ಅಹೋಸಿ, ವಿಜಿತಸೇನೋ ನಾಮಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ, ಚನ್ದೋ ನಾಮುಪಟ್ಠಾಕೋ ರಾಜಾ। ಚನ್ದಾರಾಮೇ ಕಿರ ವಸೀತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
Imassa pana koṇḍaññabuddhassa rammavatī nāma nagaraṃ ahosi, sunando nāma rājā pitā, sujātā nāma devī mātā, bhaddo ca subhaddo ca dve aggasāvakā, anuruddho nāmupaṭṭhāko, tissā ca upatissā ca dve aggasāvikā, sālakalyāṇirukkho bodhi, aṭṭhāsītihatthubbedhaṃ sarīraṃ , vassasatasahassāni āyuppamāṇaṃ ahosi, tassa rucidevī nāma aggamahesī ahosi, vijitaseno nāmassa putto, cando nāmupaṭṭhāko rājā. Candārāme kira vasīti. Tena vuttaṃ –
೨೫.
25.
‘‘ನಗರಂ ರಮ್ಮವತೀ ನಾಮ, ಸುನನ್ದೋ ನಾಮ ಖತ್ತಿಯೋ।
‘‘Nagaraṃ rammavatī nāma, sunando nāma khattiyo;
ಸುಜಾತಾ ನಾಮ ಜನಿಕಾ, ಕೋಣ್ಡಞ್ಞಸ್ಸ ಮಹೇಸಿನೋ॥
Sujātā nāma janikā, koṇḍaññassa mahesino.
೩೦.
30.
‘‘ಭದ್ದೋ ಚೇವ ಸುಭದ್ದೋ ಚ, ಅಹೇಸುಂ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ।
‘‘Bhaddo ceva subhaddo ca, ahesuṃ aggasāvakā;
ಅನುರುದ್ಧೋ ನಾಮುಪಟ್ಠಾಕೋ, ಕೋಣ್ಡಞ್ಞಸ್ಸ ಮಹೇಸಿನೋ॥
Anuruddho nāmupaṭṭhāko, koṇḍaññassa mahesino.
೩೧.
31.
‘‘ತಿಸ್ಸಾ ಚ ಉಪತಿಸ್ಸಾ ಚ, ಅಹೇಸುಂ ಅಗ್ಗಸಾವಿಕಾ।
‘‘Tissā ca upatissā ca, ahesuṃ aggasāvikā;
ಸಾಲಕಲ್ಯಾಣಿಕೋ ಬೋಧಿ, ಕೋಣ್ಡಞ್ಞಸ್ಸ ಮಹೇಸಿನೋ॥
Sālakalyāṇiko bodhi, koṇḍaññassa mahesino.
೩೩.
33.
‘‘ಸೋ ಅಟ್ಠಾಸೀತಿ ಹತ್ಥಾನಿ, ಅಚ್ಚುಗ್ಗತೋ ಮಹಾಮುನಿ।
‘‘So aṭṭhāsīti hatthāni, accuggato mahāmuni;
ಸೋಭತೇ ಉಳುರಾಜಾವ, ಸೂರಿಯೋ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೇ ಯಥಾ॥
Sobhate uḷurājāva, sūriyo majjhanhike yathā.
೩೪.
34.
‘‘ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಆಯು ವಿಜ್ಜತಿ ತಾವದೇ।
‘‘Vassasatasahassāni, āyu vijjati tāvade;
ತಾವತಾ ತಿಟ್ಠಮಾನೋ ಸೋ, ತಾರೇಸಿ ಜನತಂ ಬಹುಂ॥
Tāvatā tiṭṭhamāno so, tāresi janataṃ bahuṃ.
೩೫.
35.
‘‘ಖೀಣಾಸವೇಹಿ ವಿಮಲೇಹಿ, ವಿಚಿತ್ತಾ ಆಸಿ ಮೇದನೀ।
‘‘Khīṇāsavehi vimalehi, vicittā āsi medanī;
ಯಥಾ ಹಿ ಗಗನಮುಳೂಭಿ, ಏವಂ ಸೋ ಉಪಸೋಭಥ॥
Yathā hi gaganamuḷūbhi, evaṃ so upasobhatha.
೩೬.
36.
‘‘ತೇಪಿ ನಾಗಾ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಾ, ಅಸಙ್ಖೋಭಾ ದುರಾಸದಾ।
‘‘Tepi nāgā appameyyā, asaṅkhobhā durāsadā;
ವಿಜ್ಜುಪಾತಂವ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ, ನಿಬ್ಬುತಾ ತೇ ಮಹಾಯಸಾ॥
Vijjupātaṃva dassetvā, nibbutā te mahāyasā.
೩೭.
37.
‘‘ಸಾ ಚ ಅತುಲಿಯಾ ಜಿನಸ್ಸ ಇದ್ಧಿ, ಞಾಣಪರಿಭಾವಿತೋ ಚ ಸಮಾಧಿ।
‘‘Sā ca atuliyā jinassa iddhi, ñāṇaparibhāvito ca samādhi;
ಸಬ್ಬಂ ತಮನ್ತರಹಿತಂ, ನನು ರಿತ್ತಾ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ॥
Sabbaṃ tamantarahitaṃ, nanu rittā sabbasaṅkhārā’’ti.
ತತ್ಥ ಸಾಲಕಲ್ಯಾಣಿಕೋತಿ ಸಾಲಕಲ್ಯಾಣಿರುಕ್ಖೋ, ಸೋ ಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಚೇವ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಕಾಲೇ ಚ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ನಾಞ್ಞದಾ। ಸೋ ಏಕಾಹೇನೇವ ಉಟ್ಠಾತಿ ಕಿರ। ಖೀಣಾಸವೇಹಿ ವಿಮಲೇಹಿ, ವಿಚಿತ್ತಾ ಆಸಿ ಮೇದನೀತಿ ಅಯಂ ಮೇದನೀ ಖೀಣಾಸವೇಹಿ ಏಕಕಾಸಾವಪಜ್ಜೋತಾ ವಿಚಿತ್ತಾ ಪರಮದಸ್ಸನೀಯಾ ಅಹೋಸಿ। ಯಥಾ ಹೀತಿ ಓಪಮ್ಮತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ। ಉಳೂಭೀತಿ ನಕ್ಖತ್ತೇಹಿ, ತಾರಾಗಣೇಹಿ ಗಗನತಲಂ ವಿಯ ಖೀಣಾಸವೇಹಿ ವಿಚಿತ್ತಾ ಅಯಂ ಮೇದನೀ ಸೋಭಿತ್ಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Tattha sālakalyāṇikoti sālakalyāṇirukkho, so buddhakāle ceva cakkavattikāle ca nibbattati, nāññadā. So ekāheneva uṭṭhāti kira. Khīṇāsavehi vimalehi, vicittā āsi medanīti ayaṃ medanī khīṇāsavehi ekakāsāvapajjotā vicittā paramadassanīyā ahosi. Yathāhīti opammatthe nipāto. Uḷūbhīti nakkhattehi, tārāgaṇehi gaganatalaṃ viya khīṇāsavehi vicittā ayaṃ medanī sobhitthāti attho.
ಅಸಙ್ಖೋಭಾತಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಲೋಕಧಮ್ಮೇಹಿ ಅಕ್ಖೋಭಾ ಅವಿಕಾರಾ। ವಿಜ್ಜುಪಾತಂವ ದಸ್ಸೇತ್ವಾತಿ ವಿಜ್ಜುಪಾತಂ ವಿಯ ದಸ್ಸಯಿತ್ವಾ, ‘‘ವಿಜ್ಜುಪ್ಪಾತಂವಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ। ಕೋಣ್ಡಞ್ಞಬುದ್ಧಸ್ಸ ಕಿರ ಕಾಲೇ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಮಾನಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಸತ್ತತಾಲಪ್ಪಮಾಣಮಾಕಾಸಮಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಅಸಿತಜಲಧರವಿವರಗತಾ ವಿಜ್ಜುಲತಾ ವಿಯ ಸಮನ್ತತೋ ವಿಜ್ಜೋತಮಾನಾ ತೇಜೋಧಾತುಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುಪಾದಾನಾ ದಹನಾ ವಿಯ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಂಸು। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಿಜ್ಜುಪಾತಂವ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ’’ತಿ। ಅತುಲಿಯಾತಿ ಅತುಲ್ಯಾ ಅಸದಿಸಾ। ಞಾಣಪರಿಭಾವಿತೋತಿ ಞಾಣೇನ ವಡ್ಢಿತೋ। ಸೇಸಗಾಥಾ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ ಉತ್ತಾನಾ ಏವಾತಿ।
Asaṅkhobhāti aṭṭhahi lokadhammehi akkhobhā avikārā. Vijjupātaṃva dassetvāti vijjupātaṃ viya dassayitvā, ‘‘vijjuppātaṃvā’’tipi pāṭho. Koṇḍaññabuddhassa kira kāle parinibbāyamānā bhikkhū sattatālappamāṇamākāsamabbhuggantvā asitajaladharavivaragatā vijjulatā viya samantato vijjotamānā tejodhātuṃ samāpajjitvā nirupādānā dahanā viya parinibbāyiṃsu. Tena vuttaṃ ‘‘vijjupātaṃva dassetvā’’ti. Atuliyāti atulyā asadisā. Ñāṇaparibhāvitoti ñāṇena vaḍḍhito. Sesagāthā heṭṭhā vuttanayattā uttānā evāti.
‘‘ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ ನಾಮ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಚನ್ದಾರಾಮೇ ಮನೋರಮೇ।
‘‘Koṇḍañño nāma sambuddho, candārāme manorame;
ನಿಬ್ಬಾಯಿ ಚೇತಿಯೋ ತಸ್ಸ, ಸತ್ತಯೋಜನಿಕೋ ಕತೋ॥
Nibbāyi cetiyo tassa, sattayojaniko kato.
‘‘ನ ಹೇವ ಧಾತುಯೋ ತಸ್ಸ, ಸತ್ಥುನೋ, ವಿಕಿರಿಂಸು ತಾ।
‘‘Na heva dhātuyo tassa, satthuno, vikiriṃsu tā;
ಠಿತಾ ಏಕಘನಾ ಹುತ್ವಾ, ಸುವಣ್ಣಪಟಿಮಾ ವಿಯ’’॥
Ṭhitā ekaghanā hutvā, suvaṇṇapaṭimā viya’’.
ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪವಾಸಿನೋ ಮನುಸ್ಸಾ ಸಮಾಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ತಯೋಜನಿಕಂ ಸತ್ತರತನಮಯಂ ಹರಿತಾಲಮನೋಸಿಲಾಯ ಮತ್ತಿಕಾಕಿಚ್ಚಂ ತೇಲಸಪ್ಪೀಹಿ ಉದಕಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸುನ್ತಿ।
Sakalajambudīpavāsino manussā samāgantvā sattayojanikaṃ sattaratanamayaṃ haritālamanosilāya mattikākiccaṃ telasappīhi udakakiccaṃ katvā niṭṭhāpesunti.
ಕೋಣ್ಡಞ್ಞಬುದ್ಧವಂಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Koṇḍaññabuddhavaṃsavaṇṇanā niṭṭhitā.
ನಿಟ್ಠಿತೋ ದುತಿಯೋ ಬುದ್ಧವಂಸೋ।
Niṭṭhito dutiyo buddhavaṃso.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಬುದ್ಧವಂಸಪಾಳಿ • Buddhavaṃsapāḷi / ೪. ಕೋಣ್ಡಞ್ಞಬುದ್ಧವಂಸೋ • 4. Koṇḍaññabuddhavaṃso