| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[३५६] ६. कोरण्डियजातकवण्णना
[356] 6. Koraṇḍiyajātakavaṇṇanā
एको अरञ्ञेति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो धम्मसेनापतिं आरब्भ कथेसि। थेरो किर आगतागतानं दुस्सीलानं मिगलुद्दकमच्छबन्धादीनं दिट्ठदिट्ठानञ्ञेव ‘‘सीलं गण्हथ, सीलं गण्हथा’’ति सीलं देति। ते थेरे गरुभावेन तस्स कथं भिन्दितुं असक्कोन्ता सीलं गण्हन्ति, गहेत्वा च पन न रक्खन्ति, अत्तनो अत्तनो कम्ममेव करोन्ति। थेरो सद्धिविहारिके आमन्तेत्वा ‘‘आवुसो, इमे मनुस्सा मम सन्तिके सीलं गण्हिंसु, गण्हित्वा च पन न रक्खन्ती’’ति आह। ‘‘भन्ते, तुम्हे एतेसं अरुचिया सीलं देथ, एते तुम्हाकं कथं भिन्दितुं असक्कोन्ता गण्हन्ति, तुम्हे इतो पट्ठाय एवरूपानं सीलं मा अदत्था’’ति। थेरो अनत्तमनो अहोसि। तं पवत्तिं सुत्वा भिक्खू धम्मसभायं कथं समुट्ठापेसुं – ‘‘आवुसो, सारिपुत्तत्थेरो किर दिट्ठदिट्ठानञ्ञेव सीलं देती’’ति। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, इदानेव, पुब्बेपेस दिट्ठदिट्ठानं अयाचन्तानञ्ञेव सीलं देती’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Eko araññeti idaṃ satthā jetavane viharanto dhammasenāpatiṃ ārabbha kathesi. Thero kira āgatāgatānaṃ dussīlānaṃ migaluddakamacchabandhādīnaṃ diṭṭhadiṭṭhānaññeva ‘‘sīlaṃ gaṇhatha, sīlaṃ gaṇhathā’’ti sīlaṃ deti. Te there garubhāvena tassa kathaṃ bhindituṃ asakkontā sīlaṃ gaṇhanti, gahetvā ca pana na rakkhanti, attano attano kammameva karonti. Thero saddhivihārike āmantetvā ‘‘āvuso, ime manussā mama santike sīlaṃ gaṇhiṃsu, gaṇhitvā ca pana na rakkhantī’’ti āha. ‘‘Bhante, tumhe etesaṃ aruciyā sīlaṃ detha, ete tumhākaṃ kathaṃ bhindituṃ asakkontā gaṇhanti, tumhe ito paṭṭhāya evarūpānaṃ sīlaṃ mā adatthā’’ti. Thero anattamano ahosi. Taṃ pavattiṃ sutvā bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, sāriputtatthero kira diṭṭhadiṭṭhānaññeva sīlaṃ detī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepesa diṭṭhadiṭṭhānaṃ ayācantānaññeva sīlaṃ detī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो ब्राह्मणकुले निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो तक्कसिलायं दिसापामोक्खस्स आचरियस्स जेट्ठन्तेवासिको कोरण्डियो नाम अहोसि। तदा सो आचरियो दिट्ठदिट्ठानं केवट्टादीनं अयाचन्तानञ्ञेव ‘‘सीलं गण्हथ, सीलं गण्हथा’’ति सीलं देति। ते गहेत्वापि न रक्खन्ति आचरियो तमत्थं अन्तेवासिकानं आरोचेसि। अन्तेवासिका ‘‘भन्ते, तुम्हे एतेसं अरुचिया सीलं देथ, तस्मा भिन्दन्ति, इतो दानि पट्ठाय याचन्तानञ्ञेव ददेय्याथ, मा अयाचन्तान’’न्ति वदिंसु। सो विप्पटिसारी अहोसि, एवं सन्तेपि दिट्ठदिट्ठानं सीलं देतियेव।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto takkasilāyaṃ disāpāmokkhassa ācariyassa jeṭṭhantevāsiko koraṇḍiyo nāma ahosi. Tadā so ācariyo diṭṭhadiṭṭhānaṃ kevaṭṭādīnaṃ ayācantānaññeva ‘‘sīlaṃ gaṇhatha, sīlaṃ gaṇhathā’’ti sīlaṃ deti. Te gahetvāpi na rakkhanti ācariyo tamatthaṃ antevāsikānaṃ ārocesi. Antevāsikā ‘‘bhante, tumhe etesaṃ aruciyā sīlaṃ detha, tasmā bhindanti, ito dāni paṭṭhāya yācantānaññeva dadeyyātha, mā ayācantāna’’nti vadiṃsu. So vippaṭisārī ahosi, evaṃ santepi diṭṭhadiṭṭhānaṃ sīlaṃ detiyeva.
अथेकदिवसं एकस्मा गामा मनुस्सा आगन्त्वा ब्राह्मणवाचनकत्थाय आचरियं निमन्तयिंसु। सो कोरण्डियमाणवं पक्कोसित्वा ‘‘तात, अहं न गच्छामि, त्वं इमे पञ्चसते माणवे गहेत्वा तत्थ गन्त्वा वाचनकानि सम्पटिच्छित्वा अम्हाकं दिन्नकोट्ठासं आहरा’’ति पेसेसि। सो गन्त्वा पटिनिवत्तन्तो अन्तरामग्गे एकं कन्दरं दिस्वा चिन्तेसि ‘‘अम्हाकं आचरियो दिट्ठदिट्ठानं अयाचन्तानञ्ञेव सीलं देति, इतो दानि पट्ठाय यथा याचन्तानञ्ञेव देति, तथा नं करिस्सामी’’ति। सो तेसु माणवेसु सुखनिसिन्नेसु उट्ठाय महन्तं महन्तं सेलं उक्खिपित्वा कन्दरायं खिपि, पुनप्पुनं खिपियेव। अथ नं ते माणवा उट्ठाय ‘‘आचरिय, किं करोसी’’ति आहंसु। सो न किञ्चि कथेसि, ते वेगेन गन्त्वा आचरियस्स आरोचेसुं। आचरियो आगन्त्वा तेन सद्धिं सल्लपन्तो पठमं गाथमाह –
Athekadivasaṃ ekasmā gāmā manussā āgantvā brāhmaṇavācanakatthāya ācariyaṃ nimantayiṃsu. So koraṇḍiyamāṇavaṃ pakkositvā ‘‘tāta, ahaṃ na gacchāmi, tvaṃ ime pañcasate māṇave gahetvā tattha gantvā vācanakāni sampaṭicchitvā amhākaṃ dinnakoṭṭhāsaṃ āharā’’ti pesesi. So gantvā paṭinivattanto antarāmagge ekaṃ kandaraṃ disvā cintesi ‘‘amhākaṃ ācariyo diṭṭhadiṭṭhānaṃ ayācantānaññeva sīlaṃ deti, ito dāni paṭṭhāya yathā yācantānaññeva deti, tathā naṃ karissāmī’’ti. So tesu māṇavesu sukhanisinnesu uṭṭhāya mahantaṃ mahantaṃ selaṃ ukkhipitvā kandarāyaṃ khipi, punappunaṃ khipiyeva. Atha naṃ te māṇavā uṭṭhāya ‘‘ācariya, kiṃ karosī’’ti āhaṃsu. So na kiñci kathesi, te vegena gantvā ācariyassa ārocesuṃ. Ācariyo āgantvā tena saddhiṃ sallapanto paṭhamaṃ gāthamāha –
३४.
34.
‘‘एको अरञ्ञे गिरिकन्दरायं, पग्गय्ह पग्गय्ह सिलं पवेच्छसि।
‘‘Eko araññe girikandarāyaṃ, paggayha paggayha silaṃ pavecchasi;
पुनप्पुनं सन्तरमानरूपो, कोरण्डिय को नु तव यिधत्थो’’ति॥
Punappunaṃ santaramānarūpo, koraṇḍiya ko nu tava yidhattho’’ti.
तत्थ को नु तव यिधत्थोति को नु तव इध कन्दरायं सिलाखिपनेन अत्थो।
Tattha ko nu tava yidhatthoti ko nu tava idha kandarāyaṃ silākhipanena attho.
सो तस्स वचनं सुत्वा आचरियं पबोधेतुकामो दुतियं गाथमाह –
So tassa vacanaṃ sutvā ācariyaṃ pabodhetukāmo dutiyaṃ gāthamāha –
३५.
35.
‘‘अहञ्हिमं सागरसेवितन्तं, समं करिस्सामि यथापि पाणि।
‘‘Ahañhimaṃ sāgarasevitantaṃ, samaṃ karissāmi yathāpi pāṇi;
विकिरिय सानूनि च पब्बतानि च, तस्मा सिलं दरिया पक्खिपामी’’ति॥
Vikiriya sānūni ca pabbatāni ca, tasmā silaṃ dariyā pakkhipāmī’’ti.
तत्थ अहञ्हिमन्ति अहञ्हि इमं महापथविं। सागरसेवितन्तन्ति सागरेहि सेवितं चातुरन्तं। यथापि पाणीति हत्थतलं विय समं करिस्सामि। विकिरियाति विकिरित्वा। सानूनि च पब्बतानि चाति पंसुपब्बते च सिलापब्बते च।
Tattha ahañhimanti ahañhi imaṃ mahāpathaviṃ. Sāgarasevitantanti sāgarehi sevitaṃ cāturantaṃ. Yathāpi pāṇīti hatthatalaṃ viya samaṃ karissāmi. Vikiriyāti vikiritvā. Sānūni ca pabbatāni cāti paṃsupabbate ca silāpabbate ca.
तं सुत्वा ब्राह्मणो ततियं गाथमाह –
Taṃ sutvā brāhmaṇo tatiyaṃ gāthamāha –
३६.
36.
‘‘नयिमं महिं अरहति पाणिकप्पं, समं मनुस्सो करणाय मेको।
‘‘Nayimaṃ mahiṃ arahati pāṇikappaṃ, samaṃ manusso karaṇāya meko;
मञ्ञामिमञ्ञेव दरिं जिगीसं, कोरण्डिय हाहसि जीवलोक’’न्ति॥
Maññāmimaññeva dariṃ jigīsaṃ, koraṇḍiya hāhasi jīvaloka’’nti.
तत्थ करणाय मेकोति करणाय एको कातुं न सक्कोतीति दीपेति। मञ्ञामिमञ्ञेव दरिं जिगीसन्ति अहं मञ्ञामि तिट्ठतु पथवी, इमञ्ञेव एकं दरिं जिगीसं पूरणत्थाय वायमन्तो सिला परियेसन्तो उपायं विचिनन्तोव त्वं इमं जीवलोकं हाहसि जहिस्ससि, मरिस्ससीति अत्थो।
Tattha karaṇāya mekoti karaṇāya eko kātuṃ na sakkotīti dīpeti. Maññāmimaññeva dariṃ jigīsanti ahaṃ maññāmi tiṭṭhatu pathavī, imaññeva ekaṃ dariṃ jigīsaṃ pūraṇatthāya vāyamanto silā pariyesanto upāyaṃ vicinantova tvaṃ imaṃ jīvalokaṃ hāhasi jahissasi, marissasīti attho.
तं सुत्वा माणवो चतुत्थं गाथमाह –
Taṃ sutvā māṇavo catutthaṃ gāthamāha –
३७.
37.
‘‘सचे अयं भूतधरं न सक्का, समं मनुस्सो करणाय मेको।
‘‘Sace ayaṃ bhūtadharaṃ na sakkā, samaṃ manusso karaṇāya meko;
एवमेव त्वं ब्रह्मे इमे मनुस्से, नानादिट्ठिके नानयिस्ससि ते’’ति॥
Evameva tvaṃ brahme ime manusse, nānādiṭṭhike nānayissasi te’’ti.
तस्सत्थो – सचे अयं एको मनुस्सो इमं भूतधरं पथविं समं कातुं न सक्का न समत्थो, एवमेव त्वं इमे दुस्सीलमनुस्से नानादिट्ठिके नानयिस्ससि, ते एवं ‘‘सीलं गण्हथ, सीलं गण्हथा’’ति वदन्तो अत्तनो वसं न आनयिस्ससि, पण्डितपुरिसायेव हि पाणातिपातं ‘‘अकुसल’’न्ति गरहन्ति। संसारमोचकादयो पनेत्थ कुसलसञ्ञिनो, ते त्वं कथं आनयिस्ससि, तस्मा दिट्ठदिट्ठानं सीलं अदत्वा याचन्तानञ्ञेव देहीति।
Tassattho – sace ayaṃ eko manusso imaṃ bhūtadharaṃ pathaviṃ samaṃ kātuṃ na sakkā na samattho, evameva tvaṃ ime dussīlamanusse nānādiṭṭhike nānayissasi, te evaṃ ‘‘sīlaṃ gaṇhatha, sīlaṃ gaṇhathā’’ti vadanto attano vasaṃ na ānayissasi, paṇḍitapurisāyeva hi pāṇātipātaṃ ‘‘akusala’’nti garahanti. Saṃsāramocakādayo panettha kusalasaññino, te tvaṃ kathaṃ ānayissasi, tasmā diṭṭhadiṭṭhānaṃ sīlaṃ adatvā yācantānaññeva dehīti.
तं सुत्वा आचरियो ‘‘युत्तं वदति कोरण्डियो, इदानि न एवरूपं करिस्सामी’’ति अत्तनो विरद्धभावं ञत्वा पञ्चमं गाथमाह –
Taṃ sutvā ācariyo ‘‘yuttaṃ vadati koraṇḍiyo, idāni na evarūpaṃ karissāmī’’ti attano viraddhabhāvaṃ ñatvā pañcamaṃ gāthamāha –
३८.
38.
‘‘संखित्तरूपेन भवं ममत्थं, अक्खासि कोरण्डिय एवमेतं।
‘‘Saṃkhittarūpena bhavaṃ mamatthaṃ, akkhāsi koraṇḍiya evametaṃ;
यथा न सक्का पथवी समायं, कत्तुं मनुस्सेन तथा मनुस्सा’’ति॥
Yathā na sakkā pathavī samāyaṃ, kattuṃ manussena tathā manussā’’ti.
तत्थ समायन्ति समं अयं। एवं आचरियो माणवस्स थुतिं अकासि, सोपि नं बोधेत्वा सयं घरं नेसि।
Tattha samāyanti samaṃ ayaṃ. Evaṃ ācariyo māṇavassa thutiṃ akāsi, sopi naṃ bodhetvā sayaṃ gharaṃ nesi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा ब्राह्मणो सारिपुत्तो अहोसि, कोरण्डियमाणवो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā brāhmaṇo sāriputto ahosi, koraṇḍiyamāṇavo pana ahameva ahosi’’nti.
कोरण्डियजातकवण्णना छट्ठा।
Koraṇḍiyajātakavaṇṇanā chaṭṭhā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ३५६. कोरण्डियजातकं • 356. Koraṇḍiyajātakaṃ
