| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรคาถา-อฎฺฐกถา • Theragāthā-aṭṭhakathā |
๙. โกสลวิหาริเตฺถรคาถาวณฺณนา
9. Kosalavihārittheragāthāvaṇṇanā
สทฺธายาหํ ปพฺพชิโตติ อายสฺมโต โกสลวิหาริเตฺถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ กิร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล กุสลพีชํ โรเปตฺวา ตํ ตํ ปุญฺญํ อกาสิฯ เสสํ อญฺชนวนิยเตฺถรวตฺถุสทิสเมวฯ อยํ ปน วิเสโส – อยํ กิร วุตฺตนเยน ปพฺพชิตฺวา กตปุพฺพกิโจฺจ โกสลรเฎฺฐ อญฺญตรสฺมิํ คาเม เอกํ อุปาสกกุลํ นิสฺสาย อรเญฺญ วิหรติ, ตํ โส อุปาสโก รุกฺขมูเล วสนฺตํ ทิสฺวา กุฎิกํ กาเรตฺวา อทาสิฯ เถโร กุฎิกายํ วิหรโนฺต อาวาสสปฺปาเยน สมาธานํ ลภิตฺวา วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา นจิรเสฺสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร ๑.๑๑.๕๓-๖๑) –
Saddhāyāhaṃpabbajitoti āyasmato kosalavihārittherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi kira padumuttarassa bhagavato kāle kusalabījaṃ ropetvā taṃ taṃ puññaṃ akāsi. Sesaṃ añjanavaniyattheravatthusadisameva. Ayaṃ pana viseso – ayaṃ kira vuttanayena pabbajitvā katapubbakicco kosalaraṭṭhe aññatarasmiṃ gāme ekaṃ upāsakakulaṃ nissāya araññe viharati, taṃ so upāsako rukkhamūle vasantaṃ disvā kuṭikaṃ kāretvā adāsi. Thero kuṭikāyaṃ viharanto āvāsasappāyena samādhānaṃ labhitvā vipassanaṃ ussukkāpetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.11.53-61) –
‘‘หิมวนฺตสฺสาวิทูเร, วสามิ ปณฺณสนฺถเร;
‘‘Himavantassāvidūre, vasāmi paṇṇasanthare;
ฆาเสสุ เคธมาปโนฺน, เสยฺยสีโล จหํ ตทาฯ
Ghāsesu gedhamāpanno, seyyasīlo cahaṃ tadā.
‘‘ขณนฺตาลุกลมฺพานิ , พิฬาลิตกฺกลานิ จ;
‘‘Khaṇantālukalambāni , biḷālitakkalāni ca;
โกลํ ภลฺลาตกํ พิลฺลํ, อาหตฺวา ปฎิยาทิตํฯ
Kolaṃ bhallātakaṃ billaṃ, āhatvā paṭiyāditaṃ.
‘‘ปทุมุตฺตโร โลกวิทู, อาหุตีนํ ปฎิคฺคโห;
‘‘Padumuttaro lokavidū, āhutīnaṃ paṭiggaho;
มม สงฺกปฺปมญฺญาย, อาคจฺฉิ มม สนฺติกํฯ
Mama saṅkappamaññāya, āgacchi mama santikaṃ.
‘‘อุปาคตํ มหานาคํ, เทวเทวํ นราสภํ;
‘‘Upāgataṃ mahānāgaṃ, devadevaṃ narāsabhaṃ;
พิฬาลิํ ปคฺคเหตฺวาน, ปตฺตมฺหิ โอกิริํ อหํฯ
Biḷāliṃ paggahetvāna, pattamhi okiriṃ ahaṃ.
‘‘ปริภุญฺชิ มหาวีโร, โตสยโนฺต มมํ ตทา;
‘‘Paribhuñji mahāvīro, tosayanto mamaṃ tadā;
ปริภุญฺชิตฺวาน สพฺพญฺญู, อิมํ คาถํ อภาสถฯ
Paribhuñjitvāna sabbaññū, imaṃ gāthaṃ abhāsatha.
‘‘สกํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, พิฬาลิํ เม อทา ตุวํ;
‘‘Sakaṃ cittaṃ pasādetvā, biḷāliṃ me adā tuvaṃ;
กปฺปานํ สตสหสฺสํ, ทุคฺคติํ นุปปชฺชสิฯ
Kappānaṃ satasahassaṃ, duggatiṃ nupapajjasi.
‘‘จริมํ วตฺตเต มยฺหํ, ภวา สเพฺพ สมูหตา;
‘‘Carimaṃ vattate mayhaṃ, bhavā sabbe samūhatā;
ธาเรมิ อนฺติมํ เทหํ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเนฯ
Dhāremi antimaṃ dehaṃ, sammāsambuddhasāsane.
‘‘จตุปญฺญาสิโต กเปฺป, สุเมขลิย สวฺหโย;
‘‘Catupaññāsito kappe, sumekhaliya savhayo;
สตฺตรตนสมฺปโนฺน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโลฯ
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
อรหตฺตํ ปน ปตฺวา วิมุตฺติสุขปฺปฎิสํเวทเนน อุปฺปนฺนปีติเวเคน อุทาเนโนฺต ‘‘สทฺธายาหํ ปพฺพชิโต’’ติ คาถํ อภาสิฯ
Arahattaṃ pana patvā vimuttisukhappaṭisaṃvedanena uppannapītivegena udānento ‘‘saddhāyāhaṃ pabbajito’’ti gāthaṃ abhāsi.
๕๙. ตตฺถ สทฺธายาติ ภควโต เวสาลิํ อุปคมเน อานุภาวํ ทิสฺวา, ‘‘เอกนฺตนิยฺยานิกํ อิทํ สาสนํ, ตสฺมา อทฺธา อิมาย ปฎิปตฺติยา ชรามรณโต มุจฺจิสฺสามี’’ติ อุปฺปนฺนสทฺธาวเสน ปพฺพชิโต ปพฺพชฺชํ อุปคโตฯ อรเญฺญ เม กุฎิกา กตาติ ตสฺสา ปพฺพชฺชาย อนุรูปวเสน อรเญฺญ วสโต เม กุฎิกา กตา, ปพฺพชฺชานุรูปํ อารญฺญโก หุตฺวา วูปกโฎฺฐ วิหรามีติ ทเสฺสติฯ เตนาห ‘‘อปฺปมโตฺต จ อาตาปี, สมฺปชาโน ปติสฺสโต’’ติฯ อรญฺญวาสลเทฺธน กายวิเวเกน ชาคริยํ อนุยุญฺชโนฺต ตตฺถ สติยา อวิปฺปวาเสน อปฺปมโตฺต, อารทฺธวีริยตาย อาตาปี, ปุพฺพภาคิยสติสมฺปชญฺญปาริปูริยา วิปสฺสนํ วเฑฺฒตฺวา อรหตฺตาธิคเมน ปญฺญาสติเวปุลฺลปฺปตฺติยา อจฺจนฺตเมว สมฺปชาโน ปติสฺสโต วิหรามีติ อโตฺถฯ อปฺปมตฺตภาวาทิกิตฺตเน จสฺส อิทเมว อญฺญาพฺยากรณํ อโหสิ โกสลรเฎฺฐ จิรนิวาสิภาเวน ปน โกสลวิหารีติ สมญฺญา ชาตาติฯ
59. Tattha saddhāyāti bhagavato vesāliṃ upagamane ānubhāvaṃ disvā, ‘‘ekantaniyyānikaṃ idaṃ sāsanaṃ, tasmā addhā imāya paṭipattiyā jarāmaraṇato muccissāmī’’ti uppannasaddhāvasena pabbajito pabbajjaṃ upagato. Araññe me kuṭikā katāti tassā pabbajjāya anurūpavasena araññe vasato me kuṭikā katā, pabbajjānurūpaṃ āraññako hutvā vūpakaṭṭho viharāmīti dasseti. Tenāha ‘‘appamatto ca ātāpī, sampajāno patissato’’ti. Araññavāsaladdhena kāyavivekena jāgariyaṃ anuyuñjanto tattha satiyā avippavāsena appamatto, āraddhavīriyatāya ātāpī, pubbabhāgiyasatisampajaññapāripūriyā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattādhigamena paññāsativepullappattiyā accantameva sampajāno patissato viharāmīti attho. Appamattabhāvādikittane cassa idameva aññābyākaraṇaṃ ahosi kosalaraṭṭhe ciranivāsibhāvena pana kosalavihārīti samaññā jātāti.
โกสลวิหาริเตฺถรคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Kosalavihārittheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรคาถาปาฬิ • Theragāthāpāḷi / ๙. โกสลวิหาริเตฺถรคาถา • 9. Kosalavihārittheragāthā
