| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā |
१०. कोसम्बकक्खन्धको
10. Kosambakakkhandhako
कोसम्बकविवादकथावण्णना
Kosambakavivādakathāvaṇṇanā
४५१. कोसम्बकक्खन्धके सचे होति, देसेस्सामीति विनयधरस्स वचनेन आपत्तिदिट्ठिं पटिलभित्वा एवमाह। तेनेव पाळियं ‘‘सो तस्सा आपत्तिया अनापत्तिदिट्ठि होती’’ति वुत्तं। नत्थि आपत्तीति उदकस्स ठपनभावं अजानित्वा वा ठपितं छड्डेत्वा विस्सरित्वा वा गमने असञ्चिच्च असतिया अनापत्तिपक्खोपि सम्भवतीति विनयधरो तत्थ अनापत्तिदिट्ठिं पटिलभित्वा एवमाह। तेनेव पाळियं ‘‘अञ्ञे भिक्खू तस्स आपत्तिया अनापत्तिदिट्ठिनो होन्ती’’ति वुत्तं। परिसायपिस्स अनापत्तिदिट्ठिया उप्पन्नत्ता ‘‘अञ्ञे’’ति बहुवचनं कतं। अनापत्तिदिट्ठि अहोसीति सुत्तन्तिकत्थेरस्स विनये अपकतञ्ञुताय विनयधरस्स वचनमत्तेन सो एवमहोसि, सा पनस्स आपत्ति एव उदकावसेसस्स ठपनभावं ञत्वा ठपितत्ता। वत्थुमत्तजानने एव हि सेखिया सचित्तका, न पण्णत्तिविजानने। तेनेव पाळियं ‘‘तस्सा आपत्तिया अनापत्तिदिट्ठि होती’’ति सब्बत्थ आपत्ति इच्चेव वुत्तं। ‘‘आपत्तिं आपज्जमानो’’ति इदं विनयधरत्थेरो ‘‘तया इदं उदकं ठपित’’न्ति अत्तना पुट्ठेन सुत्तन्तिकत्थेरेन ‘‘आमावुसो’’ति वुत्तवचनं सरित्वा पण्णत्तिअकोविदताय सञ्चिच्चेव अकासीति आपत्तिदिट्ठि हुत्वाव अवोच। तेनेव पाळियं ‘‘अञ्ञे भिक्खू तस्सा आपत्तिया आपत्तिदिट्ठिनो होन्ती’’ति वुत्तं।
451. Kosambakakkhandhake sace hoti, desessāmīti vinayadharassa vacanena āpattidiṭṭhiṃ paṭilabhitvā evamāha. Teneva pāḷiyaṃ ‘‘so tassā āpattiyā anāpattidiṭṭhi hotī’’ti vuttaṃ. Natthi āpattīti udakassa ṭhapanabhāvaṃ ajānitvā vā ṭhapitaṃ chaḍḍetvā vissaritvā vā gamane asañcicca asatiyā anāpattipakkhopi sambhavatīti vinayadharo tattha anāpattidiṭṭhiṃ paṭilabhitvā evamāha. Teneva pāḷiyaṃ ‘‘aññe bhikkhū tassa āpattiyā anāpattidiṭṭhino hontī’’ti vuttaṃ. Parisāyapissa anāpattidiṭṭhiyā uppannattā ‘‘aññe’’ti bahuvacanaṃ kataṃ. Anāpattidiṭṭhi ahosīti suttantikattherassa vinaye apakataññutāya vinayadharassa vacanamattena so evamahosi, sā panassa āpatti eva udakāvasesassa ṭhapanabhāvaṃ ñatvā ṭhapitattā. Vatthumattajānane eva hi sekhiyā sacittakā, na paṇṇattivijānane. Teneva pāḷiyaṃ ‘‘tassā āpattiyā anāpattidiṭṭhi hotī’’ti sabbattha āpatti icceva vuttaṃ. ‘‘Āpattiṃ āpajjamāno’’ti idaṃ vinayadharatthero ‘‘tayā idaṃ udakaṃ ṭhapita’’nti attanā puṭṭhena suttantikattherena ‘‘āmāvuso’’ti vuttavacanaṃ saritvā paṇṇattiakovidatāya sañcicceva akāsīti āpattidiṭṭhi hutvāva avoca. Teneva pāḷiyaṃ ‘‘aññe bhikkhū tassā āpattiyā āpattidiṭṭhino hontī’’ti vuttaṃ.
४५३. ‘‘न ताव भिन्नो’’ति इदं उक्खिपनतदनुवत्तनमत्तेन सङ्घो भिन्नो नाम न होति, तं निस्साय पन उभयपक्खिकानं पक्खं परियेसित्वा अञ्ञमञ्ञं कोधवसेन कायवचीकलहवड्ढनेनेव होतीति इममत्थं सन्धाय वुत्तं। तेनाह ‘‘सो च खो कलहवसेना’’ति। सम्भमअत्थवसेनाति तुरितत्थवसेन।
453.‘‘Na tāva bhinno’’ti idaṃ ukkhipanatadanuvattanamattena saṅgho bhinno nāma na hoti, taṃ nissāya pana ubhayapakkhikānaṃ pakkhaṃ pariyesitvā aññamaññaṃ kodhavasena kāyavacīkalahavaḍḍhaneneva hotīti imamatthaṃ sandhāya vuttaṃ. Tenāha ‘‘so ca kho kalahavasenā’’ti. Sambhamaatthavasenāti turitatthavasena.
४५४. अकारणेतिआदि अनुक्खिपित्वाव उपायेन सञ्ञापेत्वा हितेसिताय आपत्तितो मोचेतुं युत्तट्ठाने कोधचित्तवसेन विहेठनत्थाय कतभावं सन्धाय वुत्तं, न पन कम्मङ्गस्स अभावं सन्धाय। तेनेव पाळियं ‘‘आपत्ति एसा, भिक्खवे, नेसा अनापत्ति…पे॰… उक्खित्तो एसो भिक्खू’’तिआदि वुत्तं।
454.Akāraṇetiādi anukkhipitvāva upāyena saññāpetvā hitesitāya āpattito mocetuṃ yuttaṭṭhāne kodhacittavasena viheṭhanatthāya katabhāvaṃ sandhāya vuttaṃ, na pana kammaṅgassa abhāvaṃ sandhāya. Teneva pāḷiyaṃ ‘‘āpatti esā, bhikkhave, nesā anāpatti…pe… ukkhitto eso bhikkhū’’tiādi vuttaṃ.
४५५. ‘‘अधम्मवादीनं पक्खे निसिन्नो’’ति इदं उपलक्खणमत्तं, धम्मवादीनं पक्खे निसीदित्वा अधम्मवादीनं लद्धिं गण्हन्तोपि धम्मवादीनं नानासंवासको होति एव। कम्मं कोपेतीति तं विना गणस्स अपूरणपक्खं सन्धाय वुत्तं। यत्थ वा तत्थ वाति धम्मवादीनं पक्खे वा अधम्मवादीनं पक्खे वाति अत्थो। इमे धम्मवादिनोति गण्हातीति तंतंपक्खगते भिक्खू याथावतो वा अयाथावतो वा ‘‘इमे धम्मवादिनो’’ति गण्हाति, अयं तंतंपक्खगतानं अत्तानं समानसंवासकं करोति।
455.‘‘Adhammavādīnaṃ pakkhe nisinno’’ti idaṃ upalakkhaṇamattaṃ, dhammavādīnaṃ pakkhe nisīditvā adhammavādīnaṃ laddhiṃ gaṇhantopi dhammavādīnaṃ nānāsaṃvāsako hoti eva. Kammaṃ kopetīti taṃ vinā gaṇassa apūraṇapakkhaṃ sandhāya vuttaṃ. Yattha vā tattha vāti dhammavādīnaṃ pakkhe vā adhammavādīnaṃ pakkhe vāti attho. Ime dhammavādinoti gaṇhātīti taṃtaṃpakkhagate bhikkhū yāthāvato vā ayāthāvato vā ‘‘ime dhammavādino’’ti gaṇhāti, ayaṃ taṃtaṃpakkhagatānaṃ attānaṃ samānasaṃvāsakaṃ karoti.
४५६. उपदंसेन्तीति पवत्तेन्ति। पाळियं एत्तावताति ‘‘एत्तकपदेसं मुञ्चित्वा निसिन्ना मयं कोधचित्ते उप्पन्नेपि अञ्ञमञ्ञं अननुलोमिकं कायकम्मादिं पवत्तेतुं न सक्खिस्सामा’’ति सल्लेक्खेत्वा दूरे निसीदितब्बन्ति अधिप्पायो। तेनाह ‘‘उपचारं मुञ्चित्वा’’ति।
456.Upadaṃsentīti pavattenti. Pāḷiyaṃ ettāvatāti ‘‘ettakapadesaṃ muñcitvā nisinnā mayaṃ kodhacitte uppannepi aññamaññaṃ ananulomikaṃ kāyakammādiṃ pavattetuṃ na sakkhissāmā’’ti sallekkhetvā dūre nisīditabbanti adhippāyo. Tenāha ‘‘upacāraṃ muñcitvā’’ti.
४५७. पाळियं भण्डनजातातिआदीसु कलहस्स पुब्बभागो भण्डनं नाम। हत्थपरामासादि कलहो नाम। विरुद्धवादो विवादो नाम।
457. Pāḷiyaṃ bhaṇḍanajātātiādīsu kalahassa pubbabhāgo bhaṇḍanaṃ nāma. Hatthaparāmāsādi kalaho nāma. Viruddhavādo vivādo nāma.
४५८. परिपुण्णकोसकोट्ठागारोति एत्थ कोसो नाम सुवण्णमणिआदिभण्डागारसारगब्भो। कोट्ठं वुच्चति धञ्ञस्स आवसनट्ठानं, कोट्ठभूतं अगारं कोट्ठागारं, धञ्ञसङ्गहट्ठानं। अब्भुय्यासीति युद्धाय अभिमुखो निक्खमीति अत्थो। एकसङ्घातम्पीति एकयुद्धम्पि। धोवनन्ति धोवनुदकं।
458.Paripuṇṇakosakoṭṭhāgāroti ettha koso nāma suvaṇṇamaṇiādibhaṇḍāgārasāragabbho. Koṭṭhaṃ vuccati dhaññassa āvasanaṭṭhānaṃ, koṭṭhabhūtaṃ agāraṃ koṭṭhāgāraṃ, dhaññasaṅgahaṭṭhānaṃ. Abbhuyyāsīti yuddhāya abhimukho nikkhamīti attho. Ekasaṅghātampīti ekayuddhampi. Dhovananti dhovanudakaṃ.
४६३. परियादिन्नरूपाति कोधचित्तेन परिग्गहितसभावा।
463.Pariyādinnarūpāti kodhacittena pariggahitasabhāvā.
४६४. तं न जानन्तीति तं कलहं न जानन्ति। ये उपनय्हन्तीति यथावुत्तं कोधाकारं चित्ते बन्धन्ति। पाकटपरिस्सयेति सीहादिके। पटिच्छन्नपरिस्सयेति रागादिके। पाळियं नत्थि बाले ९७ सहायताति बालं निस्साय सीलादिगुणसङ्खाता सहायता नत्थि, न सक्का लद्धुन्ति अत्थो।
464.Taṃ na jānantīti taṃ kalahaṃ na jānanti. Ye upanayhantīti yathāvuttaṃ kodhākāraṃ citte bandhanti. Pākaṭaparissayeti sīhādike. Paṭicchannaparissayeti rāgādike. Pāḷiyaṃ natthi bāle 97 sahāyatāti bālaṃ nissāya sīlādiguṇasaṅkhātā sahāyatā natthi, na sakkā laddhunti attho.
४६६. अत्तकामरूपाति अत्तनो हितकामयमानसभावा। अनुरुद्धाति एकसेसनयेन तिण्णम्पि कुलपुत्तानं आलपनं, तेनेव बहुवचननिद्देसो कतो। खमनीयं सरीरं यापनीयं जीवितं ‘‘कच्चि वो सरीरञ्च धारेतुं, जीवितञ्च यापेतुं सक्का’’ति पुच्छति। तग्घाति एकंसत्थे निपातो, एकंसेन मयं भन्तेति अत्थो। यथा कथन्ति एत्थ यथाति निपातमत्तं, यथाकथन्ति वा एको निपातो कारणपुच्छनत्थो, केन पकारेनाति अत्थो। एकञ्च पन मञ्ञे चित्तन्ति एकस्स चित्तवसेन इतरेसम्पि पवत्तनतो सब्बेसं नो एकं विय चित्तन्ति अत्थो। कच्चि पन वो अनुरुद्धाति एत्थ वोति निपातमत्तं, पच्चत्तवचनं वा, कच्चि तुम्हेति अत्थो। अम्हाकन्ति निद्धारणे सामिवचनं, अम्हेसु तीसु यो पठमं पटिक्कमतीति अत्थो।
466.Attakāmarūpāti attano hitakāmayamānasabhāvā. Anuruddhāti ekasesanayena tiṇṇampi kulaputtānaṃ ālapanaṃ, teneva bahuvacananiddeso kato. Khamanīyaṃ sarīraṃ yāpanīyaṃ jīvitaṃ ‘‘kacci vo sarīrañca dhāretuṃ, jīvitañca yāpetuṃ sakkā’’ti pucchati. Tagghāti ekaṃsatthe nipāto, ekaṃsena mayaṃ bhanteti attho. Yathā kathanti ettha yathāti nipātamattaṃ, yathākathanti vā eko nipāto kāraṇapucchanattho, kena pakārenāti attho. Ekañca pana maññe cittanti ekassa cittavasena itaresampi pavattanato sabbesaṃ no ekaṃ viya cittanti attho. Kacci pana vo anuruddhāti ettha voti nipātamattaṃ, paccattavacanaṃ vā, kacci tumheti attho. Amhākanti niddhāraṇe sāmivacanaṃ, amhesu tīsu yo paṭhamaṃ paṭikkamatīti attho.
कोसम्बकविवादकथावण्णना निट्ठिता।
Kosambakavivādakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi
२७१. कोसम्बकविवादकथा • 271. Kosambakavivādakathā
२७२. दीघावुवत्थु • 272. Dīghāvuvatthu
२७४. पाचीनवंसदायगमनकथा • 274. Pācīnavaṃsadāyagamanakathā
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā / कोसम्बकविवादकथा • Kosambakavivādakathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā
कोसम्बकविवादकथावण्णना • Kosambakavivādakathāvaṇṇanā
दीघावुवत्थुकथावण्णना • Dīghāvuvatthukathāvaṇṇanā
पाचीनवंसदायगमनकथावण्णना • Pācīnavaṃsadāyagamanakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā
कोसम्बकविवादकथावण्णना • Kosambakavivādakathāvaṇṇanā
दीघावुवत्थुकथावण्णना • Dīghāvuvatthukathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / २७१. कोसम्बकविवादकथा • 271. Kosambakavivādakathā
