| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
८. कोसम्बिसुत्तवण्णना
8. Kosambisuttavaṇṇanā
६८. अट्ठमे परस्स सद्दहित्वाति परस्स वचनं सद्दहित्वा। तेनाह ‘‘यं एस भणति, तं भूतन्ति गण्हाती’’ति। परपत्तियो हि एसो परनेय्यबुद्धिको। यं कारणन्ति यं अत्तना चिन्तितवत्थु। रुच्चतीति ‘‘एवमेतं भविस्सति, न अञ्ञथा’’ति अत्तनो मतिया चिन्तेन्तस्स रुच्चति। रुचिया गण्हातीति परपत्तियो अहुत्वा सयमेव तथा रोचेन्तो गण्हाति। अनुस्सवोति ‘‘अनु अनु सुत’’न्ति एवं चिरकालगताय अनुस्सुतिया लब्भमानं ‘‘कथमिदं सिया, कस्मा भूतमेत’’न्ति अनुस्सवेन गण्हाति। वितक्कयतोति ‘‘एवमेतं सिया’’ति परिकप्पेन्तस्स। एकं कारणं उपट्ठातीति यथापरिकप्पितवत्थु चित्तस्स उपट्ठाति। आकारपरिवितक्केनाति अत्तना कप्पिताकारेना तं गण्हाति। एका दिट्ठि उप्पज्जतीति ‘‘यथापरिकप्पितं किञ्चि अत्थं एवमेतं, नाञ्ञथा’’ति अभिनिविसन्तस्स एको अभिनिवेसो उप्पज्जति। यायस्साति याय दिट्ठिया अस्स पुग्गलस्स। निज्झायन्तस्साति पच्चक्खं विय निरूपेत्वा चिन्तेन्तस्स। खमतीति तथा गहणक्खमो होति। तेनाह ‘‘सो…पे॰… गण्हाती’’ति। एतानीति सद्धादीनि। तानि हि सद्धेय्यानं वत्थूनं गहणहेतुभावतो ‘‘कारणानी’’ति वुत्तानि। भवनिरोधो निब्बानन्ति नवविधोपि भवो निरुज्झति एत्थ एतस्मिं अधिगतेति भवनिरोधो, निब्बानं। स्वायं भवो पञ्चक्खन्धसङ्गहो तब्बिनिमुत्तो नत्थीति आह ‘‘पञ्चक्खन्धनिरोधो निब्बान’’न्ति। भवनिरोधो निब्बानं नामाति ‘‘निब्बानं नाम भवनिरोधो’’ति एस पञ्हो सेक्खेहिपि जानितब्बो, न असेक्खेहेव। इमं ठानन्ति इमं याथावकारणं।
68. Aṭṭhame parassa saddahitvāti parassa vacanaṃ saddahitvā. Tenāha ‘‘yaṃ esa bhaṇati, taṃ bhūtanti gaṇhātī’’ti. Parapattiyo hi eso paraneyyabuddhiko. Yaṃ kāraṇanti yaṃ attanā cintitavatthu. Ruccatīti ‘‘evametaṃ bhavissati, na aññathā’’ti attano matiyā cintentassa ruccati. Ruciyā gaṇhātīti parapattiyo ahutvā sayameva tathā rocento gaṇhāti. Anussavoti ‘‘anu anu suta’’nti evaṃ cirakālagatāya anussutiyā labbhamānaṃ ‘‘kathamidaṃ siyā, kasmā bhūtameta’’nti anussavena gaṇhāti. Vitakkayatoti ‘‘evametaṃ siyā’’ti parikappentassa. Ekaṃ kāraṇaṃ upaṭṭhātīti yathāparikappitavatthu cittassa upaṭṭhāti. Ākāraparivitakkenāti attanā kappitākārenā taṃ gaṇhāti. Ekā diṭṭhi uppajjatīti ‘‘yathāparikappitaṃ kiñci atthaṃ evametaṃ, nāññathā’’ti abhinivisantassa eko abhiniveso uppajjati. Yāyassāti yāya diṭṭhiyā assa puggalassa. Nijjhāyantassāti paccakkhaṃ viya nirūpetvā cintentassa. Khamatīti tathā gahaṇakkhamo hoti. Tenāha ‘‘so…pe… gaṇhātī’’ti. Etānīti saddhādīni. Tāni hi saddheyyānaṃ vatthūnaṃ gahaṇahetubhāvato ‘‘kāraṇānī’’ti vuttāni. Bhavanirodho nibbānanti navavidhopi bhavo nirujjhati ettha etasmiṃ adhigateti bhavanirodho, nibbānaṃ. Svāyaṃ bhavo pañcakkhandhasaṅgaho tabbinimutto natthīti āha ‘‘pañcakkhandhanirodho nibbāna’’nti. Bhavanirodho nibbānaṃ nāmāti ‘‘nibbānaṃ nāma bhavanirodho’’ti esa pañho sekkhehipi jānitabbo, na asekkheheva. Imaṃ ṭhānanti imaṃ yāthāvakāraṇaṃ.
सुट्ठु दिट्ठन्ति ‘‘भवनिरोधो निब्बान’’न्ति मया सुट्ठु याथावतो दिट्ठं, भवस्स पीळनसङ्खतसन्तापविपरिणामट्ठानं, भवनिरोधस्स च निस्सरणविवेकासङ्खतामतट्ठानं यथाभूतं सम्मप्पञ्ञाय दिट्ठत्ता। अनागामिफले ठितो हि अनागामिमग्गे ठितो एव नाम उपरिमग्गस्स अनधिगतत्ताति वुत्तं ‘‘अनागामिमग्गे ठितत्ता’’ति। निब्बानं आरब्भ पवत्तम्पि थेरस्सेतं ञाणं ‘‘निब्बानं पच्चवेक्खती’’ति वुत्तञाणं विय न होतीति वुत्तं ‘‘एकूनवीसतिया…पे॰… पच्चवेक्खणञाण’’न्ति। एतेन एतं निब्बानपच्चवेक्खणा विय न होति सप्पदेसभावतोति दस्सेति। एवञ्च कत्वा इध उदपाननिदस्सनम्पि समत्थितन्ति दट्ठब्बं। पच्चवेक्खणञाणेनाति अवसेसकिलेसानं, निब्बानस्सेव वा पच्चवेक्खणञाणेन। उपरि अरहत्तफलसमयोति उपरि सिज्झनतो अरहत्तपटिलाभो तथा अत्थि। ‘‘येनाहं तं परियेसतो निब्बानं सच्छिकरिस्सामी’’ति जानाति।
Suṭṭhu diṭṭhanti ‘‘bhavanirodho nibbāna’’nti mayā suṭṭhu yāthāvato diṭṭhaṃ, bhavassa pīḷanasaṅkhatasantāpavipariṇāmaṭṭhānaṃ, bhavanirodhassa ca nissaraṇavivekāsaṅkhatāmataṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya diṭṭhattā. Anāgāmiphale ṭhito hi anāgāmimagge ṭhito eva nāma uparimaggassa anadhigatattāti vuttaṃ ‘‘anāgāmimagge ṭhitattā’’ti. Nibbānaṃ ārabbha pavattampi therassetaṃ ñāṇaṃ ‘‘nibbānaṃ paccavekkhatī’’ti vuttañāṇaṃ viya na hotīti vuttaṃ ‘‘ekūnavīsatiyā…pe… paccavekkhaṇañāṇa’’nti. Etena etaṃ nibbānapaccavekkhaṇā viya na hoti sappadesabhāvatoti dasseti. Evañca katvā idha udapānanidassanampi samatthitanti daṭṭhabbaṃ. Paccavekkhaṇañāṇenāti avasesakilesānaṃ, nibbānasseva vā paccavekkhaṇañāṇena. Upari arahattaphalasamayoti upari sijjhanato arahattapaṭilābho tathā atthi. ‘‘Yenāhaṃ taṃ pariyesato nibbānaṃ sacchikarissāmī’’ti jānāti.
कोसम्बिसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Kosambisuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ८. कोसम्बिसुत्तं • 8. Kosambisuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ८. कोसम्बिसुत्तवण्णना • 8. Kosambisuttavaṇṇanā
