Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / మజ్ఝిమనికాయ (టీకా) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
౮. కోసమ్బియసుత్తవణ్ణనా
8. Kosambiyasuttavaṇṇanā
౪౯౧. తస్మాతి యస్మా కోసమ్బరుక్ఖవతీ, తస్మా నగరం కోసమ్బీతిసఙ్ఖమగమాసి. కుసమ్బస్స వా ఇసినో నివాసభూమి కోసమ్బీ, తస్సావిదూరే భవత్తా నగరం కోసమ్బీ.
491.Tasmāti yasmā kosambarukkhavatī, tasmā nagaraṃ kosambītisaṅkhamagamāsi. Kusambassa vā isino nivāsabhūmi kosambī, tassāvidūre bhavattā nagaraṃ kosambī.
ఘోసితసేట్ఠినా కారితే ఆరామేతి ఏత్థ కో ఘోసితసేట్ఠి, కథఞ్చానేన ఆరామో కారితోతి అన్తోలీనాయ చోదనాయ విస్సజ్జనే సముదాగమతో పట్ఠాయ ఘోసితసేట్ఠిం దస్సేతుం ‘‘అద్దిలరట్ఠం నామ అహోసీ’’తిఆది ఆరద్ధం. కేదారపరిచ్ఛిన్నన్తి తత్థ తత్థ కేదారభూమియా పరిచ్ఛిన్నం. గచ్ఛన్తోతి కేదారపాళియా గచ్ఛన్తో. పహూతపాయసన్తి పహూతతరం పాయసం, తం పన గరు సినిద్ధం అన్తరామగ్గే అప్పాహారతాయ మన్దగహణికో సమానో జీరాపేతుం నాసక్ఖి. తేనాహ ‘‘జీరాపేతుం అసక్కోన్తో’’తిఆది. యసవతి రూపవతి కులఘరే నిబ్బత్తి. ఘోసితసేట్ఠి నామ జాతోతి ఏవమేత్థ సఙ్ఖేపేనేవ ఘోసితసేట్ఠివత్థుం కథేతి, విత్థారో పన ధమ్మపదవత్థుమ్హి (ధ॰ ప॰ అట్ఠ॰ ౧.సామావతీవత్థు) వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బో.
Ghositaseṭṭhinākārite ārāmeti ettha ko ghositaseṭṭhi, kathañcānena ārāmo kāritoti antolīnāya codanāya vissajjane samudāgamato paṭṭhāya ghositaseṭṭhiṃ dassetuṃ ‘‘addilaraṭṭhaṃ nāma ahosī’’tiādi āraddhaṃ. Kedāraparicchinnanti tattha tattha kedārabhūmiyā paricchinnaṃ. Gacchantoti kedārapāḷiyā gacchanto. Pahūtapāyasanti pahūtataraṃ pāyasaṃ, taṃ pana garu siniddhaṃ antarāmagge appāhāratāya mandagahaṇiko samāno jīrāpetuṃ nāsakkhi. Tenāha ‘‘jīrāpetuṃ asakkonto’’tiādi. Yasavati rūpavati kulaghare nibbatti. Ghositaseṭṭhi nāma jātoti evamettha saṅkhepeneva ghositaseṭṭhivatthuṃ katheti, vitthāro pana dhammapadavatthumhi (dha. pa. aṭṭha. 1.sāmāvatīvatthu) vuttanayeneva veditabbo.
ఉపసంకప్పనవసేనాతి ఉపసఙ్కప్పననియామేన. ఆహారపరిక్ఖీణకాయస్సాతి ఆహారనిమిత్తపరిక్ఖీణకాయస్స, ఆహారక్ఖయేన పరిక్ఖీణకాయస్సాతి అత్థో. సుఞ్ఞాగారేతి జనవివిత్తే ఫాసుకట్ఠానే.
Upasaṃkappanavasenāti upasaṅkappananiyāmena. Āhāraparikkhīṇakāyassāti āhāranimittaparikkhīṇakāyassa, āhārakkhayena parikkhīṇakāyassāti attho. Suññāgāreti janavivitte phāsukaṭṭhāne.
కలహస్స పుబ్బభాగో భణ్డనం నామాతి కలహస్స హేతుభూతా పరిభాసా తంసదిసీ చ అనిట్ఠకిరియా భణ్డనం నామ. హత్థపరామాసాదివసేనాతి కుజ్ఝిత్వా అఞ్ఞమఞ్ఞస్స హత్థే గహేత్వా పరామసనఅచ్చన్తబన్ధనాదివసేన. ‘‘అయం ధమ్మో’’తిఆదినా విరుద్ధవాదభూతం ఆపన్నాతి వివాదాపన్నా. తేనాహ ‘‘విరుద్ధభూత’’న్తిఆది. ముఖసన్నిస్సితతాయ వాచా ఇధ ‘‘ముఖ’’న్తి అధిప్పేతాతి ఆహ ‘‘ముఖసత్తీహీతి వాచాసత్తీహీ’’తి. సఞ్ఞత్తిన్తి సఞ్ఞాపనం ‘‘అయం ధమ్మో, అయం వినయో’’తి సఞ్ఞాపేతబ్బతం. నిజ్ఝత్తిన్తి యాథావతో తస్స నిజ్ఝానం. అట్ఠకథాయం పన ‘‘సఞ్ఞత్తివేవచనమేవేత’’న్తి వుత్తం.
Kalahassa pubbabhāgo bhaṇḍanaṃ nāmāti kalahassa hetubhūtā paribhāsā taṃsadisī ca aniṭṭhakiriyā bhaṇḍanaṃ nāma. Hatthaparāmāsādivasenāti kujjhitvā aññamaññassa hatthe gahetvā parāmasanaaccantabandhanādivasena. ‘‘Ayaṃ dhammo’’tiādinā viruddhavādabhūtaṃ āpannāti vivādāpannā. Tenāha ‘‘viruddhabhūta’’ntiādi. Mukhasannissitatāya vācā idha ‘‘mukha’’nti adhippetāti āha ‘‘mukhasattīhīti vācāsattīhī’’ti. Saññattinti saññāpanaṃ ‘‘ayaṃ dhammo, ayaṃ vinayo’’ti saññāpetabbataṃ. Nijjhattinti yāthāvato tassa nijjhānaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘saññattivevacanameveta’’nti vuttaṃ.
సచే హోతి దేసేస్సామీతి సుబ్బచతాయ సిక్ఖాకామతాయ చ ఆపత్తిం పస్సి. నత్థి తే ఆపత్తీతి అనాపత్తిపక్ఖోపి ఏత్థ సమ్భవతీతి అధిప్పాయేనాహ. సా పనాపత్తి ఏవ. తేనాహ – ‘‘తస్సా ఆపత్తియా అనాపత్తిదిట్ఠి అహోసీ’’తి.
Sace hoti desessāmīti subbacatāya sikkhākāmatāya ca āpattiṃ passi. Natthi te āpattīti anāpattipakkhopi ettha sambhavatīti adhippāyenāha. Sā panāpatti eva. Tenāha – ‘‘tassā āpattiyā anāpattidiṭṭhi ahosī’’ti.
౪౯౨. కలహభణ్డనవసేనాతి కలహభణ్డనస్స నిమిత్తవసేన. యథానుసన్ధినావ గతన్తి కలహభణ్డనానం సారణీయధమ్మపటిపక్ఖత్తా తదుపసమావహా హేట్ఠాదేసనాయ అనురూపావ ఉపరిదేసనాతి యథానుసన్ధినావ ఉపరిసుత్తదేసనా పవత్తా. సరితబ్బయుత్తాతి అనుస్సరణారహా. సబ్రహ్మచారీనన్తి సహధమ్మికానం. పియం పియాయితబ్బం కరోన్తీతి పియకరణా. గరుం గరుట్ఠానియం కరోన్తీతి గరుకరణా. సఙ్గహణత్థాయాతి సఙ్గహవత్థువిసేసభావతో సబ్రహ్మచారీనం సఙ్గణ్హనాయ సంవత్తన్తీతి సమ్బన్ధో. అవివాదనత్థాయాతి సఙ్గహవత్థుభావతో ఏవ న వివాదనాయ. సతి చ అవివాదనహేతుభూతసఙ్గాహణత్తే తేసం వసేన సబ్రహ్మచారీనం సమగ్గభావో భేదాభావో సిద్ధోయేవాతి ఆహ ‘‘సామగ్గియా’’తిఆది. మిజ్జతి సినియ్హతి ఏతాయాతి మేత్తా, మిత్తభావో, మేత్తా ఏతస్స అత్థీతి మేత్తం, కాయకమ్మం. తం పన యస్మా మేత్తాసహగతచిత్తసముట్ఠానం, తస్మా వుత్తం ‘‘మేత్తచిత్తేన కత్తబ్బం కాయకమ్మ’’న్తి. ఇమాని మేత్తకాయకమ్మాదీని భిక్ఖూనం వసేన ఆగతాని పాఠే భిక్ఖూహి పచ్చుపట్ఠపేతబ్బతావచనతో. భిక్ఖుగ్గహణేనేవ చేత్థ సేససహధమ్మికానమ్పి గహణం దట్ఠబ్బం. భిక్ఖునో సబ్బమ్పి అనవజ్జకాయకమ్మం ఆభిసమాచారికకమ్మన్తోగధమేవాతి ఆహ – ‘‘మేత్తచిత్తేన…పే॰… కాయకమ్మం నామా’’తి. వత్తవసేన పవత్తియమానా చేతియబోధీనం వన్దనా మేత్తాసదిసీతి కత్వా తదత్థాయ గమనం మేత్తం కాయకమ్మన్తి వుత్తం. ఆది-సద్దేన చేతియబోధిభిక్ఖూసు వుత్తావసేసఅపచాయనాదిం మేత్తావసేన పవత్తం కాయికం కిరియం సఙ్గణ్హాతి.
492.Kalahabhaṇḍanavasenāti kalahabhaṇḍanassa nimittavasena. Yathānusandhināva gatanti kalahabhaṇḍanānaṃ sāraṇīyadhammapaṭipakkhattā tadupasamāvahā heṭṭhādesanāya anurūpāva uparidesanāti yathānusandhināva uparisuttadesanā pavattā. Saritabbayuttāti anussaraṇārahā. Sabrahmacārīnanti sahadhammikānaṃ. Piyaṃ piyāyitabbaṃ karontīti piyakaraṇā. Garuṃ garuṭṭhāniyaṃ karontīti garukaraṇā. Saṅgahaṇatthāyāti saṅgahavatthuvisesabhāvato sabrahmacārīnaṃ saṅgaṇhanāya saṃvattantīti sambandho. Avivādanatthāyāti saṅgahavatthubhāvato eva na vivādanāya. Sati ca avivādanahetubhūtasaṅgāhaṇatte tesaṃ vasena sabrahmacārīnaṃ samaggabhāvo bhedābhāvo siddhoyevāti āha ‘‘sāmaggiyā’’tiādi. Mijjati siniyhati etāyāti mettā, mittabhāvo, mettā etassa atthīti mettaṃ, kāyakammaṃ. Taṃ pana yasmā mettāsahagatacittasamuṭṭhānaṃ, tasmā vuttaṃ ‘‘mettacittena kattabbaṃ kāyakamma’’nti. Imāni mettakāyakammādīni bhikkhūnaṃ vasena āgatāni pāṭhe bhikkhūhi paccupaṭṭhapetabbatāvacanato. Bhikkhuggahaṇeneva cettha sesasahadhammikānampi gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Bhikkhuno sabbampi anavajjakāyakammaṃ ābhisamācārikakammantogadhamevāti āha – ‘‘mettacittena…pe… kāyakammaṃ nāmā’’ti. Vattavasena pavattiyamānā cetiyabodhīnaṃ vandanā mettāsadisīti katvā tadatthāya gamanaṃ mettaṃ kāyakammanti vuttaṃ. Ādi-saddena cetiyabodhibhikkhūsu vuttāvasesaapacāyanādiṃ mettāvasena pavattaṃ kāyikaṃ kiriyaṃ saṅgaṇhāti.
తేపిటకమ్పి బుద్ధవచనం కథియమానన్తి అధిప్పాయో. తీణి సుచరితాని కాయవచీమనోసుచరితాని. చిన్తనన్తి ఇమినా ఏవం చిన్తనమత్తమ్పి మేత్తం మనోకమ్మం, పగేవ విధిపటిపన్నా భావనాతి దస్సేతి.
Tepiṭakampi buddhavacanaṃ kathiyamānanti adhippāyo. Tīṇi sucaritāni kāyavacīmanosucaritāni. Cintananti iminā evaṃ cintanamattampi mettaṃ manokammaṃ, pageva vidhipaṭipannā bhāvanāti dasseti.
సహాయభావూపగమనం తేసం పురతో. తేసు కరోన్తేసుయేవ హి సహాయభావూపగమనం సమ్ముఖా కాయకమ్మం నామ హోతి. కేవలం ‘‘దేవో’’తి అవత్వా గుణేహి థిరభావజోతనం దేవత్థేరోతి వచనం పగ్గయ్హ వచనం. మమత్తబోధనం వచనం మమాయనవచనం. ఏకన్తతిరోక్ఖకస్స మనోకమ్మస్స సమ్ముఖతా నామ విఞ్ఞత్తిసముట్ఠాపనవసేనేవ హోతి, తఞ్చ ఖో లోకే కాయకమ్మన్తి పాకటం పఞ్ఞాతం హత్థవికారాదిం అనామసిత్వా ఏవ దస్సేన్తో ‘‘నయనాని ఉమ్మీలేత్వా’’తి ఆహ. తథా హి వచీభేదవసేన పవత్తి న గహితా.
Sahāyabhāvūpagamanaṃ tesaṃ purato. Tesu karontesuyeva hi sahāyabhāvūpagamanaṃ sammukhā kāyakammaṃ nāma hoti. Kevalaṃ ‘‘devo’’ti avatvā guṇehi thirabhāvajotanaṃ devattheroti vacanaṃ paggayha vacanaṃ. Mamattabodhanaṃ vacanaṃ mamāyanavacanaṃ. Ekantatirokkhakassa manokammassa sammukhatā nāma viññattisamuṭṭhāpanavaseneva hoti, tañca kho loke kāyakammanti pākaṭaṃ paññātaṃ hatthavikārādiṃ anāmasitvā eva dassento ‘‘nayanāni ummīletvā’’ti āha. Tathā hi vacībhedavasena pavatti na gahitā.
లద్ధపచ్చయా లబ్భన్తీతి లాభా, పరిసుద్ధాగమనా పచ్చయా. న సమ్మా గయ్హమానాపి న ధమ్మలద్ధా నామ న హోన్తీతి తప్పటిసేధనత్థం పాళియం ‘‘ధమ్మలద్ధా’’తి వుత్తం. దేయ్యం దక్ఖిణేయ్యఞ్చ అప్పటివిభత్తం కత్వా భుఞ్జతీతి అప్పటివిభత్తభోగీ. తేనాహ ‘‘ద్వే పటివిభత్తాని నామా’’తిఆది. చిత్తేన విభజనన్తి ఏతేన – ‘‘చిత్తుప్పాదమత్తేనపి విభజనం పటివిభత్తం నామ, పగేవ పయోగతో’’తి దస్సేతి.
Laddhapaccayā labbhantīti lābhā, parisuddhāgamanā paccayā. Na sammā gayhamānāpi na dhammaladdhā nāma na hontīti tappaṭisedhanatthaṃ pāḷiyaṃ ‘‘dhammaladdhā’’ti vuttaṃ. Deyyaṃ dakkhiṇeyyañca appaṭivibhattaṃ katvā bhuñjatīti appaṭivibhattabhogī. Tenāha ‘‘dve paṭivibhattāni nāmā’’tiādi. Cittena vibhajananti etena – ‘‘cittuppādamattenapi vibhajanaṃ paṭivibhattaṃ nāma, pageva payogato’’ti dasseti.
పటిగ్గణ్హన్తోవ…పే॰… పస్సతీతి ఇమినా ఆగమనతో పట్ఠాయ సాధారణబుద్ధిం ఉపట్ఠాపేతి. ఏవం హిస్స సాధారణభోగితా సుకరా, సారణీయధమ్మో చస్స సుపూరో హోతి. వత్తన్తి సారణీయధమ్మపూరణవత్తం.
Paṭiggaṇhantova…pe… passatīti iminā āgamanato paṭṭhāya sādhāraṇabuddhiṃ upaṭṭhāpeti. Evaṃ hissa sādhāraṇabhogitā sukarā, sāraṇīyadhammo cassa supūro hoti. Vattanti sāraṇīyadhammapūraṇavattaṃ.
దాతబ్బన్తి అవస్సం దాతబ్బం. అత్తనో పలిబోధవసేన సపలిబోధస్సేవ పూరేతుం అసక్కుణేయ్యత్తా ఓదిస్సకదానమ్పిస్స న సబ్బత్థ వారితన్తి దస్సేతుం ‘‘తేన పనా’’తిఆది వుత్తం. అదాతుమ్పీతి పి-సద్దేన దుస్సీలస్సపి అత్థికస్స సతి సమ్భవే దాతబ్బన్తి దస్సేతి. దానఞ్హి నామ కస్సచి న నివారితం.
Dātabbanti avassaṃ dātabbaṃ. Attano palibodhavasena sapalibodhasseva pūretuṃ asakkuṇeyyattā odissakadānampissa na sabbattha vāritanti dassetuṃ ‘‘tena panā’’tiādi vuttaṃ. Adātumpīti pi-saddena dussīlassapi atthikassa sati sambhave dātabbanti dasseti. Dānañhi nāma kassaci na nivāritaṃ.
మహాగిరిగామో నామ నాగదీపపస్సే ఏకో గామో. సారణీయధమ్మో మే, భన్తే, పూరితో…పే॰… పత్తగతం న ఖీయతీతి ఆహ తేసం కుక్కుచ్చవినోదనత్థం. తం సుత్వా తేపి థేరా ‘‘సారణీయధమ్మపూరకో అయ’’న్తి అబ్భఞ్ఞంసు. దహరకాలే ఏవ కిరేస సారణీయధమ్మపూరకో అహోసి, తస్సా చ పటిపత్తియా అవఞ్ఝభావవిభావనత్థం ‘‘ఏతే మయ్హం పాపుణిస్సన్తీ’’తి ఆహ.
Mahāgirigāmo nāma nāgadīpapasse eko gāmo. Sāraṇīyadhammo me, bhante, pūrito…pe… pattagataṃ na khīyatīti āha tesaṃ kukkuccavinodanatthaṃ. Taṃ sutvā tepi therā ‘‘sāraṇīyadhammapūrako aya’’nti abbhaññaṃsu. Daharakāle eva kiresa sāraṇīyadhammapūrako ahosi, tassā ca paṭipattiyā avañjhabhāvavibhāvanatthaṃ ‘‘ete mayhaṃ pāpuṇissantī’’ti āha.
అహం సారణీయధమ్మపూరికా, మమ పత్తపరియాపన్నేనపి సబ్బాపిమా భిక్ఖునియో యాపేస్సన్తీతి ఆహ ‘‘మా తుమ్హే తేసం గతభావం చిన్తయిత్థా’’తి.
Ahaṃ sāraṇīyadhammapūrikā, mama pattapariyāpannenapi sabbāpimā bhikkhuniyo yāpessantīti āha ‘‘mā tumhe tesaṃ gatabhāvaṃ cintayitthā’’ti.
సత్తసు ఆపత్తిక్ఖన్ధేసు ఆదిమ్హి వా అన్తే వా, వేమజ్ఝేతి చ ఇదం ఉద్దేసాగతపాళివసేన వుత్తం. న హి అఞ్ఞో కోచి ఆపత్తిక్ఖన్ధానం అనుక్కమో అత్థి. పరియన్తే ఛిన్నసాటకో వియాతి వత్థన్తే, దసన్తే వా ఛిన్నవత్థం వియ. ఖణ్డన్తి ఖణ్డవన్తం, ఖణ్డితం వా. ఛిద్దన్తి ఏత్థాపి ఏసేవ నయో . విసభాగవణ్ణేన ఉపడ్ఢం, తతియభాగం వా సమ్భిన్నవణ్ణం సబలం, విసభాగవణ్ణేహేవ పన బిన్దూహి అన్తరన్తరా విమిస్సం కమ్మాసం, అయం ఇమేసం విసేసో. తణ్హాదాసబ్యతో మోచనవచనేనేవ తేసం సీలానం వివట్టుపనిస్సయతమాహ. భుజిస్సభావకరణతోతి ఇమినా భుజిస్సకరాని భుజిస్సానీతి ఉత్తరపదలోపేనాయం నిద్దేసోతి దస్సేతి. అవిఞ్ఞూనం అప్పమాణతాయ ‘‘విఞ్ఞుప్పసత్థానీ’’తి వుత్తం. తణ్హాదిట్ఠీహి అపరామట్ఠత్తాతి – ‘‘ఇమినాహం సీలేన దేవో వా భవిస్సామి దేవఞ్ఞతరో వా’’తి తణ్హాపరామాసేన – ‘‘ఇమినాహం సీలేన దేవో హుత్వా తత్థ నిచ్చో ధువో సస్సతో భవిస్సామీ’’తి దిట్ఠిపరామాసేన చ అపరామట్ఠత్తా. పరామట్ఠున్తి చోదేతుం. సీలం నామ అవిప్పటిసారాదిపారమ్పరియేన యావదేవ సమాధిసమ్పాదనత్థన్తి ఆహ ‘‘సమాధిసంవత్తకానీ’’తి. సమానభావో సామఞ్ఞం, పరిపుణ్ణచతుపారిసుద్ధిభావేన మజ్ఝే భిన్నసువణ్ణస్స వియ భేదాభావతో సీలేన సామఞ్ఞం సీలసామఞ్ఞం, తం గతో ఉపగతోతి సీలసామఞ్ఞగతో. తేనాహ ‘‘సమానభావూపగతసీలో’’తి.
Sattasu āpattikkhandhesu ādimhi vā ante vā, vemajjheti ca idaṃ uddesāgatapāḷivasena vuttaṃ. Na hi añño koci āpattikkhandhānaṃ anukkamo atthi. Pariyante chinnasāṭako viyāti vatthante, dasante vā chinnavatthaṃ viya. Khaṇḍanti khaṇḍavantaṃ, khaṇḍitaṃ vā. Chiddanti etthāpi eseva nayo . Visabhāgavaṇṇena upaḍḍhaṃ, tatiyabhāgaṃ vā sambhinnavaṇṇaṃ sabalaṃ, visabhāgavaṇṇeheva pana bindūhi antarantarā vimissaṃ kammāsaṃ, ayaṃ imesaṃ viseso. Taṇhādāsabyato mocanavacaneneva tesaṃ sīlānaṃ vivaṭṭupanissayatamāha. Bhujissabhāvakaraṇatoti iminā bhujissakarāni bhujissānīti uttarapadalopenāyaṃ niddesoti dasseti. Aviññūnaṃ appamāṇatāya ‘‘viññuppasatthānī’’ti vuttaṃ. Taṇhādiṭṭhīhi aparāmaṭṭhattāti – ‘‘imināhaṃ sīlena devo vā bhavissāmi devaññataro vā’’ti taṇhāparāmāsena – ‘‘imināhaṃ sīlena devo hutvā tattha nicco dhuvo sassato bhavissāmī’’ti diṭṭhiparāmāsena ca aparāmaṭṭhattā. Parāmaṭṭhunti codetuṃ. Sīlaṃ nāma avippaṭisārādipārampariyena yāvadeva samādhisampādanatthanti āha ‘‘samādhisaṃvattakānī’’ti. Samānabhāvo sāmaññaṃ, paripuṇṇacatupārisuddhibhāvena majjhe bhinnasuvaṇṇassa viya bhedābhāvato sīlena sāmaññaṃ sīlasāmaññaṃ, taṃ gato upagatoti sīlasāmaññagato. Tenāha ‘‘samānabhāvūpagatasīlo’’ti.
యాయం దిట్ఠీతి యా అయం దిట్ఠి మయ్హఞ్చేవ తుమ్హాకఞ్చ పచ్చక్ఖభూతా. చతుసచ్చదస్సనట్ఠేన దిట్ఠి, ‘‘సబ్బే సఙ్ఖారా అనిచ్చా, సబ్బే సఙ్ఖారా దుక్ఖా, సబ్బే ధమ్మా అనత్తా’’తి, ‘‘సమ్మాసమ్బుద్ధో భగవా, స్వాఖాతో భగవతా ధమ్మో, సుప్పటిపన్నో సఙ్ఘో’’తి చ దిట్ఠియా సామఞ్ఞం సమానదిట్ఠిభావం. అగ్గం ఇతరేసం సారణీయధమ్మానం పధానభావతో. ఏతస్మిం సతి సుఖసిద్ధితో తేసం సఙ్గాహికం, తతో ఏవ తేసం సఙ్ఘాటనికం గోపానసియో అపరిపతన్తే కత్వా సఙ్గణ్హాతి ధారేతీతి సఙ్గాహికం. సఙ్ఘాటన్తి అగ్గభావేన సఙ్ఘాటభావం. సఙ్ఘాటనం ఏతేసం అత్థీతి సఙ్ఘాటనికం, సఙ్ఘాటనియన్తి వా పాఠో, సఙ్ఘాటనే నియుత్తన్తి వా సఙ్ఘాటనికం, క-కారస్స య-కారం కత్వా సఙ్ఘాటనియం. సామఞ్ఞతో ఏవ గహితత్తా నపుంసకనిద్దేసో.
Yāyaṃ diṭṭhīti yā ayaṃ diṭṭhi mayhañceva tumhākañca paccakkhabhūtā. Catusaccadassanaṭṭhena diṭṭhi, ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā, sabbe saṅkhārā dukkhā, sabbe dhammā anattā’’ti, ‘‘sammāsambuddho bhagavā, svākhāto bhagavatā dhammo, suppaṭipanno saṅgho’’ti ca diṭṭhiyā sāmaññaṃ samānadiṭṭhibhāvaṃ. Aggaṃ itaresaṃ sāraṇīyadhammānaṃ padhānabhāvato. Etasmiṃ sati sukhasiddhito tesaṃ saṅgāhikaṃ, tato eva tesaṃ saṅghāṭanikaṃ gopānasiyo aparipatante katvā saṅgaṇhāti dhāretīti saṅgāhikaṃ. Saṅghāṭanti aggabhāvena saṅghāṭabhāvaṃ. Saṅghāṭanaṃ etesaṃ atthīti saṅghāṭanikaṃ, saṅghāṭaniyanti vā pāṭho, saṅghāṭane niyuttanti vā saṅghāṭanikaṃ, ka-kārassa ya-kāraṃ katvā saṅghāṭaniyaṃ. Sāmaññato eva gahitattā napuṃsakaniddeso.
౪౯౩. పఠమమగ్గసమ్మాదిట్ఠిపి ఏవంసభావా, అఞ్ఞమగ్గసమ్మాదిట్ఠీసు వత్తబ్బమేవ నత్థీతి ఆహ ‘‘యాయం సోతాపత్తిమగ్గదిట్ఠీ’’తి. ఏత్తావతాపీతి ఏత్తకేనపి రాగాదీసు ఏకేకేన పరియుట్ఠితచిత్తతాయపి పరియుట్ఠితచిత్తోయేవ నామ హోతి, పగేవ ద్వీహి, బహూహి వా పరియుట్ఠితచిత్తతాయ. సబ్బత్థాతి సబ్బేసు అట్ఠసుపి వారేసు. సుట్ఠు ఠపితన్తి యథా మగ్గభావనా ఉపరి సచ్చాభిసమ్బోధో హోతి, ఏవం సమ్మా ఠపితం. తేనాహ ‘‘సచ్చానం బోధాయా’’తి. తం ఞాణన్తి ‘‘నత్థి ఖో మే తం పరియుట్ఠాన’’న్తిఆదినా పవత్తం పచ్చవేక్ఖణఞాణం. అరియానం హోతీతి అరియానమేవ హోతి. తేసఞ్హి ఏకదేసతోపి పహీనం వత్తబ్బతం అరహతి. తేనాహ ‘‘న పుథుజ్జనాన’’న్తి. అరియన్తి వుత్తం ‘‘అరియేసు జాత’’న్తి కత్వా. లోకుత్తరహేతుకతాయ లోకుత్తరన్తి వుత్తం. తేనేవాహ ‘‘యేసం పనా’’తిఆది. తథా హిస్స పుథుజ్జనేహి అసాధారణతా. తేనాహ ‘‘పుథుజ్జనానం పన అభావతో’’తి. సబ్బవారేసూతి సబ్బేసు ఇతరేసు ఛసు వారేసు.
493. Paṭhamamaggasammādiṭṭhipi evaṃsabhāvā, aññamaggasammādiṭṭhīsu vattabbameva natthīti āha ‘‘yāyaṃ sotāpattimaggadiṭṭhī’’ti. Ettāvatāpīti ettakenapi rāgādīsu ekekena pariyuṭṭhitacittatāyapi pariyuṭṭhitacittoyeva nāma hoti, pageva dvīhi, bahūhi vā pariyuṭṭhitacittatāya. Sabbatthāti sabbesu aṭṭhasupi vāresu. Suṭṭhu ṭhapitanti yathā maggabhāvanā upari saccābhisambodho hoti, evaṃ sammā ṭhapitaṃ. Tenāha ‘‘saccānaṃ bodhāyā’’ti. Taṃ ñāṇanti ‘‘natthi kho me taṃ pariyuṭṭhāna’’ntiādinā pavattaṃ paccavekkhaṇañāṇaṃ. Ariyānaṃ hotīti ariyānameva hoti. Tesañhi ekadesatopi pahīnaṃ vattabbataṃ arahati. Tenāha ‘‘na puthujjanāna’’nti. Ariyanti vuttaṃ ‘‘ariyesu jāta’’nti katvā. Lokuttarahetukatāya lokuttaranti vuttaṃ. Tenevāha ‘‘yesaṃ panā’’tiādi. Tathā hissa puthujjanehi asādhāraṇatā. Tenāha ‘‘puthujjanānaṃ pana abhāvato’’ti. Sabbavāresūti sabbesu itaresu chasu vāresu.
౪౯౪. పచ్చత్తన్తి పాటియేక్కం అత్తని మమ చిత్తేయేవ. తేనాహ ‘‘అత్తనో చిత్తే’’తి. ‘‘పచ్చత్తం అత్తనో చిత్తే నిబ్బుతిం కిలేసవూపసమం లభామీ’’తి ఇమమత్థం ‘‘ఏసేవ నయో’’తి ఇమినా అతిదిసతి.
494.Paccattanti pāṭiyekkaṃ attani mama citteyeva. Tenāha ‘‘attano citte’’ti. ‘‘Paccattaṃ attano citte nibbutiṃ kilesavūpasamaṃ labhāmī’’ti imamatthaṃ ‘‘eseva nayo’’ti iminā atidisati.
౪౯౫. తథారూపాయ దిట్ఠియాతి ఇదం ‘‘యథారూపాయ దిట్ఠియా సమన్నాగతో’’తి ఇమస్స అత్థస్స పచ్చామసనన్తి ఆహ ‘‘తథారూపాయ దిట్ఠియాతి ఏవరూపాయ సోతాపత్తిమగ్గదిట్ఠియా’’తి.
495.Tathārūpāya diṭṭhiyāti idaṃ ‘‘yathārūpāya diṭṭhiyā samannāgato’’ti imassa atthassa paccāmasananti āha ‘‘tathārūpāya diṭṭhiyāti evarūpāya sotāpattimaggadiṭṭhiyā’’ti.
౪౯౬. సభావేనాతి నియతపఞ్చసిక్ఖాపదతాదిసభావేన. సఙ్ఘకమ్మవసేనాతి మానత్తచరియాదిసఙ్ఘకమ్మవసేన. దహరోతి బాలో. కుమారోతి దారకో. యస్మా దహరో ‘‘కుమారో’’తి చ ‘‘యువా’’తి చ వుచ్చతి, తస్మా మన్దోతి వుత్తం. మన్దిన్ద్రియతాయ హి మన్దో. తేనాహ ‘‘చక్ఖుసోతాదీనం మన్దతాయా’’తి. ఏవమ్పి యువావత్థాపి కేచి మన్దిన్ద్రియా హోన్తీతి తన్నివత్తనత్థం ‘‘ఉత్తానసేయ్యకో’’తి వుత్తం. యది ఉత్తానసేయ్యకో, కథమస్స అఙ్గారక్కమనన్తి? యథా తథా అఙ్గారస్స ఫుసనం ఇధ ‘‘అక్కమన’’న్తి అధిప్పేతన్తి ఆహ ‘‘ఇతో చితో చా’’తిఆది. మనుస్సానన్తి మహల్లకమనుస్సానం. న సీఘం హత్థో ఝాయతి కథినహత్థతాయ. ఖిప్పం పటిసంహరతి ముదుతలుణసరీరతాయ. అధివాసేతి కిఞ్చి పయోజనం అపేక్ఖిత్వా.
496.Sabhāvenāti niyatapañcasikkhāpadatādisabhāvena. Saṅghakammavasenāti mānattacariyādisaṅghakammavasena. Daharoti bālo. Kumāroti dārako. Yasmā daharo ‘‘kumāro’’ti ca ‘‘yuvā’’ti ca vuccati, tasmā mandoti vuttaṃ. Mandindriyatāya hi mando. Tenāha ‘‘cakkhusotādīnaṃ mandatāyā’’ti. Evampi yuvāvatthāpi keci mandindriyā hontīti tannivattanatthaṃ ‘‘uttānaseyyako’’ti vuttaṃ. Yadi uttānaseyyako, kathamassa aṅgārakkamananti? Yathā tathā aṅgārassa phusanaṃ idha ‘‘akkamana’’nti adhippetanti āha ‘‘ito cito cā’’tiādi. Manussānanti mahallakamanussānaṃ. Na sīghaṃ hattho jhāyati kathinahatthatāya. Khippaṃ paṭisaṃharati mudutaluṇasarīratāya. Adhivāseti kiñci payojanaṃ apekkhitvā.
౪౯౭. ఉచ్చావచానీతి మహన్తాని చేవ ఖుద్దకాని చ. తత్థేవాతి సుధాకమ్మాదిమ్హియేవ. కసావపచనం సుధాదిసఙ్ఖరణత్థం, ఉదకానయనం ధోవనాదిఅత్థం, హలిద్దివణ్ణధాతులేపనత్థం కుచ్ఛకరణం. బహలపత్థనోతి దళ్హఛన్దో. వచ్ఛకన్తి నిబ్బత్తధేనుపగవచ్ఛం. అపచినాతీతి అపవిన్దతి, ఆలోకేతీతి అత్థో. తేనాహ ‘‘అపలోకేతీ’’తి. తన్నిన్నో హోతీతి అధిసీలసిక్ఖాదినిన్నోవ హోతి ఉచ్చావచానమ్పి కింకరణీయానం చారిత్తసీలస్స పూరణవసేనేవ కరణతో, యోనిసోమనసికారవసేనేవ చ తేసం పటిపజ్జనతో. థేరస్స సన్తికే అట్ఠాసి యోనిసోమనసికారాభావతో ‘‘తం తం సముల్లపిస్సామీ’’తి.
497.Uccāvacānīti mahantāni ceva khuddakāni ca. Tatthevāti sudhākammādimhiyeva. Kasāvapacanaṃ sudhādisaṅkharaṇatthaṃ, udakānayanaṃ dhovanādiatthaṃ, haliddivaṇṇadhātulepanatthaṃ kucchakaraṇaṃ. Bahalapatthanoti daḷhachando. Vacchakanti nibbattadhenupagavacchaṃ. Apacinātīti apavindati, āloketīti attho. Tenāha ‘‘apaloketī’’ti. Tanninno hotīti adhisīlasikkhādininnova hoti uccāvacānampi kiṃkaraṇīyānaṃ cārittasīlassa pūraṇavaseneva karaṇato, yonisomanasikāravaseneva ca tesaṃ paṭipajjanato. Therassa santike aṭṭhāsi yonisomanasikārābhāvato ‘‘taṃ taṃ samullapissāmī’’ti.
౪౯౮. బలం ఏవ బలతాతి ఆహ ‘‘బలేన సమన్నాగతో’’తి. అత్థికభావం కత్వాతి తేన ధమ్మేన సవిసేసం అత్థికభావం ఉప్పాదేత్వా. సకలచిత్తేనాతి దేసనాయఆదిమ్హి మజ్ఝే పరియోసానేతి సబ్బత్థేవ పవత్తతాయ సకలేన అనవసేసేన చిత్తేన.
498. Balaṃ eva balatāti āha ‘‘balena samannāgato’’ti. Atthikabhāvaṃ katvāti tena dhammena savisesaṃ atthikabhāvaṃ uppādetvā. Sakalacittenāti desanāyaādimhi majjhe pariyosāneti sabbattheva pavattatāya sakalena anavasesena cittena.
౫౦౦. సభావోతి అరియసావకస్స పుథుజ్జనేహి అసాధారణతాయ ఆవేణికో సభావో. సుట్ఠు సమన్నేసితోతి సమ్మదేవ ఉపపరిక్ఖితో. సోతాపత్తిఫలసచ్ఛికిరియాయాతి సోతాపత్తిఫలస్స సచ్ఛికరణేన, సచ్ఛికతభావేనాతి అత్థో. తేనాహ ‘‘సోతాపత్తిఫలసచ్ఛికతఞాణేనా’’తి. పఠమమగ్గఫలస్స పచ్చవేక్ఖణఞాణవిసేసా హేతే పవత్తిఆకారభిన్నా. తేనేవాహ ‘‘సత్తహి మహాపచ్చవేక్ఖణఞాణేహీ’’తి. అయం తావ ఆచరియానం సమానకథాతి ‘‘ఇదమస్స పఠమం ఞాణ’’న్తిఆదినా వుత్తాని పచ్చవేక్ఖణఞాణాని, న మగ్గఞాణానీతి ఏవం పవత్తా పరమ్పరాగతా పుబ్బాచరియానం సమానా సాధారణా ఇమిస్సా పాళియా అట్ఠకథా అత్థవణ్ణనా. తత్థ కారణమాహ ‘‘లోకుత్తరమగ్గో హి బహుచిత్తక్ఖణికో నామ నత్థీ’’తి. యది సో బహుచిత్తక్ఖణికో సియా నానాభిసమయో, తథా సతి సంయోజనత్తయాదీనం ఏకదేసప్పహానం పాపుణాతీతి అరియమగ్గస్స అనన్తరఫలత్తా ఏకదేససోతాపన్నతాదిభావో ఆపజ్జతి, ఫలానం వా అనేకభావో, సబ్బమేతం అయుత్తన్తి తస్మా ఏకచిత్తక్ఖణికోవ అరియమగ్గో.
500.Sabhāvoti ariyasāvakassa puthujjanehi asādhāraṇatāya āveṇiko sabhāvo. Suṭṭhu samannesitoti sammadeva upaparikkhito. Sotāpattiphalasacchikiriyāyāti sotāpattiphalassa sacchikaraṇena, sacchikatabhāvenāti attho. Tenāha ‘‘sotāpattiphalasacchikatañāṇenā’’ti. Paṭhamamaggaphalassa paccavekkhaṇañāṇavisesā hete pavattiākārabhinnā. Tenevāha ‘‘sattahi mahāpaccavekkhaṇañāṇehī’’ti. Ayaṃ tāva ācariyānaṃ samānakathāti ‘‘idamassa paṭhamaṃ ñāṇa’’ntiādinā vuttāni paccavekkhaṇañāṇāni, na maggañāṇānīti evaṃ pavattā paramparāgatā pubbācariyānaṃ samānā sādhāraṇā imissā pāḷiyā aṭṭhakathā atthavaṇṇanā. Tattha kāraṇamāha ‘‘lokuttaramaggo hi bahucittakkhaṇiko nāma natthī’’ti. Yadi so bahucittakkhaṇiko siyā nānābhisamayo, tathā sati saṃyojanattayādīnaṃ ekadesappahānaṃ pāpuṇātīti ariyamaggassa anantaraphalattā ekadesasotāpannatādibhāvo āpajjati, phalānaṃ vā anekabhāvo, sabbametaṃ ayuttanti tasmā ekacittakkhaṇikova ariyamaggo.
యం పన సుత్తపదం నిస్సాయ వితణ్డవాదీ అరియమగ్గస్స ఏకచిత్తక్ఖణికతం పటిక్ఖిపతి, తం దస్సేన్తో ‘‘సత్త వస్సానీతి హి వచనతో’’తి ఆహ. కిలేసా పన లహు…పే॰… ఛిజ్జన్తీతి వదన్తేన హి ఖిప్పం తావ కిలేసప్పహానం, దన్ధపవత్తికా మగ్గభావనాతి పటిఞ్ఞాతం హోతి. తత్థ సచే మగ్గస్స భావనాయ ఆరద్ధమత్తాయ కిలేసా పహీయన్తి, సేసా మగ్గభావనా నిరత్థకా సియా, అథ పచ్ఛా కిలేసప్పహానం, కిలేసా పన లహు ఛిజ్జన్తీతి ఇదం మిచ్ఛా, ‘‘సోతాపత్తిఫలసచ్ఛికిరియాయా’’తి వక్ఖతీతి. తతో సుత్తపటిజాననతో. మగ్గం అభావేత్వాతి అరియమగ్గం పరిపుణ్ణం కత్వా అభావేత్వా. అత్థరసం విదిత్వాతి సుత్తస్స అవిపరీతో అత్థో ఏవ అత్థరసో, తం యాథావతో ఞత్వా. ఏవం వితణ్డవాదివాదం భిన్దిత్వా వుత్తమేవత్థం నిగమేతుం ‘‘ఇమాని సత్త ఞాణానీ’’తిఆది వుత్తం. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవ.
Yaṃ pana suttapadaṃ nissāya vitaṇḍavādī ariyamaggassa ekacittakkhaṇikataṃ paṭikkhipati, taṃ dassento ‘‘satta vassānīti hi vacanato’’ti āha. Kilesā pana lahu…pe… chijjantīti vadantena hi khippaṃ tāva kilesappahānaṃ, dandhapavattikā maggabhāvanāti paṭiññātaṃ hoti. Tattha sace maggassa bhāvanāya āraddhamattāya kilesā pahīyanti, sesā maggabhāvanā niratthakā siyā, atha pacchā kilesappahānaṃ, kilesā pana lahu chijjantīti idaṃ micchā, ‘‘sotāpattiphalasacchikiriyāyā’’ti vakkhatīti. Tato suttapaṭijānanato. Maggaṃ abhāvetvāti ariyamaggaṃ paripuṇṇaṃ katvā abhāvetvā. Attharasaṃ viditvāti suttassa aviparīto attho eva attharaso, taṃ yāthāvato ñatvā. Evaṃ vitaṇḍavādivādaṃ bhinditvā vuttamevatthaṃ nigametuṃ ‘‘imāni satta ñāṇānī’’tiādi vuttaṃ. Sesaṃ suviññeyyameva.
కోసమ్బియసుత్తవణ్ణనాయ లీనత్థప్పకాసనా సమత్తా.
Kosambiyasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / మజ్ఝిమనికాయ • Majjhimanikāya / ౮. కోసమ్బియసుత్తం • 8. Kosambiyasuttaṃ
అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / సుత్తపిటక (అట్ఠకథా) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / మజ్ఝిమనికాయ (అట్ఠకథా) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ౮. కోసమ్బియసుత్తవణ్ణనా • 8. Kosambiyasuttavaṇṇanā