Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरगाथा-अट्ठकथा • Theragāthā-aṭṭhakathā

    १२. कोसियत्थेरगाथावण्णना

    12. Kosiyattheragāthāvaṇṇanā

    यो एव गरूनन्तिआदिका आयस्मतो कोसियत्थेरस्स गाथा। का उप्पत्ति? अयम्पि पुरिमबुद्धेसु कताधिकारो तत्थ तत्थ भवे विवट्टूपनिस्सयं कुसलं उपचिनन्तो विपस्सिस्स भगवतो काले कुलगेहे निब्बत्तित्वा विञ्‍ञुतं पत्तो एकदिवसं सत्थारं दिस्वा पसन्‍नचित्तो उच्छुखण्डिकं अदासि। सो तेन पुञ्‍ञकम्मेन देवमनुस्सेसु संसरन्तो इमस्मिं बुद्धुप्पादे मगधरट्ठे ब्राह्मणकुले निब्बत्ति, कोसियोतिस्स गोत्तवसेन नामं अकासि। सो विञ्‍ञुतं पत्तो आयस्मन्तं धम्मसेनापतिं अभिण्हं उपसङ्कमति, तस्स सन्तिके धम्मं सुणाति। सो तेन सासने पटिलद्धसद्धो पब्बजित्वा कम्मट्ठानं अनुयुञ्‍जन्तो नचिरस्सेव अरहत्तं पापुणि। तेन वुत्तं अपदाने (अप॰ थेर २.४४.४४-४९) –

    Yoeva garūnantiādikā āyasmato kosiyattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinanto vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannacitto ucchukhaṇḍikaṃ adāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe brāhmaṇakule nibbatti, kosiyotissa gottavasena nāmaṃ akāsi. So viññutaṃ patto āyasmantaṃ dhammasenāpatiṃ abhiṇhaṃ upasaṅkamati, tassa santike dhammaṃ suṇāti. So tena sāsane paṭiladdhasaddho pabbajitvā kammaṭṭhānaṃ anuyuñjanto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.44.44-49) –

    ‘‘नगरे बन्धुमतिया, द्वारपालो अहोसहं।

    ‘‘Nagare bandhumatiyā, dvārapālo ahosahaṃ;

    अद्दसं विरजं बुद्धं, सब्बधम्मान पारगुं॥

    Addasaṃ virajaṃ buddhaṃ, sabbadhammāna pāraguṃ.

    ‘‘उच्छुखण्डिकमादाय बुद्धसेट्ठस्सदासहं।

    ‘‘Ucchukhaṇḍikamādāya buddhaseṭṭhassadāsahaṃ;

    पसन्‍नचित्तो सुमनो, विपस्सिस्स महेसिनो॥

    Pasannacitto sumano, vipassissa mahesino.

    ‘‘एकनवुतितो कप्पे, यं उच्छुमददिं तदा।

    ‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ ucchumadadiṃ tadā;

    दुग्गतिं नाभिजानामि, उच्छुखण्डस्सिदं फलं॥

    Duggatiṃ nābhijānāmi, ucchukhaṇḍassidaṃ phalaṃ.

    ‘‘किलेसा झापिता मय्हं…पे॰… कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥

    ‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.

    अरहत्तं पन पत्वा अत्तनो पटिपत्तिं पच्‍चवेक्खित्वा गरुवासं सप्पुरिसूपनिस्सयञ्‍च पसंसन्तो –

    Arahattaṃ pana patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā garuvāsaṃ sappurisūpanissayañca pasaṃsanto –

    ३७०.

    370.

    ‘‘यो वे गरूनं वचनञ्‍ञु धीरो, वसे च तम्हि जनयेथ पेमं।

    ‘‘Yo ve garūnaṃ vacanaññu dhīro, vase ca tamhi janayetha pemaṃ;

    सो भत्तिमा नाम च होति पण्डितो, ञत्वा च धम्मेसु विसेसि अस्स॥

    So bhattimā nāma ca hoti paṇḍito, ñatvā ca dhammesu visesi assa.

    ३७१.

    371.

    ‘‘यं आपदा उप्पतिता उळारा, नक्खम्भयन्ते पटिसङ्खयन्तं।

    ‘‘Yaṃ āpadā uppatitā uḷārā, nakkhambhayante paṭisaṅkhayantaṃ;

    सो थामवा नाम च होति पण्डितो, ञत्वा च धम्मेसु विसेसि अस्स॥

    So thāmavā nāma ca hoti paṇḍito, ñatvā ca dhammesu visesi assa.

    ३७२.

    372.

    ‘‘यो वे समुद्दोव ठितो अनेजो, गम्भीरपञ्‍ञो निपुणत्थदस्सी।

    ‘‘Yo ve samuddova ṭhito anejo, gambhīrapañño nipuṇatthadassī;

    असंहारियो नाम च होति पण्डितो, ञत्वा च धम्मेसु विसेसि अस्स॥

    Asaṃhāriyo nāma ca hoti paṇḍito, ñatvā ca dhammesu visesi assa.

    ३७३.

    373.

    ‘‘बहुस्सुतो धम्मधरो च होति, धम्मस्स होति अनुधम्मचारी।

    ‘‘Bahussuto dhammadharo ca hoti, dhammassa hoti anudhammacārī;

    सो तादिसो नाम च होति पण्डितो, ञत्वा च धम्मेसु विसेसि अस्स॥

    So tādiso nāma ca hoti paṇḍito, ñatvā ca dhammesu visesi assa.

    ३७४.

    374.

    ‘‘अत्थञ्‍च यो जानाति भासितस्स,

    ‘‘Atthañca yo jānāti bhāsitassa,

    अत्थञ्‍च ञत्वान तथा करोति।

    Atthañca ñatvāna tathā karoti;

    अत्थन्तरो नाम स होति पण्डितो,

    Atthantaro nāma sa hoti paṇḍito,

    ञत्वा च धम्मेसु विसेसि अस्सा’’ति॥ –

    Ñatvā ca dhammesu visesi assā’’ti. –

    इमा पञ्‍च गाथा अभासि।

    Imā pañca gāthā abhāsi.

    तत्थ योति खत्तियादीसु चतूसु परिसासु यो कोचि। वेति ब्यत्तं। गरूनन्ति सीलादिगरुगुणयुत्तानं पण्डितानं। वचनञ्‍ञूति तेसं अनुसासनीवचनं जानन्तो, यथानुसिट्ठं पटिपज्‍जमानो पटिपज्‍जित्वा च तस्स फलं जानन्तोति अत्थो। धीरोति धितिसम्पन्‍नो। वसे च तम्हि जनयेथ पेमन्ति तस्मिं गरूनं वचने ओवादे वसेय्य यथानुसिट्ठं पटिपज्‍जेय्य, पटिपज्‍जित्वा ‘‘इमिना वताहं ओवादेन इमं जातिआदिदुक्खं वीतिवत्तो’’ति तत्थ जनयेथ पेमं गारवं उप्पादेय्य। इदञ्हि द्वयं ‘‘गरूनं वचनञ्‍ञु धीरो’’ति पदद्वयेन वुत्तस्सेवत्थस्स पाकटकरणं। सोति यो गरूनं वचनञ्‍ञू धीरो, सो यथानुसिट्ठं पटिपत्तिया तत्थ भत्तिमा च नाम होति, जीवितहेतुपि तस्स अनतिक्‍कमनतो पण्डितो च नाम होति। ञत्वा च धम्मेसु विसेसि अस्साति तथा पटिपज्‍जन्तो च ताय एव पटिपत्तिया चतुन्‍नं अरियसच्‍चानं जाननहेतु लोकियलोकुत्तरधम्मेसु विज्‍जात्तयादिवसेन ‘‘तेविज्‍जो, छळभिञ्‍ञो, पटिसम्भिदापत्तो’’ति विसेसि विसेसवा सियाति अत्थो।

    Tattha yoti khattiyādīsu catūsu parisāsu yo koci. Veti byattaṃ. Garūnanti sīlādigaruguṇayuttānaṃ paṇḍitānaṃ. Vacanaññūti tesaṃ anusāsanīvacanaṃ jānanto, yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāno paṭipajjitvā ca tassa phalaṃ jānantoti attho. Dhīroti dhitisampanno. Vase ca tamhi janayetha pemanti tasmiṃ garūnaṃ vacane ovāde vaseyya yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjeyya, paṭipajjitvā ‘‘iminā vatāhaṃ ovādena imaṃ jātiādidukkhaṃ vītivatto’’ti tattha janayetha pemaṃ gāravaṃ uppādeyya. Idañhi dvayaṃ ‘‘garūnaṃ vacanaññu dhīro’’ti padadvayena vuttassevatthassa pākaṭakaraṇaṃ. Soti yo garūnaṃ vacanaññū dhīro, so yathānusiṭṭhaṃ paṭipattiyā tattha bhattimā ca nāma hoti, jīvitahetupi tassa anatikkamanato paṇḍito ca nāma hoti. Ñatvā ca dhammesu visesi assāti tathā paṭipajjanto ca tāya eva paṭipattiyā catunnaṃ ariyasaccānaṃ jānanahetu lokiyalokuttaradhammesu vijjāttayādivasena ‘‘tevijjo, chaḷabhiñño, paṭisambhidāpatto’’ti visesi visesavā siyāti attho.

    न्ति यं पुग्गलं पटिपत्तिया अन्तरायकरणतो ‘‘आपदा’’ति लद्धवोहारा सोतुण्हखुप्पिपासादिपाकटपरिस्सया चेव रागादिपटिच्छन्‍नपरिस्सया च उप्पतिता उप्पन्‍ना, उळारा बलवन्तोपि नक्खम्भयन्ते न किञ्‍चि चालेन्ति। कस्मा? पटिसङ्खयन्तन्ति पटिसङ्खायमानं पटिसङ्खानबले ठितन्ति अत्थो। सोति यो दळ्हतराहि आपदाहिपि अक्खम्भनीयो, सो थामवा धितिमा दळ्हपरक्‍कमो नाम होति। अनवसेससंकिलेसपक्खस्स अभिभवनकपञ्‍ञाबलसमङ्गिताय पण्डितो च नाम होति। तथाभूतो च ञत्वा च धम्मेसु विसेसि अस्साति तं वुत्तत्थमेव।

    Yanti yaṃ puggalaṃ paṭipattiyā antarāyakaraṇato ‘‘āpadā’’ti laddhavohārā sotuṇhakhuppipāsādipākaṭaparissayā ceva rāgādipaṭicchannaparissayā ca uppatitā uppannā, uḷārā balavantopi nakkhambhayante na kiñci cālenti. Kasmā? Paṭisaṅkhayantanti paṭisaṅkhāyamānaṃ paṭisaṅkhānabale ṭhitanti attho. Soti yo daḷhatarāhi āpadāhipi akkhambhanīyo, so thāmavā dhitimā daḷhaparakkamo nāma hoti. Anavasesasaṃkilesapakkhassa abhibhavanakapaññābalasamaṅgitāya paṇḍito ca nāma hoti. Tathābhūto ca ñatvā ca dhammesu visesi assāti taṃ vuttatthameva.

    समुद्दोव ठितोति समुद्दो विय ठितसभावो। यथा हि चतुरासीतियोजनसहस्सगम्भीरे सिनेरुपादसमीपे महासमुद्दो अट्ठहिपि दिसाहि उट्ठितेहि पकतिवातेहि अनिञ्‍जनतो ठितो अनेजो गम्भीरो च, एवं किलेसवातेहि तित्थियवादवातेहि च अकम्पनीयतो ठितो अनेजो। गम्भीरस्स अनुपचितञाणसम्भारेहि अलद्धगाधस्स निपुणस्स सुखुमस्स पटिच्‍चसमुप्पादादिअत्थस्स पटिविज्झनेन गम्भीरपञ्‍ञो निपुणत्थदस्सी। असंहारियो नाम च होति पण्डितो सो तादिसो पुग्गलो किलेसेहि देवपुत्तमारादीसु वा केनचि असंहारियताय असंहारियो नाम होति, यथावुत्तेन अत्थेन पण्डितो च नाम होति। सेसं वुत्तनयमेव।

    Samuddovaṭhitoti samuddo viya ṭhitasabhāvo. Yathā hi caturāsītiyojanasahassagambhīre sinerupādasamīpe mahāsamuddo aṭṭhahipi disāhi uṭṭhitehi pakativātehi aniñjanato ṭhito anejo gambhīro ca, evaṃ kilesavātehi titthiyavādavātehi ca akampanīyato ṭhito anejo. Gambhīrassa anupacitañāṇasambhārehi aladdhagādhassa nipuṇassa sukhumassa paṭiccasamuppādādiatthassa paṭivijjhanena gambhīrapañño nipuṇatthadassī. Asaṃhāriyo nāma ca hoti paṇḍito so tādiso puggalo kilesehi devaputtamārādīsu vā kenaci asaṃhāriyatāya asaṃhāriyo nāma hoti, yathāvuttena atthena paṇḍito ca nāma hoti. Sesaṃ vuttanayameva.

    बहुस्सुतोति परियत्तिबाहुसच्‍चवसेन बहुस्सुतो, सुत्तगेय्यादि बहुं सुतं एतस्साति बहुस्सुतो। तमेव धम्मं सुवण्णभाजने पक्खित्तसीहवसं विय अविनस्सन्तमेव धारेतीति धम्मधरो च होति। धम्मस्स होति अनुधम्मचारीति यथासुतस्स यथापरियत्तस्स धम्मस्स अत्थमञ्‍ञाय धम्ममञ्‍ञाय नवलोकुत्तरधम्मस्स अनुरूपं धम्मं पुब्बभागपटिपदासङ्खातं चतुपारिसुद्धिसीलधुतङ्गअसुभकम्मट्ठानादिभेदं चरति पटिपज्‍जतीति अनुधम्मचारी होति, ‘‘अज्‍ज अज्‍जेवा’’ति पटिवेधं आकङ्खन्तो विचरति। सो तादिसो नाम च होति पण्डितोति यो पुग्गलो यं गरुं निस्साय बहुस्सुतो धम्मधरो धम्मस्स च अनुधम्मचारी होति। सो च तादिसो तेन गरुना सदिसो पण्डितो नाम होति पटिपत्तिया सदिसभावतो। तथाभूतो पन सो ञत्वा च धम्मेसु विसेसि अस्स, तं वुत्तत्थंव।

    Bahussutoti pariyattibāhusaccavasena bahussuto, suttageyyādi bahuṃ sutaṃ etassāti bahussuto. Tameva dhammaṃ suvaṇṇabhājane pakkhittasīhavasaṃ viya avinassantameva dhāretīti dhammadharo ca hoti. Dhammassa hoti anudhammacārīti yathāsutassa yathāpariyattassa dhammassa atthamaññāya dhammamaññāya navalokuttaradhammassa anurūpaṃ dhammaṃ pubbabhāgapaṭipadāsaṅkhātaṃ catupārisuddhisīladhutaṅgaasubhakammaṭṭhānādibhedaṃ carati paṭipajjatīti anudhammacārī hoti, ‘‘ajja ajjevā’’ti paṭivedhaṃ ākaṅkhanto vicarati. So tādiso nāma ca hoti paṇḍitoti yo puggalo yaṃ garuṃ nissāya bahussuto dhammadharo dhammassa ca anudhammacārī hoti. So ca tādiso tena garunā sadiso paṇḍito nāma hoti paṭipattiyā sadisabhāvato. Tathābhūto pana so ñatvā ca dhammesu visesi assa, taṃ vuttatthaṃva.

    अत्थञ्‍च यो जानाति भासितस्साति यो पुग्गलो सम्मासम्बुद्धेन भासितस्स परियत्तिधम्मस्स अत्थं जानाति। जानन्तो पन ‘‘इध सीलं वुत्तं, इध समाधि, इध पञ्‍ञा’’ति तत्थ तत्थ यथावुत्तं अत्थञ्‍च ञत्वान तथा करोति यथा सत्थारा अनुसिट्ठं, तथा पटिपज्‍जति। अत्थन्तरो नाम स होति पण्डितोति सो एवरूपो पुग्गलो अत्थन्तरो अत्थकारणा सीलादिअत्थजाननमत्तमेव उपनिस्सयं कत्वा पण्डितो होति। सेसं वुत्तनयमेव।

    Atthañca yo jānāti bhāsitassāti yo puggalo sammāsambuddhena bhāsitassa pariyattidhammassa atthaṃ jānāti. Jānanto pana ‘‘idha sīlaṃ vuttaṃ, idha samādhi, idha paññā’’ti tattha tattha yathāvuttaṃ atthañca ñatvāna tathā karoti yathā satthārā anusiṭṭhaṃ, tathā paṭipajjati. Atthantaro nāma sa hoti paṇḍitoti so evarūpo puggalo atthantaro atthakāraṇā sīlādiatthajānanamattameva upanissayaṃ katvā paṇḍito hoti. Sesaṃ vuttanayameva.

    एत्थ च पठमगाथाय ‘‘यो वे गरून’’न्तिआदिना सद्धूपनिस्सयो विसेसभावो वुत्तो, दुतियगाथाय ‘‘यं आपदा’’ति आदिना वीरियूपनिस्सयो, ततियगाथाय ‘‘यो वे समुद्दोव ठितो’’तिआदिना समाधूपनिस्सयो, चतुत्थगाथाय ‘‘बहुस्सुतो’’तिआदिना सतूपनिस्सयो, पञ्‍चमगाथाय ‘‘अत्थञ्‍च यो जानाती’’तिआदिना पञ्‍ञूपनिस्सयो विसेसभावो वुत्तोति वेदितब्बो।

    Ettha ca paṭhamagāthāya ‘‘yo ve garūna’’ntiādinā saddhūpanissayo visesabhāvo vutto, dutiyagāthāya ‘‘yaṃ āpadā’’ti ādinā vīriyūpanissayo, tatiyagāthāya ‘‘yo ve samuddova ṭhito’’tiādinā samādhūpanissayo, catutthagāthāya ‘‘bahussuto’’tiādinā satūpanissayo, pañcamagāthāya ‘‘atthañca yo jānātī’’tiādinā paññūpanissayo visesabhāvo vuttoti veditabbo.

    कोसियत्थेरगाथावण्णना निट्ठिता।

    Kosiyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

    पञ्‍चकनिपातवण्णना निट्ठिता।

    Pañcakanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरगाथापाळि • Theragāthāpāḷi / १२. कोसियत्थेरगाथा • 12. Kosiyattheragāthā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact