Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
12. කොසියත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
12. Kosiyattheragāthāvaṇṇanā
යො එව ගරූනන්තිආදිකා ආයස්මතො කොසියත්ථෙරස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයං කුසලං උපචිනන්තො විපස්සිස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්තො එකදිවසං සත්ථාරං දිස්වා පසන්නචිත්තො උච්ඡුඛණ්ඩිකං අදාසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ මගධරට්ඨෙ බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්ති, කොසියොතිස්ස ගොත්තවසෙන නාමං අකාසි. සො විඤ්ඤුතං පත්තො ආයස්මන්තං ධම්මසෙනාපතිං අභිණ්හං උපසඞ්කමති, තස්ස සන්තිකෙ ධම්මං සුණාති. සො තෙන සාසනෙ පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා කම්මට්ඨානං අනුයුඤ්ජන්තො නචිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණි. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙර 2.44.44-49) –
Yoeva garūnantiādikā āyasmato kosiyattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinanto vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannacitto ucchukhaṇḍikaṃ adāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe brāhmaṇakule nibbatti, kosiyotissa gottavasena nāmaṃ akāsi. So viññutaṃ patto āyasmantaṃ dhammasenāpatiṃ abhiṇhaṃ upasaṅkamati, tassa santike dhammaṃ suṇāti. So tena sāsane paṭiladdhasaddho pabbajitvā kammaṭṭhānaṃ anuyuñjanto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.44.44-49) –
‘‘නගරෙ බන්ධුමතියා, ද්වාරපාලො අහොසහං;
‘‘Nagare bandhumatiyā, dvārapālo ahosahaṃ;
අද්දසං විරජං බුද්ධං, සබ්බධම්මාන පාරගුං.
Addasaṃ virajaṃ buddhaṃ, sabbadhammāna pāraguṃ.
‘‘උච්ඡුඛණ්ඩිකමාදාය බුද්ධසෙට්ඨස්සදාසහං;
‘‘Ucchukhaṇḍikamādāya buddhaseṭṭhassadāsahaṃ;
පසන්නචිත්තො සුමනො, විපස්සිස්ස මහෙසිනො.
Pasannacitto sumano, vipassissa mahesino.
‘‘එකනවුතිතො කප්පෙ, යං උච්ඡුමදදිං තදා;
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ ucchumadadiṃ tadā;
දුග්ගතිං නාභිජානාමි, උච්ඡුඛණ්ඩස්සිදං ඵලං.
Duggatiṃ nābhijānāmi, ucchukhaṇḍassidaṃ phalaṃ.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං…පෙ.… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
අරහත්තං පන පත්වා අත්තනො පටිපත්තිං පච්චවෙක්ඛිත්වා ගරුවාසං සප්පුරිසූපනිස්සයඤ්ච පසංසන්තො –
Arahattaṃ pana patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā garuvāsaṃ sappurisūpanissayañca pasaṃsanto –
370.
370.
‘‘යො වෙ ගරූනං වචනඤ්ඤු ධීරො, වසෙ ච තම්හි ජනයෙථ පෙමං;
‘‘Yo ve garūnaṃ vacanaññu dhīro, vase ca tamhi janayetha pemaṃ;
සො භත්තිමා නාම ච හොති පණ්ඩිතො, ඤත්වා ච ධම්මෙසු විසෙසි අස්ස.
So bhattimā nāma ca hoti paṇḍito, ñatvā ca dhammesu visesi assa.
371.
371.
‘‘යං ආපදා උප්පතිතා උළාරා, නක්ඛම්භයන්තෙ පටිසඞ්ඛයන්තං;
‘‘Yaṃ āpadā uppatitā uḷārā, nakkhambhayante paṭisaṅkhayantaṃ;
සො ථාමවා නාම ච හොති පණ්ඩිතො, ඤත්වා ච ධම්මෙසු විසෙසි අස්ස.
So thāmavā nāma ca hoti paṇḍito, ñatvā ca dhammesu visesi assa.
372.
372.
‘‘යො වෙ සමුද්දොව ඨිතො අනෙජො, ගම්භීරපඤ්ඤො නිපුණත්ථදස්සී;
‘‘Yo ve samuddova ṭhito anejo, gambhīrapañño nipuṇatthadassī;
අසංහාරියො නාම ච හොති පණ්ඩිතො, ඤත්වා ච ධම්මෙසු විසෙසි අස්ස.
Asaṃhāriyo nāma ca hoti paṇḍito, ñatvā ca dhammesu visesi assa.
373.
373.
‘‘බහුස්සුතො ධම්මධරො ච හොති, ධම්මස්ස හොති අනුධම්මචාරී;
‘‘Bahussuto dhammadharo ca hoti, dhammassa hoti anudhammacārī;
සො තාදිසො නාම ච හොති පණ්ඩිතො, ඤත්වා ච ධම්මෙසු විසෙසි අස්ස.
So tādiso nāma ca hoti paṇḍito, ñatvā ca dhammesu visesi assa.
374.
374.
‘‘අත්ථඤ්ච යො ජානාති භාසිතස්ස,
‘‘Atthañca yo jānāti bhāsitassa,
අත්ථඤ්ච ඤත්වාන තථා කරොති;
Atthañca ñatvāna tathā karoti;
අත්ථන්තරො නාම ස හොති පණ්ඩිතො,
Atthantaro nāma sa hoti paṇḍito,
ඤත්වා ච ධම්මෙසු විසෙසි අස්සා’’ති. –
Ñatvā ca dhammesu visesi assā’’ti. –
ඉමා පඤ්ච ගාථා අභාසි.
Imā pañca gāthā abhāsi.
තත්ථ යොති ඛත්තියාදීසු චතූසු පරිසාසු යො කොචි. වෙති බ්යත්තං. ගරූනන්ති සීලාදිගරුගුණයුත්තානං පණ්ඩිතානං. වචනඤ්ඤූති තෙසං අනුසාසනීවචනං ජානන්තො, යථානුසිට්ඨං පටිපජ්ජමානො පටිපජ්ජිත්වා ච තස්ස ඵලං ජානන්තොති අත්ථො. ධීරොති ධිතිසම්පන්නො. වසෙ ච තම්හි ජනයෙථ පෙමන්ති තස්මිං ගරූනං වචනෙ ඔවාදෙ වසෙය්ය යථානුසිට්ඨං පටිපජ්ජෙය්ය, පටිපජ්ජිත්වා ‘‘ඉමිනා වතාහං ඔවාදෙන ඉමං ජාතිආදිදුක්ඛං වීතිවත්තො’’ති තත්ථ ජනයෙථ පෙමං ගාරවං උප්පාදෙය්ය. ඉදඤ්හි ද්වයං ‘‘ගරූනං වචනඤ්ඤු ධීරො’’ති පදද්වයෙන වුත්තස්සෙවත්ථස්ස පාකටකරණං. සොති යො ගරූනං වචනඤ්ඤූ ධීරො, සො යථානුසිට්ඨං පටිපත්තියා තත්ථ භත්තිමා ච නාම හොති, ජීවිතහෙතුපි තස්ස අනතික්කමනතො පණ්ඩිතො ච නාම හොති. ඤත්වා ච ධම්මෙසු විසෙසි අස්සාති තථා පටිපජ්ජන්තො ච තාය එව පටිපත්තියා චතුන්නං අරියසච්චානං ජානනහෙතු ලොකියලොකුත්තරධම්මෙසු විජ්ජාත්තයාදිවසෙන ‘‘තෙවිජ්ජො, ඡළභිඤ්ඤො, පටිසම්භිදාපත්තො’’ති විසෙසි විසෙසවා සියාති අත්ථො.
Tattha yoti khattiyādīsu catūsu parisāsu yo koci. Veti byattaṃ. Garūnanti sīlādigaruguṇayuttānaṃ paṇḍitānaṃ. Vacanaññūti tesaṃ anusāsanīvacanaṃ jānanto, yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāno paṭipajjitvā ca tassa phalaṃ jānantoti attho. Dhīroti dhitisampanno. Vase ca tamhi janayetha pemanti tasmiṃ garūnaṃ vacane ovāde vaseyya yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjeyya, paṭipajjitvā ‘‘iminā vatāhaṃ ovādena imaṃ jātiādidukkhaṃ vītivatto’’ti tattha janayetha pemaṃ gāravaṃ uppādeyya. Idañhi dvayaṃ ‘‘garūnaṃ vacanaññu dhīro’’ti padadvayena vuttassevatthassa pākaṭakaraṇaṃ. Soti yo garūnaṃ vacanaññū dhīro, so yathānusiṭṭhaṃ paṭipattiyā tattha bhattimā ca nāma hoti, jīvitahetupi tassa anatikkamanato paṇḍito ca nāma hoti. Ñatvā ca dhammesu visesi assāti tathā paṭipajjanto ca tāya eva paṭipattiyā catunnaṃ ariyasaccānaṃ jānanahetu lokiyalokuttaradhammesu vijjāttayādivasena ‘‘tevijjo, chaḷabhiñño, paṭisambhidāpatto’’ti visesi visesavā siyāti attho.
යන්ති යං පුග්ගලං පටිපත්තියා අන්තරායකරණතො ‘‘ආපදා’’ති ලද්ධවොහාරා සොතුණ්හඛුප්පිපාසාදිපාකටපරිස්සයා චෙව රාගාදිපටිච්ඡන්නපරිස්සයා ච උප්පතිතා උප්පන්නා, උළාරා බලවන්තොපි නක්ඛම්භයන්තෙ න කිඤ්චි චාලෙන්ති. කස්මා? පටිසඞ්ඛයන්තන්ති පටිසඞ්ඛායමානං පටිසඞ්ඛානබලෙ ඨිතන්ති අත්ථො. සොති යො දළ්හතරාහි ආපදාහිපි අක්ඛම්භනීයො, සො ථාමවා ධිතිමා දළ්හපරක්කමො නාම හොති. අනවසෙසසංකිලෙසපක්ඛස්ස අභිභවනකපඤ්ඤාබලසමඞ්ගිතාය පණ්ඩිතො ච නාම හොති. තථාභූතො ච ඤත්වා ච ධම්මෙසු විසෙසි අස්සාති තං වුත්තත්ථමෙව.
Yanti yaṃ puggalaṃ paṭipattiyā antarāyakaraṇato ‘‘āpadā’’ti laddhavohārā sotuṇhakhuppipāsādipākaṭaparissayā ceva rāgādipaṭicchannaparissayā ca uppatitā uppannā, uḷārā balavantopi nakkhambhayante na kiñci cālenti. Kasmā? Paṭisaṅkhayantanti paṭisaṅkhāyamānaṃ paṭisaṅkhānabale ṭhitanti attho. Soti yo daḷhatarāhi āpadāhipi akkhambhanīyo, so thāmavā dhitimā daḷhaparakkamo nāma hoti. Anavasesasaṃkilesapakkhassa abhibhavanakapaññābalasamaṅgitāya paṇḍito ca nāma hoti. Tathābhūto ca ñatvā ca dhammesu visesi assāti taṃ vuttatthameva.
සමුද්දොව ඨිතොති සමුද්දො විය ඨිතසභාවො. යථා හි චතුරාසීතියොජනසහස්සගම්භීරෙ සිනෙරුපාදසමීපෙ මහාසමුද්දො අට්ඨහිපි දිසාහි උට්ඨිතෙහි පකතිවාතෙහි අනිඤ්ජනතො ඨිතො අනෙජො ගම්භීරො ච, එවං කිලෙසවාතෙහි තිත්ථියවාදවාතෙහි ච අකම්පනීයතො ඨිතො අනෙජො. ගම්භීරස්ස අනුපචිතඤාණසම්භාරෙහි අලද්ධගාධස්ස නිපුණස්ස සුඛුමස්ස පටිච්චසමුප්පාදාදිඅත්ථස්ස පටිවිජ්ඣනෙන ගම්භීරපඤ්ඤො නිපුණත්ථදස්සී. අසංහාරියො නාම ච හොති පණ්ඩිතො සො තාදිසො පුග්ගලො කිලෙසෙහි දෙවපුත්තමාරාදීසු වා කෙනචි අසංහාරියතාය අසංහාරියො නාම හොති, යථාවුත්තෙන අත්ථෙන පණ්ඩිතො ච නාම හොති. සෙසං වුත්තනයමෙව.
Samuddovaṭhitoti samuddo viya ṭhitasabhāvo. Yathā hi caturāsītiyojanasahassagambhīre sinerupādasamīpe mahāsamuddo aṭṭhahipi disāhi uṭṭhitehi pakativātehi aniñjanato ṭhito anejo gambhīro ca, evaṃ kilesavātehi titthiyavādavātehi ca akampanīyato ṭhito anejo. Gambhīrassa anupacitañāṇasambhārehi aladdhagādhassa nipuṇassa sukhumassa paṭiccasamuppādādiatthassa paṭivijjhanena gambhīrapañño nipuṇatthadassī. Asaṃhāriyo nāma ca hoti paṇḍito so tādiso puggalo kilesehi devaputtamārādīsu vā kenaci asaṃhāriyatāya asaṃhāriyo nāma hoti, yathāvuttena atthena paṇḍito ca nāma hoti. Sesaṃ vuttanayameva.
බහුස්සුතොති පරියත්තිබාහුසච්චවසෙන බහුස්සුතො, සුත්තගෙය්යාදි බහුං සුතං එතස්සාති බහුස්සුතො. තමෙව ධම්මං සුවණ්ණභාජනෙ පක්ඛිත්තසීහවසං විය අවිනස්සන්තමෙව ධාරෙතීති ධම්මධරො ච හොති. ධම්මස්ස හොති අනුධම්මචාරීති යථාසුතස්ස යථාපරියත්තස්ස ධම්මස්ස අත්ථමඤ්ඤාය ධම්මමඤ්ඤාය නවලොකුත්තරධම්මස්ස අනුරූපං ධම්මං පුබ්බභාගපටිපදාසඞ්ඛාතං චතුපාරිසුද්ධිසීලධුතඞ්ගඅසුභකම්මට්ඨානාදිභෙදං චරති පටිපජ්ජතීති අනුධම්මචාරී හොති, ‘‘අජ්ජ අජ්ජෙවා’’ති පටිවෙධං ආකඞ්ඛන්තො විචරති. සො තාදිසො නාම ච හොති පණ්ඩිතොති යො පුග්ගලො යං ගරුං නිස්සාය බහුස්සුතො ධම්මධරො ධම්මස්ස ච අනුධම්මචාරී හොති. සො ච තාදිසො තෙන ගරුනා සදිසො පණ්ඩිතො නාම හොති පටිපත්තියා සදිසභාවතො. තථාභූතො පන සො ඤත්වා ච ධම්මෙසු විසෙසි අස්ස, තං වුත්තත්ථංව.
Bahussutoti pariyattibāhusaccavasena bahussuto, suttageyyādi bahuṃ sutaṃ etassāti bahussuto. Tameva dhammaṃ suvaṇṇabhājane pakkhittasīhavasaṃ viya avinassantameva dhāretīti dhammadharo ca hoti. Dhammassa hoti anudhammacārīti yathāsutassa yathāpariyattassa dhammassa atthamaññāya dhammamaññāya navalokuttaradhammassa anurūpaṃ dhammaṃ pubbabhāgapaṭipadāsaṅkhātaṃ catupārisuddhisīladhutaṅgaasubhakammaṭṭhānādibhedaṃ carati paṭipajjatīti anudhammacārī hoti, ‘‘ajja ajjevā’’ti paṭivedhaṃ ākaṅkhanto vicarati. So tādiso nāma ca hoti paṇḍitoti yo puggalo yaṃ garuṃ nissāya bahussuto dhammadharo dhammassa ca anudhammacārī hoti. So ca tādiso tena garunā sadiso paṇḍito nāma hoti paṭipattiyā sadisabhāvato. Tathābhūto pana so ñatvā ca dhammesu visesi assa, taṃ vuttatthaṃva.
අත්ථඤ්ච යො ජානාති භාසිතස්සාති යො පුග්ගලො සම්මාසම්බුද්ධෙන භාසිතස්ස පරියත්තිධම්මස්ස අත්ථං ජානාති. ජානන්තො පන ‘‘ඉධ සීලං වුත්තං, ඉධ සමාධි, ඉධ පඤ්ඤා’’ති තත්ථ තත්ථ යථාවුත්තං අත්ථඤ්ච ඤත්වාන තථා කරොති යථා සත්ථාරා අනුසිට්ඨං, තථා පටිපජ්ජති. අත්ථන්තරො නාම ස හොති පණ්ඩිතොති සො එවරූපො පුග්ගලො අත්ථන්තරො අත්ථකාරණා සීලාදිඅත්ථජානනමත්තමෙව උපනිස්සයං කත්වා පණ්ඩිතො හොති. සෙසං වුත්තනයමෙව.
Atthañca yo jānāti bhāsitassāti yo puggalo sammāsambuddhena bhāsitassa pariyattidhammassa atthaṃ jānāti. Jānanto pana ‘‘idha sīlaṃ vuttaṃ, idha samādhi, idha paññā’’ti tattha tattha yathāvuttaṃ atthañca ñatvāna tathā karoti yathā satthārā anusiṭṭhaṃ, tathā paṭipajjati. Atthantaro nāma sa hoti paṇḍitoti so evarūpo puggalo atthantaro atthakāraṇā sīlādiatthajānanamattameva upanissayaṃ katvā paṇḍito hoti. Sesaṃ vuttanayameva.
එත්ථ ච පඨමගාථාය ‘‘යො වෙ ගරූන’’න්තිආදිනා සද්ධූපනිස්සයො විසෙසභාවො වුත්තො, දුතියගාථාය ‘‘යං ආපදා’’ති ආදිනා වීරියූපනිස්සයො, තතියගාථාය ‘‘යො වෙ සමුද්දොව ඨිතො’’තිආදිනා සමාධූපනිස්සයො, චතුත්ථගාථාය ‘‘බහුස්සුතො’’තිආදිනා සතූපනිස්සයො, පඤ්චමගාථාය ‘‘අත්ථඤ්ච යො ජානාතී’’තිආදිනා පඤ්ඤූපනිස්සයො විසෙසභාවො වුත්තොති වෙදිතබ්බො.
Ettha ca paṭhamagāthāya ‘‘yo ve garūna’’ntiādinā saddhūpanissayo visesabhāvo vutto, dutiyagāthāya ‘‘yaṃ āpadā’’ti ādinā vīriyūpanissayo, tatiyagāthāya ‘‘yo ve samuddova ṭhito’’tiādinā samādhūpanissayo, catutthagāthāya ‘‘bahussuto’’tiādinā satūpanissayo, pañcamagāthāya ‘‘atthañca yo jānātī’’tiādinā paññūpanissayo visesabhāvo vuttoti veditabbo.
කොසියත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Kosiyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
පඤ්චකනිපාතවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Pañcakanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 12. කොසියත්ථෙරගාථා • 12. Kosiyattheragāthā