| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[४१२] ७. कोटसिम्बलिजातकवण्णना
[412] 7. Koṭasimbalijātakavaṇṇanā
अहं दससतंब्यामन्ति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो किलेसनिग्गहं आरब्भ कथेसि। वत्थु पन पानीयजातके (जा॰ १.११.५९ आदयो) आवि भविस्सति। इधापि सत्था अन्तोकोटिसन्थारे कामवितक्काभिभूते पञ्चसते भिक्खू दिस्वा भिक्खुसङ्घं सन्निपातापेत्वा ‘‘भिक्खवे, आसङ्कितब्बयुत्तकं नाम आसङ्कितुं वट्टति, किलेसा नाम वड्ढन्ता वने निग्रोधादयो विय रुक्खं, पुरिसं भञ्जन्ति, तेनेव पुब्बेपि कोटसिम्बलियं निब्बत्तदेवता एकं सकुणं निग्रोधबीजानि खादित्वा अत्तनो रुक्खस्स साखन्तरे वच्चं पातेन्तं दिस्वा ‘इतो मे विमानस्स विनासो भविस्सती’ति भयप्पत्ता अहोसी’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Ahaṃ dasasataṃbyāmanti idaṃ satthā jetavane viharanto kilesaniggahaṃ ārabbha kathesi. Vatthu pana pānīyajātake (jā. 1.11.59 ādayo) āvi bhavissati. Idhāpi satthā antokoṭisanthāre kāmavitakkābhibhūte pañcasate bhikkhū disvā bhikkhusaṅghaṃ sannipātāpetvā ‘‘bhikkhave, āsaṅkitabbayuttakaṃ nāma āsaṅkituṃ vaṭṭati, kilesā nāma vaḍḍhantā vane nigrodhādayo viya rukkhaṃ, purisaṃ bhañjanti, teneva pubbepi koṭasimbaliyaṃ nibbattadevatā ekaṃ sakuṇaṃ nigrodhabījāni khāditvā attano rukkhassa sākhantare vaccaṃ pātentaṃ disvā ‘ito me vimānassa vināso bhavissatī’ti bhayappattā ahosī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो कोटसिम्बलियं रुक्खदेवता हुत्वा निब्बत्ति। अथेको सुपण्णराजा दियड्ढयोजनसतिकं अत्तभावं मापेत्वा पक्खवातेहि महासमुद्दे उदकं द्विधा कत्वा एकं ब्यामसहस्सायामं नागराजानं नङ्गुट्ठे गहेत्वा मुखेनस्स गहितगोचरं छड्डापेत्वा कोटसिम्बलिं सन्धाय वनमत्थकेन पायासि। नागराजा ‘‘ओलम्बेन्तो अत्तानं मोचेस्सामी’’ति निग्रोधरुक्खे भोगं पवेसेत्वा निग्रोधं वेठेत्वा गण्हि। सुपण्णरञ्ञो महाबलताय नागराजस्स च महासरीरताय निग्रोधरुक्खो समुग्घाटं अगमासि। नागराजा नेव रुक्खं विस्सज्जेसि, सुपण्णराजा सद्धिं निग्रोधरुक्खेन नागराजानं गहेत्वा कोटसिम्बलिं पत्वा नागराजानं खन्धपिट्ठे निपज्जापेत्वा उदरमस्स फालेत्वा नागमेदं खादित्वा सेसकळेवरं समुद्दे विस्सज्जेसि। तस्मिं पन निग्रोधे एका सकुणिका अत्थि, सा निग्रोधरुक्खे विस्सट्ठे उप्पतित्वा कोटसिम्बलिया साखन्तरे निसीदि। रुक्खदेवता तं दिस्वा ‘‘अयं सकुणिका मम रुक्खक्खन्धे वच्चं पातेस्सति, ततो निग्रोधगच्छो वा पिलक्खगच्छो वा उट्ठहित्वा सकलरुक्खं ओत्थरित्वा गच्छिस्सति, अथ मे विमानं नस्सिस्सती’’ति भीततसिता पवेधि। तस्सा पवेधन्तिया कोटसिम्बलीपि याव मूला पवेधि। सुपण्णराजा तं पवेधमानं दिस्वा कारणं पुच्छन्तो द्वे गाथा अभासि –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto koṭasimbaliyaṃ rukkhadevatā hutvā nibbatti. Atheko supaṇṇarājā diyaḍḍhayojanasatikaṃ attabhāvaṃ māpetvā pakkhavātehi mahāsamudde udakaṃ dvidhā katvā ekaṃ byāmasahassāyāmaṃ nāgarājānaṃ naṅguṭṭhe gahetvā mukhenassa gahitagocaraṃ chaḍḍāpetvā koṭasimbaliṃ sandhāya vanamatthakena pāyāsi. Nāgarājā ‘‘olambento attānaṃ mocessāmī’’ti nigrodharukkhe bhogaṃ pavesetvā nigrodhaṃ veṭhetvā gaṇhi. Supaṇṇarañño mahābalatāya nāgarājassa ca mahāsarīratāya nigrodharukkho samugghāṭaṃ agamāsi. Nāgarājā neva rukkhaṃ vissajjesi, supaṇṇarājā saddhiṃ nigrodharukkhena nāgarājānaṃ gahetvā koṭasimbaliṃ patvā nāgarājānaṃ khandhapiṭṭhe nipajjāpetvā udaramassa phāletvā nāgamedaṃ khāditvā sesakaḷevaraṃ samudde vissajjesi. Tasmiṃ pana nigrodhe ekā sakuṇikā atthi, sā nigrodharukkhe vissaṭṭhe uppatitvā koṭasimbaliyā sākhantare nisīdi. Rukkhadevatā taṃ disvā ‘‘ayaṃ sakuṇikā mama rukkhakkhandhe vaccaṃ pātessati, tato nigrodhagaccho vā pilakkhagaccho vā uṭṭhahitvā sakalarukkhaṃ ottharitvā gacchissati, atha me vimānaṃ nassissatī’’ti bhītatasitā pavedhi. Tassā pavedhantiyā koṭasimbalīpi yāva mūlā pavedhi. Supaṇṇarājā taṃ pavedhamānaṃ disvā kāraṇaṃ pucchanto dve gāthā abhāsi –
१२१.
121.
‘‘अहं दससतंब्यामं, उरगमादाय आगतो।
‘‘Ahaṃ dasasataṃbyāmaṃ, uragamādāya āgato;
तञ्च मञ्च महाकायं, धारयं नप्पवेधसि॥
Tañca mañca mahākāyaṃ, dhārayaṃ nappavedhasi.
१२२.
122.
‘‘अथिमं खुद्दकं पक्खिं, अप्पमंसतरं मया।
‘‘Athimaṃ khuddakaṃ pakkhiṃ, appamaṃsataraṃ mayā;
धारयं ब्यथसि भीता, कमत्थं कोटसिम्बली’’ति॥
Dhārayaṃ byathasi bhītā, kamatthaṃ koṭasimbalī’’ti.
तत्थ दससतंब्यामन्ति सहस्सब्याममत्तायामं। उरगमादाय आगतोति एवं महन्तं उरगं आदाय इध आगतो। तञ्च मञ्चाति तञ्च उरगं मञ्च। धारयन्ति धारयमाना। ब्यथसीति कम्पसि। कमत्थन्ति किं अत्थं, केन कारणेनाति पुच्छति, कं वा अत्थं सम्पस्समानातिपि अत्थो। कोटसिम्बलीति रुक्खनामेन देवपुत्तं आलपति। सो हि सिम्बलिरुक्खो खन्धसाखमहन्तताय कोटसिम्बलिनामं लभति, तस्मिं अधिवत्थदेवपुत्तस्सपि तदेव नामं।
Tattha dasasataṃbyāmanti sahassabyāmamattāyāmaṃ. Uragamādāya āgatoti evaṃ mahantaṃ uragaṃ ādāya idha āgato. Tañca mañcāti tañca uragaṃ mañca. Dhārayanti dhārayamānā. Byathasīti kampasi. Kamatthanti kiṃ atthaṃ, kena kāraṇenāti pucchati, kaṃ vā atthaṃ sampassamānātipi attho. Koṭasimbalīti rukkhanāmena devaputtaṃ ālapati. So hi simbalirukkho khandhasākhamahantatāya koṭasimbalināmaṃ labhati, tasmiṃ adhivatthadevaputtassapi tadeva nāmaṃ.
अथस्स कारणं कथेन्तो देवपुत्तो चतस्सो गाथा अभासि –
Athassa kāraṇaṃ kathento devaputto catasso gāthā abhāsi –
१२३.
123.
‘‘मंसभक्खो तुवं राज, फलभक्खो अयं दिजो।
‘‘Maṃsabhakkho tuvaṃ rāja, phalabhakkho ayaṃ dijo;
अयं निग्रोधबीजानि, पिलक्खुदुम्बरानि च।
Ayaṃ nigrodhabījāni, pilakkhudumbarāni ca;
अस्सत्थानि च भक्खित्वा, खन्धे मे ओहदिस्सति॥
Assatthāni ca bhakkhitvā, khandhe me ohadissati.
१२४.
124.
‘‘ते रुक्खा संविरूहन्ति, मम पस्से निवातजा।
‘‘Te rukkhā saṃvirūhanti, mama passe nivātajā;
ते मं परियोनन्धिस्सन्ति, अरुक्खं मं करिस्सरे॥
Te maṃ pariyonandhissanti, arukkhaṃ maṃ karissare.
१२५.
125.
‘‘सन्ति अञ्ञेपि रुक्खा से, मूलिनो खन्धिनो दुमा।
‘‘Santi aññepi rukkhā se, mūlino khandhino dumā;
इमिना सकुणजातेन, बीजमाहरिता हता॥
Iminā sakuṇajātena, bījamāharitā hatā.
१२६.
126.
‘‘अज्झारूहाभिवड्ढन्ति, ब्रहन्तम्पि वनप्पतिं।
‘‘Ajjhārūhābhivaḍḍhanti, brahantampi vanappatiṃ;
तस्मा राज पवेधामि, सम्पस्संनागतं भय’’न्ति॥
Tasmā rāja pavedhāmi, sampassaṃnāgataṃ bhaya’’nti.
तत्थ ओहदिस्सतीति वच्चं पातेस्सति। ते रुक्खाति तेहि बीजेहि जाता निग्रोधादयो रुक्खा। संविरूहन्तीति संविरुहिस्सन्ति वड्ढिस्सन्ति। मम पस्सेति मम साखन्तरादीसु। निवातजाति मम साखाहि वातस्स निवारितत्ता निवाते जाता। ते मं परियोनन्धिस्सन्तीति एते एवं वड्ढिता मं परियोनन्धिस्सन्तीति अयमेत्थाधिप्पायो। करिस्सरेति अथेवं परियोनन्धित्वा मं अरुक्खमेव करिस्सन्ति सब्बसो भञ्जिस्सन्ति। रुक्खा सेति रुक्खा। मूलिनो खन्धिनोति मूलसम्पन्ना चेव खन्धसम्पन्ना च। दुमाति रुक्खवेवचनमेव। बीजमाहरिताति बीजं आहरित्वा। हताति अञ्ञेपि इमस्मिं वने रुक्खा विनासिता सन्ति। अज्झारूहाभिवड्ढन्तीति निग्रोधादयो रुक्खा अज्झारूहा हुत्वा महन्तम्पि अञ्ञं वनप्पतिं अतिक्कम्म वड्ढन्तीति दस्सेति। एत्थ पन वने पति, वनस्स पति, वनप्पतीति तयोपि पाठायेव। राजाति सुपण्णं आलपति।
Tattha ohadissatīti vaccaṃ pātessati. Te rukkhāti tehi bījehi jātā nigrodhādayo rukkhā. Saṃvirūhantīti saṃviruhissanti vaḍḍhissanti. Mama passeti mama sākhantarādīsu. Nivātajāti mama sākhāhi vātassa nivāritattā nivāte jātā. Te maṃ pariyonandhissantīti ete evaṃ vaḍḍhitā maṃ pariyonandhissantīti ayametthādhippāyo. Karissareti athevaṃ pariyonandhitvā maṃ arukkhameva karissanti sabbaso bhañjissanti. Rukkhā seti rukkhā. Mūlino khandhinoti mūlasampannā ceva khandhasampannā ca. Dumāti rukkhavevacanameva. Bījamāharitāti bījaṃ āharitvā. Hatāti aññepi imasmiṃ vane rukkhā vināsitā santi. Ajjhārūhābhivaḍḍhantīti nigrodhādayo rukkhā ajjhārūhā hutvā mahantampi aññaṃ vanappatiṃ atikkamma vaḍḍhantīti dasseti. Ettha pana vane pati, vanassa pati, vanappatīti tayopi pāṭhāyeva. Rājāti supaṇṇaṃ ālapati.
रुक्खदेवताय वचनं सुत्वा सुपण्णो ओसानगाथमाह –
Rukkhadevatāya vacanaṃ sutvā supaṇṇo osānagāthamāha –
१२७.
127.
‘‘सङ्केय्य सङ्कितब्बानि, रक्खेय्यानागतं भयं।
‘‘Saṅkeyya saṅkitabbāni, rakkheyyānāgataṃ bhayaṃ;
अनागतभया धीरो, उभो लोके अवेक्खती’’ति॥
Anāgatabhayā dhīro, ubho loke avekkhatī’’ti.
तत्थ अनागतं भयन्ति पाणातिपातादीहि विरमन्तो दिट्ठधम्मिकम्पि सम्परायिकम्पि अनागतं भयं रक्खति नाम, पापमित्ते वेरिपुग्गले च अनुपसङ्कमन्तो अनागतभयं रक्खति नाम। एवं अनागतं भयं रक्खेय्य। अनागतभयाति अनागतभयकारणा तं भयं पस्सन्तो धीरो इधलोकञ्च परलोकञ्च अवेक्खति ओलोकेति नाम।
Tattha anāgataṃ bhayanti pāṇātipātādīhi viramanto diṭṭhadhammikampi samparāyikampi anāgataṃ bhayaṃ rakkhati nāma, pāpamitte veripuggale ca anupasaṅkamanto anāgatabhayaṃ rakkhati nāma. Evaṃ anāgataṃ bhayaṃ rakkheyya. Anāgatabhayāti anāgatabhayakāraṇā taṃ bhayaṃ passanto dhīro idhalokañca paralokañca avekkhati oloketi nāma.
एवञ्च पन वत्वा सुपण्णो अत्तनो आनुभावेन तं पक्खिं तम्हा रुक्खा पलापेसि।
Evañca pana vatvā supaṇṇo attano ānubhāvena taṃ pakkhiṃ tamhā rukkhā palāpesi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा ‘‘आसङ्कितब्बयुत्तकं आसङ्कितुं वट्टती’’ति वत्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने पञ्चसता भिक्खू अरहत्तफले पतिट्ठहिंसु।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘āsaṅkitabbayuttakaṃ āsaṅkituṃ vaṭṭatī’’ti vatvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne pañcasatā bhikkhū arahattaphale patiṭṭhahiṃsu.
तदा सुपण्णराजा सारिपुत्तो अहोसि, रुक्खदेवता पन अहमेव अहोसिन्ति।
Tadā supaṇṇarājā sāriputto ahosi, rukkhadevatā pana ahameva ahosinti.
कोटसिम्बलिजातकवण्णना सत्तमा।
Koṭasimbalijātakavaṇṇanā sattamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ४१२. कोटसिम्बलिजातकं • 412. Koṭasimbalijātakaṃ
