| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / धम्मसङ्गणी-मूलटीका • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
कोट्ठासवारवण्णना
Koṭṭhāsavāravaṇṇanā
५८-१२०. निद्देसवारे पुच्छादीनं पच्चेकं अनेकत्तेपि पुच्छादिभावेन एकत्तं उपनेत्वा चतुपरिच्छेदता वुत्ता। चत्तारो द्वेति एवमादिकं सङ्खिपित्वा सह वा गहणं सङ्गहो। ठपेत्वा येवापनकेति सङ्गहेतब्बे सन्धाय वुत्तं। ते हि विसुं विसुं उद्दिट्ठत्ता निद्दिट्ठत्ता च विप्पकिण्णाति सङ्गहेतब्बा होन्ति, न येवापनका सङ्गहगमनेनेव तथा अविप्पकिण्णत्ता। यस्मा पन सङ्खारक्खन्धपरियापन्ना होन्ति, तस्मा तंनिद्देसे अखन्धभावनिवारणत्थं येवापनात्वेव वुत्ताति न येवापनका ठपेतब्बाति। पच्चयसङ्खातेनाति आहारपच्चयसङ्खातेनाति वुत्तं होति। अथ वा ‘‘हेतु पच्चयो’’ति एतेसु द्वीसु जनको हेतु उपत्थम्भको पच्चयोति एवं विसेसवन्तेसु पच्चयसङ्खातेन। यथा हि कबळीकाराहारो ओजट्ठमकरूपाहरणेन रूपकायं उपत्थम्भेति, एवमिमेपि वेदनादिआहरणेन नामकायन्ति। तथा च होन्तीति साधारणे सहजातादिपच्चये सन्धायाह। अञ्ञथा चाति अञ्ञेन च एकेनाकारेन पच्चया होन्तियेवाति आहाराति वुच्चन्तीति अत्थो। तस्मा आहरणकिच्चरहितानं हेतुअधिपतिआदीनं नत्थि आहारभावप्पसङ्गो। तिस्सो च वेदना आहरतीतिआदि यथासम्भववसेन वुत्तं, न इमस्मिंयेव चित्ते फस्सादिवसेन। तयो च भवेति कामादिभवभूतं विञ्ञाणं विसेसेन, अविसेसेन च पञ्चुपादानक्खन्धे।
58-120. Niddesavāre pucchādīnaṃ paccekaṃ anekattepi pucchādibhāvena ekattaṃ upanetvā catuparicchedatā vuttā. Cattāro dveti evamādikaṃ saṅkhipitvā saha vā gahaṇaṃ saṅgaho. Ṭhapetvā yevāpanaketi saṅgahetabbe sandhāya vuttaṃ. Te hi visuṃ visuṃ uddiṭṭhattā niddiṭṭhattā ca vippakiṇṇāti saṅgahetabbā honti, na yevāpanakā saṅgahagamaneneva tathā avippakiṇṇattā. Yasmā pana saṅkhārakkhandhapariyāpannā honti, tasmā taṃniddese akhandhabhāvanivāraṇatthaṃ yevāpanātveva vuttāti na yevāpanakā ṭhapetabbāti. Paccayasaṅkhātenāti āhārapaccayasaṅkhātenāti vuttaṃ hoti. Atha vā ‘‘hetu paccayo’’ti etesu dvīsu janako hetu upatthambhako paccayoti evaṃ visesavantesu paccayasaṅkhātena. Yathā hi kabaḷīkārāhāro ojaṭṭhamakarūpāharaṇena rūpakāyaṃ upatthambheti, evamimepi vedanādiāharaṇena nāmakāyanti. Tathā ca hontīti sādhāraṇe sahajātādipaccaye sandhāyāha. Aññathā cāti aññena ca ekenākārena paccayā hontiyevāti āhārāti vuccantīti attho. Tasmā āharaṇakiccarahitānaṃ hetuadhipatiādīnaṃ natthi āhārabhāvappasaṅgo. Tisso ca vedanā āharatītiādi yathāsambhavavasena vuttaṃ, na imasmiṃyeva citte phassādivasena. Tayo ca bhaveti kāmādibhavabhūtaṃ viññāṇaṃ visesena, avisesena ca pañcupādānakkhandhe.
आरम्मणं उपगन्त्वा निज्झायनं चिन्तनं उपनिज्झायनं। हेत्वट्ठेनाति उपायत्थेन, न मूलत्थेन। पुब्बभागे गतो पटिपन्नो नानाक्खणिको अट्ठङ्गिको मग्गो लोकुत्तरक्खणेव सह पवत्तो यथागतमग्गोति वुत्तो। विपस्सनाक्खणतो पुब्बेव कायकम्मादीनं सुपरिसुद्धताय अट्ठङ्गिकमग्गुपनिस्सयस्स ‘‘अरियो अट्ठङ्गिको मग्गो भावनापारिपूरिं गच्छती’’ति (म॰ नि॰ ३.४३१) एवं वुत्तेन परियायेन पुब्बभागमग्गस्स अट्ठङ्गिकता यथागतवचनेन दीपिता, न एकक्खणे अट्ठन्नं अङ्गानं सब्भावाति एवमस्सपि परियायदेसनता वेदितब्बा। विजाननमेव चित्तविचित्तताति ‘‘चित्तविचित्तट्ठेन एकोव धम्मो विञ्ञाणक्खन्धो’’ति आह। चत्तारो खन्धा होन्तीतिआदीसु वेदनाक्खन्धादीनं सङ्गहे कतेपि पुन ‘‘एको वेदनाक्खन्धो होती’’तिआदिवचनं न अनेके वेदनाक्खन्धादयो जातिनिद्देसेन इध वुत्ताति दस्सनत्थं। इन्द्रियेसु च एकस्स जातिनिद्देसभावे पटिक्खित्ते अञ्ञेसं इन्द्रियानं आहारादीनञ्च तप्पटिक्खेपो कतो होतीति पुब्बङ्गमस्स मनिन्द्रियस्सेव कतोति दट्ठब्बो।
Ārammaṇaṃ upagantvā nijjhāyanaṃ cintanaṃ upanijjhāyanaṃ. Hetvaṭṭhenāti upāyatthena, na mūlatthena. Pubbabhāge gato paṭipanno nānākkhaṇiko aṭṭhaṅgiko maggo lokuttarakkhaṇeva saha pavatto yathāgatamaggoti vutto. Vipassanākkhaṇato pubbeva kāyakammādīnaṃ suparisuddhatāya aṭṭhaṅgikamaggupanissayassa ‘‘ariyo aṭṭhaṅgiko maggo bhāvanāpāripūriṃ gacchatī’’ti (ma. ni. 3.431) evaṃ vuttena pariyāyena pubbabhāgamaggassa aṭṭhaṅgikatā yathāgatavacanena dīpitā, na ekakkhaṇe aṭṭhannaṃ aṅgānaṃ sabbhāvāti evamassapi pariyāyadesanatā veditabbā. Vijānanameva cittavicittatāti ‘‘cittavicittaṭṭhena ekova dhammo viññāṇakkhandho’’ti āha. Cattāro khandhā hontītiādīsu vedanākkhandhādīnaṃ saṅgahe katepi puna ‘‘eko vedanākkhandho hotī’’tiādivacanaṃ na aneke vedanākkhandhādayo jātiniddesena idha vuttāti dassanatthaṃ. Indriyesu ca ekassa jātiniddesabhāve paṭikkhitte aññesaṃ indriyānaṃ āhārādīnañca tappaṭikkhepo kato hotīti pubbaṅgamassa manindriyasseva katoti daṭṭhabbo.
कोट्ठासवारवण्णना निट्ठिता।
Koṭṭhāsavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / धम्मसङ्गणीपाळि • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / कामावचरकुसलं • Kāmāvacarakusalaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / अभिधम्मपिटक (अट्ठकथा) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / धम्मसङ्गणि-अट्ठकथा • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / कोट्ठासवारो • Koṭṭhāsavāro
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / धम्मसङ्गणी-अनुटीका • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / कोट्ठासवारकथावण्णना • Koṭṭhāsavārakathāvaṇṇanā
