| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ธมฺมสงฺคณี-มูลฎีกา • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
โกฎฺฐาสวารวณฺณนา
Koṭṭhāsavāravaṇṇanā
๕๘-๑๒๐. นิเทฺทสวาเร ปุจฺฉาทีนํ ปเจฺจกํ อเนกเตฺตปิ ปุจฺฉาทิภาเวน เอกตฺตํ อุปเนตฺวา จตุปริเจฺฉทตา วุตฺตาฯ จตฺตาโร เทฺวติ เอวมาทิกํ สงฺขิปิตฺวา สห วา คหณํ สงฺคโหฯ ฐเปตฺวา เยวาปนเกติ สงฺคเหตเพฺพ สนฺธาย วุตฺตํฯ เต หิ วิสุํ วิสุํ อุทฺทิฎฺฐตฺตา นิทฺทิฎฺฐตฺตา จ วิปฺปกิณฺณาติ สงฺคเหตพฺพา โหนฺติ, น เยวาปนกา สงฺคหคมเนเนว ตถา อวิปฺปกิณฺณตฺตาฯ ยสฺมา ปน สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺนา โหนฺติ, ตสฺมา ตํนิเทฺทเส อขนฺธภาวนิวารณตฺถํ เยวาปนาเตฺวว วุตฺตาติ น เยวาปนกา ฐเปตพฺพาติฯ ปจฺจยสงฺขาเตนาติ อาหารปจฺจยสงฺขาเตนาติ วุตฺตํ โหติฯ อถ วา ‘‘เหตุ ปจฺจโย’’ติ เอเตสุ ทฺวีสุ ชนโก เหตุ อุปตฺถมฺภโก ปจฺจโยติ เอวํ วิเสสวเนฺตสุ ปจฺจยสงฺขาเตนฯ ยถา หิ กพฬีการาหาโร โอชฎฺฐมกรูปาหรเณน รูปกายํ อุปตฺถเมฺภติ, เอวมิเมปิ เวทนาทิอาหรเณน นามกายนฺติฯ ตถา จ โหนฺตีติ สาธารเณ สหชาตาทิปจฺจเย สนฺธายาหฯ อญฺญถา จาติ อเญฺญน จ เอเกนากาเรน ปจฺจยา โหนฺติเยวาติ อาหาราติ วุจฺจนฺตีติ อโตฺถฯ ตสฺมา อาหรณกิจฺจรหิตานํ เหตุอธิปติอาทีนํ นตฺถิ อาหารภาวปฺปสโงฺคฯ ติโสฺส จ เวทนา อาหรตีติอาทิ ยถาสมฺภววเสน วุตฺตํ, น อิมสฺมิํเยว จิเตฺต ผสฺสาทิวเสนฯ ตโย จ ภเวติ กามาทิภวภูตํ วิญฺญาณํ วิเสเสน, อวิเสเสน จ ปญฺจุปาทานกฺขเนฺธฯ
58-120. Niddesavāre pucchādīnaṃ paccekaṃ anekattepi pucchādibhāvena ekattaṃ upanetvā catuparicchedatā vuttā. Cattāro dveti evamādikaṃ saṅkhipitvā saha vā gahaṇaṃ saṅgaho. Ṭhapetvā yevāpanaketi saṅgahetabbe sandhāya vuttaṃ. Te hi visuṃ visuṃ uddiṭṭhattā niddiṭṭhattā ca vippakiṇṇāti saṅgahetabbā honti, na yevāpanakā saṅgahagamaneneva tathā avippakiṇṇattā. Yasmā pana saṅkhārakkhandhapariyāpannā honti, tasmā taṃniddese akhandhabhāvanivāraṇatthaṃ yevāpanātveva vuttāti na yevāpanakā ṭhapetabbāti. Paccayasaṅkhātenāti āhārapaccayasaṅkhātenāti vuttaṃ hoti. Atha vā ‘‘hetu paccayo’’ti etesu dvīsu janako hetu upatthambhako paccayoti evaṃ visesavantesu paccayasaṅkhātena. Yathā hi kabaḷīkārāhāro ojaṭṭhamakarūpāharaṇena rūpakāyaṃ upatthambheti, evamimepi vedanādiāharaṇena nāmakāyanti. Tathā ca hontīti sādhāraṇe sahajātādipaccaye sandhāyāha. Aññathā cāti aññena ca ekenākārena paccayā hontiyevāti āhārāti vuccantīti attho. Tasmā āharaṇakiccarahitānaṃ hetuadhipatiādīnaṃ natthi āhārabhāvappasaṅgo. Tisso ca vedanā āharatītiādi yathāsambhavavasena vuttaṃ, na imasmiṃyeva citte phassādivasena. Tayo ca bhaveti kāmādibhavabhūtaṃ viññāṇaṃ visesena, avisesena ca pañcupādānakkhandhe.
อารมฺมณํ อุปคนฺตฺวา นิชฺฌายนํ จินฺตนํ อุปนิชฺฌายนํฯ เหตฺวเฎฺฐนาติ อุปายเตฺถน, น มูลเตฺถนฯ ปุพฺพภาเค คโต ปฎิปโนฺน นานากฺขณิโก อฎฺฐงฺคิโก มโคฺค โลกุตฺตรกฺขเณว สห ปวโตฺต ยถาคตมโคฺคติ วุโตฺตฯ วิปสฺสนากฺขณโต ปุเพฺพว กายกมฺมาทีนํ สุปริสุทฺธตาย อฎฺฐงฺคิกมคฺคุปนิสฺสยสฺส ‘‘อริโย อฎฺฐงฺคิโก มโคฺค ภาวนาปาริปูริํ คจฺฉตี’’ติ (ม. นิ. ๓.๔๓๑) เอวํ วุเตฺตน ปริยาเยน ปุพฺพภาคมคฺคสฺส อฎฺฐงฺคิกตา ยถาคตวจเนน ทีปิตา, น เอกกฺขเณ อฎฺฐนฺนํ องฺคานํ สพฺภาวาติ เอวมสฺสปิ ปริยายเทสนตา เวทิตพฺพาฯ วิชานนเมว จิตฺตวิจิตฺตตาติ ‘‘จิตฺตวิจิตฺตเฎฺฐน เอโกว ธโมฺม วิญฺญาณกฺขโนฺธ’’ติ อาหฯ จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺตีติอาทีสุ เวทนากฺขนฺธาทีนํ สงฺคเห กเตปิ ปุน ‘‘เอโก เวทนากฺขโนฺธ โหตี’’ติอาทิวจนํ น อเนเก เวทนากฺขนฺธาทโย ชาตินิเทฺทเสน อิธ วุตฺตาติ ทสฺสนตฺถํฯ อินฺทฺริเยสุ จ เอกสฺส ชาตินิเทฺทสภาเว ปฎิกฺขิเตฺต อเญฺญสํ อินฺทฺริยานํ อาหาราทีนญฺจ ตปฺปฎิเกฺขโป กโต โหตีติ ปุพฺพงฺคมสฺส มนินฺทฺริยเสฺสว กโตติ ทฎฺฐโพฺพฯ
Ārammaṇaṃ upagantvā nijjhāyanaṃ cintanaṃ upanijjhāyanaṃ. Hetvaṭṭhenāti upāyatthena, na mūlatthena. Pubbabhāge gato paṭipanno nānākkhaṇiko aṭṭhaṅgiko maggo lokuttarakkhaṇeva saha pavatto yathāgatamaggoti vutto. Vipassanākkhaṇato pubbeva kāyakammādīnaṃ suparisuddhatāya aṭṭhaṅgikamaggupanissayassa ‘‘ariyo aṭṭhaṅgiko maggo bhāvanāpāripūriṃ gacchatī’’ti (ma. ni. 3.431) evaṃ vuttena pariyāyena pubbabhāgamaggassa aṭṭhaṅgikatā yathāgatavacanena dīpitā, na ekakkhaṇe aṭṭhannaṃ aṅgānaṃ sabbhāvāti evamassapi pariyāyadesanatā veditabbā. Vijānanameva cittavicittatāti ‘‘cittavicittaṭṭhena ekova dhammo viññāṇakkhandho’’ti āha. Cattāro khandhā hontītiādīsu vedanākkhandhādīnaṃ saṅgahe katepi puna ‘‘eko vedanākkhandho hotī’’tiādivacanaṃ na aneke vedanākkhandhādayo jātiniddesena idha vuttāti dassanatthaṃ. Indriyesu ca ekassa jātiniddesabhāve paṭikkhitte aññesaṃ indriyānaṃ āhārādīnañca tappaṭikkhepo kato hotīti pubbaṅgamassa manindriyasseva katoti daṭṭhabbo.
โกฎฺฐาสวารวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Koṭṭhāsavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / อภิธมฺมปิฎก • Abhidhammapiṭaka / ธมฺมสงฺคณีปาฬิ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / กามาวจรกุสลํ • Kāmāvacarakusalaṃ
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / อภิธมฺมปิฎก (อฎฺฐกถา) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ธมฺมสงฺคณิ-อฎฺฐกถา • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / โกฎฺฐาสวาโร • Koṭṭhāsavāro
ฎีกา • Tīkā / อภิธมฺมปิฎก (ฎีกา) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ธมฺมสงฺคณี-อนุฎีกา • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / โกฎฺฐาสวารกถาวณฺณนา • Koṭṭhāsavārakathāvaṇṇanā
