| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណិ-អដ្ឋកថា • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
កោដ្ឋាសវារោ
Koṭṭhāsavāro
៥៨-១២០. ឥទានិ តស្មិំ ខោ បន សមយេ ចត្តារោ ខន្ធា ហោន្តីតិ សង្គហវារោ អារទ្ធោ។ សោ ឧទ្ទេសនិទ្ទេសបដិនិទ្ទេសានំ វសេន តិវិធោ ហោតិ។ តត្ថ ‘តស្មិំ ខោ បន សមយេ ចត្តារោ ខន្ធា’តិ ឯវមាទិកោ ឧទ្ទេសោ។ កតមេ តស្មិំ សមយេ ចត្តារោ ខន្ធា’តិអាទិកោ និទ្ទេសោ។ កតមោ តស្មិំ សមយេ វេទនាក្ខន្ធោតិអាទិកោ បដិនិទ្ទេសោតិ វេទិតព្ពោ។
58-120. Idāni tasmiṃ kho pana samaye cattāro khandhā hontīti saṅgahavāro āraddho. So uddesaniddesapaṭiniddesānaṃ vasena tividho hoti. Tattha ‘tasmiṃ kho pana samaye cattāro khandhā’ti evamādiko uddeso. Katame tasmiṃ samaye cattāro khandhā’tiādiko niddeso. Katamo tasmiṃ samaye vedanākkhandhotiādiko paṭiniddesoti veditabbo.
តត្ថ ឧទ្ទេសវារេ ចត្តារោ ខន្ធាតិអាទយោ តេវីសតិ កោដ្ឋាសា ហោន្តិ។ តេសំ ឯវមត្ថោ វេទិតព្ពោ – យស្មិំ សមយេ កាមាវចរំ បឋមំ មហាកុសលចិត្តំ ឧប្បជ្ជតិ, យេ តស្មិំ សមយេ ចិត្តង្គវសេន ឧប្បន្នា, ឋបេត្វា យេវាបនកេ, បាឡិអារុឡ្ហា អតិរេកបណ្ណាសធម្មា, តេ សព្ពេបិ សង្គយ្ហមានា រាសដ្ឋេន ចត្តារោវ ខន្ធា ហោន្តិ ។ ហេដ្ឋា វុត្តេន អាយតនដ្ឋេន ទ្វេ អាយតនានិ ហោន្តិ។ សភាវដ្ឋេន សុញ្ញតដ្ឋេន និស្សត្តដ្ឋេន ទ្វេវ ធាតុយោ ហោន្តិ។ បច្ចយសង្ខាតេន អាហារដ្ឋេន តយោវេត្ថ ធម្មា អាហារា ហោន្តិ។ អវសេសា នោ អាហារា។
Tattha uddesavāre cattāro khandhātiādayo tevīsati koṭṭhāsā honti. Tesaṃ evamattho veditabbo – yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ paṭhamaṃ mahākusalacittaṃ uppajjati, ye tasmiṃ samaye cittaṅgavasena uppannā, ṭhapetvā yevāpanake, pāḷiāruḷhā atirekapaṇṇāsadhammā, te sabbepi saṅgayhamānā rāsaṭṭhena cattārova khandhā honti . Heṭṭhā vuttena āyatanaṭṭhena dve āyatanāni honti. Sabhāvaṭṭhena suññataṭṭhena nissattaṭṭhena dveva dhātuyo honti. Paccayasaṅkhātena āhāraṭṭhena tayovettha dhammā āhārā honti. Avasesā no āhārā.
‘កិំ បនេតេ អញ្ញមញ្ញំ វា តំសមុដ្ឋានរូបស្ស វា បច្ចយា ន ហោន្តី’តិ? ‘នោ ន ហោន្តិ។ ឥមេ បន តថា ច ហោន្តិ, អញ្ញថា ចាតិ សមានេបិ បច្ចយត្តេ អតិរេកបច្ចយា ហោន្តិ, តស្មា អាហារាតិ វុត្តា។ កថំ? ឯតេសុ ហិ ផស្សាហារោ, យេសំ ធម្មានំ អវសេសា ចិត្តចេតសិកា បច្ចយា ហោន្តិ, តេសញ្ច បច្ចយោ ហោតិ, តិស្សោ ច វេទនា អាហរតិ។ មនោសញ្ចេតនាហារោ តេសញ្ច បច្ចយោ ហោតិ តយោ ច ភវេ អាហរតិ។ វិញ្ញាណាហារោ តេសញ្ច បច្ចយោ ហោតិ បដិសន្ធិនាមរូបញ្ច អាហរតី’តិ។ ‘ននុ ច សោ វិបាកោវ ឥទំ បន កុសលវិញ្ញាណ’ន្តិ? ‘កិញ្ចាបិ កុសលវិញ្ញាណំ, តំសរិក្ខតាយ បន វិញ្ញាណាហារោ’ត្វេវ វុត្តំ។ ឧបត្ថម្ភកដ្ឋេន វា ឥមេ តយោ អាហារាតិ វុត្តា។ ឥមេ ហិ សម្បយុត្តធម្មានំ, កពឡីការាហារោ វិយ រូបកាយស្ស, ឧបត្ថម្ភកបច្ចយា ហោន្តិ។ តេនេវ វុត្តំ – ‘‘អរូបិនោ អាហារា សម្បយុត្តកានំ ធម្មានំ តំសមុដ្ឋានានញ្ច រូបានំ អាហារបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ (បដ្ឋា. ១.១.១៥)។
‘Kiṃ panete aññamaññaṃ vā taṃsamuṭṭhānarūpassa vā paccayā na hontī’ti? ‘No na honti. Ime pana tathā ca honti, aññathā cāti samānepi paccayatte atirekapaccayā honti, tasmā āhārāti vuttā. Kathaṃ? Etesu hi phassāhāro, yesaṃ dhammānaṃ avasesā cittacetasikā paccayā honti, tesañca paccayo hoti, tisso ca vedanā āharati. Manosañcetanāhāro tesañca paccayo hoti tayo ca bhave āharati. Viññāṇāhāro tesañca paccayo hoti paṭisandhināmarūpañca āharatī’ti. ‘Nanu ca so vipākova idaṃ pana kusalaviññāṇa’nti? ‘Kiñcāpi kusalaviññāṇaṃ, taṃsarikkhatāya pana viññāṇāhāro’tveva vuttaṃ. Upatthambhakaṭṭhena vā ime tayo āhārāti vuttā. Ime hi sampayuttadhammānaṃ, kabaḷīkārāhāro viya rūpakāyassa, upatthambhakapaccayā honti. Teneva vuttaṃ – ‘‘arūpino āhārā sampayuttakānaṃ dhammānaṃ taṃsamuṭṭhānānañca rūpānaṃ āhārapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.1.15).
អបរោ នយោ – អជ្ឈត្តិកសន្តតិយា វិសេសបច្ចយត្តា កពឡីការាហារោ ច ឥមេ ច តយោ ធម្មា អាហារាតិ វុត្តា។ វិសេសបច្ចយោ ហិ កពឡីការាហារភក្ខានំ សត្តានំ រូបកាយស្ស កពឡីការោ អាហារោ; នាមកាយេ វេទនាយ ផស្សោ, វិញ្ញាណស្ស មនោសញ្ចេតនា, នាមរូបស្ស វិញ្ញាណំ។ យថាហ –
Aparo nayo – ajjhattikasantatiyā visesapaccayattā kabaḷīkārāhāro ca ime ca tayo dhammā āhārāti vuttā. Visesapaccayo hi kabaḷīkārāhārabhakkhānaṃ sattānaṃ rūpakāyassa kabaḷīkāro āhāro; nāmakāye vedanāya phasso, viññāṇassa manosañcetanā, nāmarūpassa viññāṇaṃ. Yathāha –
‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, អយំ កាយោ អាហារដ្ឋិតិកោ, អាហារំ បដិច្ច តិដ្ឋតិ, អនាហារោ នោ តិដ្ឋតិ’’ (សំ. និ. ៥.១៨៣)។ តថា ផស្សបច្ចយា វេទនា, សង្ខារបច្ចយា វិញ្ញាណំ, វិញ្ញាណបច្ចយា នាមរូបន្តិ (សំ. និ. ២.១)។
‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, ayaṃ kāyo āhāraṭṭhitiko, āhāraṃ paṭicca tiṭṭhati, anāhāro no tiṭṭhati’’ (saṃ. ni. 5.183). Tathā phassapaccayā vedanā, saṅkhārapaccayā viññāṇaṃ, viññāṇapaccayā nāmarūpanti (saṃ. ni. 2.1).
អធិបតិយដ្ឋេន បន អដ្ឋេវ ធម្មា ឥន្ទ្រិយានិ ហោន្តិ, ន អវសេសា។ តេន វុត្តំ – អដ្ឋិន្ទ្រិយានិ ហោន្តីតិ។ ឧបនិជ្ឈាយនដ្ឋេន បញ្ចេវ ធម្មា ឈានង្គានិ ហោន្តិ។ តេន វុត្តំ – បញ្ចង្គិកំ ឈានំ ហោតីតិ។
Adhipatiyaṭṭhena pana aṭṭheva dhammā indriyāni honti, na avasesā. Tena vuttaṃ – aṭṭhindriyāni hontīti. Upanijjhāyanaṭṭhena pañceva dhammā jhānaṅgāni honti. Tena vuttaṃ – pañcaṅgikaṃ jhānaṃ hotīti.
និយ្យានដ្ឋេន ច ហេត្វដ្ឋេន ច បញ្ចេវ ធម្មា មគ្គង្គានិ ហោន្តិ។ តេន វុត្តំ – បញ្ចង្គិកោ មគ្គោ ហោតីតិ។ កិញ្ចាបិ ហិ អដ្ឋង្គិកោ អរិយមគ្គោ, លោកិយចិត្តេ បន ឯកក្ខណេ តិស្សោ វិរតិយោ ន លព្ភន្តិ, តស្មា បញ្ចង្គិកោតិ វុត្តោ។ ‘ននុ ច ‘‘យថាគតមគ្គោតិ ខោ, ភិក្ខុ, អរិយស្សេតំ អដ្ឋង្គិកស្ស មគ្គស្ស អធិវចន’’ន្តិ (សំ. និ. ៤.២៤៥) ឥមស្មិំ សុត្តេ ‘យថេវ លោកុត្តរមគ្គោ អដ្ឋង្គិកោ, បុព្ពភាគវិបស្សនាមគ្គោបិ តថេវ អដ្ឋង្គិកោ’តិ យថាគតវចនេន ឥមស្សត្ថស្ស ទីបិតត្តា, លោកិយមគ្គេនាបិ អដ្ឋង្គិកេន ភវិតព្ពន្តិ? ន ភវិតព្ពំ ។ អយញ្ហិ សុត្តន្តិកទេសនា នាម បរិយាយទេសនា។ តេនាហ – ‘‘បុព្ពេវ ខោ បនស្ស កាយកម្មំ វចីកម្មំ អាជីវោ សុបរិសុទ្ធោ ហោតី’’តិ (ម. និ. ៣.៤៣១)។ អយំ បន និប្បរិយាយទេសនា។ លោកិយចិត្តស្មិញ្ហិ តិស្សោ វិរតិយោ ឯកក្ខណេ ន លព្ភន្តិ, តស្មា ‘បញ្ចង្គិកោ’វ វុត្តោតិ។
Niyyānaṭṭhena ca hetvaṭṭhena ca pañceva dhammā maggaṅgāni honti. Tena vuttaṃ – pañcaṅgiko maggo hotīti. Kiñcāpi hi aṭṭhaṅgiko ariyamaggo, lokiyacitte pana ekakkhaṇe tisso viratiyo na labbhanti, tasmā pañcaṅgikoti vutto. ‘Nanu ca ‘‘yathāgatamaggoti kho, bhikkhu, ariyassetaṃ aṭṭhaṅgikassa maggassa adhivacana’’nti (saṃ. ni. 4.245) imasmiṃ sutte ‘yatheva lokuttaramaggo aṭṭhaṅgiko, pubbabhāgavipassanāmaggopi tatheva aṭṭhaṅgiko’ti yathāgatavacanena imassatthassa dīpitattā, lokiyamaggenāpi aṭṭhaṅgikena bhavitabbanti? Na bhavitabbaṃ . Ayañhi suttantikadesanā nāma pariyāyadesanā. Tenāha – ‘‘pubbeva kho panassa kāyakammaṃ vacīkammaṃ ājīvo suparisuddho hotī’’ti (ma. ni. 3.431). Ayaṃ pana nippariyāyadesanā. Lokiyacittasmiñhi tisso viratiyo ekakkhaṇe na labbhanti, tasmā ‘pañcaṅgiko’va vuttoti.
អកម្បិយដ្ឋេន បន សត្តេវ ធម្មា ពលានិ ហោន្តិ។ មូលដ្ឋេន តយោវ ធម្មា ហេតូ។ ផុសនដ្ឋេន ឯកោវ ធម្មោ ផស្សោ។ វេទយិតដ្ឋេន ឯកោវ ធម្មោ វេទនា។ សញ្ជាននដ្ឋេន ឯកោវ ធម្មោ សញ្ញា។ ចេតយនដ្ឋេន ឯកោវ ធម្មោ ចេតនា។ ចិត្តវិចិត្តដ្ឋេន ឯកោវ ធម្មោ ចិត្តំ។ រាសដ្ឋេន ចេវ វេទយិតដ្ឋេន ច ឯកោវ ធម្មោ វេទនាក្ខន្ធោ។ រាសដ្ឋេន ច សញ្ជាននដ្ឋេន ច ឯកោវ ធម្មោ សញ្ញាក្ខន្ធោ។ រាសដ្ឋេន ច អភិសង្ខរណដ្ឋេន ច ឯកោវ ធម្មោ សង្ខារក្ខន្ធោ។ រាសដ្ឋេន ច ចិត្តវិចិត្តដ្ឋេន ច ឯកោវ ធម្មោ វិញ្ញាណក្ខន្ធោ។ វិជាននដ្ឋេន ចេវ ហេដ្ឋា វុត្តអាយតនដ្ឋេន ច ឯកមេវ មនាយតនំ។ វិជាននដ្ឋេន ច អធិបតិយដ្ឋេន ច ឯកមេវ មនិន្ទ្រិយំ។ វិជាននដ្ឋេន ច សភាវសុញ្ញតនិស្សត្តដ្ឋេន ច ឯកោវ ធម្មោ មនោវិញ្ញាណធាតុ នាម ហោតិ, ន អវសេសា។ ឋបេត្វា បន ចិត្តំ, យថាវុត្តេន អត្ថេន អវសេសា សព្ពេបិ ធម្មា ឯកំ ធម្មាយតនមេវ, ឯកា ច ធម្មធាតុយេវ ហោតីតិ។
Akampiyaṭṭhena pana satteva dhammā balāni honti. Mūlaṭṭhena tayova dhammā hetū. Phusanaṭṭhena ekova dhammo phasso. Vedayitaṭṭhena ekova dhammo vedanā. Sañjānanaṭṭhena ekova dhammo saññā. Cetayanaṭṭhena ekova dhammo cetanā. Cittavicittaṭṭhena ekova dhammo cittaṃ. Rāsaṭṭhena ceva vedayitaṭṭhena ca ekova dhammo vedanākkhandho. Rāsaṭṭhena ca sañjānanaṭṭhena ca ekova dhammo saññākkhandho. Rāsaṭṭhena ca abhisaṅkharaṇaṭṭhena ca ekova dhammo saṅkhārakkhandho. Rāsaṭṭhena ca cittavicittaṭṭhena ca ekova dhammo viññāṇakkhandho. Vijānanaṭṭhena ceva heṭṭhā vuttaāyatanaṭṭhena ca ekameva manāyatanaṃ. Vijānanaṭṭhena ca adhipatiyaṭṭhena ca ekameva manindriyaṃ. Vijānanaṭṭhena ca sabhāvasuññatanissattaṭṭhena ca ekova dhammo manoviññāṇadhātu nāma hoti, na avasesā. Ṭhapetvā pana cittaṃ, yathāvuttena atthena avasesā sabbepi dhammā ekaṃ dhammāyatanameva, ekā ca dhammadhātuyeva hotīti.
យេ វា បន តស្មិំ សមយេតិ ឥមិនា បន អប្បនាវារេន ឥធាបិ ហេដ្ឋា វុត្តា យេវាបនកាវ សង្គហិតា។ យថា ច ឥធ ឯវំ សព្ពត្ថ ។ ឥតោ បរញ្ហិ ឯត្តកម្បិ ន វិចារយិស្សាម។ និទ្ទេសបដិនិទ្ទេសវារេសុ ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ អត្ថោ វេទិតព្ពោតិ។
Ye vā pana tasmiṃ samayeti iminā pana appanāvārena idhāpi heṭṭhā vuttā yevāpanakāva saṅgahitā. Yathā ca idha evaṃ sabbattha . Ito parañhi ettakampi na vicārayissāma. Niddesapaṭiniddesavāresu heṭṭhā vuttanayeneva attho veditabboti.
សង្គហវារោ និដ្ឋិតោ។
Saṅgahavāro niṭṭhito.
កោដ្ឋាសវារោតិបិ ឯតស្សេវ នាមំ។
Koṭṭhāsavārotipi etasseva nāmaṃ.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / ធម្មសង្គណីបាឡិ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / កាមាវចរកុសលំ • Kāmāvacarakusalaṃ
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-មូលដីកា • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / កោដ្ឋាសវារវណ្ណនា • Koṭṭhāsavāravaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-អនុដីកា • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / កោដ្ឋាសវារកថាវណ្ណនា • Koṭṭhāsavārakathāvaṇṇanā
