| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණි-අට්‌ඨකථා • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
කොට්‌ඨාසවාරො
Koṭṭhāsavāro
58-120. ඉදානි තස්‌මිං ඛො පන සමයෙ චත්‌තාරො ඛන්‌ධා හොන්‌තීති සඞ්‌ගහවාරො ආරද්‌ධො. සො උද්‌දෙසනිද්‌දෙසපටිනිද්‌දෙසානං වසෙන තිවිධො හොති. තත්‌ථ ‘තස්‌මිං ඛො පන සමයෙ චත්‌තාරො ඛන්‌ධා’ති එවමාදිකො උද්‌දෙසො. කතමෙ තස්‌මිං සමයෙ චත්‌තාරො ඛන්‌ධා’තිආදිකො නිද්‌දෙසො. කතමො තස්‌මිං සමයෙ වෙදනාක්‌ඛන්‌ධොතිආදිකො පටිනිද්‌දෙසොති වෙදිතබ්‌බො.
58-120. Idāni tasmiṃ kho pana samaye cattāro khandhā hontīti saṅgahavāro āraddho. So uddesaniddesapaṭiniddesānaṃ vasena tividho hoti. Tattha ‘tasmiṃ kho pana samaye cattāro khandhā’ti evamādiko uddeso. Katame tasmiṃ samaye cattāro khandhā’tiādiko niddeso. Katamo tasmiṃ samaye vedanākkhandhotiādiko paṭiniddesoti veditabbo.
තත්‌ථ උද්‌දෙසවාරෙ චත්‌තාරො ඛන්‌ධාතිආදයො තෙවීසති කොට්‌ඨාසා හොන්‌ති. තෙසං එවමත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො – යස්‌මිං සමයෙ කාමාවචරං පඨමං මහාකුසලචිත්‌තං උප්‌පජ්‌ජති, යෙ තස්‌මිං සමයෙ චිත්‌තඞ්‌ගවසෙන උප්‌පන්‌නා, ඨපෙත්‌වා යෙවාපනකෙ, පාළිආරුළ්‌හා අතිරෙකපණ්‌ණාසධම්‌මා, තෙ සබ්‌බෙපි සඞ්‌ගය්‌හමානා රාසට්‌ඨෙන චත්‌තාරොව ඛන්‌ධා හොන්‌ති . හෙට්‌ඨා වුත්‌තෙන ආයතනට්‌ඨෙන ද්‌වෙ ආයතනානි හොන්‌ති. සභාවට්‌ඨෙන සුඤ්‌ඤතට්‌ඨෙන නිස්‌සත්‌තට්‌ඨෙන ද්‌වෙව ධාතුයො හොන්‌ති. පච්‌චයසඞ්‌ඛාතෙන ආහාරට්‌ඨෙන තයොවෙත්‌ථ ධම්‌මා ආහාරා හොන්‌ති. අවසෙසා නො ආහාරා.
Tattha uddesavāre cattāro khandhātiādayo tevīsati koṭṭhāsā honti. Tesaṃ evamattho veditabbo – yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ paṭhamaṃ mahākusalacittaṃ uppajjati, ye tasmiṃ samaye cittaṅgavasena uppannā, ṭhapetvā yevāpanake, pāḷiāruḷhā atirekapaṇṇāsadhammā, te sabbepi saṅgayhamānā rāsaṭṭhena cattārova khandhā honti . Heṭṭhā vuttena āyatanaṭṭhena dve āyatanāni honti. Sabhāvaṭṭhena suññataṭṭhena nissattaṭṭhena dveva dhātuyo honti. Paccayasaṅkhātena āhāraṭṭhena tayovettha dhammā āhārā honti. Avasesā no āhārā.
‘කිං පනෙතෙ අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤං වා තංසමුට්‌ඨානරූපස්‌ස වා පච්‌චයා න හොන්‌තී’ති? ‘නො න හොන්‌ති. ඉමෙ පන තථා ච හොන්‌ති, අඤ්‌ඤථා චාති සමානෙපි පච්‌චයත්‌තෙ අතිරෙකපච්‌චයා හොන්‌ති, තස්‌මා ආහාරාති වුත්‌තා. කථං? එතෙසු හි ඵස්‌සාහාරො, යෙසං ධම්‌මානං අවසෙසා චිත්‌තචෙතසිකා පච්‌චයා හොන්‌ති, තෙසඤ්‌ච පච්‌චයො හොති, තිස්‌සො ච වෙදනා ආහරති. මනොසඤ්‌චෙතනාහාරො තෙසඤ්‌ච පච්‌චයො හොති තයො ච භවෙ ආහරති. විඤ්‌ඤාණාහාරො තෙසඤ්‌ච පච්‌චයො හොති පටිසන්‌ධිනාමරූපඤ්‌ච ආහරතී’ති. ‘නනු ච සො විපාකොව ඉදං පන කුසලවිඤ්‌ඤාණ’න්‌ති? ‘කිඤ්‌චාපි කුසලවිඤ්‌ඤාණං, තංසරික්‌ඛතාය පන විඤ්‌ඤාණාහාරො’ත්‌වෙව වුත්‌තං. උපත්‌ථම්‌භකට්‌ඨෙන වා ඉමෙ තයො ආහාරාති වුත්‌තා. ඉමෙ හි සම්‌පයුත්‌තධම්‌මානං, කබළීකාරාහාරො විය රූපකායස්‌ස, උපත්‌ථම්‌භකපච්‌චයා හොන්‌ති. තෙනෙව වුත්‌තං – ‘‘අරූපිනො ආහාරා සම්‌පයුත්‌තකානං ධම්‌මානං තංසමුට්‌ඨානානඤ්‌ච රූපානං ආහාරපච්‌චයෙන පච්‌චයො’’ති (පට්‌ඨා. 1.1.15).
‘Kiṃ panete aññamaññaṃ vā taṃsamuṭṭhānarūpassa vā paccayā na hontī’ti? ‘No na honti. Ime pana tathā ca honti, aññathā cāti samānepi paccayatte atirekapaccayā honti, tasmā āhārāti vuttā. Kathaṃ? Etesu hi phassāhāro, yesaṃ dhammānaṃ avasesā cittacetasikā paccayā honti, tesañca paccayo hoti, tisso ca vedanā āharati. Manosañcetanāhāro tesañca paccayo hoti tayo ca bhave āharati. Viññāṇāhāro tesañca paccayo hoti paṭisandhināmarūpañca āharatī’ti. ‘Nanu ca so vipākova idaṃ pana kusalaviññāṇa’nti? ‘Kiñcāpi kusalaviññāṇaṃ, taṃsarikkhatāya pana viññāṇāhāro’tveva vuttaṃ. Upatthambhakaṭṭhena vā ime tayo āhārāti vuttā. Ime hi sampayuttadhammānaṃ, kabaḷīkārāhāro viya rūpakāyassa, upatthambhakapaccayā honti. Teneva vuttaṃ – ‘‘arūpino āhārā sampayuttakānaṃ dhammānaṃ taṃsamuṭṭhānānañca rūpānaṃ āhārapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.1.15).
අපරො නයො – අජ්‌ඣත්‌තිකසන්‌තතියා විසෙසපච්‌චයත්‌තා කබළීකාරාහාරො ච ඉමෙ ච තයො ධම්‌මා ආහාරාති වුත්‌තා. විසෙසපච්‌චයො හි කබළීකාරාහාරභක්‌ඛානං සත්‌තානං රූපකායස්‌ස කබළීකාරො ආහාරො; නාමකායෙ වෙදනාය ඵස්‌සො, විඤ්‌ඤාණස්‌ස මනොසඤ්‌චෙතනා, නාමරූපස්‌ස විඤ්‌ඤාණං. යථාහ –
Aparo nayo – ajjhattikasantatiyā visesapaccayattā kabaḷīkārāhāro ca ime ca tayo dhammā āhārāti vuttā. Visesapaccayo hi kabaḷīkārāhārabhakkhānaṃ sattānaṃ rūpakāyassa kabaḷīkāro āhāro; nāmakāye vedanāya phasso, viññāṇassa manosañcetanā, nāmarūpassa viññāṇaṃ. Yathāha –
‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්‌ඛවෙ, අයං කායො ආහාරට්‌ඨිතිකො, ආහාරං පටිච්‌ච තිට්‌ඨති, අනාහාරො නො තිට්‌ඨති’’ (සං. නි. 5.183). තථා ඵස්‌සපච්‌චයා වෙදනා, සඞ්‌ඛාරපච්‌චයා විඤ්‌ඤාණං, විඤ්‌ඤාණපච්‌චයා නාමරූපන්‌ති (සං. නි. 2.1).
‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, ayaṃ kāyo āhāraṭṭhitiko, āhāraṃ paṭicca tiṭṭhati, anāhāro no tiṭṭhati’’ (saṃ. ni. 5.183). Tathā phassapaccayā vedanā, saṅkhārapaccayā viññāṇaṃ, viññāṇapaccayā nāmarūpanti (saṃ. ni. 2.1).
අධිපතියට්‌ඨෙන පන අට්‌ඨෙව ධම්‌මා ඉන්‌ද්‍රියානි හොන්‌ති, න අවසෙසා. තෙන වුත්‌තං – අට්‌ඨින්‌ද්‍රියානි හොන්‌තීති. උපනිජ්‌ඣායනට්‌ඨෙන පඤ්‌චෙව ධම්‌මා ඣානඞ්‌ගානි හොන්‌ති. තෙන වුත්‌තං – පඤ්‌චඞ්‌ගිකං ඣානං හොතීති.
Adhipatiyaṭṭhena pana aṭṭheva dhammā indriyāni honti, na avasesā. Tena vuttaṃ – aṭṭhindriyāni hontīti. Upanijjhāyanaṭṭhena pañceva dhammā jhānaṅgāni honti. Tena vuttaṃ – pañcaṅgikaṃ jhānaṃ hotīti.
නිය්‍යානට්‌ඨෙන ච හෙත්‌වට්‌ඨෙන ච පඤ්‌චෙව ධම්‌මා මග්‌ගඞ්‌ගානි හොන්‌ති. තෙන වුත්‌තං – පඤ්‌චඞ්‌ගිකො මග්‌ගො හොතීති. කිඤ්‌චාපි හි අට්‌ඨඞ්‌ගිකො අරියමග්‌ගො, ලොකියචිත්‌තෙ පන එකක්‌ඛණෙ තිස්‌සො විරතියො න ලබ්‌භන්‌ති, තස්‌මා පඤ්‌චඞ්‌ගිකොති වුත්‌තො. ‘නනු ච ‘‘යථාගතමග්‌ගොති ඛො, භික්‌ඛු, අරියස්‌සෙතං අට්‌ඨඞ්‌ගිකස්‌ස මග්‌ගස්‌ස අධිවචන’’න්‌ති (සං. නි. 4.245) ඉමස්‌මිං සුත්‌තෙ ‘යථෙව ලොකුත්‌තරමග්‌ගො අට්‌ඨඞ්‌ගිකො, පුබ්‌බභාගවිපස්‌සනාමග්‌ගොපි තථෙව අට්‌ඨඞ්‌ගිකො’ති යථාගතවචනෙන ඉමස්‌සත්‌ථස්‌ස දීපිතත්‌තා, ලොකියමග්‌ගෙනාපි අට්‌ඨඞ්‌ගිකෙන භවිතබ්‌බන්‌ති? න භවිතබ්‌බං . අයඤ්‌හි සුත්‌තන්‌තිකදෙසනා නාම පරියායදෙසනා. තෙනාහ – ‘‘පුබ්‌බෙව ඛො පනස්‌ස කායකම්‌මං වචීකම්‌මං ආජීවො සුපරිසුද්‌ධො හොතී’’ති (ම. නි. 3.431). අයං පන නිප්‌පරියායදෙසනා. ලොකියචිත්‌තස්‌මිඤ්‌හි තිස්‌සො විරතියො එකක්‌ඛණෙ න ලබ්‌භන්‌ති, තස්‌මා ‘පඤ්‌චඞ්‌ගිකො’ව වුත්‌තොති.
Niyyānaṭṭhena ca hetvaṭṭhena ca pañceva dhammā maggaṅgāni honti. Tena vuttaṃ – pañcaṅgiko maggo hotīti. Kiñcāpi hi aṭṭhaṅgiko ariyamaggo, lokiyacitte pana ekakkhaṇe tisso viratiyo na labbhanti, tasmā pañcaṅgikoti vutto. ‘Nanu ca ‘‘yathāgatamaggoti kho, bhikkhu, ariyassetaṃ aṭṭhaṅgikassa maggassa adhivacana’’nti (saṃ. ni. 4.245) imasmiṃ sutte ‘yatheva lokuttaramaggo aṭṭhaṅgiko, pubbabhāgavipassanāmaggopi tatheva aṭṭhaṅgiko’ti yathāgatavacanena imassatthassa dīpitattā, lokiyamaggenāpi aṭṭhaṅgikena bhavitabbanti? Na bhavitabbaṃ . Ayañhi suttantikadesanā nāma pariyāyadesanā. Tenāha – ‘‘pubbeva kho panassa kāyakammaṃ vacīkammaṃ ājīvo suparisuddho hotī’’ti (ma. ni. 3.431). Ayaṃ pana nippariyāyadesanā. Lokiyacittasmiñhi tisso viratiyo ekakkhaṇe na labbhanti, tasmā ‘pañcaṅgiko’va vuttoti.
අකම්‌පියට්‌ඨෙන පන සත්‌තෙව ධම්‌මා බලානි හොන්‌ති. මූලට්‌ඨෙන තයොව ධම්‌මා හෙතූ. ඵුසනට්‌ඨෙන එකොව ධම්‌මො ඵස්‌සො. වෙදයිතට්‌ඨෙන එකොව ධම්‌මො වෙදනා. සඤ්‌ජානනට්‌ඨෙන එකොව ධම්‌මො සඤ්‌ඤා. චෙතයනට්‌ඨෙන එකොව ධම්‌මො චෙතනා. චිත්‌තවිචිත්‌තට්‌ඨෙන එකොව ධම්‌මො චිත්‌තං. රාසට්‌ඨෙන චෙව වෙදයිතට්‌ඨෙන ච එකොව ධම්‌මො වෙදනාක්‌ඛන්‌ධො. රාසට්‌ඨෙන ච සඤ්‌ජානනට්‌ඨෙන ච එකොව ධම්‌මො සඤ්‌ඤාක්‌ඛන්‌ධො. රාසට්‌ඨෙන ච අභිසඞ්‌ඛරණට්‌ඨෙන ච එකොව ධම්‌මො සඞ්‌ඛාරක්‌ඛන්‌ධො. රාසට්‌ඨෙන ච චිත්‌තවිචිත්‌තට්‌ඨෙන ච එකොව ධම්‌මො විඤ්‌ඤාණක්‌ඛන්‌ධො. විජානනට්‌ඨෙන චෙව හෙට්‌ඨා වුත්‌තආයතනට්‌ඨෙන ච එකමෙව මනායතනං. විජානනට්‌ඨෙන ච අධිපතියට්‌ඨෙන ච එකමෙව මනින්‌ද්‍රියං. විජානනට්‌ඨෙන ච සභාවසුඤ්‌ඤතනිස්‌සත්‌තට්‌ඨෙන ච එකොව ධම්‌මො මනොවිඤ්‌ඤාණධාතු නාම හොති, න අවසෙසා. ඨපෙත්‌වා පන චිත්‌තං, යථාවුත්‌තෙන අත්‌ථෙන අවසෙසා සබ්‌බෙපි ධම්‌මා එකං ධම්‌මායතනමෙව, එකා ච ධම්‌මධාතුයෙව හොතීති.
Akampiyaṭṭhena pana satteva dhammā balāni honti. Mūlaṭṭhena tayova dhammā hetū. Phusanaṭṭhena ekova dhammo phasso. Vedayitaṭṭhena ekova dhammo vedanā. Sañjānanaṭṭhena ekova dhammo saññā. Cetayanaṭṭhena ekova dhammo cetanā. Cittavicittaṭṭhena ekova dhammo cittaṃ. Rāsaṭṭhena ceva vedayitaṭṭhena ca ekova dhammo vedanākkhandho. Rāsaṭṭhena ca sañjānanaṭṭhena ca ekova dhammo saññākkhandho. Rāsaṭṭhena ca abhisaṅkharaṇaṭṭhena ca ekova dhammo saṅkhārakkhandho. Rāsaṭṭhena ca cittavicittaṭṭhena ca ekova dhammo viññāṇakkhandho. Vijānanaṭṭhena ceva heṭṭhā vuttaāyatanaṭṭhena ca ekameva manāyatanaṃ. Vijānanaṭṭhena ca adhipatiyaṭṭhena ca ekameva manindriyaṃ. Vijānanaṭṭhena ca sabhāvasuññatanissattaṭṭhena ca ekova dhammo manoviññāṇadhātu nāma hoti, na avasesā. Ṭhapetvā pana cittaṃ, yathāvuttena atthena avasesā sabbepi dhammā ekaṃ dhammāyatanameva, ekā ca dhammadhātuyeva hotīti.
යෙ වා පන තස්‌මිං සමයෙති ඉමිනා පන අප්‌පනාවාරෙන ඉධාපි හෙට්‌ඨා වුත්‌තා යෙවාපනකාව සඞ්‌ගහිතා. යථා ච ඉධ එවං සබ්‌බත්‌ථ . ඉතො පරඤ්‌හි එත්‌තකම්‌පි න විචාරයිස්‌සාම. නිද්‌දෙසපටිනිද්‌දෙසවාරෙසු හෙට්‌ඨා වුත්‌තනයෙනෙව අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බොති.
Ye vā pana tasmiṃ samayeti iminā pana appanāvārena idhāpi heṭṭhā vuttā yevāpanakāva saṅgahitā. Yathā ca idha evaṃ sabbattha . Ito parañhi ettakampi na vicārayissāma. Niddesapaṭiniddesavāresu heṭṭhā vuttanayeneva attho veditabboti.
සඞ්‌ගහවාරො නිට්‌ඨිතො.
Saṅgahavāro niṭṭhito.
කොට්‌ඨාසවාරොතිපි එතස්‌සෙව නාමං.
Koṭṭhāsavārotipi etasseva nāmaṃ.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණීපාළි • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / කාමාවචරකුසලං • Kāmāvacarakusalaṃ
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-මූලටීකා • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / කොට්‌ඨාසවාරවණ්‌ණනා • Koṭṭhāsavāravaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-අනුටීකා • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / කොට්‌ඨාසවාරකථාවණ්‌ණනා • Koṭṭhāsavārakathāvaṇṇanā
