| Upanishads |
Krishna Upanishad
Sanskrit Devanagari with Roman transliteration (IAST)
॥ श्रीकृष्णोपनिषत् ॥
॥ śrīkṛṣṇopaniṣat ॥
॥ श्री गुरुभ्यो नमः हरिः ॐ ॥
॥ śrī gurubhyo namaḥ hariḥ oṃ ॥
यो रामः कृष्णतामेत्य सार्वात्म्यं प्राप्य लीलया ।
अतोषयद्देवमौनिपटलं तं नतोऽस्म्यहम् ॥ १॥
yo rāmaḥ kṛṣṇatāmetya sārvātmyaṃ prāpya līlayā ।
atoṣayaddevamaunipaṭalaṃ taṃ nato'smyaham ॥ 1॥
ॐ भद्रं कर्णेभिः शृणुयाम देवा भद्रं पश्येमाक्षभिर्यजत्राः ।
स्थिरैरङ्गैस्तुष्टुवांसस्तनूभिर्व्यशेम देवहितं यदायुः ।
स्वस्ति न इन्द्रो वृद्धश्रवाः स्वस्ति नः पूषा विश्ववेदाः ।
स्वस्ति नस्तार्क्ष्योऽरिष्टनेमिः स्वस्ति नो बृहस्पतिर्दधातु ।
oṃ bhadraṃ karṇebhiḥ śṛṇuyāma devā bhadraṃ paśyemākṣabhiryajatrāḥ ।
sthirairaṅgaistuṣṭuvāṃsastanūbhirvyaśema devahitaṃ yadāyuḥ ।
svasti na indro vṛddhaśravāḥ svasti naḥ pūṣā viśvavedāḥ ।
svasti nastārkṣyo'riṣṭanemiḥ svasti no bṛhaspatirdadhātu ।
ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ।
oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ।
॥ अथ प्रथम खंडः ॥
॥ atha prathama khaṃḍaḥ ॥
हरिः ॐ । श्रीमहाविष्णुं सच्चिदानन्दलक्षणं रामचन्द्रं
दृष्ट्वा सर्वाङ्गसुन्दरं मुनयो वनवासिनो विस्मिता बभूवुः ।
तं होचुर्नोऽवद्यमवतारान्वै गण्यन्ते आलिङ्गामो भवन्तमिति ।
भवान्तरे कृष्णावतारे यूयं गोपिका भूत्व मामालिङ्गथ
अन्ये येऽवतारास्ते हि गोपा न स्त्रीश्च नो कुरु । अन्योन्यविग्रहं
धार्यं तवाङ्गस्पर्शनादिह । शाश्वतस्पर्शयितास्माकं
गृण्हीमोऽवतारान्वयम् ॥ १॥
hariḥ oṃ । śrīmahāviṣṇuṃ saccidānandalakṣaṇaṃ rāmacandraṃ
dṛṣṭvā sarvāṅgasundaraṃ munayo vanavāsino vismitā babhūvuḥ ।
taṃ hocurno'vadyamavatārānvai gaṇyante āliṅgāmo bhavantamiti ।
bhavāntare kṛṣṇāvatāre yūyaṃ gopikā bhūtva māmāliṅgatha
anye ye'vatārāste hi gopā na strīśca no kuru । anyonyavigrahaṃ
dhāryaṃ tavāṅgasparśanādiha । śāśvatasparśayitāsmākaṃ
gṛṇhīmo'vatārānvayam ॥ 1॥
रुद्रादीनां वचः शृत्वा प्रोवाच भगवान्स्वयम् ।
अङ्गयङ्गं करिष्यामि भवद्वाक्यं करोम्यहम् ॥ २॥
rudrādīnāṃ vacaḥ śṛtvā provāca bhagavānsvayam ।
aṅgayaṅgaṃ kariṣyāmi bhavadvākyaṃ karomyaham ॥ 2॥
मोदितास्ते सुरा सर्वे कृतकृत्याधुना वयम् ।
यो नन्दः परमानन्दो यशोदो मुक्तिगेहिनी ॥ ३॥
moditāste surā sarve kṛtakṛtyādhunā vayam ।
yo nandaḥ paramānando yaśodo muktigehinī ॥ 3॥
माया सा त्रिविधा प्रोक्ता सत्त्वराजसतामसी ।
प्रोक्ता च सात्त्विकी रुद्रे भक्ते ब्रह्मणि राजसी ॥ ४॥
māyā sā trividhā proktā sattvarājasatāmasī ।
proktā ca sāttvikī rudre bhakte brahmaṇi rājasī ॥ 4॥
तामसी दैत्यपक्षेषु माया त्रेधा ह्युदाहृता ।
अजेया वैष्णवी माया जप्येन च सुता पुरा ॥ ५॥
tāmasī daityapakṣeṣu māyā tredhā hyudāhṛtā ।
ajeyā vaiṣṇavī māyā japyena ca sutā purā ॥ 5॥
देवकी ब्रह्मपुत्र सा या वेदैरुपगीयते ।
निगमो वसुदेवो यो वेदार्थः कृष्णरामयोः ॥ ६॥
devakī brahmaputra sā yā vedairupagīyate ।
nigamo vasudevo yo vedārthaḥ kṛṣṇarāmayoḥ ॥ 6॥
स्तुवते सततं यस्तु सोऽवतीर्णो महीतले ।
वने वृन्दावने क्रीडङ्गोपगोपीसुरैः सह ॥ ७॥
stuvate satataṃ yastu so'vatīrṇo mahītale ।
vane vṛndāvane krīḍaṅgopagopīsuraiḥ saha ॥ 7॥
गोप्यो गाव ऋचस्तस्य यष्टिका कमलासनः ।
वंशस्तु भगवान् रुद्रः शृङ्गमिन्द्रः सगोसुरः ॥ ८॥
gopyo gāva ṛcastasya yaṣṭikā kamalāsanaḥ ।
vaṃśastu bhagavān rudraḥ śṛṅgamindraḥ sagosuraḥ ॥ 8॥
गोकुलं वनवैकुण्ठं तापसास्तत्र ते द्रुमाः ।
लोभक्रोधादयो दैत्याः कलिकालस्तिरस्कृतः ॥ ९॥
gokulaṃ vanavaikuṇṭhaṃ tāpasāstatra te drumāḥ ।
lobhakrodhādayo daityāḥ kalikālastiraskṛtaḥ ॥ 9॥
गोपरूपो हरिः साक्षान्मायाविग्रहधारणः ।
दुर्बोधं कुहकं तस्य मायया मोहितं जगत् ॥ १०॥
goparūpo hariḥ sākṣānmāyāvigrahadhāraṇaḥ ।
durbodhaṃ kuhakaṃ tasya māyayā mohitaṃ jagat ॥ 10॥
दुर्जया सा सुरैः सर्वैर्धृष्टिरूपो भवेद्विजः ।
रुद्रो येन कृतो वंशस्तस्य माया जगत्कथम् ॥ ११॥
durjayā sā suraiḥ sarvairdhṛṣṭirūpo bhavedvijaḥ ।
rudro yena kṛto vaṃśastasya māyā jagatkatham ॥ 11॥
बलं ज्ञानं सुराणां वै तेषां ज्ञानं हृतं क्षणात् ।
शेशनागो भवेद्रामः कृष्णो ब्रह्मैव शाश्वतम् ॥ १२॥
balaṃ jñānaṃ surāṇāṃ vai teṣāṃ jñānaṃ hṛtaṃ kṣaṇāt ।
śeśanāgo bhavedrāmaḥ kṛṣṇo brahmaiva śāśvatam ॥ 12॥
अष्टावष्टसहस्रे द्वे शताधिक्यः स्त्रियस्तथा ।
ऋचोपनिषदस्ता वै ब्रह्मरूपा ऋचः स्त्रियाः ॥ १३॥
aṣṭāvaṣṭasahasre dve śatādhikyaḥ striyastathā ।
ṛcopaniṣadastā vai brahmarūpā ṛcaḥ striyāḥ ॥ 13॥
द्वेषाश्चाणूरमल्लोऽयं मत्सरो मुष्टिको जयः ।
दर्पः कुवलयापीडो गर्वो रक्षः खगो बकः ॥ १४॥
dveṣāścāṇūramallo'yaṃ matsaro muṣṭiko jayaḥ ।
darpaḥ kuvalayāpīḍo garvo rakṣaḥ khago bakaḥ ॥ 14॥
दया सा रोहिणी माता सत्यभामा धरेति वै ।
अघासुरो माहाव्याधिः कलिः कंसः स भूपतिः ॥ १५॥
dayā sā rohiṇī mātā satyabhāmā dhareti vai ।
aghāsuro māhāvyādhiḥ kaliḥ kaṃsaḥ sa bhūpatiḥ ॥ 15॥
शमो मित्रः सुदामा च सत्याक्रोद्धवो दमः ।
यः शङ्खः स स्वयं विष्णुर्लक्ष्मीरुपो व्यवस्थितः ॥ १६॥
śamo mitraḥ sudāmā ca satyākroddhavo damaḥ ।
yaḥ śaṅkhaḥ sa svayaṃ viṣṇurlakṣmīrupo vyavasthitaḥ ॥ 16॥
दुग्धसिन्धौ समुत्पन्नो मेघघोषस्तु संस्मृतः ।
दुग्दोदधिः कृतस्तेन भग्नभाण्डो दधिगृहे ॥ १७॥
dugdhasindhau samutpanno meghaghoṣastu saṃsmṛtaḥ ।
dugdodadhiḥ kṛtastena bhagnabhāṇḍo dadhigṛhe ॥ 17॥
क्रीडते बालको भूत्वा पूर्ववत्सुमहोदधौ ।
संहारार्थं च शत्रूणां रक्षणाय च संस्थितः ॥ १८॥
krīḍate bālako bhūtvā pūrvavatsumahodadhau ।
saṃhārārthaṃ ca śatrūṇāṃ rakṣaṇāya ca saṃsthitaḥ ॥ 18॥
कृपार्थे सर्वभूतानां गोप्तारं धर्ममात्मजम् ।
यत्स्रष्टुमीश्वरेणासीतच्चक्रं ब्रह्मरूपदृक् ॥ १९॥
kṛpārthe sarvabhūtānāṃ goptāraṃ dharmamātmajam ।
yatsraṣṭumīśvareṇāsītaccakraṃ brahmarūpadṛk ॥ 19॥
जयन्तीसंभवो वायुश्चमरो धर्मसंज्ञितः ।
यस्यासौ ज्वलनाभासः खड्गरूपो महेश्वरः ॥ २०॥
jayantīsaṃbhavo vāyuścamaro dharmasaṃjñitaḥ ।
yasyāsau jvalanābhāsaḥ khaḍgarūpo maheśvaraḥ ॥ 20॥
कश्यपोलूखलः ख्यातो रज्जुर्माताऽदितिस्तथा ।
चक्रं शङ्खं च संसिद्धिं बिन्दुं च सर्वमूर्धनि ॥ २१॥
kaśyapolūkhalaḥ khyāto rajjurmātā'ditistathā ।
cakraṃ śaṅkhaṃ ca saṃsiddhiṃ binduṃ ca sarvamūrdhani ॥ 21॥
यावन्ति देवरूपाणि वदन्ति विभुधा जनाः ।
नमन्ति देवरूपेभ्य एवमादि न संशयः ॥ २२॥
yāvanti devarūpāṇi vadanti vibhudhā janāḥ ।
namanti devarūpebhya evamādi na saṃśayaḥ ॥ 22॥
गदा च काळिका साक्षात्सर्वशत्रुनिबर्हिणी ।
धनुः शार्ङ्गं स्वमायाच शरत्कालः सुभोजनः ॥ २३॥
gadā ca kāḻikā sākṣātsarvaśatrunibarhiṇī ।
dhanuḥ śārṅgaṃ svamāyāca śaratkālaḥ subhojanaḥ ॥ 23॥
अब्जकाण्डं जगत्बीजं धृतं पाणौ स्वलीलया ।
गरुडो वटभाण्डीरः सुदामा नारदो मुनिः ॥ २४॥
abjakāṇḍaṃ jagatbījaṃ dhṛtaṃ pāṇau svalīlayā ।
garuḍo vaṭabhāṇḍīraḥ sudāmā nārado muniḥ ॥ 24॥
वृन्दा भक्तिः क्रिया बुद्धीः सर्वजन्तुप्रकाशिनी ।
तस्मान्न भिन्नं नाभिन्नमाभिर्भिन्नो न वै विभुः ।
भूमावुत्तारितं सर्वं वैकुण्ठं स्वर्गवासिनाम् ॥ २५॥
vṛndā bhaktiḥ kriyā buddhīḥ sarvajantuprakāśinī ।
tasmānna bhinnaṃ nābhinnamābhirbhinno na vai vibhuḥ ।
bhūmāvuttāritaṃ sarvaṃ vaikuṇṭhaṃ svargavāsinām ॥ 25॥
॥ इति प्रथम खण्डः ॥
॥ iti prathama khaṇḍaḥ ॥
॥ अथ द्वितीयः खण्डः ॥
॥ atha dvitīyaḥ khaṇḍaḥ ॥
शेषो ह वै वासुदेवात् संकर्षणो नाम जीव आसीत् ।
śeṣo ha vai vāsudevāt saṃkarṣaṇo nāma jīva āsīt ।
सोऽकामयत प्रजाः सृजेयेति ।
so'kāmayata prajāḥ sṛjeyeti ।
ततः प्रद्युम्नसंज्ञक आसीत् ।
tataḥ pradyumnasaṃjñaka āsīt ।
तस्मात् अहंकारनामानिरुद्धो हिरण्यगर्भोऽजायत ।
tasmāt ahaṃkāranāmāniruddho hiraṇyagarbho'jāyata ।
तस्मात् दश प्रजापतयो मरीच्याद्याः
स्थाणुदक्षकर्दमप्रियव्रतोत्तनपादवायवो व्यजायन्त ।
tasmāt daśa prajāpatayo marīcyādyāḥ
sthāṇudakṣakardamapriyavratottanapādavāyavo vyajāyanta ।
तेभ्योः सर्वाणि भूतानि च ।
tebhyoḥ sarvāṇi bhūtāni ca ।
तस्माच्छेषादेव सर्वाणि च भूतानि समुत्पद्यन्ते ।
tasmāccheṣādeva sarvāṇi ca bhūtāni samutpadyante ।
तस्मिन्नेव प्रलीयन्ते ।
tasminneva pralīyante ।
स एव बहुधा जायमानः सर्वान् परिपाति ।
sa eva bahudhā jāyamānaḥ sarvān paripāti ।
स एव काद्रवेयो व्याकरणज्योतिषादिशास्त्रणि निर्मिमाणो
बहुभिर्मुमुक्षुभिरुपास्यमानोऽखिलां भुवमेकस्मिन्
शीर्ष्ण सिद्धार्थवदवध्रियमाणः सर्वैर्मुनिभिः
सम्प्रार्थ्यमानः सहस्रशिखराणि मेरोः
शिरोभिरावार्यमाणो महावाय्वहंकारं निराचकार ।
sa eva kādraveyo vyākaraṇajyotiṣādiśāstraṇi nirmimāṇo
bahubhirmumukṣubhirupāsyamāno'khilāṃ bhuvamekasmin
śīrṣṇa siddhārthavadavadhriyamāṇaḥ sarvairmunibhiḥ
samprārthyamānaḥ sahasraśikharāṇi meroḥ
śirobhirāvāryamāṇo mahāvāyvahaṃkāraṃ nirācakāra ।
स एव भगवान् भगवन्तं बहुधा विप्रीयमाणः अखिलेन स्वेन
रुपेण युगे युगे तेनैव जयमानः स एव सौमित्रिरैक्ष्वाकः
सर्वाणि धानुषशास्त्राणि सर्वाण्यस्त्रशास्त्राणि बहुधा
विप्रीयमानो रक्षांसि सर्वाणि विनिघ्नंश्चातुर्वर्ण्यधर्मान्
प्रवर्तयामास ।
sa eva bhagavān bhagavantaṃ bahudhā viprīyamāṇaḥ akhilena svena
rupeṇa yuge yuge tenaiva jayamānaḥ sa eva saumitriraikṣvākaḥ
sarvāṇi dhānuṣaśāstrāṇi sarvāṇyastraśāstrāṇi bahudhā
viprīyamāno rakṣāṃsi sarvāṇi vinighnaṃścāturvarṇyadharmān
pravartayāmāsa ।
स एव भगवान् युगसंधिकाले शारदाभ्रसंनिकाशो
रौहिनेयो वासुदेवः सर्वाणि गदाद्यायुधशास्त्राणि
व्याचक्षाणो नैकान् राजन्यमण्डलान्निराचिकीर्षुः
भुभारमखिलं निचखान ।
sa eva bhagavān yugasaṃdhikāle śāradābhrasaṃnikāśo
rauhineyo vāsudevaḥ sarvāṇi gadādyāyudhaśāstrāṇi
vyācakṣāṇo naikān rājanyamaṇḍalānnirācikīrṣuḥ
bhubhāramakhilaṃ nicakhāna ।
स एव भगवान् युगे तुरियेऽपि ब्रह्मकुले जायमानः सर्व
उपनिषदः उद्दिधीर्षुः सर्वाणि धर्मशास्त्राणि
विस्तारयिष्णुः सर्वानपि जनान् संतारयिष्णुः
सर्वानपि वैष्णवान् धर्मान् विजृम्भयन्
सर्वानपि पाषण्डान् निचखान ।
sa eva bhagavān yuge turiye'pi brahmakule jāyamānaḥ sarva
upaniṣadaḥ uddidhīrṣuḥ sarvāṇi dharmaśāstrāṇi
vistārayiṣṇuḥ sarvānapi janān saṃtārayiṣṇuḥ
sarvānapi vaiṣṇavān dharmān vijṛmbhayan
sarvānapi pāṣaṇḍān nicakhāna ।
स एष जगदन्तर्यामी ।
sa eṣa jagadantaryāmī ।
स एष सर्वात्मकः ।
sa eṣa sarvātmakaḥ ।
स एव मुमुक्षुभिर्ध्येयः ।
sa eva mumukṣubhirdhyeyaḥ ।
स एव मोक्षप्रदः ।
sa eva mokṣapradaḥ ।
एतं स्मृत्वा सर्वेभ्यः पापेभ्यो मुच्यते ।
etaṃ smṛtvā sarvebhyaḥ pāpebhyo mucyate ।
तन्नाम संकीर्तयन् विष्णुसायुज्यं गच्छति ।
tannāma saṃkīrtayan viṣṇusāyujyaṃ gacchati ।
तदेतद् दिवा अधीयानः रात्रिकृतं पापं नाशयति ।
tadetad divā adhīyānaḥ rātrikṛtaṃ pāpaṃ nāśayati ।
नक्तमधीयानो दिवसकृतं पापं नाशयति ।
naktamadhīyāno divasakṛtaṃ pāpaṃ nāśayati ।
तदेतद्वेदानां रहस्यं तदेतदुपनिषदां रहस्यम्
एतदधीयानः सर्वत्रतुफलं लभते
शान्तिमेति मनःशुद्धिमेति सर्वतीर्थफलं लभते
य एवं वेद देहबन्धाद्विमुच्यते इत्युपनिषत् ॥
tadetadvedānāṃ rahasyaṃ tadetadupaniṣadāṃ rahasyam
etadadhīyānaḥ sarvatratuphalaṃ labhate
śāntimeti manaḥśuddhimeti sarvatīrthaphalaṃ labhate
ya evaṃ veda dehabandhādvimucyate ityupaniṣat ॥
॥ इति द्वितीयः खण्डः ॥
हरिः ॐ तत्सत्
॥ iti dvitīyaḥ khaṇḍaḥ ॥
hariḥ oṃ tatsat
ॐ भद्रं कर्णेभिः शृणुयाम देवा भद्रं पश्येमाक्षभिर्यजत्राः ।
स्थिरैरङ्गैस्तुष्टुवांसस्तनूभिर्व्यशेम देवहितं यदायुः ।
स्वस्ति न इन्द्रो वृद्धश्रवाः स्वस्ति नः पूषा विश्ववेदाः ।
स्वस्ति नस्तार्क्ष्योऽरिष्टनेमिः स्वस्ति नो बृहस्पतिर्दधातु ।
oṃ bhadraṃ karṇebhiḥ śṛṇuyāma devā bhadraṃ paśyemākṣabhiryajatrāḥ ।
sthirairaṅgaistuṣṭuvāṃsastanūbhirvyaśema devahitaṃ yadāyuḥ ।
svasti na indro vṛddhaśravāḥ svasti naḥ pūṣā viśvavedāḥ ।
svasti nastārkṣyo'riṣṭanemiḥ svasti no bṛhaspatirdadhātu ।
ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ।
oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ।
॥ इति कृष्णोपनिषत्समाप्ता ॥
॥ iti kṛṣṇopaniṣatsamāptā ॥
॥ भारतीरमणमुख्यप्राणंतर्गत श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥
॥ bhāratīramaṇamukhyaprāṇaṃtargata śrīkṛṣṇārpaṇamastu ॥
YOU MAY ALSO LIKE
