| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[८९] ९. कुहकजातकवण्णना
[89] 9. Kuhakajātakavaṇṇanā
वाचाव किर ते आसीति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं कुहकभिक्खुं आरब्भ कथेसि। कुहकवत्थु उद्दालकजातके आवि भविस्सति।
Vācāvakira te āsīti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ kuhakabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Kuhakavatthu uddālakajātake āvi bhavissati.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते एकं गामकं उपनिस्साय एको कूटजटिलो कुहकतापसो वसति। एको कुटुम्बिको तस्स अरञ्ञे पण्णसालं कारेत्वा तत्थ नं वासेन्तो अत्तनो गेहे पणीताहारेन पटिजग्गति। सो तं कूटजटिलं ‘‘सीलवा एसो’’ति सद्दहित्वा चोरभयेन सुवण्णनिक्खसतं तस्स पण्णसालं नेत्वा भूमिगतं कत्वा ‘‘इदं ओलोकेय्यासि, भन्ते’’ति आह। अथ नं तापसो ‘‘पब्बजितानं नाम, आवुसो, एवरूपं कथेतुं, न वट्टति, अम्हाकं पन परसन्तके लोभो नाम नत्थी’’ति आह। सो ‘‘साधु, भन्ते’’ति तस्स वचनं सद्दहित्वा पक्कामि। दुट्ठतापसो ‘‘सक्का एत्तकेन जीवितु’’न्ति कतिपाहं अतिक्कमित्वा तं सुवण्णं गहेत्वा अन्तरामग्गे एकस्मिं ठाने ठपेत्वा आगन्त्वा पण्णसालायमेव वसित्वा पुनदिवसे तस्स गेहे भत्तकिच्चं कत्वा एवमाह ‘‘आवुसो, मयं तुम्हे निस्साय चिरं वसिम्ह, अतिचिरं एकस्मिं ठाने वसन्तानं मनुस्सेहि सद्धिं संसग्गो होति, संसग्गो च नाम पब्बजितानं मलं, तस्मा गच्छामह’’न्ति वत्वा तेन पुनप्पुनं याचियमानोपि निवत्तितुं न इच्छि। अथ नं सो ‘‘एवं सन्ते गच्छथ, भन्ते’’ति याव गामद्वारं अनुगन्त्वा निवत्ति। तापसोपि थोकं गन्त्वाव ‘‘इमं कुटुम्बिकं मया वञ्चेतुं वट्टती’’ति चिन्तेत्वा जटानं अन्तरे तिणं ठपेत्वा पटिनिवत्ति। कुटुम्बिको ‘‘किं, भन्ते, निवत्तित्था’’ति पुच्छि। आवुसो तुम्हाकं गेहच्छदनतो मे जटासु एकतिणं लग्गं, अदिन्नादानञ्च नाम पब्बजितानं न वट्टति, तं आदाय आगतोम्हीति। कुटुम्बिको ‘‘छड्डेत्वा गच्छथ, भन्ते’’ति वत्वा ‘‘तिणसलाकम्पि नाम परसन्तकं न गण्हाति, अहो कुक्कुच्चको मे अय्यो’’ति पसीदित्वा वन्दित्वा उय्योजेसि।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente ekaṃ gāmakaṃ upanissāya eko kūṭajaṭilo kuhakatāpaso vasati. Eko kuṭumbiko tassa araññe paṇṇasālaṃ kāretvā tattha naṃ vāsento attano gehe paṇītāhārena paṭijaggati. So taṃ kūṭajaṭilaṃ ‘‘sīlavā eso’’ti saddahitvā corabhayena suvaṇṇanikkhasataṃ tassa paṇṇasālaṃ netvā bhūmigataṃ katvā ‘‘idaṃ olokeyyāsi, bhante’’ti āha. Atha naṃ tāpaso ‘‘pabbajitānaṃ nāma, āvuso, evarūpaṃ kathetuṃ, na vaṭṭati, amhākaṃ pana parasantake lobho nāma natthī’’ti āha. So ‘‘sādhu, bhante’’ti tassa vacanaṃ saddahitvā pakkāmi. Duṭṭhatāpaso ‘‘sakkā ettakena jīvitu’’nti katipāhaṃ atikkamitvā taṃ suvaṇṇaṃ gahetvā antarāmagge ekasmiṃ ṭhāne ṭhapetvā āgantvā paṇṇasālāyameva vasitvā punadivase tassa gehe bhattakiccaṃ katvā evamāha ‘‘āvuso, mayaṃ tumhe nissāya ciraṃ vasimha, aticiraṃ ekasmiṃ ṭhāne vasantānaṃ manussehi saddhiṃ saṃsaggo hoti, saṃsaggo ca nāma pabbajitānaṃ malaṃ, tasmā gacchāmaha’’nti vatvā tena punappunaṃ yāciyamānopi nivattituṃ na icchi. Atha naṃ so ‘‘evaṃ sante gacchatha, bhante’’ti yāva gāmadvāraṃ anugantvā nivatti. Tāpasopi thokaṃ gantvāva ‘‘imaṃ kuṭumbikaṃ mayā vañcetuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā jaṭānaṃ antare tiṇaṃ ṭhapetvā paṭinivatti. Kuṭumbiko ‘‘kiṃ, bhante, nivattitthā’’ti pucchi. Āvuso tumhākaṃ gehacchadanato me jaṭāsu ekatiṇaṃ laggaṃ, adinnādānañca nāma pabbajitānaṃ na vaṭṭati, taṃ ādāya āgatomhīti. Kuṭumbiko ‘‘chaḍḍetvā gacchatha, bhante’’ti vatvā ‘‘tiṇasalākampi nāma parasantakaṃ na gaṇhāti, aho kukkuccako me ayyo’’ti pasīditvā vanditvā uyyojesi.
तदा पन बोधिसत्तेन भण्डत्थाय पच्चन्तं गच्छन्तेन तस्मिं निवेसने निवासो गहितो होति। सो तापसस्स वचनं सुत्वाव ‘‘अद्धा इमिना दुट्ठतापसेन इमस्स किञ्चि गहितं भविस्सती’’ति कुटुम्बिकं पुच्छि ‘‘अत्थि पन ते, सम्म, किञ्चि एतस्स तापसस्स सन्तिके निक्खित्त’’न्ति? ‘‘अत्थि, सम्म, सुवण्णनिक्खसत’’न्ति। ‘‘तेन हि गच्छ, तं उपधारेही’’ति । सो पण्णसालं गन्त्वा तं अदिस्वा वेगेनागन्त्वा ‘‘नत्थि, सम्मा’’ति आह। ‘‘न ते सुवण्णं अञ्ञेन गहितं, तेनेव कुहकतापसेन गहितं, एहि, तं अनुबन्धित्वा गण्हामा’’ति वेगेन गन्त्वा कूटतापसं गण्हित्वा हत्थेहि च पादेहि च पोथेत्वा सुवण्णं आहरापेत्वा गण्हिंसु। बोधिसत्तो सुवण्णं दिस्वा ‘‘निक्खसतं हरमानो असज्जित्वा तिणमत्ते सत्तोसी’’ति वत्वा तं गरहन्तो इमं गाथमाह –
Tadā pana bodhisattena bhaṇḍatthāya paccantaṃ gacchantena tasmiṃ nivesane nivāso gahito hoti. So tāpasassa vacanaṃ sutvāva ‘‘addhā iminā duṭṭhatāpasena imassa kiñci gahitaṃ bhavissatī’’ti kuṭumbikaṃ pucchi ‘‘atthi pana te, samma, kiñci etassa tāpasassa santike nikkhitta’’nti? ‘‘Atthi, samma, suvaṇṇanikkhasata’’nti. ‘‘Tena hi gaccha, taṃ upadhārehī’’ti . So paṇṇasālaṃ gantvā taṃ adisvā vegenāgantvā ‘‘natthi, sammā’’ti āha. ‘‘Na te suvaṇṇaṃ aññena gahitaṃ, teneva kuhakatāpasena gahitaṃ, ehi, taṃ anubandhitvā gaṇhāmā’’ti vegena gantvā kūṭatāpasaṃ gaṇhitvā hatthehi ca pādehi ca pothetvā suvaṇṇaṃ āharāpetvā gaṇhiṃsu. Bodhisatto suvaṇṇaṃ disvā ‘‘nikkhasataṃ haramāno asajjitvā tiṇamatte sattosī’’ti vatvā taṃ garahanto imaṃ gāthamāha –
८९.
89.
‘‘वाचाव किर ते आसि, सण्हा सखिलभाणिनो।
‘‘Vācāva kira te āsi, saṇhā sakhilabhāṇino;
तिणमत्ते असज्जित्थो, नो च निक्खसतं हर’’न्ति॥
Tiṇamatte asajjittho, no ca nikkhasataṃ hara’’nti.
तत्थ वाचाव किर ते आसि, सण्हा सखिलभाणिनोति ‘‘पब्बजितानं तिणमत्तम्पि अदिन्नं आदातुं न वट्टती’’ति एवं सखिलं मुदुवचनं वदन्तस्स वाचा एव किर ते सण्हा आसि, वचनमत्तमेव मट्ठं अहोसीति अत्थो। तिणमत्ते असज्जित्थोति कूटजटिल एकिस्सा तिणसलाकाय कुक्कुच्चं कुरुमानो त्वं सत्तो आसत्तो लग्गो अहोसि। नो च निक्खसतं हरन्ति इमं पन निक्खसतं हरन्तो असत्तो निल्लग्गोव जातोसीति।
Tattha vācāva kira te āsi, saṇhā sakhilabhāṇinoti ‘‘pabbajitānaṃ tiṇamattampi adinnaṃ ādātuṃ na vaṭṭatī’’ti evaṃ sakhilaṃ muduvacanaṃ vadantassa vācā eva kira te saṇhā āsi, vacanamattameva maṭṭhaṃ ahosīti attho. Tiṇamatte asajjitthoti kūṭajaṭila ekissā tiṇasalākāya kukkuccaṃ kurumāno tvaṃ satto āsatto laggo ahosi. No ca nikkhasataṃ haranti imaṃ pana nikkhasataṃ haranto asatto nillaggova jātosīti.
एवं बोधिसत्तो तं गरहित्वा ‘‘मा पुन, कूटजटिल, एवरूपमकासी’’ति ओवादं दत्वा यथाकम्मं गतो।
Evaṃ bodhisatto taṃ garahitvā ‘‘mā puna, kūṭajaṭila, evarūpamakāsī’’ti ovādaṃ datvā yathākammaṃ gato.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा ‘‘न, भिक्खवे, इदानेवेस भिक्खु कुहको, पुब्बेपि कुहकोयेवा’’ति वत्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा कूटतापसो कुहकभिक्खु अहोसि, पण्डितपुरिसो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘na, bhikkhave, idānevesa bhikkhu kuhako, pubbepi kuhakoyevā’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā kūṭatāpaso kuhakabhikkhu ahosi, paṇḍitapuriso pana ahameva ahosi’’nti.
कुहकजातकवण्णना नवमा।
Kuhakajātakavaṇṇanā navamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ८९. कुहकजातकं • 89. Kuhakajātakaṃ
