| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / इतिवुत्तक-अट्ठकथा • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
९. कुहसुत्तवण्णना
9. Kuhasuttavaṇṇanā
१०८. नवमे कुहाति सामन्तजप्पनादिना कुहनवत्थुना कुहका, असन्तगुणसम्भावनिच्छाय कोहञ्ञं कत्वा परेसं विम्हापकाति अत्थो। थद्धाति कोधेन च मानेन च थद्धमानसा। ‘‘कोधनो होति उपायासबहुलो, अप्पम्पि वुत्तो समानो अभिसज्जति कुप्पति ब्यापज्जति पतित्थीयती’’ति (अ॰ नि॰ ३.२५; पु॰ प॰ १०१) एवं वुत्तेन कोधेन च, ‘‘दुब्बचो होति दोवचस्सकरणेहि धम्मेहि समन्नागतो अक्खमो अप्पदक्खिणग्गाही अनुसासनि’’न्ति (म॰ नि॰ १.१८१) एवं वुत्तेन दोवचस्सेन च, ‘‘जातिमदो, गोत्तमदो, सिप्पमदो, आरोग्यमदो, योब्बनमदो, जीवितमदो’’ति (विभ॰ ८३२) एवं वुत्तेन जातिमदादिभेदेन मदेन च गरुकातब्बेसु गरूसु परमनिपच्चकारं अकत्वा अयोसलाकं गिलित्वा ठिता विय अनोनता हुत्वा विचरणका। लपाति उपलापका मिच्छाजीववसेन कुलसङ्गाहका पच्चयत्थं पयुत्तवाचावसेन निप्पेसिकतावसेन च लपकाति वा अत्थो।
108. Navame kuhāti sāmantajappanādinā kuhanavatthunā kuhakā, asantaguṇasambhāvanicchāya kohaññaṃ katvā paresaṃ vimhāpakāti attho. Thaddhāti kodhena ca mānena ca thaddhamānasā. ‘‘Kodhano hoti upāyāsabahulo, appampi vutto samāno abhisajjati kuppati byāpajjati patitthīyatī’’ti (a. ni. 3.25; pu. pa. 101) evaṃ vuttena kodhena ca, ‘‘dubbaco hoti dovacassakaraṇehi dhammehi samannāgato akkhamo appadakkhiṇaggāhī anusāsani’’nti (ma. ni. 1.181) evaṃ vuttena dovacassena ca, ‘‘jātimado, gottamado, sippamado, ārogyamado, yobbanamado, jīvitamado’’ti (vibha. 832) evaṃ vuttena jātimadādibhedena madena ca garukātabbesu garūsu paramanipaccakāraṃ akatvā ayosalākaṃ gilitvā ṭhitā viya anonatā hutvā vicaraṇakā. Lapāti upalāpakā micchājīvavasena kulasaṅgāhakā paccayatthaṃ payuttavācāvasena nippesikatāvasena ca lapakāti vā attho.
सिङ्गीति ‘‘तत्थ कतमं सिङ्गं? यं सिङ्गं सिङ्गारता चातुरता चातुरियं परिक्खत्तता पारिक्खत्तिय’’न्ति (विभ॰ ८५२) एवं वुत्तेहि सिङ्गसदिसेहि पाकटकिलेसेहि समन्नागता। उन्नळाति उग्गतनळा, नळसदिसं तुच्छमानं उक्खिपित्वा विचरणका। असमाहिताति चित्तेकग्गतामत्तस्सापि अलाभिनो। न मे ते, भिक्खवे, भिक्खू मामकाति ते मय्हं भिक्खू मम सन्तका न होन्ति। मेति इदं पदं अत्तानं उद्दिस्स पब्बजितत्ता भगवता वुत्तं। यस्मा पन ते कुहनादियोगतो न सम्मा पटिपन्ना, तस्मा ‘‘न मामका’’ति वुत्ता। अपगताति यदिपि ते मम सासने पब्बजिता, यथानुसिट्ठं पन अप्पटिपज्जनतो अपगता एव इमस्मा धम्मविनया, इतो ते सुविदूरविदूरे ठिताति दस्सेति। वुत्तञ्हेतं –
Siṅgīti ‘‘tattha katamaṃ siṅgaṃ? Yaṃ siṅgaṃ siṅgāratā cāturatā cāturiyaṃ parikkhattatā pārikkhattiya’’nti (vibha. 852) evaṃ vuttehi siṅgasadisehi pākaṭakilesehi samannāgatā. Unnaḷāti uggatanaḷā, naḷasadisaṃ tucchamānaṃ ukkhipitvā vicaraṇakā. Asamāhitāti cittekaggatāmattassāpi alābhino. Na me te, bhikkhave, bhikkhū māmakāti te mayhaṃ bhikkhū mama santakā na honti. Meti idaṃ padaṃ attānaṃ uddissa pabbajitattā bhagavatā vuttaṃ. Yasmā pana te kuhanādiyogato na sammā paṭipannā, tasmā ‘‘na māmakā’’ti vuttā. Apagatāti yadipi te mama sāsane pabbajitā, yathānusiṭṭhaṃ pana appaṭipajjanato apagatā eva imasmā dhammavinayā, ito te suvidūravidūre ṭhitāti dasseti. Vuttañhetaṃ –
‘‘नभञ्च दूरे पथवी च दूरे,
‘‘Nabhañca dūre pathavī ca dūre,
पारं समुद्दस्स तदाहु दूरे।
Pāraṃ samuddassa tadāhu dūre;
ततो हवे दूरतरं वदन्ति,
Tato have dūrataraṃ vadanti,
सतञ्च धम्मं असतञ्च राजा’’ति॥ (अ॰ नि॰ ४.४७; जा॰ २.२१.४१४)।
Satañca dhammaṃ asatañca rājā’’ti. (a. ni. 4.47; jā. 2.21.414);
वुद्धिं विरूळ्हिं वेपुल्लं आपज्जन्तीति सीलादिगुणेहि वड्ढनवसेन वुद्धिं, तत्थ निच्चलभावेन विरूळ्हिं, सब्बत्थ पत्थटभावेन सीलादिधम्मक्खन्धपारिपूरिया वेपुल्लं। न च ते कुहादिसभावा भिक्खू आपज्जन्ति, न च पापुणन्तीति अत्थो। ते खो मे, भिक्खवे, भिक्खू मामकाति इधापि मेति अत्तानं उद्दिस्स पब्बजितत्ता वदति, सम्मा पटिपन्नत्ता पन ‘‘मामका’’ति आह। वुत्तविपरियायेन सुक्कपक्खो वेदितब्बो। तत्थ याव अरहत्तमग्गा विरूहन्ति नाम, अरहत्तफले पन सम्पत्ते विरूळ्हिं वेपुल्लं आपन्ना नाम। गाथा सुविञ्ञेय्या एव।
Vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjantīti sīlādiguṇehi vaḍḍhanavasena vuddhiṃ, tattha niccalabhāvena virūḷhiṃ, sabbattha patthaṭabhāvena sīlādidhammakkhandhapāripūriyā vepullaṃ. Na ca te kuhādisabhāvā bhikkhū āpajjanti, na ca pāpuṇantīti attho. Te kho me, bhikkhave, bhikkhū māmakāti idhāpi meti attānaṃ uddissa pabbajitattā vadati, sammā paṭipannattā pana ‘‘māmakā’’ti āha. Vuttavipariyāyena sukkapakkho veditabbo. Tattha yāva arahattamaggā virūhanti nāma, arahattaphale pana sampatte virūḷhiṃ vepullaṃ āpannā nāma. Gāthā suviññeyyā eva.
नवमसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Navamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / इतिवुत्तकपाळि • Itivuttakapāḷi / ९. कुहसुत्तं • 9. Kuhasuttaṃ
