| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
६. कुहसुत्तवण्णना
6. Kuhasuttavaṇṇanā
२६. छट्ठे कुहकाति सामन्तजप्पनादिना कुहनवत्थुना कुहका, असन्तगुणसम्भावनिच्छाय कोहञ्ञं कत्वा परेसं विद्धंसकाति अत्थो। थद्धाति ‘‘कोधनो होति उपायासबहुलो, अप्पम्पि वुत्तो समानो अभिसज्जति कुप्पति ब्यापज्जति पतित्थीयती’’ति (अ॰ नि॰ ३.२५, २७) एवं वुत्तेन कोधेन च, ‘‘दुब्बचो होति दोवचस्सकरणेहि धम्मेहि समन्नागतो अक्खमो अप्पदक्खिणग्गाही अनुसासनि’’न्ति (म॰ नि॰ १.१८१; पारा॰ ४२६)। एवं वुत्तेन दोवचस्सेन च, ‘‘जातिमदो, गोत्तमदो, लाभमदो, आरोग्यमदो, योब्बनमदो, जीवितमदो’’ति (विभ॰ ८३२) एवं वुत्तजातिमदादिभेदेन मानेन च गरुकातब्बेसु गरूसुपि निपच्चकारं अकत्वा अयोसलाकं गिलित्वा ठिता विय अनोनता हुत्वा विचरणका। तेनाह ‘‘कोधेन चा’’तिआदि।
26. Chaṭṭhe kuhakāti sāmantajappanādinā kuhanavatthunā kuhakā, asantaguṇasambhāvanicchāya kohaññaṃ katvā paresaṃ viddhaṃsakāti attho. Thaddhāti ‘‘kodhano hoti upāyāsabahulo, appampi vutto samāno abhisajjati kuppati byāpajjati patitthīyatī’’ti (a. ni. 3.25, 27) evaṃ vuttena kodhena ca, ‘‘dubbaco hoti dovacassakaraṇehi dhammehi samannāgato akkhamo appadakkhiṇaggāhī anusāsani’’nti (ma. ni. 1.181; pārā. 426). Evaṃ vuttena dovacassena ca, ‘‘jātimado, gottamado, lābhamado, ārogyamado, yobbanamado, jīvitamado’’ti (vibha. 832) evaṃ vuttajātimadādibhedena mānena ca garukātabbesu garūsupi nipaccakāraṃ akatvā ayosalākaṃ gilitvā ṭhitā viya anonatā hutvā vicaraṇakā. Tenāha ‘‘kodhena cā’’tiādi.
उपलापकाति मिच्छाजीववसेन कुलसङ्गण्हका। लपाति पच्चयत्थं पयुत्तवाचावसेन निप्पेसिकतावसेन लपकाति अत्थो। सिङ्गन्ति सिङ्गारं। तञ्हि कुसलस्स विज्झनतो सुट्ठु आसेवितताय सीसे परिक्खित्तं सुनिब्बत्तं विसाणं विय थिरत्ता च सिङ्गं वियाति सिङ्गं, नागरिकभावसङ्खातस्स किलेससिङ्गस्सेतं नामं। सिङ्गारभावो सिङ्गारता, सिङ्गारकरणकआकारो वा। चातुरभावो चातुरता। तथा चातुरियं। परिक्खतभावो परिक्खतता, परिखणित्वा ठपितस्सेव दळ्हसिङ्गारस्सेतं नामं। इतरं तस्सेव वेवचनं। एवं सब्बेहि वारेहि किलेससिङ्गारताव कथिता।
Upalāpakāti micchājīvavasena kulasaṅgaṇhakā. Lapāti paccayatthaṃ payuttavācāvasena nippesikatāvasena lapakāti attho. Siṅganti siṅgāraṃ. Tañhi kusalassa vijjhanato suṭṭhu āsevitatāya sīse parikkhittaṃ sunibbattaṃ visāṇaṃ viya thirattā ca siṅgaṃ viyāti siṅgaṃ, nāgarikabhāvasaṅkhātassa kilesasiṅgassetaṃ nāmaṃ. Siṅgārabhāvo siṅgāratā, siṅgārakaraṇakaākāro vā. Cāturabhāvo cāturatā. Tathā cāturiyaṃ. Parikkhatabhāvo parikkhatatā, parikhaṇitvā ṭhapitasseva daḷhasiṅgārassetaṃ nāmaṃ. Itaraṃ tasseva vevacanaṃ. Evaṃ sabbehi vārehi kilesasiṅgāratāva kathitā.
उग्गतनळाति नळसदिसं तुच्छमानं उक्खिपित्वा विचरणका। तेनाह ‘‘तुच्छमानं उक्खिपित्वा ठिता’’ति। यस्मा ते कुहनादियोगतो न सम्मापटिपन्ना, तस्मा ‘‘मम सन्तका न होन्ती’’ति वुत्तं। अपगताति यदिपि ते मम सासने पब्बजिता, यथानुसिट्ठं पन अप्पटिपज्जनतो अपगता एव इमस्मा धम्मविनया, इतो ते सुविदूरे ठिताति दस्सेति। वुत्तञ्हेतं –
Uggatanaḷāti naḷasadisaṃ tucchamānaṃ ukkhipitvā vicaraṇakā. Tenāha ‘‘tucchamānaṃ ukkhipitvā ṭhitā’’ti. Yasmā te kuhanādiyogato na sammāpaṭipannā, tasmā ‘‘mama santakā na hontī’’ti vuttaṃ. Apagatāti yadipi te mama sāsane pabbajitā, yathānusiṭṭhaṃ pana appaṭipajjanato apagatā eva imasmā dhammavinayā, ito te suvidūre ṭhitāti dasseti. Vuttañhetaṃ –
‘‘नभञ्च दूरे पथवी च दूरे,
‘‘Nabhañca dūre pathavī ca dūre,
पारं समुद्दस्स तदाहु दूरे।
Pāraṃ samuddassa tadāhu dūre;
ततो हवे दूरतरं वदन्ति,
Tato have dūrataraṃ vadanti,
सतञ्च धम्मो असतञ्च राजा’’ति॥ (जा॰ २.२१.४१४)।
Satañca dhammo asatañca rājā’’ti. (jā. 2.21.414);
सब्बत्थ पत्थटताय वेपुल्लं पापुणन्तीति सब्बत्थ पत्थटभावेन सीलादिधम्मक्खन्धपारिपूरिया वेपुल्लं पापुणन्ति।
Sabbatthapatthaṭatāya vepullaṃ pāpuṇantīti sabbattha patthaṭabhāvena sīlādidhammakkhandhapāripūriyā vepullaṃ pāpuṇanti.
कुहसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Kuhasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / ६. कुहसुत्तं • 6. Kuhasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ६. कुहसुत्तवण्णना • 6. Kuhasuttavaṇṇanā
