| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[२०९] ९. कुक्कुटजातकवण्णना
[209] 9. Kukkuṭajātakavaṇṇanā
दिट्ठा मया वने रुक्खाति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो धम्मसेनापतिसारिपुत्तत्थेरस्स सद्धिविहारिकं दहरभिक्खुं आरब्भ कथेसि। सो किर अत्तनो सरीरस्स गुत्तिकम्मे छेको अहोसि। ‘‘सरीरस्स मे न सुखं भवेय्या’’ति भयेन अतिसीतं अच्चुण्हं परिभोगं न करोति, ‘‘सीतुण्हेहि सरीरं किलमेय्या’’ति भयेन बहि न निक्खमति, अतिकिलिन्नउत्तण्डुलादीनि न भुञ्जति। तस्स सा सरीरगुत्तिकुसलता सङ्घमज्झे पाकटा जाता। भिक्खू धम्मसभायं कथं समुट्ठापेसुं – ‘‘आवुसो, असुको दहरो किर भिक्खु सरीरगुत्तिकम्मे छेको’’ति। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, अयं दहरो इदानेव सरीरगुत्तिकम्मे छेको, पुब्बेपि छेकोव अहोसी’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Diṭṭhāmayā vane rukkhāti idaṃ satthā jetavane viharanto dhammasenāpatisāriputtattherassa saddhivihārikaṃ daharabhikkhuṃ ārabbha kathesi. So kira attano sarīrassa guttikamme cheko ahosi. ‘‘Sarīrassa me na sukhaṃ bhaveyyā’’ti bhayena atisītaṃ accuṇhaṃ paribhogaṃ na karoti, ‘‘sītuṇhehi sarīraṃ kilameyyā’’ti bhayena bahi na nikkhamati, atikilinnauttaṇḍulādīni na bhuñjati. Tassa sā sarīraguttikusalatā saṅghamajjhe pākaṭā jātā. Bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, asuko daharo kira bhikkhu sarīraguttikamme cheko’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, ayaṃ daharo idāneva sarīraguttikamme cheko, pubbepi chekova ahosī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो अरञ्ञायतने रुक्खदेवता अहोसि। अथेको सकुणलुद्दको एकं दीपककुक्कुटमादाय वालरज्जुञ्च यट्ठिञ्च गहेत्वा अरञ्ञे कुक्कुटे बन्धन्तो एकं पलायित्वा अरञ्ञं पविट्ठं पोराणकुक्कुटं बन्धितुं आरभि। सो वालपासे कुसलताय अत्तानं बन्धितुं न देति, उट्ठायुट्ठाय निलीयति। लुद्दको अत्तानं साखापल्लवेहि पटिच्छादेत्वा पुनप्पुनं यट्ठिञ्च पासञ्च ओड्डेति। कुक्कुटो तं लज्जापेतुकामो मानुसिं वाचं निच्छारेत्वा पठमं गाथमाह –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto araññāyatane rukkhadevatā ahosi. Atheko sakuṇaluddako ekaṃ dīpakakukkuṭamādāya vālarajjuñca yaṭṭhiñca gahetvā araññe kukkuṭe bandhanto ekaṃ palāyitvā araññaṃ paviṭṭhaṃ porāṇakukkuṭaṃ bandhituṃ ārabhi. So vālapāse kusalatāya attānaṃ bandhituṃ na deti, uṭṭhāyuṭṭhāya nilīyati. Luddako attānaṃ sākhāpallavehi paṭicchādetvā punappunaṃ yaṭṭhiñca pāsañca oḍḍeti. Kukkuṭo taṃ lajjāpetukāmo mānusiṃ vācaṃ nicchāretvā paṭhamaṃ gāthamāha –
११७.
117.
‘‘दिट्ठा मया वने रुक्खा, अस्सकण्णा विभीटका।
‘‘Diṭṭhā mayā vane rukkhā, assakaṇṇā vibhīṭakā;
न तानि एवं सक्कन्ति, यथा त्वं रुक्ख सक्कसी’’ति॥
Na tāni evaṃ sakkanti, yathā tvaṃ rukkha sakkasī’’ti.
तस्सत्थो – सम्म लुद्दक, मया इमस्मिं वने जाता बहू अस्सकण्णा च विभीटका च रुक्खा दिट्ठपुब्बा, तानि पन रुक्खानि यथा त्वं सक्कसि सङ्कमसि इतो चितो च विचरसि, एवं न सक्कन्ति न सङ्कमन्ति न विचरन्तीति।
Tassattho – samma luddaka, mayā imasmiṃ vane jātā bahū assakaṇṇā ca vibhīṭakā ca rukkhā diṭṭhapubbā, tāni pana rukkhāni yathā tvaṃ sakkasi saṅkamasi ito cito ca vicarasi, evaṃ na sakkanti na saṅkamanti na vicarantīti.
एवं वत्वा च पन सो कुक्कुटो पलायित्वा अञ्ञत्थ अगमासि। तस्स पलायित्वा गतकाले लुद्दको दुतियं गाथमाह –
Evaṃ vatvā ca pana so kukkuṭo palāyitvā aññattha agamāsi. Tassa palāyitvā gatakāle luddako dutiyaṃ gāthamāha –
११८.
118.
‘‘पोराणकुक्कुटो अयं, भेत्वा पञ्जरमागतो।
‘‘Porāṇakukkuṭo ayaṃ, bhetvā pañjaramāgato;
कुसलो वालपासानं, अपक्कमति भासती’’ति॥
Kusalo vālapāsānaṃ, apakkamati bhāsatī’’ti.
तत्थ कुसलो वालपासानन्ति वालमयेसु पासेसु कुसलो अत्तानं बन्धितुं अदत्वा अपक्कमति चेव भासति च, भासित्वा च पन पलातोति एवं वत्वा लुद्दको अरञ्ञे चरित्वा यथालद्धमादाय गेहमेव गतो।
Tattha kusalo vālapāsānanti vālamayesu pāsesu kusalo attānaṃ bandhituṃ adatvā apakkamati ceva bhāsati ca, bhāsitvā ca pana palātoti evaṃ vatvā luddako araññe caritvā yathāladdhamādāya gehameva gato.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा लुद्दको देवदत्तो अहोसि, कुक्कुटो कायगुत्तिकुसलो दहरभिक्खु, तस्स पन कारणस्स पच्चक्खकारिका रुक्खदेवता पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā luddako devadatto ahosi, kukkuṭo kāyaguttikusalo daharabhikkhu, tassa pana kāraṇassa paccakkhakārikā rukkhadevatā pana ahameva ahosi’’nti.
कुक्कुटजातकवण्णना नवमा।
Kukkuṭajātakavaṇṇanā navamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २०९. कुक्कुटजातकं • 209. Kukkuṭajātakaṃ
