Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā

    [४४८] १०. कुक्‍कुटजातकवण्णना

    [448] 10. Kukkuṭajātakavaṇṇanā

    नास्मसे कतपापम्हीति इदं सत्था वेळुवने विहरन्तो देवदत्तस्स वधाय परिसक्‍कनं आरब्भ कथेसि। धम्मसभायञ्हि भिक्खू देवदत्तस्स अगुणकथं समुट्ठापेसुं ‘‘आवुसो, देवदत्तो धनुग्गहादिपयोजनेन दसबलस्स वधत्थमेव उपायं करोती’’ति। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्‍निसिन्‍ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, इदानेव, पुब्बेपि एस मय्हं वधाय परिसक्‍कियेवा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।

    Nāsmasekatapāpamhīti idaṃ satthā veḷuvane viharanto devadattassa vadhāya parisakkanaṃ ārabbha kathesi. Dhammasabhāyañhi bhikkhū devadattassa aguṇakathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, devadatto dhanuggahādipayojanena dasabalassa vadhatthameva upāyaṃ karotī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi esa mayhaṃ vadhāya parisakkiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.

    अतीते कोसम्बियं कोसम्बको नाम राजा रज्‍जं कारेसि। तदा बोधिसत्तो एकस्मिं वेळुवने कुक्‍कुटयोनियं निब्बत्तित्वा अनेकसतकुक्‍कुटपरिवारो अरञ्‍ञे वसति, तस्साविदूरे एको सेनो वसति । सो उपायेन एकेकं कुक्‍कुटं गहेत्वा खादन्तो ठपेत्वा बोधिसत्तं सेसे खादि, बोधिसत्तो एककोव अहोसि। सो अप्पमत्तो वेलाय गोचरं गहेत्वा वेळुवनं पविसित्वा वसति। सो सेनो तं गण्हितुं असक्‍कोन्तो ‘‘एकेन नं उपायेन उपलापेत्वा गण्हिस्सामी’’ति चिन्तेत्वा तस्साविदूरे साखाय निलीयित्वा ‘‘सम्म कुक्‍कुटराज, त्वं मय्हं कस्मा भायसि, अहं तया सद्धिं विस्सासं कत्तुकामो, असुकस्मिं नाम पदेसे सम्पन्‍नगोचरो, तत्थ उभोपि गोचरं गहेत्वा अञ्‍ञमञ्‍ञं पियसंवासं वसिस्सामा’’ति आह। अथ नं बोधिसत्तो आह ‘‘सम्म, मय्हं तया सद्धिं विस्सासो नाम नत्थि, गच्छ त्व’’न्ति। ‘‘सम्म, त्वं मया पुब्बे कतपापताय न सद्दहसि, इतो पट्ठाय एवरूपं न करिस्सामी’’ति। ‘‘न मय्हं तादिसेन सहायेनत्थो, गच्छ त्व’’न्ति। इति नं यावततियं पटिक्खिपित्वा ‘‘एतेहि अङ्गेहि समन्‍नागतेन पुग्गलेन सद्धिं विस्सासो नाम कातुं न वट्टती’’ति वनघटं उन्‍नादेन्तो देवतासु साधुकारं ददमानासु धम्मकथं समुट्ठापेन्तो –

    Atīte kosambiyaṃ kosambako nāma rājā rajjaṃ kāresi. Tadā bodhisatto ekasmiṃ veḷuvane kukkuṭayoniyaṃ nibbattitvā anekasatakukkuṭaparivāro araññe vasati, tassāvidūre eko seno vasati . So upāyena ekekaṃ kukkuṭaṃ gahetvā khādanto ṭhapetvā bodhisattaṃ sese khādi, bodhisatto ekakova ahosi. So appamatto velāya gocaraṃ gahetvā veḷuvanaṃ pavisitvā vasati. So seno taṃ gaṇhituṃ asakkonto ‘‘ekena naṃ upāyena upalāpetvā gaṇhissāmī’’ti cintetvā tassāvidūre sākhāya nilīyitvā ‘‘samma kukkuṭarāja, tvaṃ mayhaṃ kasmā bhāyasi, ahaṃ tayā saddhiṃ vissāsaṃ kattukāmo, asukasmiṃ nāma padese sampannagocaro, tattha ubhopi gocaraṃ gahetvā aññamaññaṃ piyasaṃvāsaṃ vasissāmā’’ti āha. Atha naṃ bodhisatto āha ‘‘samma, mayhaṃ tayā saddhiṃ vissāso nāma natthi, gaccha tva’’nti. ‘‘Samma, tvaṃ mayā pubbe katapāpatāya na saddahasi, ito paṭṭhāya evarūpaṃ na karissāmī’’ti. ‘‘Na mayhaṃ tādisena sahāyenattho, gaccha tva’’nti. Iti naṃ yāvatatiyaṃ paṭikkhipitvā ‘‘etehi aṅgehi samannāgatena puggalena saddhiṃ vissāso nāma kātuṃ na vaṭṭatī’’ti vanaghaṭaṃ unnādento devatāsu sādhukāraṃ dadamānāsu dhammakathaṃ samuṭṭhāpento –

    १०४.

    104.

    ‘‘नास्मसे कतपापम्हि, नास्मसे अलिकवादिने।

    ‘‘Nāsmase katapāpamhi, nāsmase alikavādine;

    नास्मसे अत्तत्थपञ्‍ञम्हि, अतिसन्तेपि नास्मसे॥

    Nāsmase attatthapaññamhi, atisantepi nāsmase.

    १०५.

    105.

    ‘‘भवन्ति हेके पुरिसा, गोपिपासिकजातिका।

    ‘‘Bhavanti heke purisā, gopipāsikajātikā;

    घसन्ति मञ्‍ञे मित्तानि, वाचाय न च कम्मुना॥

    Ghasanti maññe mittāni, vācāya na ca kammunā.

    १०६.

    106.

    ‘‘सुक्खञ्‍जलिपग्गहिता , वाचाय पलिगुण्ठिता।

    ‘‘Sukkhañjalipaggahitā , vācāya paliguṇṭhitā;

    मनुस्सफेग्गू नासीदे, यस्मिं नत्थि कतञ्‍ञुता॥

    Manussapheggū nāsīde, yasmiṃ natthi kataññutā.

    १०७.

    107.

    ‘‘न हि अञ्‍ञञ्‍ञचित्तानं, इत्थीनं पुरिसान वा।

    ‘‘Na hi aññaññacittānaṃ, itthīnaṃ purisāna vā;

    नानाविकत्वा संसग्गं, तादिसम्पि च नास्मसे॥

    Nānāvikatvā saṃsaggaṃ, tādisampi ca nāsmase.

    १०८.

    108.

    ‘‘अनरियकम्ममोक्‍कन्तं, अथेतं सब्बघातिनं।

    ‘‘Anariyakammamokkantaṃ, athetaṃ sabbaghātinaṃ;

    निसितंव पटिच्छन्‍नं, तादिसम्पि च नास्मसे॥

    Nisitaṃva paṭicchannaṃ, tādisampi ca nāsmase.

    १०९.

    109.

    ‘‘मित्तरूपेनिधेकच्‍चे, साखल्येन अचेतसा।

    ‘‘Mittarūpenidhekacce, sākhalyena acetasā;

    विविधेहि उपायन्ति, तादिसम्पि च नास्मसे॥

    Vividhehi upāyanti, tādisampi ca nāsmase.

    ११०.

    110.

    ‘‘आमिसं वा धनं वापि, यत्थ पस्सति तादिसो।

    ‘‘Āmisaṃ vā dhanaṃ vāpi, yattha passati tādiso;

    दुब्भिं करोति दुम्मेधो, तञ्‍च हन्त्वान गच्छती’’ति॥ – इमा गाथा आह।

    Dubbhiṃ karoti dummedho, tañca hantvāna gacchatī’’ti. – imā gāthā āha;

    तत्थ नास्मसेति नास्ससे। अयमेव वा पाठो, न विस्ससेति वुत्तं होति। कतपापम्हीति पठमं कतपापे पुग्गले। अलिकवादिनेति मुसावादिम्हिपि न विस्ससे। तस्स हि अकत्तब्बं नाम पापं नत्थि। नास्मसे अत्तत्थपञ्‍ञम्हीति अत्तनो अत्थाय एव यस्स पञ्‍ञा स्नेहवसेन न भजति, धनत्थिकोव भजति, तस्मिं अत्तत्थपञ्‍ञेपि न विस्ससे। अतिसन्तेति अन्तो उपसमे अविज्‍जमानेयेव च बहि उपसमदस्सनेन अतिसन्ते विय पटिच्छन्‍नकम्मन्तेपि बिलपटिच्छन्‍नआसीविससदिसे कुहकपुग्गले। गोपिपासिकजातिकाति गुन्‍नं पिपासकजातिका विय, पिपासितगोसदिसाति वुत्तं होति। यथा पिपासितगावो तित्थं ओतरित्वा मुखपूरं उदकं पिवन्ति, न पन उदकस्स कत्तब्बयुत्तकं करोन्ति, एवमेव एकच्‍चे ‘‘इदञ्‍चिदञ्‍च करिस्सामा’’ति मधुरवचनेन मित्तानि घसन्ति, पियवचनानुच्छविकं पन न करोन्ति, तादिसेसु विस्सासो महतो अनत्थाय होतीति दीपेति।

    Tattha nāsmaseti nāssase. Ayameva vā pāṭho, na vissaseti vuttaṃ hoti. Katapāpamhīti paṭhamaṃ katapāpe puggale. Alikavādineti musāvādimhipi na vissase. Tassa hi akattabbaṃ nāma pāpaṃ natthi. Nāsmase attatthapaññamhīti attano atthāya eva yassa paññā snehavasena na bhajati, dhanatthikova bhajati, tasmiṃ attatthapaññepi na vissase. Atisanteti anto upasame avijjamāneyeva ca bahi upasamadassanena atisante viya paṭicchannakammantepi bilapaṭicchannaāsīvisasadise kuhakapuggale. Gopipāsikajātikāti gunnaṃ pipāsakajātikā viya, pipāsitagosadisāti vuttaṃ hoti. Yathā pipāsitagāvo titthaṃ otaritvā mukhapūraṃ udakaṃ pivanti, na pana udakassa kattabbayuttakaṃ karonti, evameva ekacce ‘‘idañcidañca karissāmā’’ti madhuravacanena mittāni ghasanti, piyavacanānucchavikaṃ pana na karonti, tādisesu vissāso mahato anatthāya hotīti dīpeti.

    सुक्खञ्‍जलिपग्गहिताति पग्गहिततुच्छअञ्‍जलिनो। वाचाय पलिगुण्ठिताति ‘‘इदं दस्साम, इदं करिस्सामा’’ति वचनेन पटिच्छादिका। मनुस्सफेग्गूति एवरूपा असारका मनुस्सा मनुस्सफेग्गू नाम। नासीदेति न आसीदे एवरूपे न उपगच्छेय्य। यस्मिं नत्थीति यस्मिञ्‍च पुग्गले कतञ्‍ञुता नत्थि, तम्पि नासीदेति अत्थो। अञ्‍ञञ्‍ञचित्तानन्ति अञ्‍ञेनञ्‍ञेन चित्तेन समन्‍नागतानं , लहुचित्तानन्ति अत्थो। एवरूपानं इत्थीनं वा पुरिसानं वा न विस्ससेति दीपेति। नानाविकत्वा संसग्गन्ति योपि न सक्‍का अनुपगन्त्वा एतस्स अन्तरायं कातुन्ति अन्तरायकरणत्थं नानाकारणेहि संसग्गमाविकत्वा दळ्हं करित्वा पच्छा अन्तरायं करोति, तादिसम्पि पुग्गलं नास्मसे न विस्ससेय्याति दीपेति।

    Sukkhañjalipaggahitāti paggahitatucchaañjalino. Vācāya paliguṇṭhitāti ‘‘idaṃ dassāma, idaṃ karissāmā’’ti vacanena paṭicchādikā. Manussapheggūti evarūpā asārakā manussā manussapheggū nāma. Nāsīdeti na āsīde evarūpe na upagaccheyya. Yasmiṃ natthīti yasmiñca puggale kataññutā natthi, tampi nāsīdeti attho. Aññaññacittānanti aññenaññena cittena samannāgatānaṃ , lahucittānanti attho. Evarūpānaṃ itthīnaṃ vā purisānaṃ vā na vissaseti dīpeti. Nānāvikatvā saṃsagganti yopi na sakkā anupagantvā etassa antarāyaṃ kātunti antarāyakaraṇatthaṃ nānākāraṇehi saṃsaggamāvikatvā daḷhaṃ karitvā pacchā antarāyaṃ karoti, tādisampi puggalaṃ nāsmase na vissaseyyāti dīpeti.

    अनरियकम्ममोक्‍कन्तति अनरियानं दुस्सीलानं कम्मं ओतरित्वा ठितं। अथेतन्ति अथिरं अप्पतिट्ठितवचनं। सब्बघातिनन्ति ओकासं लभित्वा सब्बेसं उपघातकरं। निसितंव पटिच्छन्‍नन्ति कोसिया वा पिलोतिकाय वा पटिच्छन्‍नं निसितखग्गमिव। तादिसम्पीति एवरूपम्पि अमित्तं मित्तपतिरूपकं न विस्ससेय्य। साखल्येनाति मट्ठवचनेन। अचेतसाति अचित्तकेन। वचनमेव हि नेसं मट्ठं, चित्तं पन थद्धं फरुसं। विविधेहीति विविधेहि उपायेहि ओतारापेक्खा उपगच्छन्ति। तादिसम्पीति यो एतेहि अमित्तेहि मित्तपतिरूपकेहि सदिसो होति, तम्पि न विस्ससेति अत्थो। आमिसन्ति खादनीयभोजनीयं। धनन्ति मञ्‍चपटिपादकं आदिं कत्वा अवसेसं। यत्थ पस्सतीति सहायकगेहे यस्मिं ठाने पस्सति। दुब्भिं करोतीति दुब्भिचित्तं उप्पादेति, तं धनं हरति। तञ्‍च हन्त्वानाति तञ्‍च सहायकम्पि छेत्वा गच्छति। इति इमा सत्त गाथा कुक्‍कुटराजा कथेसि।

    Anariyakammamokkantati anariyānaṃ dussīlānaṃ kammaṃ otaritvā ṭhitaṃ. Athetanti athiraṃ appatiṭṭhitavacanaṃ. Sabbaghātinanti okāsaṃ labhitvā sabbesaṃ upaghātakaraṃ. Nisitaṃvapaṭicchannanti kosiyā vā pilotikāya vā paṭicchannaṃ nisitakhaggamiva. Tādisampīti evarūpampi amittaṃ mittapatirūpakaṃ na vissaseyya. Sākhalyenāti maṭṭhavacanena. Acetasāti acittakena. Vacanameva hi nesaṃ maṭṭhaṃ, cittaṃ pana thaddhaṃ pharusaṃ. Vividhehīti vividhehi upāyehi otārāpekkhā upagacchanti. Tādisampīti yo etehi amittehi mittapatirūpakehi sadiso hoti, tampi na vissaseti attho. Āmisanti khādanīyabhojanīyaṃ. Dhananti mañcapaṭipādakaṃ ādiṃ katvā avasesaṃ. Yattha passatīti sahāyakagehe yasmiṃ ṭhāne passati. Dubbhiṃ karotīti dubbhicittaṃ uppādeti, taṃ dhanaṃ harati. Tañca hantvānāti tañca sahāyakampi chetvā gacchati. Iti imā satta gāthā kukkuṭarājā kathesi.

    १११.

    111.

    ‘‘मित्तरूपेन बहवो, छन्‍ना सेवन्ति सत्तवो।

    ‘‘Mittarūpena bahavo, channā sevanti sattavo;

    जहे कापुरिसे हेते, कुक्‍कुटो विय सेनकं॥

    Jahe kāpurise hete, kukkuṭo viya senakaṃ.

    ११२.

    112.

    ‘‘यो च उप्पतितं अत्थं, न खिप्पमनुबुज्झति।

    ‘‘Yo ca uppatitaṃ atthaṃ, na khippamanubujjhati;

    अमित्तवसमन्वेति, पच्छा च मनुतप्पति॥

    Amittavasamanveti, pacchā ca manutappati.

    ११३.

    113.

    ‘‘यो च उप्पतितं अत्थं, खिप्पमेव निबोधति।

    ‘‘Yo ca uppatitaṃ atthaṃ, khippameva nibodhati;

    मुच्‍चते सत्तुसम्बाधा, कुक्‍कुटो विय सेनका॥

    Muccate sattusambādhā, kukkuṭo viya senakā.

    ११४.

    114.

    ‘‘तं तादिसं कूटमिवोड्डितं वने, अधम्मिकं निच्‍चविधंसकारिनं।

    ‘‘Taṃ tādisaṃ kūṭamivoḍḍitaṃ vane, adhammikaṃ niccavidhaṃsakārinaṃ;

    आरा विवज्‍जेय्य नरो विचक्खणो, सेनं यथा कुक्‍कुटो वंसकानने’’ति॥ –

    Ārā vivajjeyya naro vicakkhaṇo, senaṃ yathā kukkuṭo vaṃsakānane’’ti. –

    इमा चतस्सो धम्मराजेन भासिता अभिसम्बुद्धगाथा।

    Imā catasso dhammarājena bhāsitā abhisambuddhagāthā.

    तत्थ जहे कापुरिसे हेतेति भिक्खवे, एते कापुरिसे पण्डितो जहेय्य। -कारो पनेत्थ निपातमत्तं। पच्छा च मनुतप्पतीति पच्छा च अनुतप्पति। कूटमिवोड्डितन्ति वने मिगानं बन्धनत्थाय कूटपासं विय ओड्डितं। निच्‍चविधंसकारिनन्ति निच्‍चं विद्धंसनकरं। वंसकाननेति यथा वंसवने कुक्‍कुटो सेनं विवज्‍जेति, एवं विचक्खणो पापमित्ते विवज्‍जेय्य।

    Tattha jahe kāpurise heteti bhikkhave, ete kāpurise paṇḍito jaheyya. Ha-kāro panettha nipātamattaṃ. Pacchā ca manutappatīti pacchā ca anutappati. Kūṭamivoḍḍitanti vane migānaṃ bandhanatthāya kūṭapāsaṃ viya oḍḍitaṃ. Niccavidhaṃsakārinanti niccaṃ viddhaṃsanakaraṃ. Vaṃsakānaneti yathā vaṃsavane kukkuṭo senaṃ vivajjeti, evaṃ vicakkhaṇo pāpamitte vivajjeyya.

    सोपि ता गाथा वत्वा सेनं आमन्तेत्वा ‘‘सचे इमस्मिं ठाने वसिस्ससि, जानिस्सामि ते कत्तब्ब’’न्ति तज्‍जेसि। सेनो ततो पलायित्वा अञ्‍ञत्र गतो।

    Sopi tā gāthā vatvā senaṃ āmantetvā ‘‘sace imasmiṃ ṭhāne vasissasi, jānissāmi te kattabba’’nti tajjesi. Seno tato palāyitvā aññatra gato.

    सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा ‘‘एवं भिक्खवे देवदत्तो पुब्बेपि मय्हं वधाय परिसक्‍की’’ति वत्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा सेनो देवदत्तो अहोसि, कुक्‍कुटो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।

    Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘evaṃ bhikkhave devadatto pubbepi mayhaṃ vadhāya parisakkī’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā seno devadatto ahosi, kukkuṭo pana ahameva ahosi’’nti.

    कुक्‍कुटजातकवण्णना दसमा।

    Kukkuṭajātakavaṇṇanā dasamā.







    Related texts:



    तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ४४८. कुक्‍कुटजातकं • 448. Kukkuṭajātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact