| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ชาตก-อฎฺฐกถา • Jātaka-aṭṭhakathā |
[๒๐๙] ๙. กุกฺกุฎชาตกวณฺณนา
[209] 9. Kukkuṭajātakavaṇṇanā
ทิฎฺฐา มยา วเน รุกฺขาติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรโนฺต ธมฺมเสนาปติสาริปุตฺตเตฺถรสฺส สทฺธิวิหาริกํ ทหรภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิฯ โส กิร อตฺตโน สรีรสฺส คุตฺติกเมฺม เฉโก อโหสิฯ ‘‘สรีรสฺส เม น สุขํ ภเวยฺยา’’ติ ภเยน อติสีตํ อจฺจุณฺหํ ปริโภคํ น กโรติ, ‘‘สีตุเณฺหหิ สรีรํ กิลเมยฺยา’’ติ ภเยน พหิ น นิกฺขมติ, อติกิลินฺนอุตฺตณฺฑุลาทีนิ น ภุญฺชติฯ ตสฺส สา สรีรคุตฺติกุสลตา สงฺฆมเชฺฌ ปากฎา ชาตาฯ ภิกฺขู ธมฺมสภายํ กถํ สมุฎฺฐาเปสุํ – ‘‘อาวุโส, อสุโก ทหโร กิร ภิกฺขุ สรีรคุตฺติกเมฺม เฉโก’’ติฯ สตฺถา อาคนฺตฺวา ‘‘กาย นุตฺถ, ภิกฺขเว, เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนา’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘อิมาย นามา’’ติ วุเตฺต ‘‘น, ภิกฺขเว, อยํ ทหโร อิทาเนว สรีรคุตฺติกเมฺม เฉโก, ปุเพฺพปิ เฉโกว อโหสี’’ติ วตฺวา อตีตํ อาหริฯ
Diṭṭhāmayā vane rukkhāti idaṃ satthā jetavane viharanto dhammasenāpatisāriputtattherassa saddhivihārikaṃ daharabhikkhuṃ ārabbha kathesi. So kira attano sarīrassa guttikamme cheko ahosi. ‘‘Sarīrassa me na sukhaṃ bhaveyyā’’ti bhayena atisītaṃ accuṇhaṃ paribhogaṃ na karoti, ‘‘sītuṇhehi sarīraṃ kilameyyā’’ti bhayena bahi na nikkhamati, atikilinnauttaṇḍulādīni na bhuñjati. Tassa sā sarīraguttikusalatā saṅghamajjhe pākaṭā jātā. Bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, asuko daharo kira bhikkhu sarīraguttikamme cheko’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, ayaṃ daharo idāneva sarīraguttikamme cheko, pubbepi chekova ahosī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทเตฺต รชฺชํ กาเรเนฺต โพธิสโตฺต อรญฺญายตเน รุกฺขเทวตา อโหสิฯ อเถโก สกุณลุทฺทโก เอกํ ทีปกกุกฺกุฎมาทาย วาลรชฺชุญฺจ ยฎฺฐิญฺจ คเหตฺวา อรเญฺญ กุกฺกุเฎ พนฺธโนฺต เอกํ ปลายิตฺวา อรญฺญํ ปวิฎฺฐํ โปราณกุกฺกุฎํ พนฺธิตุํ อารภิฯ โส วาลปาเส กุสลตาย อตฺตานํ พนฺธิตุํ น เทติ, อุฎฺฐายุฎฺฐาย นิลียติฯ ลุทฺทโก อตฺตานํ สาขาปลฺลเวหิ ปฎิจฺฉาเทตฺวา ปุนปฺปุนํ ยฎฺฐิญฺจ ปาสญฺจ โอเฑฺฑติฯ กุกฺกุโฎ ตํ ลชฺชาเปตุกาโม มานุสิํ วาจํ นิจฺฉาเรตฺวา ปฐมํ คาถมาห –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto araññāyatane rukkhadevatā ahosi. Atheko sakuṇaluddako ekaṃ dīpakakukkuṭamādāya vālarajjuñca yaṭṭhiñca gahetvā araññe kukkuṭe bandhanto ekaṃ palāyitvā araññaṃ paviṭṭhaṃ porāṇakukkuṭaṃ bandhituṃ ārabhi. So vālapāse kusalatāya attānaṃ bandhituṃ na deti, uṭṭhāyuṭṭhāya nilīyati. Luddako attānaṃ sākhāpallavehi paṭicchādetvā punappunaṃ yaṭṭhiñca pāsañca oḍḍeti. Kukkuṭo taṃ lajjāpetukāmo mānusiṃ vācaṃ nicchāretvā paṭhamaṃ gāthamāha –
๑๑๗.
117.
‘‘ทิฎฺฐา มยา วเน รุกฺขา, อสฺสกณฺณา วิภีฎกา;
‘‘Diṭṭhā mayā vane rukkhā, assakaṇṇā vibhīṭakā;
น ตานิ เอวํ สกฺกนฺติ, ยถา ตฺวํ รุกฺข สกฺกสี’’ติฯ
Na tāni evaṃ sakkanti, yathā tvaṃ rukkha sakkasī’’ti.
ตสฺสโตฺถ – สมฺม ลุทฺทก, มยา อิมสฺมิํ วเน ชาตา พหู อสฺสกณฺณา จ วิภีฎกา จ รุกฺขา ทิฎฺฐปุพฺพา, ตานิ ปน รุกฺขานิ ยถา ตฺวํ สกฺกสิ สงฺกมสิ อิโต จิโต จ วิจรสิ, เอวํ น สกฺกนฺติ น สงฺกมนฺติ น วิจรนฺตีติฯ
Tassattho – samma luddaka, mayā imasmiṃ vane jātā bahū assakaṇṇā ca vibhīṭakā ca rukkhā diṭṭhapubbā, tāni pana rukkhāni yathā tvaṃ sakkasi saṅkamasi ito cito ca vicarasi, evaṃ na sakkanti na saṅkamanti na vicarantīti.
เอวํ วตฺวา จ ปน โส กุกฺกุโฎ ปลายิตฺวา อญฺญตฺถ อคมาสิฯ ตสฺส ปลายิตฺวา คตกาเล ลุทฺทโก ทุติยํ คาถมาห –
Evaṃ vatvā ca pana so kukkuṭo palāyitvā aññattha agamāsi. Tassa palāyitvā gatakāle luddako dutiyaṃ gāthamāha –
๑๑๘.
118.
‘‘โปราณกุกฺกุโฎ อยํ, เภตฺวา ปญฺชรมาคโต;
‘‘Porāṇakukkuṭo ayaṃ, bhetvā pañjaramāgato;
กุสโล วาลปาสานํ, อปกฺกมติ ภาสตี’’ติฯ
Kusalo vālapāsānaṃ, apakkamati bhāsatī’’ti.
ตตฺถ กุสโล วาลปาสานนฺติ วาลมเยสุ ปาเสสุ กุสโล อตฺตานํ พนฺธิตุํ อทตฺวา อปกฺกมติ เจว ภาสติ จ, ภาสิตฺวา จ ปน ปลาโตติ เอวํ วตฺวา ลุทฺทโก อรเญฺญ จริตฺวา ยถาลทฺธมาทาย เคหเมว คโตฯ
Tattha kusalo vālapāsānanti vālamayesu pāsesu kusalo attānaṃ bandhituṃ adatvā apakkamati ceva bhāsati ca, bhāsitvā ca pana palātoti evaṃ vatvā luddako araññe caritvā yathāladdhamādāya gehameva gato.
สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ – ‘‘ตทา ลุทฺทโก เทวทโตฺต อโหสิ, กุกฺกุโฎ กายคุตฺติกุสโล ทหรภิกฺขุ, ตสฺส ปน การณสฺส ปจฺจกฺขการิกา รุกฺขเทวตา ปน อหเมว อโหสิ’’นฺติฯ
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā luddako devadatto ahosi, kukkuṭo kāyaguttikusalo daharabhikkhu, tassa pana kāraṇassa paccakkhakārikā rukkhadevatā pana ahameva ahosi’’nti.
กุกฺกุฎชาตกวณฺณนา นวมาฯ
Kukkuṭajātakavaṇṇanā navamā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / ชาตกปาฬิ • Jātakapāḷi / ๒๐๙. กุกฺกุฎชาตกํ • 209. Kukkuṭajātakaṃ
