| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
१३. कुलदूसकसिक्खापदवण्णना
13. Kuladūsakasikkhāpadavaṇṇanā
४३१. तेन समयेन बुद्धो भगवाति कुलदूसकसिक्खापदं। तत्थ अस्सजिपुनब्बसुका नामाति अस्सजि चेव पुनब्बसुको च। कीटागिरिस्मिन्ति एवंनामके जनपदे। आवासिका होन्तीति एत्थ आवासो एतेसं अत्थीति आवासिका। ‘‘आवासो’’ति विहारो वुच्चति। सो येसं आयत्तो नवकम्मकरणपुराणपटिसङ्खरणादिभारहारताय, ते आवासिका। ये पन केवलं विहारे वसन्ति, ते नेवासिकाति वुच्चन्ति। इमे आवासिका अहेसुं। अलज्जिनो पापभिक्खूति निल्लज्जा लामकभिक्खू, ते हि छब्बग्गियानं जेट्ठकछब्बग्गिया।
431.Tenasamayena buddho bhagavāti kuladūsakasikkhāpadaṃ. Tattha assajipunabbasukā nāmāti assaji ceva punabbasuko ca. Kīṭāgirisminti evaṃnāmake janapade. Āvāsikā hontīti ettha āvāso etesaṃ atthīti āvāsikā. ‘‘Āvāso’’ti vihāro vuccati. So yesaṃ āyatto navakammakaraṇapurāṇapaṭisaṅkharaṇādibhārahāratāya, te āvāsikā. Ye pana kevalaṃ vihāre vasanti, te nevāsikāti vuccanti. Ime āvāsikā ahesuṃ. Alajjino pāpabhikkhūti nillajjā lāmakabhikkhū, te hi chabbaggiyānaṃ jeṭṭhakachabbaggiyā.
सावत्थियं किर छ जना सहायका ‘‘कसिकम्मादीनि दुक्करानि, हन्द मयं सम्मा पब्बजाम! पब्बजन्तेहि च उप्पन्ने किच्चे नित्थरणकट्ठाने पब्बजितुं वट्टती’’ति सम्मन्तयित्वा द्विन्नं अग्गसावकानं सन्तिके पब्बजिंसु। ते पञ्चवस्सा हुत्वा मातिकं पगुणं कत्वा मन्तयिंसु ‘‘जनपदो नाम कदाचि सुभिक्खो होति कदाचि दुब्भिक्खो, मयं मा एकट्ठाने वसिम्ह, तीसु ठानेसु वसामा’’ति। ततो पण्डुकलोहितके आहंसु – ‘‘आवुसो, सावत्थि नाम सत्तपञ्ञासाय कुलसतसहस्सेहि अज्झावुत्था, असीतिगामसहस्सपटिमण्डितानं तियोजनसतिकानं द्विन्नं कासिकोसलरट्ठानं आयमुखभूता, तत्र तुम्हे धुरट्ठानेयेव परिवेणानि कारेत्वा अम्बपनसनाळिकेरादीनि रोपेत्वा पुप्फेहि च फलेहि च कुलानि सङ्गण्हन्ता कुलदारके पब्बाजेत्वा परिसं वड्ढेथा’’ति।
Sāvatthiyaṃ kira cha janā sahāyakā ‘‘kasikammādīni dukkarāni, handa mayaṃ sammā pabbajāma! Pabbajantehi ca uppanne kicce nittharaṇakaṭṭhāne pabbajituṃ vaṭṭatī’’ti sammantayitvā dvinnaṃ aggasāvakānaṃ santike pabbajiṃsu. Te pañcavassā hutvā mātikaṃ paguṇaṃ katvā mantayiṃsu ‘‘janapado nāma kadāci subhikkho hoti kadāci dubbhikkho, mayaṃ mā ekaṭṭhāne vasimha, tīsu ṭhānesu vasāmā’’ti. Tato paṇḍukalohitake āhaṃsu – ‘‘āvuso, sāvatthi nāma sattapaññāsāya kulasatasahassehi ajjhāvutthā, asītigāmasahassapaṭimaṇḍitānaṃ tiyojanasatikānaṃ dvinnaṃ kāsikosalaraṭṭhānaṃ āyamukhabhūtā, tatra tumhe dhuraṭṭhāneyeva pariveṇāni kāretvā ambapanasanāḷikerādīni ropetvā pupphehi ca phalehi ca kulāni saṅgaṇhantā kuladārake pabbājetvā parisaṃ vaḍḍhethā’’ti.
मेत्तियभूमजके आहंसु – ‘‘आवुसो, राजगहं नाम अट्ठारसहि मनुस्सकोटीहि अज्झावुत्थं असीतिगामसहस्सपटिमण्डितानं तियोजनसतिकानं द्विन्नं अङ्गमगधरट्ठानं आयमुखभूतं, तत्र तुम्हे धुरट्ठानेयेव…पे॰… परिसं वड्ढेथा’’ति।
Mettiyabhūmajake āhaṃsu – ‘‘āvuso, rājagahaṃ nāma aṭṭhārasahi manussakoṭīhi ajjhāvutthaṃ asītigāmasahassapaṭimaṇḍitānaṃ tiyojanasatikānaṃ dvinnaṃ aṅgamagadharaṭṭhānaṃ āyamukhabhūtaṃ, tatra tumhe dhuraṭṭhāneyeva…pe… parisaṃ vaḍḍhethā’’ti.
अस्सजिपुनब्बसुके आहंसु – ‘‘आवुसो, कीटागिरि नाम द्वीहि मेघेहि अनुग्गहितो तीणि सस्सानि पसवन्ति, तत्र तुम्हे धुरट्ठानेयेव परिवेणानि कारेत्वा…पे॰… परिसं वड्ढेथा’’ति। ते तथा अकंसु। तेसु एकमेकस्स पक्खस्स पञ्च पञ्च भिक्खुसतानि परिवारा, एवं समधिकं दियड्ढभिक्खुसहस्सं होति। तत्र पण्डुकलोहितका सपरिवारा सीलवन्तोव भगवता सद्धिं जनपदचारिकम्पि चरन्ति, ते अकतवत्थुं उप्पादेन्ति, पञ्ञत्तसिक्खापदं पन न मद्दन्ति, इतरे सब्बे अलज्जिनो अकतवत्थुञ्च उप्पादेन्ति, पञ्ञत्तसिक्खापदञ्च मद्दन्ति, तेन वुत्तं – ‘‘अलज्जिनो पापभिक्खू’’ति।
Assajipunabbasuke āhaṃsu – ‘‘āvuso, kīṭāgiri nāma dvīhi meghehi anuggahito tīṇi sassāni pasavanti, tatra tumhe dhuraṭṭhāneyeva pariveṇāni kāretvā…pe… parisaṃ vaḍḍhethā’’ti. Te tathā akaṃsu. Tesu ekamekassa pakkhassa pañca pañca bhikkhusatāni parivārā, evaṃ samadhikaṃ diyaḍḍhabhikkhusahassaṃ hoti. Tatra paṇḍukalohitakā saparivārā sīlavantova bhagavatā saddhiṃ janapadacārikampi caranti, te akatavatthuṃ uppādenti, paññattasikkhāpadaṃ pana na maddanti, itare sabbe alajjino akatavatthuñca uppādenti, paññattasikkhāpadañca maddanti, tena vuttaṃ – ‘‘alajjino pāpabhikkhū’’ti.
एवरूपन्ति एवंजातिकं। अनाचारं आचरन्तीति अनाचरितब्बं आचरन्ति, अकातब्बं करोन्ति। मालावच्छन्ति तरुणपुप्फरुक्खं, तरुणका हि पुप्फरुक्खापि पुप्फगच्छापि मालावच्छा त्वेव वुच्चन्ति, ते च अनेकप्पकारं मालावच्छं सयम्पि रोपेन्ति, अञ्ञेनपि रोपापेन्ति, तेन वुत्तं – ‘‘मालावच्छं रोपेन्तिपि रोपापेन्तिपी’’ति। सिञ्चन्तीति सयमेव उदकेन सिञ्चन्ति। सिञ्चापेन्तीति अञ्ञेनपि सिञ्चापेन्ति।
Evarūpanti evaṃjātikaṃ. Anācāraṃ ācarantīti anācaritabbaṃ ācaranti, akātabbaṃ karonti. Mālāvacchanti taruṇapuppharukkhaṃ, taruṇakā hi puppharukkhāpi pupphagacchāpi mālāvacchā tveva vuccanti, te ca anekappakāraṃ mālāvacchaṃ sayampi ropenti, aññenapi ropāpenti, tena vuttaṃ – ‘‘mālāvacchaṃ ropentipi ropāpentipī’’ti. Siñcantīti sayameva udakena siñcanti. Siñcāpentīti aññenapi siñcāpenti.
एत्थ पन अकप्पियवोहारो कप्पियवोहारो परियायो ओभासो निमित्तकम्मन्ति इमानि पञ्च जानितब्बानि। तत्थ अकप्पियवोहारो नाम अल्लहरितानं कोट्टनं कोट्टापनं, आवाटस्स खणनं खणापनं, मालावच्छस्स रोपनं रोपापनं, आळिया बन्धनं बन्धापनं, उदकस्स सेचनं सेचापनं, मातिकाय सम्मुखकरणं कप्पियउदकसिञ्चनं हत्थमुखपादधोवनन्हानोदकसिञ्चनन्ति। कप्पियवोहारो नाम ‘‘इमं रुक्खं जान, इमं आवाटं जान, इमं मालावच्छं जान, एत्थ उदकं जाना’’ति वचनं सुक्खमातिकाय उजुकरणञ्च। परियायो नाम ‘‘पण्डितेन नाम मालावच्छादयो रोपापेतब्बा नचिरस्सेव उपकाराय संवत्तन्ती’’तिआदिवचनं। ओभासो नाम कुदालखणित्तादीनि च मालावच्छे च गहेत्वा ठानं, एवं ठितञ्हि सामणेरादयो दिस्वा थेरो कारापेतुकामोति गन्त्वा करोन्ति। निमित्तकम्मं नाम कुदाल-खणित्ति-वासि-फरसु-उदकभाजनानि आहरित्वा समीपे ठपनं।
Ettha pana akappiyavohāro kappiyavohāro pariyāyo obhāso nimittakammanti imāni pañca jānitabbāni. Tattha akappiyavohāro nāma allaharitānaṃ koṭṭanaṃ koṭṭāpanaṃ, āvāṭassa khaṇanaṃ khaṇāpanaṃ, mālāvacchassa ropanaṃ ropāpanaṃ, āḷiyā bandhanaṃ bandhāpanaṃ, udakassa secanaṃ secāpanaṃ, mātikāya sammukhakaraṇaṃ kappiyaudakasiñcanaṃ hatthamukhapādadhovananhānodakasiñcananti. Kappiyavohāro nāma ‘‘imaṃ rukkhaṃ jāna, imaṃ āvāṭaṃ jāna, imaṃ mālāvacchaṃ jāna, ettha udakaṃ jānā’’ti vacanaṃ sukkhamātikāya ujukaraṇañca. Pariyāyo nāma ‘‘paṇḍitena nāma mālāvacchādayo ropāpetabbā nacirasseva upakārāya saṃvattantī’’tiādivacanaṃ. Obhāso nāma kudālakhaṇittādīni ca mālāvacche ca gahetvā ṭhānaṃ, evaṃ ṭhitañhi sāmaṇerādayo disvā thero kārāpetukāmoti gantvā karonti. Nimittakammaṃ nāma kudāla-khaṇitti-vāsi-pharasu-udakabhājanāni āharitvā samīpe ṭhapanaṃ.
इमानि पञ्चपि कुलसङ्गहत्थाय रोपने न वट्टन्ति, फलपरिभोगत्थाय कप्पियाकप्पियवोहारद्वयमेव न वट्टति, इतरत्तयं वट्टति। महापच्चरियं पन ‘‘कप्पियवोहारोपि वट्टति। यञ्च अत्तनो परिभोगत्थाय वट्टति, तं अञ्ञपुग्गलस्स वा सङ्घस्स वा चेतियस्स वा अत्थायपि वट्टती’’ति वुत्तं।
Imāni pañcapi kulasaṅgahatthāya ropane na vaṭṭanti, phalaparibhogatthāya kappiyākappiyavohāradvayameva na vaṭṭati, itarattayaṃ vaṭṭati. Mahāpaccariyaṃ pana ‘‘kappiyavohāropi vaṭṭati. Yañca attano paribhogatthāya vaṭṭati, taṃ aññapuggalassa vā saṅghassa vā cetiyassa vā atthāyapi vaṭṭatī’’ti vuttaṃ.
आरामत्थाय पन वनत्थायच छायत्थाय च अकप्पियवोहारमत्तमेव न च वट्टति, सेसं वट्टति, न केवलञ्च सेसं यंकिञ्चि मातिकम्पि उजुं कातुं कप्पियउदकं सिञ्चितुं न्हानकोट्ठकं कत्वा न्हायितुं हत्थपादमुखधोवनुदकानि च तत्थ छड्डेतुम्पि वट्टति। महापच्चरियं पन कुरुन्दियञ्च ‘‘कप्पियपथवियं सयं रोपेतुम्पि वट्टती’’ति वुत्तं। आरामादिअत्थाय पन रोपितस्स वा रोपापितस्स वा फलं परिभुञ्जितुम्पि वट्टति।
Ārāmatthāya pana vanatthāyaca chāyatthāya ca akappiyavohāramattameva na ca vaṭṭati, sesaṃ vaṭṭati, na kevalañca sesaṃ yaṃkiñci mātikampi ujuṃ kātuṃ kappiyaudakaṃ siñcituṃ nhānakoṭṭhakaṃ katvā nhāyituṃ hatthapādamukhadhovanudakāni ca tattha chaḍḍetumpi vaṭṭati. Mahāpaccariyaṃ pana kurundiyañca ‘‘kappiyapathaviyaṃ sayaṃ ropetumpi vaṭṭatī’’ti vuttaṃ. Ārāmādiatthāya pana ropitassa vā ropāpitassa vā phalaṃ paribhuñjitumpi vaṭṭati.
ओचिननओचिनापने पकतियापि पाचित्तियं। कुलदूसनत्थाय पन पाचित्तियञ्चेव दुक्कटञ्च। गन्थनादीसु च उरच्छदपरियोसानेसु कुलदूसनत्थाय अञ्ञत्थाय वा करोन्तस्स दुक्कटमेव । कस्मा? अनाचारत्ता, ‘‘पापसमाचारो’’ति एत्थ वुत्तपापसमाचारत्ता च। आरामादिअत्थाय रुक्खरोपने विय वत्थुपूजनत्थाय कस्मा न अनापत्तीति चे? अनापत्तियेव। यथा हि तत्थ कप्पियवोहारेन परियायादीहि च अनापत्ति तथा वत्थुपूजत्थायपि अनापत्तियेव।
Ocinanaocināpane pakatiyāpi pācittiyaṃ. Kuladūsanatthāya pana pācittiyañceva dukkaṭañca. Ganthanādīsu ca uracchadapariyosānesu kuladūsanatthāya aññatthāya vā karontassa dukkaṭameva . Kasmā? Anācārattā, ‘‘pāpasamācāro’’ti ettha vuttapāpasamācārattā ca. Ārāmādiatthāya rukkharopane viya vatthupūjanatthāya kasmā na anāpattīti ce? Anāpattiyeva. Yathā hi tattha kappiyavohārena pariyāyādīhi ca anāpatti tathā vatthupūjatthāyapi anāpattiyeva.
ननु च तत्थ ‘‘कप्पियपथवियं सयं रोपेतुम्पि वट्टती’’ति वुत्तन्ति? वुत्तं, न पन महाअट्ठकथायं। अथापि मञ्ञेय्यासि इतरासु वुत्तम्पि पमाणं। महाअट्ठकथायञ्च कप्पियउदकसेचनं वुत्तं, तं कथन्ति? तम्पि न विरुज्झति। तत्र हि अविसेसेन ‘‘रुक्खं रोपेन्तिपि रोपापेन्तिपि, सिञ्चन्तिपि सिञ्चापेन्तिपी’’ति वत्तब्बे ‘‘मालावच्छ’’न्ति वदन्तो ञापेति ‘‘कुलसङ्गहत्थाय पुप्फफलूपगमेव सन्धायेतं वुत्तं, अञ्ञत्र पन परियायो अत्थी’’ति। तस्मा तत्थ परियायं, इध च परियायाभावं ञत्वा यं अट्ठकथासु वुत्तं, तं सुवुत्तमेव। वुत्तञ्चेतं –
Nanu ca tattha ‘‘kappiyapathaviyaṃ sayaṃ ropetumpi vaṭṭatī’’ti vuttanti? Vuttaṃ, na pana mahāaṭṭhakathāyaṃ. Athāpi maññeyyāsi itarāsu vuttampi pamāṇaṃ. Mahāaṭṭhakathāyañca kappiyaudakasecanaṃ vuttaṃ, taṃ kathanti? Tampi na virujjhati. Tatra hi avisesena ‘‘rukkhaṃ ropentipi ropāpentipi, siñcantipi siñcāpentipī’’ti vattabbe ‘‘mālāvaccha’’nti vadanto ñāpeti ‘‘kulasaṅgahatthāya pupphaphalūpagameva sandhāyetaṃ vuttaṃ, aññatra pana pariyāyo atthī’’ti. Tasmā tattha pariyāyaṃ, idha ca pariyāyābhāvaṃ ñatvā yaṃ aṭṭhakathāsu vuttaṃ, taṃ suvuttameva. Vuttañcetaṃ –
‘‘बुद्धेन धम्मो विनयो च वुत्तो।
‘‘Buddhena dhammo vinayo ca vutto;
यो तस्स पुत्तेहि तथेव ञातो।
Yo tassa puttehi tatheva ñāto;
सो येहि तेसं मतिमच्चजन्ता।
So yehi tesaṃ matimaccajantā;
यस्मा पुरे अट्ठकथा अकंसु॥
Yasmā pure aṭṭhakathā akaṃsu.
‘‘तस्मा हि यं अट्ठकथासु वुत्तं।
‘‘Tasmā hi yaṃ aṭṭhakathāsu vuttaṃ;
तं वज्जयित्वान पमादलेखं।
Taṃ vajjayitvāna pamādalekhaṃ;
सब्बम्पि सिक्खासु सगारवानं।
Sabbampi sikkhāsu sagāravānaṃ;
यस्मा पमाणं इध पण्डितान’’न्ति॥
Yasmā pamāṇaṃ idha paṇḍitāna’’nti.
सब्बं वुत्तनयेनेव वेदितब्बं। तत्थ सिया यदि वत्थुपूजनत्थायपि गन्थानादीसु आपत्ति, हरणादीसु कस्मा अनापत्तीति? कुलित्थीआदीनं अत्थाय हरणतो हरणाधिकारे हि विसेसेत्वा ते कुलित्थीनन्तिआदि वुत्तं, तस्मा बुद्धादीनं अत्थाय हरन्तस्स अनापत्ति।
Sabbaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ. Tattha siyā yadi vatthupūjanatthāyapi ganthānādīsu āpatti, haraṇādīsu kasmā anāpattīti? Kulitthīādīnaṃ atthāya haraṇato haraṇādhikāre hi visesetvā te kulitthīnantiādi vuttaṃ, tasmā buddhādīnaṃ atthāya harantassa anāpatti.
तत्थ एकतोवण्टिकन्ति पुप्फानं वण्टे एकतो कत्वा कतमालं। उभतोवण्टिकन्ति उभोहि पस्सेहि पुप्फवण्टे कत्वा कतमालं। मञ्जरिकन्तिआदीसु पन मञ्जरी विय कता पुप्फविकति मञ्जरिकाति वुच्चति। विधूतिकाति सूचिया वा सलाकाय वा सिन्दुवारपुप्फादीनि विज्झित्वा कता। वटंसकोति वतंसको। आवेळाति कण्णिका। उरच्छदोति हारसदिसं उरे ठपनकपुप्फदामं। अयं ताव एत्थ पदवण्णना।
Tattha ekatovaṇṭikanti pupphānaṃ vaṇṭe ekato katvā katamālaṃ. Ubhatovaṇṭikanti ubhohi passehi pupphavaṇṭe katvā katamālaṃ. Mañjarikantiādīsu pana mañjarī viya katā pupphavikati mañjarikāti vuccati. Vidhūtikāti sūciyā vā salākāya vā sinduvārapupphādīni vijjhitvā katā. Vaṭaṃsakoti vataṃsako. Āveḷāti kaṇṇikā. Uracchadoti hārasadisaṃ ure ṭhapanakapupphadāmaṃ. Ayaṃ tāva ettha padavaṇṇanā.
अयं पन आदितो पट्ठाय वित्थारेन आपत्तिविनिच्छयो। कुलदूसनत्थाय अकप्पियपथवियं मालावच्छं रोपेन्तस्स पाचित्तियञ्चेव दुक्कटञ्च, तथा अकप्पियवोहारेन रोपापेन्तस्स। कप्पियपथवियं रोपनेपि रोपापनेपि दुक्कटमेव। उभयत्थापि सकिं आणत्तिया बहुन्नम्पि रोपने एकमेव सपाचित्तियदुक्कटं वा सुद्धदुक्कटं वा होति। परिभोगत्थाय हि कप्पियभूमियं वा अकप्पियभूमियं वा कप्पियवोहारेन रोपापने अनापत्ति। आरामादिअत्थायपि अकप्पियपथवियं रोपेन्तस्स वा अकप्पियवचनेन रोपापेन्तस्स वा पाचित्तियं। अयं पन नयो महाअट्ठकथायं न सुट्ठु विभत्तो, महापच्चरियं विभत्तोति।
Ayaṃ pana ādito paṭṭhāya vitthārena āpattivinicchayo. Kuladūsanatthāya akappiyapathaviyaṃ mālāvacchaṃ ropentassa pācittiyañceva dukkaṭañca, tathā akappiyavohārena ropāpentassa. Kappiyapathaviyaṃ ropanepi ropāpanepi dukkaṭameva. Ubhayatthāpi sakiṃ āṇattiyā bahunnampi ropane ekameva sapācittiyadukkaṭaṃ vā suddhadukkaṭaṃ vā hoti. Paribhogatthāya hi kappiyabhūmiyaṃ vā akappiyabhūmiyaṃ vā kappiyavohārena ropāpane anāpatti. Ārāmādiatthāyapi akappiyapathaviyaṃ ropentassa vā akappiyavacanena ropāpentassa vā pācittiyaṃ. Ayaṃ pana nayo mahāaṭṭhakathāyaṃ na suṭṭhu vibhatto, mahāpaccariyaṃ vibhattoti.
सिञ्चनसिञ्चापने पन अकप्पियउदकेन सब्बत्थ पाचित्तियं, कुलदूसनपरिभोगत्थाय दुक्कटम्पि। कप्पियेन तेसंयेव द्विन्नमत्थाय दुक्कटं। परिभोगत्थाय चेत्थ कप्पियवोहारेन सिञ्चापने अनापत्ति। आपत्तिट्ठाने पन धारावच्छेदवसेन पयोगबहुलताय आपत्तिबहुलता वेदितब्बा।
Siñcanasiñcāpane pana akappiyaudakena sabbattha pācittiyaṃ, kuladūsanaparibhogatthāya dukkaṭampi. Kappiyena tesaṃyeva dvinnamatthāya dukkaṭaṃ. Paribhogatthāya cettha kappiyavohārena siñcāpane anāpatti. Āpattiṭṭhāne pana dhārāvacchedavasena payogabahulatāya āpattibahulatā veditabbā.
कुलदूसनत्थाय ओचिनने पुप्फगणनाय दुक्कटपाचित्तियानि अञ्ञत्थ पाचित्तियानेव। बहूनि पन पुप्फानि एकपयोगेन ओचिनन्तो पयोगवसेन कारेतब्बो। ओचिनापने कुलदूसनत्थाय सकिं आणत्तो बहुम्पि ओचिनति, एकमेव सपाचित्तियदुक्कटं, अञ्ञत्र पाचित्तियमेव।
Kuladūsanatthāya ocinane pupphagaṇanāya dukkaṭapācittiyāni aññattha pācittiyāneva. Bahūni pana pupphāni ekapayogena ocinanto payogavasena kāretabbo. Ocināpane kuladūsanatthāya sakiṃ āṇatto bahumpi ocinati, ekameva sapācittiyadukkaṭaṃ, aññatra pācittiyameva.
गन्थनादीसु सब्बापि छ पुप्फविकतियो वेदितब्बा – गन्थिमं, गोप्फिमं, वेधिमं, वेठिमं, पूरिमं, वायिमन्ति। तत्थ ‘‘गन्थिमं’’ नाम सदण्डकेसु वा उप्पलपदुमादीसु अञ्ञेसु वा दीघवण्टेसु पुप्फेसु दट्ठब्बं। दण्डकेन दण्डकं वण्टेन वा वण्टं गन्थेत्वा कतमेव हि गन्थिमं। तं भिक्खुस्स वा भिक्खुनिया वा कातुम्पि अकप्पियवचनेन कारापेतुम्पि न वट्टति। एवं जान, एवं कते सोभेय्य, यथा एतानि पुप्फानि न विकिरियन्ति तथा करोहीतिआदिना पन कप्पियवचनेन कारेतुं वट्टति।
Ganthanādīsu sabbāpi cha pupphavikatiyo veditabbā – ganthimaṃ, gopphimaṃ, vedhimaṃ, veṭhimaṃ, pūrimaṃ, vāyimanti. Tattha ‘‘ganthimaṃ’’ nāma sadaṇḍakesu vā uppalapadumādīsu aññesu vā dīghavaṇṭesu pupphesu daṭṭhabbaṃ. Daṇḍakena daṇḍakaṃ vaṇṭena vā vaṇṭaṃ ganthetvā katameva hi ganthimaṃ. Taṃ bhikkhussa vā bhikkhuniyā vā kātumpi akappiyavacanena kārāpetumpi na vaṭṭati. Evaṃ jāna, evaṃ kate sobheyya, yathā etāni pupphāni na vikiriyanti tathā karohītiādinā pana kappiyavacanena kāretuṃ vaṭṭati.
‘‘गोप्फिमं’’ नाम सुत्तेन वा वाकादीहि वा वस्सिकपुप्फादीनं एकतोवण्टिकउभतोवण्टिकमालावसेन गोप्फनं, वाकं वा रज्जुं वा दिगुणं कत्वा तत्थ अवण्टकानि नीपपुप्फादीनि पवेसेत्वा पटिपाटिया बन्धन्ति, एतम्पि गोप्फिममेव। सब्बं पुरिमनयेनेव न वट्टति।
‘‘Gopphimaṃ’’ nāma suttena vā vākādīhi vā vassikapupphādīnaṃ ekatovaṇṭikaubhatovaṇṭikamālāvasena gopphanaṃ, vākaṃ vā rajjuṃ vā diguṇaṃ katvā tattha avaṇṭakāni nīpapupphādīni pavesetvā paṭipāṭiyā bandhanti, etampi gopphimameva. Sabbaṃ purimanayeneva na vaṭṭati.
‘‘वेधिमं’’ नाम सवण्टकानि वस्सिकपुप्फादीनि वण्टेसु, अवण्टकानि वा वकुलपुप्फादीनि अन्तोछिद्दे सूचितालहीरादीहि विनिविज्झित्वा आवुनन्ति, एतं वेधिमं नाम, तम्पि पुरिमनयेनेव न वट्टति। केचि पन कदलिक्खन्धम्हि कण्टके वा तालहीरादीनि वा पवेसेत्वा तत्थ पुप्फानि विज्झित्वा ठपेन्ति, केचि कण्टकसाखासु, केचि पुप्फच्छत्तपुप्फकूटागारकरणत्थं छत्ते च भित्तियञ्च पवेसेत्वा ठपितकण्टकेसु, केचि धम्मासनविताने बद्धकण्टकेसु, केचि कणिकारपुप्फादीनि सलाकाहि विज्झन्ति, छत्ताधिछत्तं विय च करोन्ति, तं अतिओळारिकमेव । पुप्फविज्झनत्थं पन धम्मासनविताने कण्टकम्पि बन्धितुं कण्टकादीहि वा एकपुप्फम्पि विज्झितुं पुप्फेयेव वा पुप्फं पवेसेतुं न वट्टति। जालवितानवेदिक-नागदन्तक पुप्फपटिच्छकतालपण्णगुळकादीनं पन छिद्देसु असोकपिण्डिया वा अन्तरेसु पुप्फानि पवेसेतुं न दोसो। एतं वेधिमं नाम न होति। धम्मरज्जुयम्पि एसेव नयो।
‘‘Vedhimaṃ’’ nāma savaṇṭakāni vassikapupphādīni vaṇṭesu, avaṇṭakāni vā vakulapupphādīni antochidde sūcitālahīrādīhi vinivijjhitvā āvunanti, etaṃ vedhimaṃ nāma, tampi purimanayeneva na vaṭṭati. Keci pana kadalikkhandhamhi kaṇṭake vā tālahīrādīni vā pavesetvā tattha pupphāni vijjhitvā ṭhapenti, keci kaṇṭakasākhāsu, keci pupphacchattapupphakūṭāgārakaraṇatthaṃ chatte ca bhittiyañca pavesetvā ṭhapitakaṇṭakesu, keci dhammāsanavitāne baddhakaṇṭakesu, keci kaṇikārapupphādīni salākāhi vijjhanti, chattādhichattaṃ viya ca karonti, taṃ atioḷārikameva . Pupphavijjhanatthaṃ pana dhammāsanavitāne kaṇṭakampi bandhituṃ kaṇṭakādīhi vā ekapupphampi vijjhituṃ puppheyeva vā pupphaṃ pavesetuṃ na vaṭṭati. Jālavitānavedika-nāgadantaka pupphapaṭicchakatālapaṇṇaguḷakādīnaṃ pana chiddesu asokapiṇḍiyā vā antaresu pupphāni pavesetuṃ na doso. Etaṃ vedhimaṃ nāma na hoti. Dhammarajjuyampi eseva nayo.
‘‘वेठिमं’’ नाम पुप्फदामपुप्फहत्थकेसु दट्ठब्बं। केचि हि मत्थकदामं करोन्ता हेट्ठा घटकाकारं दस्सेतुं पुप्फेहि वेठेन्ति, केचि अट्ठट्ठ वा दस दस वा उप्पलपुप्फादीनि सुत्तेन वा वाकेन वा दण्डकेसु बन्धित्वा उप्पलहत्थके वा पदुमहत्थके वा करोन्ति, तं सब्बं पुरिमनयेनेव न वट्टति। सामणेरेहि उप्पाटेत्वा थले ठपितउप्पलादीनि कासावेन भण्डिकम्पि बन्धितुं न वट्टति। तेसंयेव पन वाकेन वा दण्डकेन वा बन्धितुं अंसभण्डिकं वा कातुं वट्टति। अंसभण्डिका नाम खन्धे ठपितकासावस्स उभो अन्ते आहरित्वा भण्डिकं कत्वा तस्मिं पसिब्बके विय पुप्फानि पक्खिपन्ति, अयं वुच्चति अंसभण्डिका, एतं कातुं वट्टति। दण्डकेहि पदुमिनिपण्णं विज्झित्वा उप्पलादीनि पण्णेन वेठेत्वा गण्हन्ति, तत्रापि पुप्फानं उपरि पदुमिनिपण्णमेव बन्धितुं वट्टति। हेट्ठा दण्डकं पन बन्धितुं न वट्टति।
‘‘Veṭhimaṃ’’ nāma pupphadāmapupphahatthakesu daṭṭhabbaṃ. Keci hi matthakadāmaṃ karontā heṭṭhā ghaṭakākāraṃ dassetuṃ pupphehi veṭhenti, keci aṭṭhaṭṭha vā dasa dasa vā uppalapupphādīni suttena vā vākena vā daṇḍakesu bandhitvā uppalahatthake vā padumahatthake vā karonti, taṃ sabbaṃ purimanayeneva na vaṭṭati. Sāmaṇerehi uppāṭetvā thale ṭhapitauppalādīni kāsāvena bhaṇḍikampi bandhituṃ na vaṭṭati. Tesaṃyeva pana vākena vā daṇḍakena vā bandhituṃ aṃsabhaṇḍikaṃ vā kātuṃ vaṭṭati. Aṃsabhaṇḍikā nāma khandhe ṭhapitakāsāvassa ubho ante āharitvā bhaṇḍikaṃ katvā tasmiṃ pasibbake viya pupphāni pakkhipanti, ayaṃ vuccati aṃsabhaṇḍikā, etaṃ kātuṃ vaṭṭati. Daṇḍakehi paduminipaṇṇaṃ vijjhitvā uppalādīni paṇṇena veṭhetvā gaṇhanti, tatrāpi pupphānaṃ upari paduminipaṇṇameva bandhituṃ vaṭṭati. Heṭṭhā daṇḍakaṃ pana bandhituṃ na vaṭṭati.
‘‘पूरिमं’’ नाम मालागुणे च पुप्फपटे च दट्ठब्बं। यो हि मालागुणेन चेतियं वा बोधिं वा वेदिकं वा परिक्खिपन्तो पुन आनेत्वा पूरिमठानं अतिक्कामेति, एत्तावतापि पूरिमं नाम होति। को पन वादो अनेकक्खत्तुं परिक्खिपन्तस्स, नागदन्त-कन्तरेहि पवेसेत्वा हरन्तो ओलम्बकं कत्वा पुन नागदन्तकं परिक्खिपति, एतम्पि पूरिमं नाम। नागदन्तके पन पुप्फवलयं पवेसेतुं वट्टति। मालागुणेहि पुप्फपटं करोन्ति। तत्रापि एकमेव मालागुणं हरितुं वट्टति। पुन पच्चाहरतो पूरिममेव होति, तं सब्बं पुरिमनयेनेव न वट्टति। मालागुणेहि पन बहूहिपि कतं पुप्फदामं लभित्वा आसनमत्थकादीसु बन्धितुं वट्टति। अतिदीघं पन मालागुणं एकवारं हरित्वा वा परिक्खिपित्वा वा पुन अञ्ञस्स भिक्खुनो दातुं वट्टति। तेनापि तथेव कातुं वट्टति।
‘‘Pūrimaṃ’’ nāma mālāguṇe ca pupphapaṭe ca daṭṭhabbaṃ. Yo hi mālāguṇena cetiyaṃ vā bodhiṃ vā vedikaṃ vā parikkhipanto puna ānetvā pūrimaṭhānaṃ atikkāmeti, ettāvatāpi pūrimaṃ nāma hoti. Ko pana vādo anekakkhattuṃ parikkhipantassa, nāgadanta-kantarehi pavesetvā haranto olambakaṃ katvā puna nāgadantakaṃ parikkhipati, etampi pūrimaṃ nāma. Nāgadantake pana pupphavalayaṃ pavesetuṃ vaṭṭati. Mālāguṇehi pupphapaṭaṃ karonti. Tatrāpi ekameva mālāguṇaṃ harituṃ vaṭṭati. Puna paccāharato pūrimameva hoti, taṃ sabbaṃ purimanayeneva na vaṭṭati. Mālāguṇehi pana bahūhipi kataṃ pupphadāmaṃ labhitvā āsanamatthakādīsu bandhituṃ vaṭṭati. Atidīghaṃ pana mālāguṇaṃ ekavāraṃ haritvā vā parikkhipitvā vā puna aññassa bhikkhuno dātuṃ vaṭṭati. Tenāpi tatheva kātuṃ vaṭṭati.
‘‘वायिमं’’ नाम पुप्फजालपुप्फपटपुप्फरूपेसु दट्ठब्बं। चेतियेसु पुप्फजालं करोन्तस्स एकमेकम्हि जालच्छिद्दे दुक्कटं। भित्तिच्छत्तबोधित्थम्भादीसुपि एसेव नयो। पुप्फपटं पन परेहि पूरितम्पि वायितुं न लब्भति। गोप्फिमपुप्फेहेव हत्थिअस्सादिरूपकानि करोन्ति, तानिपि वायिमट्ठाने तिट्ठन्ति। पुरिमनयेनेव सब्बं न वट्टति। अञ्ञेहि कतपरिच्छेदे पन पुप्फानि ठपेन्तेन हत्थिअस्सादिरूपकम्पि कातुं वट्टति। महापच्चरियं पन कलम्बकेन अड्ढचन्दकेन च सद्धिं अट्ठपुप्फविकतियो वुत्ता। तत्थ कलम्बकोति अड्ढचन्दकन्तरे घटिकदामओलम्बको वुत्तो। ‘‘अड्ढचन्दको’’ति अड्ढचन्दाकारेन मालागुणपरिक्खेपो। तदुभयम्पि पूरिमेयेव पविट्ठं। कुरुन्दियं पन ‘‘द्वे तयो मालागुणे एकतो कत्वा पुप्फदामकरणम्पि वायिमंयेवा’’ति वुत्तं। तम्पि इध पूरिमट्ठानेयेव पविट्ठं, न केवलञ्च पुप्फगुळदाममेव पिट्ठमयदामम्पि गेण्डुकपुप्फदामम्पि कुरुन्दियं वुत्तं, खरपत्तदामम्पि सिक्खापदस्स साधारणत्ता भिक्खूनम्पि भिक्खुनीनम्पि नेव कातुं न कारापेतुं वट्टति। पूजानिमित्तं पन कप्पियवचनं सब्बत्थ वत्तुं वट्टति। परियायओभासनिमित्तकम्मानि वट्टन्तियेव।
‘‘Vāyimaṃ’’ nāma pupphajālapupphapaṭapuppharūpesu daṭṭhabbaṃ. Cetiyesu pupphajālaṃ karontassa ekamekamhi jālacchidde dukkaṭaṃ. Bhitticchattabodhitthambhādīsupi eseva nayo. Pupphapaṭaṃ pana parehi pūritampi vāyituṃ na labbhati. Gopphimapuppheheva hatthiassādirūpakāni karonti, tānipi vāyimaṭṭhāne tiṭṭhanti. Purimanayeneva sabbaṃ na vaṭṭati. Aññehi kataparicchede pana pupphāni ṭhapentena hatthiassādirūpakampi kātuṃ vaṭṭati. Mahāpaccariyaṃ pana kalambakena aḍḍhacandakena ca saddhiṃ aṭṭhapupphavikatiyo vuttā. Tattha kalambakoti aḍḍhacandakantare ghaṭikadāmaolambako vutto. ‘‘Aḍḍhacandako’’ti aḍḍhacandākārena mālāguṇaparikkhepo. Tadubhayampi pūrimeyeva paviṭṭhaṃ. Kurundiyaṃ pana ‘‘dve tayo mālāguṇe ekato katvā pupphadāmakaraṇampi vāyimaṃyevā’’ti vuttaṃ. Tampi idha pūrimaṭṭhāneyeva paviṭṭhaṃ, na kevalañca pupphaguḷadāmameva piṭṭhamayadāmampi geṇḍukapupphadāmampi kurundiyaṃ vuttaṃ, kharapattadāmampi sikkhāpadassa sādhāraṇattā bhikkhūnampi bhikkhunīnampi neva kātuṃ na kārāpetuṃ vaṭṭati. Pūjānimittaṃ pana kappiyavacanaṃ sabbattha vattuṃ vaṭṭati. Pariyāyaobhāsanimittakammāni vaṭṭantiyeva.
तुवट्टेन्तीति निपज्जन्ति। लासेन्तीति पीतिया उप्पिलवमाना विय उट्ठहित्वा लासियनाटकं नाटेन्ति, रेचकं देन्ति। नच्चन्तियापि नच्चन्तीति यदा नाटकित्थी नच्चति, तदा तेपि तस्सा पुरतो वा पच्छतो वा गच्छन्ता नच्चन्ति। नच्चन्तियापि गायन्तीति यदा सा नच्चति, तदा नच्चानुरूपं गायन्ति। एस नयो सब्बत्थ। अट्ठपदेपि कीळन्तीति अट्ठपदफलके जूतं कीळन्ति। तथा दसपदे, आकासेपीति अट्ठपददसपदेसु विय आकासेयेव कीळन्ति। परिहारपथेपीति भूमियं नानापथमण्डलं कत्वा तत्थ परिहरितब्बपथं परिहरन्ता कीळन्ति। सन्तिकायपि कीळन्तीति सन्तिककीळाय कीळन्ति, एकज्झं ठपिता सारियो वा पासाणसक्खरायो वा अचालेन्ता नखेनेव अपनेन्ति च उपनेन्ति च, सचे तत्थ काचि चलति, पराजयो होति। खलिकायाति जूतफलके पासककीळाय कीळन्ति। घटिकायाति घटिका वुच्चति दण्डककीळा, ताय कीळन्ति। दीघदण्डकेन रस्सदण्डकं पहरन्ता विचरन्ति।
Tuvaṭṭentīti nipajjanti. Lāsentīti pītiyā uppilavamānā viya uṭṭhahitvā lāsiyanāṭakaṃ nāṭenti, recakaṃ denti. Naccantiyāpi naccantīti yadā nāṭakitthī naccati, tadā tepi tassā purato vā pacchato vā gacchantā naccanti. Naccantiyāpi gāyantīti yadā sā naccati, tadā naccānurūpaṃ gāyanti. Esa nayo sabbattha. Aṭṭhapadepi kīḷantīti aṭṭhapadaphalake jūtaṃ kīḷanti. Tathā dasapade, ākāsepīti aṭṭhapadadasapadesu viya ākāseyeva kīḷanti. Parihārapathepīti bhūmiyaṃ nānāpathamaṇḍalaṃ katvā tattha pariharitabbapathaṃ pariharantā kīḷanti. Santikāyapi kīḷantīti santikakīḷāya kīḷanti, ekajjhaṃ ṭhapitā sāriyo vā pāsāṇasakkharāyo vā acālentā nakheneva apanenti ca upanenti ca, sace tattha kāci calati, parājayo hoti. Khalikāyāti jūtaphalake pāsakakīḷāya kīḷanti. Ghaṭikāyāti ghaṭikā vuccati daṇḍakakīḷā, tāya kīḷanti. Dīghadaṇḍakena rassadaṇḍakaṃ paharantā vicaranti.
सलाकहत्थेनाति लाखाय वा मञ्जट्ठिया वा पिट्ठउदके वा सलाकहत्थं तेमेत्वा ‘‘किं होतू’’ति भूमियं वा भित्तियं वा तं पहरित्वा हत्थिअस्सादीरूपानि दस्सेन्ता कीळन्ति। अक्खेनाति गुळेन। पङ्गचीरेनाति पङ्गचीरं वुच्चति पण्णनाळिका, तं धमन्ता कीळन्ति। वङ्ककेनाति गामदारकानं कीळनकेन खुद्दकनङ्गलेन। मोक्खचिकायाति मोक्खचिका वुच्चति सम्परिवत्तककीळा, आकासे वा दण्डं गहेत्वा, भूमियं वा सीसं ठपेत्वा हेट्ठुपरियभावेन परिवत्तन्ता कीळन्तीति अत्थो। चिङ्गुलकेनाति चिङ्गुलकं वुच्चति तालपण्णादीहि कतं वातप्पहारेन परिब्भमनचक्कं, तेन कीळन्ति। पत्ताळ्हकेनाति पत्ताळ्हकं वुच्चति पण्णनाळि, ताय वालिकादीनि मिनन्ता कीळन्ति। रथकेनाति खुद्दकरथेन। धनुकेनाति खुद्दकधनुना।
Salākahatthenāti lākhāya vā mañjaṭṭhiyā vā piṭṭhaudake vā salākahatthaṃ temetvā ‘‘kiṃ hotū’’ti bhūmiyaṃ vā bhittiyaṃ vā taṃ paharitvā hatthiassādīrūpāni dassentā kīḷanti. Akkhenāti guḷena. Paṅgacīrenāti paṅgacīraṃ vuccati paṇṇanāḷikā, taṃ dhamantā kīḷanti. Vaṅkakenāti gāmadārakānaṃ kīḷanakena khuddakanaṅgalena. Mokkhacikāyāti mokkhacikā vuccati samparivattakakīḷā, ākāse vā daṇḍaṃ gahetvā, bhūmiyaṃ vā sīsaṃ ṭhapetvā heṭṭhupariyabhāvena parivattantā kīḷantīti attho. Ciṅgulakenāti ciṅgulakaṃ vuccati tālapaṇṇādīhi kataṃ vātappahārena paribbhamanacakkaṃ, tena kīḷanti. Pattāḷhakenāti pattāḷhakaṃ vuccati paṇṇanāḷi, tāya vālikādīni minantā kīḷanti. Rathakenāti khuddakarathena. Dhanukenāti khuddakadhanunā.
अक्खरिकायाति अक्खरिका वुच्चति आकासे वा पिट्ठियं वा अक्खरजाननकीळा, ताय कीळन्ति। मनेसिकायाति मनेसिका वुच्चति मनसा चिन्तितजाननकीळा, ताय कीळन्ति। यथावज्जेनाति यथावज्जं वुच्चति काणकुणिकखञ्जादीनं यं यं वज्जं तं तं पयोजेत्वा दस्सनकीळा ताय कीळन्ति, वेलम्भका विय। हत्थिस्मिम्पि सिक्खन्तीति हत्थिनिमित्तं यं सिप्पं सिक्खितब्बं, तं सिक्खन्ति। एसेव नयो अस्सादीसु। धावन्तिपीति परम्मुखा गच्छन्ता धावन्ति। आधावन्तिपीति यत्तकं धावन्ति, तत्तकमेव अभिमुखा पुन आगच्छन्ता आधावन्ति। निब्बुज्झन्तीति मल्लयुद्धं करोन्ति। नलाटिकम्पि देन्तीति ‘‘साधु, साधु, भगिनी’’ति अत्तनो नलाटे अङ्गुलिं ठपेत्वा तस्सा नलाटे ठपेन्ति। विविधम्पि अनाचारं आचरन्तीति अञ्ञम्पि पाळियं अनागतं मुखडिण्डिमादिविविधं अनाचारं आचरन्ति।
Akkharikāyāti akkharikā vuccati ākāse vā piṭṭhiyaṃ vā akkharajānanakīḷā, tāya kīḷanti. Manesikāyāti manesikā vuccati manasā cintitajānanakīḷā, tāya kīḷanti. Yathāvajjenāti yathāvajjaṃ vuccati kāṇakuṇikakhañjādīnaṃ yaṃ yaṃ vajjaṃ taṃ taṃ payojetvā dassanakīḷā tāya kīḷanti, velambhakā viya. Hatthismimpi sikkhantīti hatthinimittaṃ yaṃ sippaṃ sikkhitabbaṃ, taṃ sikkhanti. Eseva nayo assādīsu. Dhāvantipīti parammukhā gacchantā dhāvanti. Ādhāvantipīti yattakaṃ dhāvanti, tattakameva abhimukhā puna āgacchantā ādhāvanti. Nibbujjhantīti mallayuddhaṃ karonti. Nalāṭikampi dentīti ‘‘sādhu, sādhu, bhaginī’’ti attano nalāṭe aṅguliṃ ṭhapetvā tassā nalāṭe ṭhapenti. Vividhampi anācāraṃ ācarantīti aññampi pāḷiyaṃ anāgataṃ mukhaḍiṇḍimādivividhaṃ anācāraṃ ācaranti.
४३२. पासादिकेनाति पसादावहेन, सारुप्पेन समणानुच्छविकेन। अभिक्कन्तेनाति गमनेन। पटिक्कन्तेनाति निवत्तनेन। आलोकितेनाति पुरतो दस्सनेन। विलोकितेनाति इतो चितो च दस्सनेन। समिञ्जितेनाति पब्बसङ्कोचनेन। पसारितेनाति तेसंयेव पसारणेन। सब्बत्थ इत्थम्भूताख्यानत्थे करणवचनं, सतिसम्पजञ्ञेहि अभिसङ्खतत्ता पासादिक अभिक्कन्त-पटिक्कन्त-आलोकित-विलोकित-समिञ्जित-पसारितो हुत्वाति वुत्तं होति। ओक्खित्तचक्खूति हेट्ठा-खित्तचक्खु । इरियापथसम्पन्नोति ताय पासादिकअभिक्कन्तादिताय सम्पन्नइरियापथो।
432.Pāsādikenāti pasādāvahena, sāruppena samaṇānucchavikena. Abhikkantenāti gamanena. Paṭikkantenāti nivattanena. Ālokitenāti purato dassanena. Vilokitenāti ito cito ca dassanena. Samiñjitenāti pabbasaṅkocanena. Pasāritenāti tesaṃyeva pasāraṇena. Sabbattha itthambhūtākhyānatthe karaṇavacanaṃ, satisampajaññehi abhisaṅkhatattā pāsādika abhikkanta-paṭikkanta-ālokita-vilokita-samiñjita-pasārito hutvāti vuttaṃ hoti. Okkhittacakkhūti heṭṭhā-khittacakkhu . Iriyāpathasampannoti tāya pāsādikaabhikkantāditāya sampannairiyāpatho.
क्वायन्ति को अयं। अबलबलो वियाति अबलो किर बोन्दो वुच्चति, अतिसयत्थे च इदं आमेडितं, तस्मा अतिबोन्दो वियाति वुत्तं होति। मन्दमन्दोति अभिक्कन्तादीनं अनुद्धतताय अतिमन्दो। अतिसण्होति एवं गुणमेव दोसतो दस्सेन्ति। भाकुटिकभाकुटिको वियाति ओक्खित्तचक्खुताय भकुटिं कत्वा सङ्कुटितमुखो कुपितो विय विचरतीति मञ्ञमाना वदन्ति। सण्हाति निपुणा, ‘‘अम्म तात भगिनी’’ति एवं उपासकजनं युत्तट्ठाने उपनेतुं छेका, न यथा अयं; एवं अबलबलो वियाति अधिप्पायो। सखिलाति साखल्येन युत्ता। सुखसम्भासाति इदं पुरिमस्स कारणवचनं। येसञ्हि सुखसम्भासा सम्मोदनीयकथा नेला होति कण्णसुखा, ते सखिलाति वुच्चन्ति। तेनाहंसु – ‘‘सखिला सुखसम्भासा’’ति। अयं पनेत्थ अधिप्पायो – अम्हाकं अय्या उपासके दिस्वा मधुरं सम्मोदनीयं कथं कथेन्ति, तस्मा सखिला सुखसम्भासा, न यथा अयं; एवं मन्दमन्दा वियाति। मिहितपुब्बङ्गमाति मिहितं पुब्बङ्गमं एतेसं वचनस्साति मिहितपुब्बङ्गमा, पठमं सितं कत्वा पच्छा वदन्तीति अत्थो। एहिस्वागतवादिनोति उपासकं दिस्वा ‘‘एहि स्वागतं तवा’’ति एवंवादिनो, न यथा अयं; एवं सङ्कुटितमुखताय भाकुटिकभाकुटिका विय एवं मिहितपुब्बङ्गमादिताय अभाकुटिकभावं अत्थतो दस्सेत्वा पुन सरूपेनपि दस्सेन्तो आहंसु – ‘‘अभाकुटिका उत्तानमुखा पुब्बभासिनो’’ति। उप्पटिपाटिया वा तिण्णम्पि आकारानं अभावदस्सनमेतन्ति वेदितब्बं। कथं? एत्थ हि ‘‘अभाकुटिका’’ति इमिना भाकुटिकभाकुटिकाकारस्स अभावो दस्सितो। ‘‘उत्तानमुखा’’ति इमिना मन्दमन्दाकारस्स, ये हि चक्खूनि उम्मिलेत्वा आलोकनेन उत्तानमुखा होन्ति, न ते मन्दमन्दा। पुब्बभासिनोति इमिना अबलबलाकारस्स अभावो दस्सितो, ये हि आभासनकुसलताय ‘‘अम्म ताता’’ति पठमतरं आभासन्ति, न ते अबलबलाति।
Kvāyanti ko ayaṃ. Abalabalo viyāti abalo kira bondo vuccati, atisayatthe ca idaṃ āmeḍitaṃ, tasmā atibondo viyāti vuttaṃ hoti. Mandamandoti abhikkantādīnaṃ anuddhatatāya atimando. Atisaṇhoti evaṃ guṇameva dosato dassenti. Bhākuṭikabhākuṭiko viyāti okkhittacakkhutāya bhakuṭiṃ katvā saṅkuṭitamukho kupito viya vicaratīti maññamānā vadanti. Saṇhāti nipuṇā, ‘‘amma tāta bhaginī’’ti evaṃ upāsakajanaṃ yuttaṭṭhāne upanetuṃ chekā, na yathā ayaṃ; evaṃ abalabalo viyāti adhippāyo. Sakhilāti sākhalyena yuttā. Sukhasambhāsāti idaṃ purimassa kāraṇavacanaṃ. Yesañhi sukhasambhāsā sammodanīyakathā nelā hoti kaṇṇasukhā, te sakhilāti vuccanti. Tenāhaṃsu – ‘‘sakhilā sukhasambhāsā’’ti. Ayaṃ panettha adhippāyo – amhākaṃ ayyā upāsake disvā madhuraṃ sammodanīyaṃ kathaṃ kathenti, tasmā sakhilā sukhasambhāsā, na yathā ayaṃ; evaṃ mandamandā viyāti. Mihitapubbaṅgamāti mihitaṃ pubbaṅgamaṃ etesaṃ vacanassāti mihitapubbaṅgamā, paṭhamaṃ sitaṃ katvā pacchā vadantīti attho. Ehisvāgatavādinoti upāsakaṃ disvā ‘‘ehi svāgataṃ tavā’’ti evaṃvādino, na yathā ayaṃ; evaṃ saṅkuṭitamukhatāya bhākuṭikabhākuṭikā viya evaṃ mihitapubbaṅgamāditāya abhākuṭikabhāvaṃ atthato dassetvā puna sarūpenapi dassento āhaṃsu – ‘‘abhākuṭikā uttānamukhā pubbabhāsino’’ti. Uppaṭipāṭiyā vā tiṇṇampi ākārānaṃ abhāvadassanametanti veditabbaṃ. Kathaṃ? Ettha hi ‘‘abhākuṭikā’’ti iminā bhākuṭikabhākuṭikākārassa abhāvo dassito. ‘‘Uttānamukhā’’ti iminā mandamandākārassa, ye hi cakkhūni ummiletvā ālokanena uttānamukhā honti, na te mandamandā. Pubbabhāsinoti iminā abalabalākārassa abhāvo dassito, ye hi ābhāsanakusalatāya ‘‘amma tātā’’ti paṭhamataraṃ ābhāsanti, na te abalabalāti.
एहि, भन्ते, घरं गमिस्सामाति सो किर उपासको ‘‘न खो, आवुसो, पिण्डो लब्भती’’ति वुत्ते ‘‘तुम्हाकं भिक्खूहियेव एतं कतं , सकलम्पि गामं विचरन्ता न लच्छथा’’ति वत्वा पिण्डपातं दातुकामो ‘‘एहि, भन्ते, घरं गमिस्सामा’’ति आह। किं पनायं पयुत्तवाचा होति, न होतीति? न होति। पुच्छितपञ्हो नामायं कथेतुं वट्टति। तस्मा इदानि चेपि पुब्बण्हे वा सायन्हे वा अन्तरघरं पविट्ठं भिक्खुं कोचि पुच्छेय्य – ‘‘कस्मा, भन्ते, चरथा’’ति? येनत्थेन चरति, तं आचिक्खित्वा ‘‘लद्धं न लद्ध’’न्ति वुत्ते सचे न लद्धं, ‘‘न लद्ध’’न्ति वत्वा यं सो देति, तं गहेतुं वट्टति।
Ehi, bhante, gharaṃ gamissāmāti so kira upāsako ‘‘na kho, āvuso, piṇḍo labbhatī’’ti vutte ‘‘tumhākaṃ bhikkhūhiyeva etaṃ kataṃ , sakalampi gāmaṃ vicarantā na lacchathā’’ti vatvā piṇḍapātaṃ dātukāmo ‘‘ehi, bhante, gharaṃ gamissāmā’’ti āha. Kiṃ panāyaṃ payuttavācā hoti, na hotīti? Na hoti. Pucchitapañho nāmāyaṃ kathetuṃ vaṭṭati. Tasmā idāni cepi pubbaṇhe vā sāyanhe vā antaragharaṃ paviṭṭhaṃ bhikkhuṃ koci puccheyya – ‘‘kasmā, bhante, carathā’’ti? Yenatthena carati, taṃ ācikkhitvā ‘‘laddhaṃ na laddha’’nti vutte sace na laddhaṃ, ‘‘na laddha’’nti vatvā yaṃ so deti, taṃ gahetuṃ vaṭṭati.
दुट्ठोति न पसादादीनं विनासेन दुट्ठो, पुग्गलवसेन दुट्ठो। दानपथानीति दानानियेव वुच्चन्ति। अथ वा दानपथानीति दाननिबद्धानि दानवत्तानीति वुत्तं होति। उपच्छिन्नानीति दायकेहि उपच्छिन्नानि, न ते तानि एतरहि देन्ति। रिञ्चन्तीति विसुं होन्ति नाना होन्ति, पक्कमन्तीति वुत्तं होति। सण्ठहेय्याति सम्मा तिट्ठेय्य, पेसलानं भिक्खूनं पतिट्ठा भवेय्य।
Duṭṭhoti na pasādādīnaṃ vināsena duṭṭho, puggalavasena duṭṭho. Dānapathānīti dānāniyeva vuccanti. Atha vā dānapathānīti dānanibaddhāni dānavattānīti vuttaṃ hoti. Upacchinnānīti dāyakehi upacchinnāni, na te tāni etarahi denti. Riñcantīti visuṃ honti nānā honti, pakkamantīti vuttaṃ hoti. Saṇṭhaheyyāti sammā tiṭṭheyya, pesalānaṃ bhikkhūnaṃ patiṭṭhā bhaveyya.
एवमावुसोति खो सो भिक्खु सद्धस्स पसन्नस्स उपासकस्स सासनं सम्पटिच्छि। एवरूपं किर सासनं कप्पियं हरितुं वट्टति, तस्मा ‘‘मम वचनेन भगवतो पादे वन्दथा’’ति वा ‘‘चेतियं पटिमं बोधिं सङ्घत्थेरं वन्दथा’’ति वा ‘‘चेतिये गन्धपूजं करोथ, पुप्फपूजं करोथा’’ति वा ‘‘भिक्खू सन्निपातेथ, दानं दस्साम , धम्मं सोस्सामाति वा ईदिसेसु सासनेसु कुक्कुच्चं न कातब्बं। कप्पियसासनानि एतानि न गिहीनं गिहिकम्मपटिसंयुत्तानीति। कुतो च त्वं, भिक्खु, आगच्छसीति निसिन्नो सो भिक्खु न आगच्छति अत्थतो पन आगतो होति; एवं सन्तेपि वत्तमानसमीपे वत्तमानवचनं लब्भति, तस्मा न दोसो। परियोसाने ‘‘ततो अहं भगवा आगच्छामी’’ति एत्थापि वचने एसेव नयो।
Evamāvusoti kho so bhikkhu saddhassa pasannassa upāsakassa sāsanaṃ sampaṭicchi. Evarūpaṃ kira sāsanaṃ kappiyaṃ harituṃ vaṭṭati, tasmā ‘‘mama vacanena bhagavato pāde vandathā’’ti vā ‘‘cetiyaṃ paṭimaṃ bodhiṃ saṅghattheraṃ vandathā’’ti vā ‘‘cetiye gandhapūjaṃ karotha, pupphapūjaṃ karothā’’ti vā ‘‘bhikkhū sannipātetha, dānaṃ dassāma , dhammaṃ sossāmāti vā īdisesu sāsanesu kukkuccaṃ na kātabbaṃ. Kappiyasāsanāni etāni na gihīnaṃ gihikammapaṭisaṃyuttānīti. Kuto ca tvaṃ, bhikkhu, āgacchasīti nisinno so bhikkhu na āgacchati atthato pana āgato hoti; evaṃ santepi vattamānasamīpe vattamānavacanaṃ labbhati, tasmā na doso. Pariyosāne ‘‘tato ahaṃ bhagavā āgacchāmī’’ti etthāpi vacane eseva nayo.
४३३. पठमं अस्सजिपुनब्बसुका भिक्खू चोदेतब्बाति ‘‘मयं तुम्हे वत्तुकामा’’ति ओकासं कारेत्वा वत्थुना च आपत्तिया च चोदेतब्बा। चोदेत्वा यं न सरन्ति, तं सारेतब्बा। सचे वत्थुञ्च आपत्तिञ्च पटिजानन्ति, आपत्तिमेव वा पटिजानन्ति, न वत्थुं, आपत्तिं रोपेतब्बा। अथ वत्थुमेव पटिजानन्ति, नापत्तिं; एवम्पि ‘‘इमस्मिं वत्थुस्मिं अयं नाम आपत्ती’’ति रोपेतब्बा एव। यदि नेव वत्थुं, नापत्तिं पटिजानन्ति, आपत्तिं न रोपेतब्बा अयमेत्थ विनिच्छयो। यथापटिञ्ञाय पन आपत्तिं रोपेत्वा; एवं पब्बाजनीयकम्मं कातब्बन्ति दस्सेन्तो ‘‘ब्यत्तेन भिक्खुना’’तिआदिमाह, तं उत्तानत्थमेव।
433.Paṭhamaṃ assajipunabbasukā bhikkhū codetabbāti ‘‘mayaṃ tumhe vattukāmā’’ti okāsaṃ kāretvā vatthunā ca āpattiyā ca codetabbā. Codetvā yaṃ na saranti, taṃ sāretabbā. Sace vatthuñca āpattiñca paṭijānanti, āpattimeva vā paṭijānanti, na vatthuṃ, āpattiṃ ropetabbā. Atha vatthumeva paṭijānanti, nāpattiṃ; evampi ‘‘imasmiṃ vatthusmiṃ ayaṃ nāma āpattī’’ti ropetabbā eva. Yadi neva vatthuṃ, nāpattiṃ paṭijānanti, āpattiṃ na ropetabbā ayamettha vinicchayo. Yathāpaṭiññāya pana āpattiṃ ropetvā; evaṃ pabbājanīyakammaṃ kātabbanti dassento ‘‘byattena bhikkhunā’’tiādimāha, taṃ uttānatthameva.
एवं पब्बाजनीयकम्मकतेन भिक्खुना यस्मिं विहारे वसन्तेन यस्मिं गामे कुलदूसककम्मं कतं होति, तस्मिं विहारे वा तस्मिं गामे वा न वसितब्बं। तस्मिं विहारे वसन्तेन सामन्तगामेपि पिण्डाय न चरितब्बं। सामन्तविहारेपि वसन्तेन तस्मिं गामे पिण्डाय न चरितब्बं। उपतिस्सत्थेरो पन ‘‘भन्ते नगरं नाम महन्तं द्वादसयोजनिकम्पि होती’’ति अन्तेवासिकेहि वुत्तो ‘‘यस्सा वीथिया कुलदूसककम्मं कतं तत्थेव वारित’’न्ति आह। ततो ‘‘वीथिपि महती नगरप्पमाणाव होती’’ति वुत्तो ‘‘यस्सा घरपटिपाटिया’’ति आह, ‘‘घरपटिपाटीपि वीथिप्पमाणाव होती’’ति वुत्तो इतो चितो च सत्त घरानि वारितानी’’ति आह। तं पन सब्बं थेरस्स मनोरथमत्तमेव। सचेपि विहारो तियोजनपरमो होति द्वादसयोजनपरमञ्च नगरं, नेव विहारे वसितुं लब्भति, न नगरे चरितुन्ति।
Evaṃ pabbājanīyakammakatena bhikkhunā yasmiṃ vihāre vasantena yasmiṃ gāme kuladūsakakammaṃ kataṃ hoti, tasmiṃ vihāre vā tasmiṃ gāme vā na vasitabbaṃ. Tasmiṃ vihāre vasantena sāmantagāmepi piṇḍāya na caritabbaṃ. Sāmantavihārepi vasantena tasmiṃ gāme piṇḍāya na caritabbaṃ. Upatissatthero pana ‘‘bhante nagaraṃ nāma mahantaṃ dvādasayojanikampi hotī’’ti antevāsikehi vutto ‘‘yassā vīthiyā kuladūsakakammaṃ kataṃ tattheva vārita’’nti āha. Tato ‘‘vīthipi mahatī nagarappamāṇāva hotī’’ti vutto ‘‘yassā gharapaṭipāṭiyā’’ti āha, ‘‘gharapaṭipāṭīpi vīthippamāṇāva hotī’’ti vutto ito cito ca satta gharāni vāritānī’’ti āha. Taṃ pana sabbaṃ therassa manorathamattameva. Sacepi vihāro tiyojanaparamo hoti dvādasayojanaparamañca nagaraṃ, neva vihāre vasituṃ labbhati, na nagare caritunti.
४३५. ते सङ्घेन पब्बाजनीयकम्मकताति कथं सङ्घो तेसं कम्मं अकासि? न गन्त्वाव अज्झोत्थरित्वा अकासि, अथ खो कुलेहि निमन्तेत्वा सङ्घभत्तेसु कयिरमानेसु तस्मिं तस्मिं ठाने थेरा समणपटिपदं कथेत्वा ‘‘अयं समणो, अयं अस्समणो’’ति मनुस्से सञ्ञापेत्वा एकं द्वे भिक्खू सीमं पवे सेत्वा एतेनेवुपायेन सब्बेसं पब्बाजनीयकम्मं अकंसूति। एवं पब्बाजनीयकम्मकतस्स च अट्ठारस वत्तानि पूरेत्वा याचन्तस्स कम्मं पटिप्पस्सम्भेतब्बं। पटिप्पस्सद्धकम्मेनापि च तेन येसु कुलेसु पुब्बे कुलदूसककम्मं कतं, ततो पच्चया न गहेतब्बा, आसवक्खयप्पत्तेनापि न गहेतब्बा, अकप्पियाव होन्ति। ‘‘कस्मा न गण्हथा’’ति पुच्छितेन ‘‘पुब्बे एवं कतत्ता’’ति वुत्ते, सचे वदन्ति ‘‘न मयं तेन कारणेन देम इदानि सीलवन्तताय देमा’’ति गहेतब्बा। पकतिया दानट्ठानेयेव कुलदूसककम्मं कतं होति। ततो पकतिदानमेव गहेतुं वट्टति, यं वड्ढेत्वा देन्ति, तं न वट्टति।
435.Tesaṅghena pabbājanīyakammakatāti kathaṃ saṅgho tesaṃ kammaṃ akāsi? Na gantvāva ajjhottharitvā akāsi, atha kho kulehi nimantetvā saṅghabhattesu kayiramānesu tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne therā samaṇapaṭipadaṃ kathetvā ‘‘ayaṃ samaṇo, ayaṃ assamaṇo’’ti manusse saññāpetvā ekaṃ dve bhikkhū sīmaṃ pave setvā etenevupāyena sabbesaṃ pabbājanīyakammaṃ akaṃsūti. Evaṃ pabbājanīyakammakatassa ca aṭṭhārasa vattāni pūretvā yācantassa kammaṃ paṭippassambhetabbaṃ. Paṭippassaddhakammenāpi ca tena yesu kulesu pubbe kuladūsakakammaṃ kataṃ, tato paccayā na gahetabbā, āsavakkhayappattenāpi na gahetabbā, akappiyāva honti. ‘‘Kasmā na gaṇhathā’’ti pucchitena ‘‘pubbe evaṃ katattā’’ti vutte, sace vadanti ‘‘na mayaṃ tena kāraṇena dema idāni sīlavantatāya demā’’ti gahetabbā. Pakatiyā dānaṭṭhāneyeva kuladūsakakammaṃ kataṃ hoti. Tato pakatidānameva gahetuṃ vaṭṭati, yaṃ vaḍḍhetvā denti, taṃ na vaṭṭati.
न सम्मा वत्तन्तीति ते पन अस्सजिपुनब्बसुका अट्ठारससु वत्तेसु सम्मा न वत्तन्ति। न लोमं पातेन्तीति अनुलोमपटिपदं अप्पटिपज्जनताय न पन्नलोमा होन्ति। न नेत्थारं वत्तन्तीति अत्तनो नित्थरणमग्गं न पटिपज्जन्ति । न भिक्खू खमापेन्तीति ‘‘दुक्कटं, भन्ते, अम्हेहि, न पुन एवं करिस्साम, खमथ अम्हाक’’न्ति एवं भिक्खूनं खमापनं न करोन्ति। अक्कोसन्तीति कारकसङ्घं दसहि अक्कोसवत्थूहि अक्कोसन्ति। परिभासन्तीति भयं नेसं दस्सेन्ति। छन्दगामिता…पे॰… भयगामिता पापेन्तीति एते छन्दगामिनो च…पे॰… भयगामिनो चाति एवं छन्दगामितायपि…पे॰… भयगामितायपि पापेन्ति, योजेन्तीति अत्थो। पक्कमन्तीति तेसं परिवारेसु पञ्चसु समणसतेसु एकच्चे दिसा पक्कमन्ति। विब्भमन्तीति एकच्चे गिही होन्ति। कथञ्हि नाम अस्सजिपुनब्बसुका भिक्खूति एत्थ द्विन्नं पमोक्खानं वसेन सब्बेपि ‘‘अस्सजिपुनब्बसुका’’ति वुत्ता।
Na sammā vattantīti te pana assajipunabbasukā aṭṭhārasasu vattesu sammā na vattanti. Na lomaṃ pātentīti anulomapaṭipadaṃ appaṭipajjanatāya na pannalomā honti. Na netthāraṃ vattantīti attano nittharaṇamaggaṃ na paṭipajjanti . Na bhikkhū khamāpentīti ‘‘dukkaṭaṃ, bhante, amhehi, na puna evaṃ karissāma, khamatha amhāka’’nti evaṃ bhikkhūnaṃ khamāpanaṃ na karonti. Akkosantīti kārakasaṅghaṃ dasahi akkosavatthūhi akkosanti. Paribhāsantīti bhayaṃ nesaṃ dassenti. Chandagāmitā…pe… bhayagāmitā pāpentīti ete chandagāmino ca…pe… bhayagāmino cāti evaṃ chandagāmitāyapi…pe… bhayagāmitāyapi pāpenti, yojentīti attho. Pakkamantīti tesaṃ parivāresu pañcasu samaṇasatesu ekacce disā pakkamanti. Vibbhamantīti ekacce gihī honti. Kathañhi nāma assajipunabbasukā bhikkhūti ettha dvinnaṃ pamokkhānaṃ vasena sabbepi ‘‘assajipunabbasukā’’ti vuttā.
४३६-७. गामं वाति एत्थ नगरम्पि गामग्गहणेनेव गहितं। तेनस्स पदभाजने ‘‘गामोपि निगमोपि नगरम्पि गामो चेव निगमो चा’’ति वुत्तं। तत्थ अपाकारपरिक्खेपो सआपणो निगमोति वेदितब्बो।
436-7.Gāmaṃ vāti ettha nagarampi gāmaggahaṇeneva gahitaṃ. Tenassa padabhājane ‘‘gāmopi nigamopi nagarampi gāmo ceva nigamo cā’’ti vuttaṃ. Tattha apākāraparikkhepo saāpaṇo nigamoti veditabbo.
कुलानि दूसेतीति कुलदूसको। दूसेन्तो च न असुचिकद्दमादीहि दूसेति, अथ खो अत्तनो दुप्पटिपत्तिया तेसं पसादं विनासेति। तेनेवस्स पदभाजने ‘‘पुप्फेन वा’’तिआदि वुत्तं। तत्थ यो हरित्वा वा हरापेत्वा वा पक्कोसित्वा वा पक्कोसापेत्वा वा सयं वा उपगतानं यंकिञ्चि अत्तनो सन्तकं पुप्फं कुलसङ्गहत्थाय देति, दुक्कटं। परसन्तकं देति, दुक्कटमेव। थेय्यचित्तेन देति, भण्डग्घेन कारेतब्बो। एसेव नयो सङ्घिकेपि। अयं पन विसेसो, सेनासनत्थाय नियामितं इस्सरवताय ददतो थुल्लच्चयं।
Kulāni dūsetīti kuladūsako. Dūsento ca na asucikaddamādīhi dūseti, atha kho attano duppaṭipattiyā tesaṃ pasādaṃ vināseti. Tenevassa padabhājane ‘‘pupphena vā’’tiādi vuttaṃ. Tattha yo haritvā vā harāpetvā vā pakkositvā vā pakkosāpetvā vā sayaṃ vā upagatānaṃ yaṃkiñci attano santakaṃ pupphaṃ kulasaṅgahatthāya deti, dukkaṭaṃ. Parasantakaṃ deti, dukkaṭameva. Theyyacittena deti, bhaṇḍagghena kāretabbo. Eseva nayo saṅghikepi. Ayaṃ pana viseso, senāsanatthāya niyāmitaṃ issaravatāya dadato thullaccayaṃ.
पुप्फं नाम कस्स दातुं वट्टति, कस्स न वट्टतीति? मातापितून्नं ताव हरित्वापि हरापेत्वापि पक्कोसित्वापि पक्कोसापेत्वापि दातुं वट्टति, सेसञातकानं पक्कोसापेत्वाव। तञ्च खो वत्थुपूजनत्थाय, मण्डनत्थाय पन सिवलिङ्गादिपूजनत्थाय वा कस्सचिपि दातुं न वट्टति। मातापितूनञ्च हरापेन्तेन ञातिसामणेरेहेव हरापेतब्बं। इतरे पन यदि सयमेव इच्छन्ति, वट्टति। सम्मतेन पुप्फभाजकेन भाजनकाले सम्पत्तानं सामणेरानं उपड्ढभागं दातुं वट्टति। कुरुन्दियं सम्पत्तगिहीनं उपड्ढभागं। महापच्चरियं ‘‘चूळकं दातुं वट्टती’’ति वुत्तं। असम्मतेन अपलोकेत्वा दातब्बं।
Pupphaṃ nāma kassa dātuṃ vaṭṭati, kassa na vaṭṭatīti? Mātāpitūnnaṃ tāva haritvāpi harāpetvāpi pakkositvāpi pakkosāpetvāpi dātuṃ vaṭṭati, sesañātakānaṃ pakkosāpetvāva. Tañca kho vatthupūjanatthāya, maṇḍanatthāya pana sivaliṅgādipūjanatthāya vā kassacipi dātuṃ na vaṭṭati. Mātāpitūnañca harāpentena ñātisāmaṇereheva harāpetabbaṃ. Itare pana yadi sayameva icchanti, vaṭṭati. Sammatena pupphabhājakena bhājanakāle sampattānaṃ sāmaṇerānaṃ upaḍḍhabhāgaṃ dātuṃ vaṭṭati. Kurundiyaṃ sampattagihīnaṃ upaḍḍhabhāgaṃ. Mahāpaccariyaṃ ‘‘cūḷakaṃ dātuṃ vaṭṭatī’’ti vuttaṃ. Asammatena apaloketvā dātabbaṃ.
आचरियुपज्झायेसु सगारवा सामणेरा बहूनि पुप्फानि आहरित्वा रासिं कत्वा ठपेन्ति, थेरा पातोव सम्पत्तानं सद्धिविहारिकादीनं उपासकानं वा ‘‘त्वं इदं गण्ह, त्वं इदं गण्हा’’ति देन्ति, पुप्फदानं नाम न होति। ‘‘चेतियं पूजेस्सामा’’ति गहेत्वा गच्छन्तापि पूजं करोन्तापि तत्थ तत्थ सम्पत्तानं चेतियपूजनत्थाय देन्ति, एतम्पि पुप्फदानं नाम न होति। उपासके अक्कपुप्फादीहि पूजेन्ते दिस्वा ‘‘विहारे कणिकारपुप्फादीनि अत्थि, उपासका तानि गहेत्वा पूजेथा’’ति वत्तुम्पि वट्टति। भिक्खू पुप्फपूजं कत्वा दिवातरं गामं पविट्ठे ‘‘किं, भन्ते, अतिदिवा पविट्ठत्था’’ति पुच्छन्ति, ‘‘विहारे बहूनि पुप्फानि पूजं अकरिम्हा’’ति वदन्ति। मनुस्सा ‘‘बहूनि किर विहारे पुप्फानी’’ति पुनदिवसे पहूतं खादनीयं भोजनीयं गहेत्वा विहारं गन्त्वा पुप्फपूजञ्च करोन्ति, दानञ्च देन्ति, वट्टति। मनुस्सा ‘‘मयं, भन्ते, असुकदिवसं नाम पूजेस्सामा’’ति पुप्फवारं याचित्वा अनुञ्ञातदिवसे आगच्छन्ति, सामणेरेहि च पगेव पुप्फानि ओचिनित्वा ठपितानि होन्ति, ते रुक्खेसु पुप्फानि अपस्सन्ता ‘‘कुहिं, भन्ते, पुप्फानी’’ति वदन्ति, सामणेरेहि ओचिनित्वा ठपितानि तुम्हे पन पूजेत्वा गच्छथ, सङ्घो अञ्ञं दिवसं पूजेस्सतीति। ते पूजेत्वा दानं दत्वा गच्छन्ति, वट्टति। महापच्चरियं पन कुरुन्दियञ्च ‘‘थेरा सामणेरेहि दापेतुं न लभन्ति। सचे सयमेव तानि पुप्फानि तेसं देन्ति, वट्टति। थेरेहि पन ‘सामणेरेहि ओचिनित्वा ठपितानी’ति एत्तकमेव वत्तब्ब’’न्ति वुत्तं। सचे पन पुप्फवारं याचित्वा अनोचितेसु पुप्फेसु यागुभत्तादीनि आदाय आगन्त्वा सामणेरे ‘‘ओचिनित्वा देथा’’ति वदन्ति। ञातकसामणेरानंयेव ओचिनित्वा दातुं वट्टति। अञ्ञातके उक्खिपित्वा रुक्खसाखाय ठपेन्ति, न ओरोहित्वा पलायितब्बं, ओचिनित्वा दातुं वट्टति। सचे पन कोचि धम्मकथिको ‘‘बहूनि उपासका विहारे पुप्फानि यागुभत्तादीनि आदाय गन्त्वा पुप्फपूजं करोथा’’ति वदति, तस्सेव न कप्पतीति महापच्चरियञ्च कुरुन्दियञ्च वुत्तं। महाअट्ठकथायं पन ‘‘एतं अकप्पियं न वट्टती’’ति अविसेसेन वुत्तं।
Ācariyupajjhāyesu sagāravā sāmaṇerā bahūni pupphāni āharitvā rāsiṃ katvā ṭhapenti, therā pātova sampattānaṃ saddhivihārikādīnaṃ upāsakānaṃ vā ‘‘tvaṃ idaṃ gaṇha, tvaṃ idaṃ gaṇhā’’ti denti, pupphadānaṃ nāma na hoti. ‘‘Cetiyaṃ pūjessāmā’’ti gahetvā gacchantāpi pūjaṃ karontāpi tattha tattha sampattānaṃ cetiyapūjanatthāya denti, etampi pupphadānaṃ nāma na hoti. Upāsake akkapupphādīhi pūjente disvā ‘‘vihāre kaṇikārapupphādīni atthi, upāsakā tāni gahetvā pūjethā’’ti vattumpi vaṭṭati. Bhikkhū pupphapūjaṃ katvā divātaraṃ gāmaṃ paviṭṭhe ‘‘kiṃ, bhante, atidivā paviṭṭhatthā’’ti pucchanti, ‘‘vihāre bahūni pupphāni pūjaṃ akarimhā’’ti vadanti. Manussā ‘‘bahūni kira vihāre pupphānī’’ti punadivase pahūtaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ gahetvā vihāraṃ gantvā pupphapūjañca karonti, dānañca denti, vaṭṭati. Manussā ‘‘mayaṃ, bhante, asukadivasaṃ nāma pūjessāmā’’ti pupphavāraṃ yācitvā anuññātadivase āgacchanti, sāmaṇerehi ca pageva pupphāni ocinitvā ṭhapitāni honti, te rukkhesu pupphāni apassantā ‘‘kuhiṃ, bhante, pupphānī’’ti vadanti, sāmaṇerehi ocinitvā ṭhapitāni tumhe pana pūjetvā gacchatha, saṅgho aññaṃ divasaṃ pūjessatīti. Te pūjetvā dānaṃ datvā gacchanti, vaṭṭati. Mahāpaccariyaṃ pana kurundiyañca ‘‘therā sāmaṇerehi dāpetuṃ na labhanti. Sace sayameva tāni pupphāni tesaṃ denti, vaṭṭati. Therehi pana ‘sāmaṇerehi ocinitvā ṭhapitānī’ti ettakameva vattabba’’nti vuttaṃ. Sace pana pupphavāraṃ yācitvā anocitesu pupphesu yāgubhattādīni ādāya āgantvā sāmaṇere ‘‘ocinitvā dethā’’ti vadanti. Ñātakasāmaṇerānaṃyeva ocinitvā dātuṃ vaṭṭati. Aññātake ukkhipitvā rukkhasākhāya ṭhapenti, na orohitvā palāyitabbaṃ, ocinitvā dātuṃ vaṭṭati. Sace pana koci dhammakathiko ‘‘bahūni upāsakā vihāre pupphāni yāgubhattādīni ādāya gantvā pupphapūjaṃ karothā’’ti vadati, tasseva na kappatīti mahāpaccariyañca kurundiyañca vuttaṃ. Mahāaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘etaṃ akappiyaṃ na vaṭṭatī’’ti avisesena vuttaṃ.
फलम्पि अत्तनो सन्तकं वुत्तनयेनेव मातापितूनंञ्च सेसञातकानञ्च दातुं वट्टति। कुलसङ्गहत्थाय पन देन्तस्स वुत्तनयेनेव अत्तनो सन्तके परसन्तके सङ्घिके सेनासनत्थाय नियामिते च दुक्कटादीनि वेदितब्बानि। अत्तनो सन्तकंयेव गिलानमनुस्सानं वा सम्पत्तइस्सरानं वा खीणपरिब्बयानं वा दातुं वट्टति, फलदानं न होति। फलभाजकेनापि सम्मतेन सङ्घस्स फलभाजनकाले सम्पत्तमनुस्सानं उपड्ढभागं दातुं वट्टति। असम्मतेन अपलोकेत्वा दातब्बं। सङ्घारामेपि फलपरिच्छेदेन वा रुक्खपरिच्छेदेन वा कतिका कातब्बा। ततो गिलानमनुस्सानं वा अञ्ञेसं वा फलं याचन्तानं यथापरिच्छेदेन चत्तारि पञ्च फलानि दातब्बानि। रुक्खा वा दस्सेतब्बा ‘‘इतो गहेतुं लब्भती’’ति। ‘‘इघ फलानि सुन्दरानि, इतो गण्हथा’’ति एवं पन न वत्तब्बं।
Phalampi attano santakaṃ vuttanayeneva mātāpitūnaṃñca sesañātakānañca dātuṃ vaṭṭati. Kulasaṅgahatthāya pana dentassa vuttanayeneva attano santake parasantake saṅghike senāsanatthāya niyāmite ca dukkaṭādīni veditabbāni. Attano santakaṃyeva gilānamanussānaṃ vā sampattaissarānaṃ vā khīṇaparibbayānaṃ vā dātuṃ vaṭṭati, phaladānaṃ na hoti. Phalabhājakenāpi sammatena saṅghassa phalabhājanakāle sampattamanussānaṃ upaḍḍhabhāgaṃ dātuṃ vaṭṭati. Asammatena apaloketvā dātabbaṃ. Saṅghārāmepi phalaparicchedena vā rukkhaparicchedena vā katikā kātabbā. Tato gilānamanussānaṃ vā aññesaṃ vā phalaṃ yācantānaṃ yathāparicchedena cattāri pañca phalāni dātabbāni. Rukkhā vā dassetabbā ‘‘ito gahetuṃ labbhatī’’ti. ‘‘Igha phalāni sundarāni, ito gaṇhathā’’ti evaṃ pana na vattabbaṃ.
चुण्णेनाति एत्थ अत्तनो सन्तकं सिरीसचुण्णं वा अञ्ञं वा कसावं यंकिञ्चि कुलसङ्गहत्थाय देति, दुक्कटं। परसन्तकादीसुपि वुत्तनयेनेव विनिच्छयो वेदितब्बो। अयं पन विसेसो – इध सङ्घस्स रक्खितगोपितापि रुक्खच्छल्लि गरुभण्डमेव। मत्तिकदन्तकट्ठवेळूसुपि गरुभण्डूपगं ञत्वा चुण्णे वुत्तनयेनेव विनिच्छयो वेदितब्बो। पण्णदानं पन एत्थ न आगतं, तम्पि वुत्तनयेनेव वेदितब्बं। परतोपि गरुभण्डविनिच्छये सब्बं वित्थारेन वण्णयिस्साम।
Cuṇṇenāti ettha attano santakaṃ sirīsacuṇṇaṃ vā aññaṃ vā kasāvaṃ yaṃkiñci kulasaṅgahatthāya deti, dukkaṭaṃ. Parasantakādīsupi vuttanayeneva vinicchayo veditabbo. Ayaṃ pana viseso – idha saṅghassa rakkhitagopitāpi rukkhacchalli garubhaṇḍameva. Mattikadantakaṭṭhaveḷūsupi garubhaṇḍūpagaṃ ñatvā cuṇṇe vuttanayeneva vinicchayo veditabbo. Paṇṇadānaṃ pana ettha na āgataṃ, tampi vuttanayeneva veditabbaṃ. Paratopi garubhaṇḍavinicchaye sabbaṃ vitthārena vaṇṇayissāma.
वेज्जिकाय वाति एत्थ वेज्जकम्मविधि ततियपाराजिकवण्णनायं वुत्तनयेनेव वेदितब्बो।
Vejjikāya vāti ettha vejjakammavidhi tatiyapārājikavaṇṇanāyaṃ vuttanayeneva veditabbo.
जङ्घपेसनिकेनाति एत्थ जङ्घपेसनियन्ति गिहीनं दूतेय्यसासनहरणकम्मं वुच्चति, तं न कातब्बं। गिहीनञ्हि सासनं गहेत्वा गच्छन्तस्स पदे पदे दुक्कटं। तं कम्मं निस्साय लद्धभोजनं भुञ्जन्तस्सापि अज्झोहारे अज्झोहारे दुक्कटं। पठमं सासनं अग्गहेत्वापि पच्छा ‘‘अयं दानि सो गामो हन्द तं सासनं आरोचेमी’’ति मग्गा ओक्कमन्तस्सापि पदे पदे दुक्कटं। सासनं आरोचेत्वा लद्धभोजनं भुञ्जतो पुरिमनयेनेव दुक्कटं। सासनं अग्गहेत्वा आगतेन पन ‘‘भन्ते तस्मिं गामे इत्थन्नामस्स का पवत्ती’’ति पुच्छियमानेन कथेतुं वट्टति, पुच्छितपञ्हे दोसो नत्थि। पञ्चन्नं पन सहधम्मिकानं मातापितूनं पण्डुपलासस्स अत्तनो वेय्यावच्चकरस्स च सासनं हरितुं वट्टति, गिहीनञ्च पुब्बे वुत्तप्पकारं कप्पियसासनं। इदञ्हि जङ्घपेसनियकम्मं नाम न होति। इमेहि पन अट्ठहि कुलदूसककम्मेहि उप्पन्नपच्चया पञ्चन्नम्पि सहधम्मिकानं न कप्पन्ति, अभूतारोचनरूपियसंवोहारेहि उप्पन्नपच्चयसदिसाव होन्ति।
Jaṅghapesanikenāti ettha jaṅghapesaniyanti gihīnaṃ dūteyyasāsanaharaṇakammaṃ vuccati, taṃ na kātabbaṃ. Gihīnañhi sāsanaṃ gahetvā gacchantassa pade pade dukkaṭaṃ. Taṃ kammaṃ nissāya laddhabhojanaṃ bhuñjantassāpi ajjhohāre ajjhohāre dukkaṭaṃ. Paṭhamaṃ sāsanaṃ aggahetvāpi pacchā ‘‘ayaṃ dāni so gāmo handa taṃ sāsanaṃ ārocemī’’ti maggā okkamantassāpi pade pade dukkaṭaṃ. Sāsanaṃ ārocetvā laddhabhojanaṃ bhuñjato purimanayeneva dukkaṭaṃ. Sāsanaṃ aggahetvā āgatena pana ‘‘bhante tasmiṃ gāme itthannāmassa kā pavattī’’ti pucchiyamānena kathetuṃ vaṭṭati, pucchitapañhe doso natthi. Pañcannaṃ pana sahadhammikānaṃ mātāpitūnaṃ paṇḍupalāsassa attano veyyāvaccakarassa ca sāsanaṃ harituṃ vaṭṭati, gihīnañca pubbe vuttappakāraṃ kappiyasāsanaṃ. Idañhi jaṅghapesaniyakammaṃ nāma na hoti. Imehi pana aṭṭhahi kuladūsakakammehi uppannapaccayā pañcannampi sahadhammikānaṃ na kappanti, abhūtārocanarūpiyasaṃvohārehi uppannapaccayasadisāva honti.
पापा समाचारा अस्साति पापसमाचारो। ते पन यस्मा मालावच्छरोपनादयो इध अधिप्पेता, तस्मा ‘‘मालावच्छं रोपेन्तिपी’’तिआदिना नयेनस्स पदभाजनं वुत्तं। तिरोक्खाति परम्मुखा। कुलानि च तेन दुट्ठानीति एत्थ पन यस्मा ‘‘कुलानी’’ति वोहारमत्तमेतं, अत्थतो हि मनुस्सा तेन दुट्ठा होन्ति, तस्मास्स पदभाजने ‘‘पुब्बे सद्धा हुत्वा’’तिआदिमाह। छन्दगामिनोति छन्देन गच्छन्तीति छन्दगामिनो। एस नयो सेसेसु। समनुभासितब्बो तस्स पटिनिस्सग्गायाति एत्थ कुलदूसककम्मेन दुक्कटमेव। यं पन सो सङ्घं परिभवित्वा ‘‘छन्दगामिनो’’तिआदिमाह। तस्स पटिनिस्सग्गाय समनुभासनकम्मं कातब्बन्ति एवमत्थो दट्ठब्बो। सेसं सब्बत्थ उत्तानत्थमेव।
Pāpā samācārā assāti pāpasamācāro. Te pana yasmā mālāvaccharopanādayo idha adhippetā, tasmā ‘‘mālāvacchaṃ ropentipī’’tiādinā nayenassa padabhājanaṃ vuttaṃ. Tirokkhāti parammukhā. Kulāni ca tena duṭṭhānīti ettha pana yasmā ‘‘kulānī’’ti vohāramattametaṃ, atthato hi manussā tena duṭṭhā honti, tasmāssa padabhājane ‘‘pubbe saddhā hutvā’’tiādimāha. Chandagāminoti chandena gacchantīti chandagāmino. Esa nayo sesesu. Samanubhāsitabbo tassa paṭinissaggāyāti ettha kuladūsakakammena dukkaṭameva. Yaṃ pana so saṅghaṃ paribhavitvā ‘‘chandagāmino’’tiādimāha. Tassa paṭinissaggāya samanubhāsanakammaṃ kātabbanti evamattho daṭṭhabbo. Sesaṃ sabbattha uttānatthameva.
समुट्ठानादीनिपि पठमसङ्घभेदसदिसानेवाति।
Samuṭṭhānādīnipi paṭhamasaṅghabhedasadisānevāti.
कुलदूसकसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Kuladūsakasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / १३. कुलदूसकसिक्खापदं • 13. Kuladūsakasikkhāpadaṃ
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / १३. कुलदूसकसिक्खापदवण्णना • 13. Kuladūsakasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / १३. कुलदूसकसिक्खापदवण्णना • 13. Kuladūsakasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / १३. कुलदूसकसिक्खापदवण्णना • 13. Kuladūsakasikkhāpadavaṇṇanā
