| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
१३. कुलदूसकसिक्खापदवण्णना
13. Kuladūsakasikkhāpadavaṇṇanā
४३१. न केवलं विहारो एव कीटागिरि, सोपि गामो ‘‘कीटागिरि’’च्चेव वुच्चति। गामञ्हि सन्धाय परतो ‘‘न अस्सजिपुनब्बसुकेहि भिक्खूहि कीटागिरिस्मिं वत्थब्ब’’न्ति वुत्तं। एकसंवच्छरे द्विक्खत्तुं वस्सति किर, तं सन्धाय ‘‘द्वीहि मेघेही’’ति वुत्तं। समधिकन्ति छ जने सन्धाय। अकतवत्थुन्ति नवं अट्ठुप्पत्तिं। ‘‘जाभिसुमनादिगच्छं अल्लानं हरितानं एवा’’ति लिखितं। भूतगामबीजगामभेदतो पनेस भेदो। वतत्थायाति वतिअत्थाय। यंकिञ्चीति सोदकं वा निरुदकं वा। आरामादिअत्थायाति वनराजिकादिअत्थाय। मालावच्छरोपनं कुलदूसकंयेव सन्धाय, गन्थनादिसब्बं न सन्धाय वुत्तन्ति। कथं पञ्ञायतीति चे? तं दस्सेतुं ‘‘बुद्धेन धम्मो’’तिआदि। ‘‘आवेळं आबिळ’’न्तिपि पाठो।
431. Na kevalaṃ vihāro eva kīṭāgiri, sopi gāmo ‘‘kīṭāgiri’’cceva vuccati. Gāmañhi sandhāya parato ‘‘na assajipunabbasukehi bhikkhūhi kīṭāgirismiṃ vatthabba’’nti vuttaṃ. Ekasaṃvacchare dvikkhattuṃ vassati kira, taṃ sandhāya ‘‘dvīhi meghehī’’ti vuttaṃ. Samadhikanti cha jane sandhāya. Akatavatthunti navaṃ aṭṭhuppattiṃ. ‘‘Jābhisumanādigacchaṃ allānaṃ haritānaṃ evā’’ti likhitaṃ. Bhūtagāmabījagāmabhedato panesa bhedo. Vatatthāyāti vatiatthāya. Yaṃkiñcīti sodakaṃ vā nirudakaṃ vā. Ārāmādiatthāyāti vanarājikādiatthāya. Mālāvaccharopanaṃ kuladūsakaṃyeva sandhāya, ganthanādisabbaṃ na sandhāya vuttanti. Kathaṃ paññāyatīti ce? Taṃ dassetuṃ ‘‘buddhena dhammo’’tiādi. ‘‘Āveḷaṃ ābiḷa’’ntipi pāṭho.
गोप्फनन्ति गन्थनं। वेठिमन्ति तग्गतिकमेव। वेधिमं अञ्ञेन केनचि पुप्फं वेधेत्वा कतं । कण्टकम्पि बन्धितुन्ति एत्थ ‘‘सयं विज्झनत्थं न वट्टति। अञ्ञस्सत्थाय वट्टती’’ति वदन्ति। जालमयं वितानं जालवितानं। पुप्फपटिच्छकं गवक्खं विय सछिद्दं करोन्ति। तालपण्णगुळकन्ति तालपण्णमयं पुन कतम्पि पटिछिज्जकमेव। धम्मरज्जु चेतियं वा बोधिं वा पुप्फप्पवेसनत्थं आविज्झित्वा बद्धरज्जु। ‘‘कासावेन बद्धम्पि सुत्तवाकादीहि बद्धं भण्डितसदिस’’न्ति लिखितं। अंसभण्डिकं पसिब्बके पक्खित्तसदिसत्ता वेधिमं न जातं, तस्मा ‘‘सिथिलबद्धस्स अन्तरन्तरा पक्खिपितुं न वट्टती’’ति वदन्ति। ‘‘अञ्ञमञ्ञं अफुसापेत्वा अनेकक्खत्तुम्पि परिक्खिपितुं वट्टती’’ति वदन्ति। पूरितन्ति दीघतो पसारेत्वा पूरितं। घटिकदामओलम्बकोति ‘‘यमकदामओलम्बको’’ति लिखितं। ‘‘गेण्डुखरपत्तदामानं पटिक्खित्तत्ता चेलादीहि कतदामम्पि न वट्टति अकप्पियानुलोमत्ता’’ति वदन्ति।
Gopphananti ganthanaṃ. Veṭhimanti taggatikameva. Vedhimaṃ aññena kenaci pupphaṃ vedhetvā kataṃ . Kaṇṭakampi bandhitunti ettha ‘‘sayaṃ vijjhanatthaṃ na vaṭṭati. Aññassatthāya vaṭṭatī’’ti vadanti. Jālamayaṃ vitānaṃ jālavitānaṃ. Pupphapaṭicchakaṃ gavakkhaṃ viya sachiddaṃ karonti. Tālapaṇṇaguḷakanti tālapaṇṇamayaṃ puna katampi paṭichijjakameva. Dhammarajju cetiyaṃ vā bodhiṃ vā pupphappavesanatthaṃ āvijjhitvā baddharajju. ‘‘Kāsāvena baddhampi suttavākādīhi baddhaṃ bhaṇḍitasadisa’’nti likhitaṃ. Aṃsabhaṇḍikaṃ pasibbake pakkhittasadisattā vedhimaṃ na jātaṃ, tasmā ‘‘sithilabaddhassa antarantarā pakkhipituṃ na vaṭṭatī’’ti vadanti. ‘‘Aññamaññaṃ aphusāpetvā anekakkhattumpi parikkhipituṃ vaṭṭatī’’ti vadanti. Pūritanti dīghato pasāretvā pūritaṃ. Ghaṭikadāmaolambakoti ‘‘yamakadāmaolambako’’ti likhitaṃ. ‘‘Geṇḍukharapattadāmānaṃ paṭikkhittattā celādīhi katadāmampi na vaṭṭati akappiyānulomattā’’ti vadanti.
‘‘रेचकं नाम तथालासियनाटनटानं नच्च’’न्ति लिखितं। तं ‘‘परिवत्तन्ती’’ति वुत्तं। ‘‘सारियो नाम रुतसुनखा सिङ्गालकम्मकुरुङ्गकेळिपने ठिता’’ति किर पाठो। ‘‘निबुज्झन्ती’’ति पाळि।
‘‘Recakaṃ nāma tathālāsiyanāṭanaṭānaṃ nacca’’nti likhitaṃ. Taṃ ‘‘parivattantī’’ti vuttaṃ. ‘‘Sāriyo nāma rutasunakhā siṅgālakammakuruṅgakeḷipane ṭhitā’’ti kira pāṭho. ‘‘Nibujjhantī’’ti pāḷi.
४३२. अबलबलादि-पदानं उप्पटिपाटिया। यथा पामोक्खानं वसेन सब्बेपि ‘‘अस्सजिपुनब्बसुका’’ति वुत्ता, तथा पामोक्खप्पत्तसावकस्स वसेन तदायत्तवुत्तिने सब्बेपि ‘‘सारिपुत्ता’’ति। तेन वुत्तं ‘‘गच्छथ तुम्हे सारिपुत्ता’’ति।
432.Abalabalādi-padānaṃ uppaṭipāṭiyā. Yathā pāmokkhānaṃ vasena sabbepi ‘‘assajipunabbasukā’’ti vuttā, tathā pāmokkhappattasāvakassa vasena tadāyattavuttine sabbepi ‘‘sāriputtā’’ti. Tena vuttaṃ ‘‘gacchatha tumhe sāriputtā’’ti.
४३३. ‘‘गामे वा न वसितब्ब’’न्ति इमिनाव तस्मिं गामे अञ्ञत्थ न वसितब्बन्ति सिद्धं। ‘‘तस्मिं विहारे वा’’ति कस्मा वुत्तन्ति चे? अत्थसब्भावतो। यस्मिञ्हि गामे कुलदूसककम्मं कतं, तस्मिं गामे, यस्मिं विहारे वसन्तेन कुलदूसनं कतं, तं विहारं ठपेत्वा अञ्ञस्मिं वसितुं न वट्टतीति दस्सनत्थं। तं कथन्ति चे? ‘‘गामे वा न वसितब्ब’’न्ति वचनेन यस्मिं गामे कुलदूसनकम्मं कतं, तस्मिं विहारेपि वसितुं न लब्भतीति आपन्नं, तं दिस्वा ‘‘तस्मिं विहारे’’ति वुत्तं, तेन तस्मिं गामे अञ्ञस्मिं वसितुं लब्भतीति सिद्धं। ‘‘तस्मिं विहारे वसन्तेना’’ति इमिना तस्मिं गामे अञ्ञत्थ वसन्तेन सामन्तगामे पिण्डाय चरितुं वट्टतीति दीपितं होति। सामन्तविहारेपीति सामन्तविहारो नाम तस्मिंयेव गामे तस्स विहारस्स सामन्तविहारो च तस्स गामस्स सामन्तविहारो चाति उभयं वुच्चति, एतेन तस्मिं गामे अञ्ञत्थ वसन्तेन तस्मिं गामे पिण्डाय न चरितब्बं। सामन्तगामेपि पिण्डाय चरितुं वट्टति, पुन यस्मिं गामे कुलदूसनकम्मं कतं, तस्स सामन्तगामे कुलदूसकविहारस्स सामन्तवत्थुविहारे वसन्तेन तस्मिं गामेपि चरितुं वट्टति। यस्मिं सामन्तगामे कुलदूसकं न कतं, तस्मिम्पि चरितुं वट्टति, नेव विहारेति अधिप्पायो। ‘‘न नगरे चरितु’’न्ति वुत्तत्ता अञ्ञस्मिं विहारे तस्मिं गामे वसितुं वट्टतीति दीपितं होतीति एके। गण्ठिपदेसु पन विचारणा एव नत्थि, तस्मा सुट्ठु विचारेत्वा कथेतब्बं।
433. ‘‘Gāme vā na vasitabba’’nti imināva tasmiṃ gāme aññattha na vasitabbanti siddhaṃ. ‘‘Tasmiṃ vihāre vā’’ti kasmā vuttanti ce? Atthasabbhāvato. Yasmiñhi gāme kuladūsakakammaṃ kataṃ, tasmiṃ gāme, yasmiṃ vihāre vasantena kuladūsanaṃ kataṃ, taṃ vihāraṃ ṭhapetvā aññasmiṃ vasituṃ na vaṭṭatīti dassanatthaṃ. Taṃ kathanti ce? ‘‘Gāme vā na vasitabba’’nti vacanena yasmiṃ gāme kuladūsanakammaṃ kataṃ, tasmiṃ vihārepi vasituṃ na labbhatīti āpannaṃ, taṃ disvā ‘‘tasmiṃ vihāre’’ti vuttaṃ, tena tasmiṃ gāme aññasmiṃ vasituṃ labbhatīti siddhaṃ. ‘‘Tasmiṃ vihāre vasantenā’’ti iminā tasmiṃ gāme aññattha vasantena sāmantagāme piṇḍāya carituṃ vaṭṭatīti dīpitaṃ hoti. Sāmantavihārepīti sāmantavihāro nāma tasmiṃyeva gāme tassa vihārassa sāmantavihāro ca tassa gāmassa sāmantavihāro cāti ubhayaṃ vuccati, etena tasmiṃ gāme aññattha vasantena tasmiṃ gāme piṇḍāya na caritabbaṃ. Sāmantagāmepi piṇḍāya carituṃ vaṭṭati, puna yasmiṃ gāme kuladūsanakammaṃ kataṃ, tassa sāmantagāme kuladūsakavihārassa sāmantavatthuvihāre vasantena tasmiṃ gāmepi carituṃ vaṭṭati. Yasmiṃ sāmantagāme kuladūsakaṃ na kataṃ, tasmimpi carituṃ vaṭṭati, neva vihāreti adhippāyo. ‘‘Nanagare caritu’’nti vuttattā aññasmiṃ vihāre tasmiṃ gāme vasituṃ vaṭṭatīti dīpitaṃ hotīti eke. Gaṇṭhipadesu pana vicāraṇā eva natthi, tasmā suṭṭhu vicāretvā kathetabbaṃ.
४३६-७. दापेतुं न लभन्ति, पुप्फदानञ्हि सिया। तस्सेव न कप्पतीति एत्थ यागुआदीनि आनेत्वा ‘‘ददन्तू’’ति इच्छावसेन वदति चे, सब्बेसं न कप्पति, केवलं पन सुद्धचित्तेन अत्तानं वा परेसं वा अनुद्दिसित्वा ‘‘इमे मनुस्सा दानं दत्वा पुञ्ञं पसवन्तू’’ति वदन्तस्स तस्सेव न कप्पति यागुआदीनं पच्चयपटिसंयुत्तकथाय उप्पन्नत्ता। महाअट्ठकथायम्पि ‘‘पञ्चन्नम्पि सहधम्मिकान’’न्ति विसेसेत्वा अवुत्तत्ता अत्थतो सयमेवाति अपरे। आचरिया पन ‘‘यथा महापच्चरियं, कुरुन्दियञ्च ‘तस्सेवा’ति विसेसेत्वा वुत्तं, एवं महाअट्ठकथायं विसेसेत्वा न वुत्तं, तस्मा सब्बेसं न कप्पती’’ति वदन्ति।
436-7.Dāpetuṃ na labhanti, pupphadānañhi siyā. Tasseva na kappatīti ettha yāguādīni ānetvā ‘‘dadantū’’ti icchāvasena vadati ce, sabbesaṃ na kappati, kevalaṃ pana suddhacittena attānaṃ vā paresaṃ vā anuddisitvā ‘‘ime manussā dānaṃ datvā puññaṃ pasavantū’’ti vadantassa tasseva na kappati yāguādīnaṃ paccayapaṭisaṃyuttakathāya uppannattā. Mahāaṭṭhakathāyampi ‘‘pañcannampi sahadhammikāna’’nti visesetvā avuttattā atthato sayamevāti apare. Ācariyā pana ‘‘yathā mahāpaccariyaṃ, kurundiyañca ‘tassevā’ti visesetvā vuttaṃ, evaṃ mahāaṭṭhakathāyaṃ visesetvā na vuttaṃ, tasmā sabbesaṃ na kappatī’’ti vadanti.
कुलदूसकसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Kuladūsakasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
तेरसककण्डवण्णना निट्ठिता।
Terasakakaṇḍavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / १३. कुलदूसकसिक्खापदं • 13. Kuladūsakasikkhāpadaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / १३. कुलदूसकसिक्खापदवण्णना • 13. Kuladūsakasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / १३. कुलदूसकसिक्खापदवण्णना • 13. Kuladūsakasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / १३. कुलदूसकसिक्खापदवण्णना • 13. Kuladūsakasikkhāpadavaṇṇanā
