Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / వజిరబుద్ధి-టీకా • Vajirabuddhi-ṭīkā |
౧౩. కులదూసకసిక్ఖాపదవణ్ణనా
13. Kuladūsakasikkhāpadavaṇṇanā
౪౩౧. న కేవలం విహారో ఏవ కీటాగిరి, సోపి గామో ‘‘కీటాగిరి’’చ్చేవ వుచ్చతి. గామఞ్హి సన్ధాయ పరతో ‘‘న అస్సజిపునబ్బసుకేహి భిక్ఖూహి కీటాగిరిస్మిం వత్థబ్బ’’న్తి వుత్తం. ఏకసంవచ్ఛరే ద్విక్ఖత్తుం వస్సతి కిర, తం సన్ధాయ ‘‘ద్వీహి మేఘేహీ’’తి వుత్తం. సమధికన్తి ఛ జనే సన్ధాయ. అకతవత్థున్తి నవం అట్ఠుప్పత్తిం. ‘‘జాభిసుమనాదిగచ్ఛం అల్లానం హరితానం ఏవా’’తి లిఖితం. భూతగామబీజగామభేదతో పనేస భేదో. వతత్థాయాతి వతిఅత్థాయ. యంకిఞ్చీతి సోదకం వా నిరుదకం వా. ఆరామాదిఅత్థాయాతి వనరాజికాదిఅత్థాయ. మాలావచ్ఛరోపనం కులదూసకంయేవ సన్ధాయ, గన్థనాదిసబ్బం న సన్ధాయ వుత్తన్తి. కథం పఞ్ఞాయతీతి చే? తం దస్సేతుం ‘‘బుద్ధేన ధమ్మో’’తిఆది. ‘‘ఆవేళం ఆబిళ’’న్తిపి పాఠో.
431. Na kevalaṃ vihāro eva kīṭāgiri, sopi gāmo ‘‘kīṭāgiri’’cceva vuccati. Gāmañhi sandhāya parato ‘‘na assajipunabbasukehi bhikkhūhi kīṭāgirismiṃ vatthabba’’nti vuttaṃ. Ekasaṃvacchare dvikkhattuṃ vassati kira, taṃ sandhāya ‘‘dvīhi meghehī’’ti vuttaṃ. Samadhikanti cha jane sandhāya. Akatavatthunti navaṃ aṭṭhuppattiṃ. ‘‘Jābhisumanādigacchaṃ allānaṃ haritānaṃ evā’’ti likhitaṃ. Bhūtagāmabījagāmabhedato panesa bhedo. Vatatthāyāti vatiatthāya. Yaṃkiñcīti sodakaṃ vā nirudakaṃ vā. Ārāmādiatthāyāti vanarājikādiatthāya. Mālāvaccharopanaṃ kuladūsakaṃyeva sandhāya, ganthanādisabbaṃ na sandhāya vuttanti. Kathaṃ paññāyatīti ce? Taṃ dassetuṃ ‘‘buddhena dhammo’’tiādi. ‘‘Āveḷaṃ ābiḷa’’ntipi pāṭho.
గోప్ఫనన్తి గన్థనం. వేఠిమన్తి తగ్గతికమేవ. వేధిమం అఞ్ఞేన కేనచి పుప్ఫం వేధేత్వా కతం . కణ్టకమ్పి బన్ధితున్తి ఏత్థ ‘‘సయం విజ్ఝనత్థం న వట్టతి. అఞ్ఞస్సత్థాయ వట్టతీ’’తి వదన్తి. జాలమయం వితానం జాలవితానం. పుప్ఫపటిచ్ఛకం గవక్ఖం వియ సఛిద్దం కరోన్తి. తాలపణ్ణగుళకన్తి తాలపణ్ణమయం పున కతమ్పి పటిఛిజ్జకమేవ. ధమ్మరజ్జు చేతియం వా బోధిం వా పుప్ఫప్పవేసనత్థం ఆవిజ్ఝిత్వా బద్ధరజ్జు. ‘‘కాసావేన బద్ధమ్పి సుత్తవాకాదీహి బద్ధం భణ్డితసదిస’’న్తి లిఖితం. అంసభణ్డికం పసిబ్బకే పక్ఖిత్తసదిసత్తా వేధిమం న జాతం, తస్మా ‘‘సిథిలబద్ధస్స అన్తరన్తరా పక్ఖిపితుం న వట్టతీ’’తి వదన్తి. ‘‘అఞ్ఞమఞ్ఞం అఫుసాపేత్వా అనేకక్ఖత్తుమ్పి పరిక్ఖిపితుం వట్టతీ’’తి వదన్తి. పూరితన్తి దీఘతో పసారేత్వా పూరితం. ఘటికదామఓలమ్బకోతి ‘‘యమకదామఓలమ్బకో’’తి లిఖితం. ‘‘గేణ్డుఖరపత్తదామానం పటిక్ఖిత్తత్తా చేలాదీహి కతదామమ్పి న వట్టతి అకప్పియానులోమత్తా’’తి వదన్తి.
Gopphananti ganthanaṃ. Veṭhimanti taggatikameva. Vedhimaṃ aññena kenaci pupphaṃ vedhetvā kataṃ . Kaṇṭakampi bandhitunti ettha ‘‘sayaṃ vijjhanatthaṃ na vaṭṭati. Aññassatthāya vaṭṭatī’’ti vadanti. Jālamayaṃ vitānaṃ jālavitānaṃ. Pupphapaṭicchakaṃ gavakkhaṃ viya sachiddaṃ karonti. Tālapaṇṇaguḷakanti tālapaṇṇamayaṃ puna katampi paṭichijjakameva. Dhammarajju cetiyaṃ vā bodhiṃ vā pupphappavesanatthaṃ āvijjhitvā baddharajju. ‘‘Kāsāvena baddhampi suttavākādīhi baddhaṃ bhaṇḍitasadisa’’nti likhitaṃ. Aṃsabhaṇḍikaṃ pasibbake pakkhittasadisattā vedhimaṃ na jātaṃ, tasmā ‘‘sithilabaddhassa antarantarā pakkhipituṃ na vaṭṭatī’’ti vadanti. ‘‘Aññamaññaṃ aphusāpetvā anekakkhattumpi parikkhipituṃ vaṭṭatī’’ti vadanti. Pūritanti dīghato pasāretvā pūritaṃ. Ghaṭikadāmaolambakoti ‘‘yamakadāmaolambako’’ti likhitaṃ. ‘‘Geṇḍukharapattadāmānaṃ paṭikkhittattā celādīhi katadāmampi na vaṭṭati akappiyānulomattā’’ti vadanti.
‘‘రేచకం నామ తథాలాసియనాటనటానం నచ్చ’’న్తి లిఖితం. తం ‘‘పరివత్తన్తీ’’తి వుత్తం. ‘‘సారియో నామ రుతసునఖా సిఙ్గాలకమ్మకురుఙ్గకేళిపనే ఠితా’’తి కిర పాఠో. ‘‘నిబుజ్ఝన్తీ’’తి పాళి.
‘‘Recakaṃ nāma tathālāsiyanāṭanaṭānaṃ nacca’’nti likhitaṃ. Taṃ ‘‘parivattantī’’ti vuttaṃ. ‘‘Sāriyo nāma rutasunakhā siṅgālakammakuruṅgakeḷipane ṭhitā’’ti kira pāṭho. ‘‘Nibujjhantī’’ti pāḷi.
౪౩౨. అబలబలాది-పదానం ఉప్పటిపాటియా. యథా పామోక్ఖానం వసేన సబ్బేపి ‘‘అస్సజిపునబ్బసుకా’’తి వుత్తా, తథా పామోక్ఖప్పత్తసావకస్స వసేన తదాయత్తవుత్తినే సబ్బేపి ‘‘సారిపుత్తా’’తి. తేన వుత్తం ‘‘గచ్ఛథ తుమ్హే సారిపుత్తా’’తి.
432.Abalabalādi-padānaṃ uppaṭipāṭiyā. Yathā pāmokkhānaṃ vasena sabbepi ‘‘assajipunabbasukā’’ti vuttā, tathā pāmokkhappattasāvakassa vasena tadāyattavuttine sabbepi ‘‘sāriputtā’’ti. Tena vuttaṃ ‘‘gacchatha tumhe sāriputtā’’ti.
౪౩౩. ‘‘గామే వా న వసితబ్బ’’న్తి ఇమినావ తస్మిం గామే అఞ్ఞత్థ న వసితబ్బన్తి సిద్ధం. ‘‘తస్మిం విహారే వా’’తి కస్మా వుత్తన్తి చే? అత్థసబ్భావతో. యస్మిఞ్హి గామే కులదూసకకమ్మం కతం, తస్మిం గామే, యస్మిం విహారే వసన్తేన కులదూసనం కతం, తం విహారం ఠపేత్వా అఞ్ఞస్మిం వసితుం న వట్టతీతి దస్సనత్థం. తం కథన్తి చే? ‘‘గామే వా న వసితబ్బ’’న్తి వచనేన యస్మిం గామే కులదూసనకమ్మం కతం, తస్మిం విహారేపి వసితుం న లబ్భతీతి ఆపన్నం, తం దిస్వా ‘‘తస్మిం విహారే’’తి వుత్తం, తేన తస్మిం గామే అఞ్ఞస్మిం వసితుం లబ్భతీతి సిద్ధం. ‘‘తస్మిం విహారే వసన్తేనా’’తి ఇమినా తస్మిం గామే అఞ్ఞత్థ వసన్తేన సామన్తగామే పిణ్డాయ చరితుం వట్టతీతి దీపితం హోతి. సామన్తవిహారేపీతి సామన్తవిహారో నామ తస్మింయేవ గామే తస్స విహారస్స సామన్తవిహారో చ తస్స గామస్స సామన్తవిహారో చాతి ఉభయం వుచ్చతి, ఏతేన తస్మిం గామే అఞ్ఞత్థ వసన్తేన తస్మిం గామే పిణ్డాయ న చరితబ్బం. సామన్తగామేపి పిణ్డాయ చరితుం వట్టతి, పున యస్మిం గామే కులదూసనకమ్మం కతం, తస్స సామన్తగామే కులదూసకవిహారస్స సామన్తవత్థువిహారే వసన్తేన తస్మిం గామేపి చరితుం వట్టతి. యస్మిం సామన్తగామే కులదూసకం న కతం, తస్మిమ్పి చరితుం వట్టతి, నేవ విహారేతి అధిప్పాయో. ‘‘న నగరే చరితు’’న్తి వుత్తత్తా అఞ్ఞస్మిం విహారే తస్మిం గామే వసితుం వట్టతీతి దీపితం హోతీతి ఏకే. గణ్ఠిపదేసు పన విచారణా ఏవ నత్థి, తస్మా సుట్ఠు విచారేత్వా కథేతబ్బం.
433. ‘‘Gāme vā na vasitabba’’nti imināva tasmiṃ gāme aññattha na vasitabbanti siddhaṃ. ‘‘Tasmiṃ vihāre vā’’ti kasmā vuttanti ce? Atthasabbhāvato. Yasmiñhi gāme kuladūsakakammaṃ kataṃ, tasmiṃ gāme, yasmiṃ vihāre vasantena kuladūsanaṃ kataṃ, taṃ vihāraṃ ṭhapetvā aññasmiṃ vasituṃ na vaṭṭatīti dassanatthaṃ. Taṃ kathanti ce? ‘‘Gāme vā na vasitabba’’nti vacanena yasmiṃ gāme kuladūsanakammaṃ kataṃ, tasmiṃ vihārepi vasituṃ na labbhatīti āpannaṃ, taṃ disvā ‘‘tasmiṃ vihāre’’ti vuttaṃ, tena tasmiṃ gāme aññasmiṃ vasituṃ labbhatīti siddhaṃ. ‘‘Tasmiṃ vihāre vasantenā’’ti iminā tasmiṃ gāme aññattha vasantena sāmantagāme piṇḍāya carituṃ vaṭṭatīti dīpitaṃ hoti. Sāmantavihārepīti sāmantavihāro nāma tasmiṃyeva gāme tassa vihārassa sāmantavihāro ca tassa gāmassa sāmantavihāro cāti ubhayaṃ vuccati, etena tasmiṃ gāme aññattha vasantena tasmiṃ gāme piṇḍāya na caritabbaṃ. Sāmantagāmepi piṇḍāya carituṃ vaṭṭati, puna yasmiṃ gāme kuladūsanakammaṃ kataṃ, tassa sāmantagāme kuladūsakavihārassa sāmantavatthuvihāre vasantena tasmiṃ gāmepi carituṃ vaṭṭati. Yasmiṃ sāmantagāme kuladūsakaṃ na kataṃ, tasmimpi carituṃ vaṭṭati, neva vihāreti adhippāyo. ‘‘Nanagare caritu’’nti vuttattā aññasmiṃ vihāre tasmiṃ gāme vasituṃ vaṭṭatīti dīpitaṃ hotīti eke. Gaṇṭhipadesu pana vicāraṇā eva natthi, tasmā suṭṭhu vicāretvā kathetabbaṃ.
౪౩౬-౭. దాపేతుం న లభన్తి, పుప్ఫదానఞ్హి సియా. తస్సేవ న కప్పతీతి ఏత్థ యాగుఆదీని ఆనేత్వా ‘‘దదన్తూ’’తి ఇచ్ఛావసేన వదతి చే, సబ్బేసం న కప్పతి, కేవలం పన సుద్ధచిత్తేన అత్తానం వా పరేసం వా అనుద్దిసిత్వా ‘‘ఇమే మనుస్సా దానం దత్వా పుఞ్ఞం పసవన్తూ’’తి వదన్తస్స తస్సేవ న కప్పతి యాగుఆదీనం పచ్చయపటిసంయుత్తకథాయ ఉప్పన్నత్తా. మహాఅట్ఠకథాయమ్పి ‘‘పఞ్చన్నమ్పి సహధమ్మికాన’’న్తి విసేసేత్వా అవుత్తత్తా అత్థతో సయమేవాతి అపరే. ఆచరియా పన ‘‘యథా మహాపచ్చరియం, కురున్దియఞ్చ ‘తస్సేవా’తి విసేసేత్వా వుత్తం, ఏవం మహాఅట్ఠకథాయం విసేసేత్వా న వుత్తం, తస్మా సబ్బేసం న కప్పతీ’’తి వదన్తి.
436-7.Dāpetuṃ na labhanti, pupphadānañhi siyā. Tasseva na kappatīti ettha yāguādīni ānetvā ‘‘dadantū’’ti icchāvasena vadati ce, sabbesaṃ na kappati, kevalaṃ pana suddhacittena attānaṃ vā paresaṃ vā anuddisitvā ‘‘ime manussā dānaṃ datvā puññaṃ pasavantū’’ti vadantassa tasseva na kappati yāguādīnaṃ paccayapaṭisaṃyuttakathāya uppannattā. Mahāaṭṭhakathāyampi ‘‘pañcannampi sahadhammikāna’’nti visesetvā avuttattā atthato sayamevāti apare. Ācariyā pana ‘‘yathā mahāpaccariyaṃ, kurundiyañca ‘tassevā’ti visesetvā vuttaṃ, evaṃ mahāaṭṭhakathāyaṃ visesetvā na vuttaṃ, tasmā sabbesaṃ na kappatī’’ti vadanti.
కులదూసకసిక్ఖాపదవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Kuladūsakasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
తేరసకకణ్డవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Terasakakaṇḍavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / వినయపిటక • Vinayapiṭaka / మహావిభఙ్గ • Mahāvibhaṅga / ౧౩. కులదూసకసిక్ఖాపదం • 13. Kuladūsakasikkhāpadaṃ
అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / వినయపిటక (అట్ఠకథా) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / మహావిభఙ్గ-అట్ఠకథా • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ౧౩. కులదూసకసిక్ఖాపదవణ్ణనా • 13. Kuladūsakasikkhāpadavaṇṇanā
టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / సారత్థదీపనీ-టీకా • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ౧౩. కులదూసకసిక్ఖాపదవణ్ణనా • 13. Kuladūsakasikkhāpadavaṇṇanā
టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / విమతివినోదనీ-టీకా • Vimativinodanī-ṭīkā / ౧౩. కులదూసకసిక్ఖాపదవణ్ణనా • 13. Kuladūsakasikkhāpadavaṇṇanā