Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / విమతివినోదనీ-టీకా • Vimativinodanī-ṭīkā |
౧౩. కులదూసకసిక్ఖాపదవణ్ణనా
13. Kuladūsakasikkhāpadavaṇṇanā
౪౩౧. తేరసమే కీటాగిరీతి తస్స నిగమస్స నామం. తఞ్హి సన్ధాయ పరతో ‘‘న అస్సజిపునబ్బసుకేహి భిక్ఖూహి కీటాగిరిస్మిం వత్థబ్బ’’న్తి వుత్తం, గామనిగమతో చ పబ్బాజనం, న జనపదతో. తేన పన యోగతో జనపదోపి ‘‘కీటాగిరి’’ఇచ్చేవ సఙ్ఖ్యం గతోతి ఆహ ‘‘ఏవంనామకే జనపదే’’తి.
431. Terasame kīṭāgirīti tassa nigamassa nāmaṃ. Tañhi sandhāya parato ‘‘na assajipunabbasukehi bhikkhūhi kīṭāgirismiṃ vatthabba’’nti vuttaṃ, gāmanigamato ca pabbājanaṃ, na janapadato. Tena pana yogato janapadopi ‘‘kīṭāgiri’’icceva saṅkhyaṃ gatoti āha ‘‘evaṃnāmake janapade’’ti.
తత్రాతి సావత్థియం. ధురట్ఠానేతి అభిముఖట్ఠానే, జేతవనద్వారసమీపేతి అత్థో. ద్వీహి మేఘేహీతి వస్సికేన, హేమన్తికేన చాతి ద్వీహి మేఘేహి. గణాచరియేహి ఛహి అధికతాయ ‘‘సమధిక’’న్తి వుత్తం.
Tatrāti sāvatthiyaṃ. Dhuraṭṭhāneti abhimukhaṭṭhāne, jetavanadvārasamīpeti attho. Dvīhi meghehīti vassikena, hemantikena cāti dvīhi meghehi. Gaṇācariyehi chahi adhikatāya ‘‘samadhika’’nti vuttaṃ.
ఉదకస్సాతి అకప్పియఉదకస్స ‘‘కప్పియఉదకసిఞ్చన’’న్తి విసుం వక్ఖమానత్తా, తఞ్చ ‘‘ఆరామాదిఅత్థాయ రుక్ఖరోపనే అకప్పియవోహారేసుపి కప్పియఉదకసిఞ్చనాది వట్టతీ’’తి వక్ఖమానత్తా ఇధాపి విభాగం కత్వా కప్పియఉదకసిఞ్చనాది విసుం దస్సితం. యథా కోట్టనఖణనాదికాయికకిరియాపి అకప్పియవోహారే సఙ్గహితా, ఏవం మాతికాఉజుకరణాదికప్పియవోహారేపీతి ఆహ ‘‘సుక్ఖమాతికాయ ఉజుకరణ’’న్తి. ఏత్థ పురాణపణ్ణాదిహరణమ్పి సఙ్గయ్హతి. మహాపచ్చరియవాదోవ పమాణత్తా పచ్ఛా వుత్తో. అకప్పియవోహారేపి ఏకచ్చం వట్టతీతి దస్సేతుం ‘‘న కేవలఞ్చ సేస’’న్తిఆదిమాహ. యంకిఞ్చి మాతికన్తి సుక్ఖం వా అసుక్ఖం వా. తత్థాతి ఆరామాదిఅత్థాయ రుక్ఖరోపనే. తథాతి కప్పియవోహారపరియాయాదీహి గన్థాపనం సన్ధాయ వుత్తం. ఇమినా చ కులసఙ్గహత్థాయ గన్థాపనాదిపి న వట్టతీతి దస్సేతి.
Udakassāti akappiyaudakassa ‘‘kappiyaudakasiñcana’’nti visuṃ vakkhamānattā, tañca ‘‘ārāmādiatthāya rukkharopane akappiyavohāresupi kappiyaudakasiñcanādi vaṭṭatī’’ti vakkhamānattā idhāpi vibhāgaṃ katvā kappiyaudakasiñcanādi visuṃ dassitaṃ. Yathā koṭṭanakhaṇanādikāyikakiriyāpi akappiyavohāre saṅgahitā, evaṃ mātikāujukaraṇādikappiyavohārepīti āha ‘‘sukkhamātikāya ujukaraṇa’’nti. Ettha purāṇapaṇṇādiharaṇampi saṅgayhati. Mahāpaccariyavādova pamāṇattā pacchā vutto. Akappiyavohārepi ekaccaṃ vaṭṭatīti dassetuṃ ‘‘na kevalañca sesa’’ntiādimāha. Yaṃkiñci mātikanti sukkhaṃ vā asukkhaṃ vā. Tatthāti ārāmādiatthāya rukkharopane. Tathāti kappiyavohārapariyāyādīhi ganthāpanaṃ sandhāya vuttaṃ. Iminā ca kulasaṅgahatthāya ganthāpanādipi na vaṭṭatīti dasseti.
వత్థుపూజనత్థాయ సయం గన్థనం కస్మా న వట్టతీతి చోదేన్తో ‘‘నను చా’’తిఆదిమాహ. యథా ఆరామాదిఅత్థం కప్పియపథవియం సయం రోపేతుమ్పి వట్టతి, తథా వత్థుపూజనత్థాయ సయం గన్థనమ్పి కస్మా న వట్టతీతి చోదకస్స అధిప్పాయో. వుత్తన్తిఆది పరిహారో. అథ ‘‘న పన మహాఅట్ఠకథాయ’’న్తి కస్మా వదతి? మహాపచ్చరిఆదీసు వుత్తమ్పి హి పమాణమేవాతి నాయం విరోధో, మహాఅట్ఠకథాయం అవుత్తస్స సయం రోపనస్స తత్థేవ వుత్తేన ఉదకసిఞ్చనేన సహ సంసన్దననయదస్సనముఖేన పమాణమేవాతి పతిట్ఠాపేతుం వుత్తత్తా. ‘‘మఞ్ఞేయ్యాసీ’’తి పదం ‘‘తం కథ’’న్తి ఇమినా సమ్బన్ధితబ్బం. తత్థాయం అధిప్పాయో – కిఞ్చాపి మహాఅట్ఠకథాయం సయం రోపనం న వుత్తం, కప్పియఉదకస్స సయం ఆసిఞ్చనం వుత్తమేవ, తస్మా యథా ఆరామాదిఅత్థాయ కప్పియఉదకం సయం సిఞ్చితుమ్పి వట్టతి, తథా వత్థుపూజనత్థాయ గన్థనమ్పి కస్మా న వట్టతీతి. తమ్పి న విరుజ్ఝతీతి యదేతం వత్థుపూజనత్థాయపి గన్థనాదిం పటిక్ఖిపిత్వా ఆరామాదిఅత్థాయ సయం రోపనసిఞ్చనం వుత్తం, తమ్పి పాళియా సంసన్దనతో పుబ్బాపరం న విరుజ్ఝతి.
Vatthupūjanatthāya sayaṃ ganthanaṃ kasmā na vaṭṭatīti codento ‘‘nanu cā’’tiādimāha. Yathā ārāmādiatthaṃ kappiyapathaviyaṃ sayaṃ ropetumpi vaṭṭati, tathā vatthupūjanatthāya sayaṃ ganthanampi kasmā na vaṭṭatīti codakassa adhippāyo. Vuttantiādi parihāro. Atha ‘‘na pana mahāaṭṭhakathāya’’nti kasmā vadati? Mahāpaccariādīsu vuttampi hi pamāṇamevāti nāyaṃ virodho, mahāaṭṭhakathāyaṃ avuttassa sayaṃ ropanassa tattheva vuttena udakasiñcanena saha saṃsandananayadassanamukhena pamāṇamevāti patiṭṭhāpetuṃ vuttattā. ‘‘Maññeyyāsī’’ti padaṃ ‘‘taṃ katha’’nti iminā sambandhitabbaṃ. Tatthāyaṃ adhippāyo – kiñcāpi mahāaṭṭhakathāyaṃ sayaṃ ropanaṃ na vuttaṃ, kappiyaudakassa sayaṃ āsiñcanaṃ vuttameva, tasmā yathā ārāmādiatthāya kappiyaudakaṃ sayaṃ siñcitumpi vaṭṭati, tathā vatthupūjanatthāya ganthanampi kasmā na vaṭṭatīti. Tampi na virujjhatīti yadetaṃ vatthupūjanatthāyapi ganthanādiṃ paṭikkhipitvā ārāmādiatthāya sayaṃ ropanasiñcanaṃ vuttaṃ, tampi pāḷiyā saṃsandanato pubbāparaṃ na virujjhati.
తం కథం న విరుజ్ఝతీతి ఆహ ‘‘తత్ర హీ’’తిఆది. తత్రాతి రోపనసిఞ్చనవిసయే. పుప్ఫాదీహి కులసఙ్గహప్పసఙ్గే ‘‘మాలావచ్ఛ’’న్తి విసేసితత్తా కులసఙ్గహత్థమేవ రోపనం అధిప్పేతన్తి విఞ్ఞాయతీతి ఆహ ‘‘మాలావచ్ఛన్తి వదన్తో’’తిఆది. ఏతం వుత్తన్తి ‘‘మాలావచ్ఛం రోపేన్తిపి రోపాపేన్తిపి, సిఞ్చన్తిపి సిఞ్చాపేన్తిపీ’’తి ఏతం వుత్తం. అఞ్ఞత్ర పనాతి ఆరామాదిఅత్థాయ మాలావచ్ఛాదీనం రోపనే పన. పరియాయోతి సయంకరణకారాపనసఙ్ఖాతో పరియాయో వోహారో అత్థవిసేసోతి అత్థో అత్థి ఉపలబ్భతి , కులసఙ్గహత్థత్తాభావాతి అధిప్పాయో. ఏవమేత్థ పరియాయసద్దస్స కరణకారాపనవసేన అత్థే గయ్హమానే ‘‘గన్థేన్తిపి గన్థాపేన్తిపీ’’తి పాళియం పటిక్ఖిత్తగన్థనగన్థాపనం ఠపేత్వా యం పరతో ‘‘ఏవం జాన, ఏవం కతే సోభేయ్యా’’తిఆదికప్పియవచనేహి గన్థాపనం వుత్తం, తత్థ దోసాభావో సమత్థితో హోతి, ‘‘గన్థేహీ’’తి ఆణత్తియా కారాపనస్సేవ గన్థాపనన్తి అధిప్పేతత్తా. తత్థ పరియాయం ఇధ చ పరియాయాభావం ఞత్వాతి తత్థ ‘‘మాలావచ్ఛం రోపేన్తీ’’తిఆదీసు ‘‘మాలావచ్ఛ’’న్తి కులసఙ్గహత్థతాసూచనకస్స విసేసనస్స సబ్భావతో కరణకారాపనసఙ్ఖాతపరియాయసబ్భావం. ఇధ ‘‘గన్థేన్తీ’’తిఆదీసు తథావిధవిసేసవచనాభావతో తస్స పరియాయస్స అభావఞ్చ ఞత్వా. తం సువుత్తమేవాతి వేదితబ్బన్తి యోజనా.
Taṃ kathaṃ na virujjhatīti āha ‘‘tatra hī’’tiādi. Tatrāti ropanasiñcanavisaye. Pupphādīhi kulasaṅgahappasaṅge ‘‘mālāvaccha’’nti visesitattā kulasaṅgahatthameva ropanaṃ adhippetanti viññāyatīti āha ‘‘mālāvacchanti vadanto’’tiādi. Etaṃ vuttanti ‘‘mālāvacchaṃ ropentipi ropāpentipi, siñcantipi siñcāpentipī’’ti etaṃ vuttaṃ. Aññatra panāti ārāmādiatthāya mālāvacchādīnaṃ ropane pana. Pariyāyoti sayaṃkaraṇakārāpanasaṅkhāto pariyāyo vohāro atthavisesoti attho atthi upalabbhati , kulasaṅgahatthattābhāvāti adhippāyo. Evamettha pariyāyasaddassa karaṇakārāpanavasena atthe gayhamāne ‘‘ganthentipi ganthāpentipī’’ti pāḷiyaṃ paṭikkhittaganthanaganthāpanaṃ ṭhapetvā yaṃ parato ‘‘evaṃ jāna, evaṃ kate sobheyyā’’tiādikappiyavacanehi ganthāpanaṃ vuttaṃ, tattha dosābhāvo samatthito hoti, ‘‘ganthehī’’ti āṇattiyā kārāpanasseva ganthāpananti adhippetattā. Tattha pariyāyaṃ idha ca pariyāyābhāvaṃ ñatvāti tattha ‘‘mālāvacchaṃ ropentī’’tiādīsu ‘‘mālāvaccha’’nti kulasaṅgahatthatāsūcanakassa visesanassa sabbhāvato karaṇakārāpanasaṅkhātapariyāyasabbhāvaṃ. Idha ‘‘ganthentī’’tiādīsu tathāvidhavisesavacanābhāvato tassa pariyāyassa abhāvañca ñatvā. Taṃ suvuttamevāti veditabbanti yojanā.
సబ్బం వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బన్తి అట్ఠకథాసు ఆగతనయేనేవ రోపనాది, గన్థాపనాది చ సబ్బం వేదితబ్బం. న హేత్థ సన్దేహో కాతబ్బోతి నిగమేతి.
Sabbaṃ vuttanayeneva veditabbanti aṭṭhakathāsu āgatanayeneva ropanādi, ganthāpanādi ca sabbaṃ veditabbaṃ. Na hettha sandeho kātabboti nigameti.
హరణాదీసూతి వత్థుపూజనత్థాయ హరణాదీసు. కులిత్థిఆదీనం అత్థాయ హరణతోతి కులిత్థిఆదీనం హరణస్సేవ విసేసేత్వా పటిక్ఖిత్తత్తాతి అధిప్పాయో. తేనాహ ‘‘హరణాధికారే హీ’’తిఆది. మఞ్జరీతి పుప్ఫగోచ్ఛం. వటంసకోతి కణ్ణస్స ఉపరి పిళన్ధనత్థం కతపుప్ఫవికతి , సో చ ‘‘వటంసో’’తి వుచ్చతి. కణ్ణికాతి బహూనం పుప్ఫానం వా మాలానం వా ఏకతో బన్ధితస్స నామం, ‘‘కణ్ణాభరణ’’న్తిపి వదన్తి. హారసదిసన్తి ముత్తాహారసదిసం.
Haraṇādīsūti vatthupūjanatthāya haraṇādīsu. Kulitthiādīnaṃ atthāya haraṇatoti kulitthiādīnaṃ haraṇasseva visesetvā paṭikkhittattāti adhippāyo. Tenāha ‘‘haraṇādhikāre hī’’tiādi. Mañjarīti pupphagocchaṃ. Vaṭaṃsakoti kaṇṇassa upari piḷandhanatthaṃ katapupphavikati , so ca ‘‘vaṭaṃso’’ti vuccati. Kaṇṇikāti bahūnaṃ pupphānaṃ vā mālānaṃ vā ekato bandhitassa nāmaṃ, ‘‘kaṇṇābharaṇa’’ntipi vadanti. Hārasadisanti muttāhārasadisaṃ.
కప్పియేనాతి కప్పియఉదకేన. తేసంయేవ ద్విన్నన్తి కులదూసనపరిభోగానం ద్విన్నం. దుక్కటన్తి కులసఙ్గహత్థాయ సయం సిఞ్చనే, కప్పియవోహారేన వా అకప్పియవోహారేన వా సిఞ్చాపనే చ దుక్కటం, పరిభోగత్థాయ పన సయం సిఞ్చనే, అకప్పియవోహారేన సిఞ్చాపనే చ దుక్కటం. పయోగబహులతాయాతి సయం కరణే, కాయపయోగస్స కారాపనే చ వచీపయోగస్స చ బహుత్తేన.
Kappiyenāti kappiyaudakena. Tesaṃyeva dvinnanti kuladūsanaparibhogānaṃ dvinnaṃ. Dukkaṭanti kulasaṅgahatthāya sayaṃ siñcane, kappiyavohārena vā akappiyavohārena vā siñcāpane ca dukkaṭaṃ, paribhogatthāya pana sayaṃ siñcane, akappiyavohārena siñcāpane ca dukkaṭaṃ. Payogabahulatāyāti sayaṃ karaṇe, kāyapayogassa kārāpane ca vacīpayogassa ca bahuttena.
గన్థేన నిబ్బత్తం దామం గన్థిమం. ఏసేవ నయో సేసేసుపి. న వట్టతీతి వత్థుపూజనత్థాయపి న వట్టతి, దుక్కటన్తి అత్థో. వట్టతీతి వత్థుపూజనత్థాయ వట్టతి, కులసఙ్గహత్థాయ పన కప్పియవోహారేన కారాపేన్తస్సాపి దుక్కటమేవ.
Ganthena nibbattaṃ dāmaṃ ganthimaṃ. Eseva nayo sesesupi. Na vaṭṭatīti vatthupūjanatthāyapi na vaṭṭati, dukkaṭanti attho. Vaṭṭatīti vatthupūjanatthāya vaṭṭati, kulasaṅgahatthāya pana kappiyavohārena kārāpentassāpi dukkaṭameva.
నీపపుప్ఫం నామ కదమ్బపుప్ఫం. పురిమనయేనేవాతి ‘‘భిక్ఖుస్స వా’’తిఆదినా వుత్తనయేన.
Nīpapupphaṃ nāma kadambapupphaṃ. Purimanayenevāti ‘‘bhikkhussa vā’’tiādinā vuttanayena.
కదలిక్ఖన్ధమ్హీతిఆదినా వుత్తం సబ్బమేవ సన్ధాయ ‘‘తం అతిఓళారికమేవా’’తి వుత్తం, సబ్బత్థ కరణే, అకప్పియవచనేన కారాపనే చ దుక్కటమేవాతి అత్థో. ‘‘పుప్ఫవిజ్ఝనత్థం కణ్టకం బన్ధితుమ్పి న వట్టతీ’’తి ఇమస్స ఉపలక్ఖణత్తా పుప్ఫదామోలమ్బనాదిఅత్థాయ రజ్జుబన్ధనాదిపి న వట్టతీతి కేచి వదన్తి, అఞ్ఞే పన ‘‘పుప్ఫవిజ్ఝనత్థం కణ్టకన్తి విసేసితత్తా తదత్థం కణ్టకమేవ బన్ధితుం న వట్టతి, తఞ్చ అట్ఠకథాపమాణేనా’’తి వదన్తి, వీమంసిత్వా గహేతబ్బం. పుప్ఫపటిచ్ఛకం నామ దణ్డాదీహి కతం పుప్ఫాధానం, ఏతమ్పి నాగదన్తకమ్పి సఛిద్దకమేవ గహేతబ్బం. అసోకపిణ్డియాతి అసోకసాఖానం, పుప్ఫానం వా సమూహే. ధమ్మరజ్జు నామ చేతియాదీని పరిక్ఖిపిత్వా తేసఞ్చ రజ్జుయా చ అన్తరా పుప్ఫప్పవేసనత్థాయ బన్ధరజ్జు. ‘‘సిథిలవట్టితా వా రజ్జువట్టిఅన్తరే పుప్ఫప్పవేసనత్థాయ ఏవం బన్ధా’’తిపి వదన్తి.
Kadalikkhandhamhītiādinā vuttaṃ sabbameva sandhāya ‘‘taṃ atioḷārikamevā’’ti vuttaṃ, sabbattha karaṇe, akappiyavacanena kārāpane ca dukkaṭamevāti attho. ‘‘Pupphavijjhanatthaṃ kaṇṭakaṃ bandhitumpi na vaṭṭatī’’ti imassa upalakkhaṇattā pupphadāmolambanādiatthāya rajjubandhanādipi na vaṭṭatīti keci vadanti, aññe pana ‘‘pupphavijjhanatthaṃ kaṇṭakanti visesitattā tadatthaṃ kaṇṭakameva bandhituṃ na vaṭṭati, tañca aṭṭhakathāpamāṇenā’’ti vadanti, vīmaṃsitvā gahetabbaṃ. Pupphapaṭicchakaṃ nāma daṇḍādīhi kataṃ pupphādhānaṃ, etampi nāgadantakampi sachiddakameva gahetabbaṃ. Asokapiṇḍiyāti asokasākhānaṃ, pupphānaṃ vā samūhe. Dhammarajju nāma cetiyādīni parikkhipitvā tesañca rajjuyā ca antarā pupphappavesanatthāya bandharajju. ‘‘Sithilavaṭṭitā vā rajjuvaṭṭiantare pupphappavesanatthāya evaṃ bandhā’’tipi vadanti.
మత్థకదామన్తి ధమ్మాసనాదిమత్థకలమ్బకదామం. తేసంయేవాతి ఉప్పలాదీనం ఏవ. వాకేన వా దణ్డకేన వాతి పుప్ఫనాళం ఫాలేత్వా పుప్ఫేన ఏకాబద్ధం ఠితవాకేన, దణ్డకేన చ ఏకబన్ధనేనేవ, ఏతేన పుప్ఫం బీజగామే సఙ్గహం న గచ్ఛతి పఞ్చసు బీజేసు అప్పవిట్ఠత్తా పణ్ణం వియ, తస్మా కప్పియం అకారాపేత్వాపి కోపనే దోసో నత్థి. యఞ్చ ఛిన్నస్సాపి మకుళస్స వికసనం, తమ్పి అతితరుణస్స అభావా వుడ్ఢిలక్ఖణం న హోతి, పరిణతస్స పన మకుళస్స పత్తానం సినేహే పరియాదానం గతే విసుంభావో ఏవ వికాసో, తేనేవ ఛిన్నమకుళవికాసో అచ్ఛిన్నమకుళవికాసతో పరిహీనో , మిలాతయుత్తో వా దిస్సతి. యఞ్చ మిలాతస్స ఉదకసఞ్ఞోగే అమిలానతాపజ్జనం, తమ్పి తమ్బులపణ్ణాదీసు సమానన్తి వుడ్ఢిలక్ఖణం న హోతి, పాళిఅట్ఠకథాదీసు చ న కత్థచి పుప్ఫానం కప్పియకరణం ఆగతం, తస్మా పుప్ఫం సబ్బథా అబీజమేవాతి విఞ్ఞాయతి, వీమంసిత్వా గహేతబ్బం. ‘‘పసిబ్బకే వియా’’తి వుత్తత్తా పుప్ఫపసిబ్బకే వా పసిబ్బకసదిసబన్ధే వా యత్థ కత్థచి చీవరే వా పక్ఖిపితుం వట్టతీతి సిద్ధం. బన్ధితుం న వట్టతీతి రజ్జుఆదీహి బన్ధనం సన్ధాయ వుత్తం, పుప్ఫస్సేవ పన అచ్ఛిన్నదణ్డవాకేహి బన్ధితుం వట్టతి ఏవ.
Matthakadāmanti dhammāsanādimatthakalambakadāmaṃ. Tesaṃyevāti uppalādīnaṃ eva. Vākena vā daṇḍakena vāti pupphanāḷaṃ phāletvā pupphena ekābaddhaṃ ṭhitavākena, daṇḍakena ca ekabandhaneneva, etena pupphaṃ bījagāme saṅgahaṃ na gacchati pañcasu bījesu appaviṭṭhattā paṇṇaṃ viya, tasmā kappiyaṃ akārāpetvāpi kopane doso natthi. Yañca chinnassāpi makuḷassa vikasanaṃ, tampi atitaruṇassa abhāvā vuḍḍhilakkhaṇaṃ na hoti, pariṇatassa pana makuḷassa pattānaṃ sinehe pariyādānaṃ gate visuṃbhāvo eva vikāso, teneva chinnamakuḷavikāso acchinnamakuḷavikāsato parihīno , milātayutto vā dissati. Yañca milātassa udakasaññoge amilānatāpajjanaṃ, tampi tambulapaṇṇādīsu samānanti vuḍḍhilakkhaṇaṃ na hoti, pāḷiaṭṭhakathādīsu ca na katthaci pupphānaṃ kappiyakaraṇaṃ āgataṃ, tasmā pupphaṃ sabbathā abījamevāti viññāyati, vīmaṃsitvā gahetabbaṃ. ‘‘Pasibbake viyā’’ti vuttattā pupphapasibbake vā pasibbakasadisabandhe vā yattha katthaci cīvare vā pakkhipituṃ vaṭṭatīti siddhaṃ. Bandhituṃ na vaṭṭatīti rajjuādīhi bandhanaṃ sandhāya vuttaṃ, pupphasseva pana acchinnadaṇḍavākehi bandhituṃ vaṭṭati eva.
పుప్ఫపటే చ దట్ఠబ్బన్తి పుప్ఫపటం కరోన్తస్స దీఘతో పుప్ఫదామస్స హరణపచ్చాహరణవసేన పూరణం సన్ధాయ వుత్తం, తిరియతో హరణం పన వాయిమం నామ హోతి, న పూరిమం. ‘‘పురిమట్ఠానం అతిక్కామేతీ’’తి సామఞ్ఞతో వుత్తత్తా పురిమం పుప్ఫకోటిం ఫుసాపేత్వా వా అఫుసాపేత్వా వా పరిక్ఖిపనవసేన పన అతిక్కమన్తస్స ఆపత్తియేవ. బన్ధితుం వట్టతీతి పుప్ఫరహితాయ సుత్తవాకకోటియా బన్ధితుం వట్టతి. ‘‘ఏకవారం హరిత్వా వా పరిక్ఖిపిత్వా వా’’తి ఇదం పుబ్బే వుత్తచేతియాదిపరిక్ఖేపం, పుప్ఫపటకరణఞ్చ సన్ధాయ వుత్తం.
Pupphapaṭeca daṭṭhabbanti pupphapaṭaṃ karontassa dīghato pupphadāmassa haraṇapaccāharaṇavasena pūraṇaṃ sandhāya vuttaṃ, tiriyato haraṇaṃ pana vāyimaṃ nāma hoti, na pūrimaṃ. ‘‘Purimaṭṭhānaṃ atikkāmetī’’ti sāmaññato vuttattā purimaṃ pupphakoṭiṃ phusāpetvā vā aphusāpetvā vā parikkhipanavasena pana atikkamantassa āpattiyeva. Bandhituṃ vaṭṭatīti puppharahitāya suttavākakoṭiyā bandhituṃ vaṭṭati. ‘‘Ekavāraṃ haritvā vā parikkhipitvā vā’’ti idaṃ pubbe vuttacetiyādiparikkhepaṃ, pupphapaṭakaraṇañca sandhāya vuttaṃ.
పరేహి పూరితన్తి దీఘతో పసారితం. వాయితున్తి తిరియతో హరితుం, తం పన ఏకవారమ్పి న లబ్భతి. పుప్ఫాని ఠపేన్తేనాతి అగన్థితపుప్ఫాని అఞ్ఞమఞ్ఞం ఫుసాపేత్వాపి ఠపేన్తేన. ఘటికదామఓలమ్బకోతి హేట్ఠాభాగే ఘటికాకారయుత్తో, దారుఘటికాకారో వా ఓలమ్బకో. సుత్తమయం గేణ్డుకం నామ. సబ్బత్థాతి గన్థిమాదీసు సబ్బత్థ.
Parehi pūritanti dīghato pasāritaṃ. Vāyitunti tiriyato harituṃ, taṃ pana ekavārampi na labbhati. Pupphāni ṭhapentenāti aganthitapupphāni aññamaññaṃ phusāpetvāpi ṭhapentena. Ghaṭikadāmaolambakoti heṭṭhābhāge ghaṭikākārayutto, dārughaṭikākāro vā olambako. Suttamayaṃ geṇḍukaṃ nāma. Sabbatthāti ganthimādīsu sabbattha.
రేచకన్తి అభినయం, ‘‘ఏవం నచ్చాహీ’’తి నటనాకారదస్సనన్తి అత్థో, ‘‘చక్కం వియ అత్తానం భమాపన’’న్తిపి కేచి. ఆకాసేయేవ కీళన్తీతి ‘‘అయం సారీ అసుకపదం మయా నీతా’’తి ఏవం ముఖేనేవ ఉభోపి వదన్తా కీళన్తి. జూతఫలకేతి జూతమణ్డలే. పాసకకీళాయాతి ద్విన్నం తివఙ్గులప్పమాణానం దారుదన్తాదిమయానం పాసకానం చతూసు పస్సేసు ఏకకాదివసేన బిన్దూని కత్వా ఫలకే ఖిపిత్వా ఉపరిభాగే దిట్ఠబిన్దూనం వసేన సారియో అపనేత్వా కీళనకజూతకీళాయ.
Recakanti abhinayaṃ, ‘‘evaṃ naccāhī’’ti naṭanākāradassananti attho, ‘‘cakkaṃ viya attānaṃ bhamāpana’’ntipi keci. Ākāseyeva kīḷantīti ‘‘ayaṃ sārī asukapadaṃ mayā nītā’’ti evaṃ mukheneva ubhopi vadantā kīḷanti. Jūtaphalaketi jūtamaṇḍale. Pāsakakīḷāyāti dvinnaṃ tivaṅgulappamāṇānaṃ dārudantādimayānaṃ pāsakānaṃ catūsu passesu ekakādivasena bindūni katvā phalake khipitvā uparibhāge diṭṭhabindūnaṃ vasena sāriyo apanetvā kīḷanakajūtakīḷāya.
మఞ్జట్ఠి నామ మఞ్జట్ఠరుక్ఖసారకసావం. సలాకహత్థన్తి నాళికేరహీరాదీనం కలాపస్సేతం నామం. పాళియం థరుస్మిన్తి ఖగ్గే. ఉస్సేళేన్తీతి ముఖేన ఉస్సేళనసద్దం పముఞ్చన్తి, మహన్తం అబ్యత్తసద్దం పవత్తేన్తీతి అత్థో. అప్ఫోటేన్తీతి ద్విగుణితవామహత్థే దక్ఖిణహత్థేన తాళేత్వా సద్దం కరోన్తి. ముఖడిణ్డిమన్తి ముఖభేరీ.
Mañjaṭṭhi nāma mañjaṭṭharukkhasārakasāvaṃ. Salākahatthanti nāḷikerahīrādīnaṃ kalāpassetaṃ nāmaṃ. Pāḷiyaṃ tharusminti khagge. Usseḷentīti mukhena usseḷanasaddaṃ pamuñcanti, mahantaṃ abyattasaddaṃ pavattentīti attho. Apphoṭentīti dviguṇitavāmahatthe dakkhiṇahatthena tāḷetvā saddaṃ karonti. Mukhaḍiṇḍimanti mukhabherī.
౪౩౨. తేసన్తి సమాసే గుణీభూతాని పబ్బానిపి పరామసతి. బోన్దోతి లోలో, మన్దధాతుకోతి అత్థో. భకుటిం కత్వాతి భముకభేదం కత్వా. నేలాతి నిద్దోసా.
432.Tesanti samāse guṇībhūtāni pabbānipi parāmasati. Bondoti lolo, mandadhātukoti attho. Bhakuṭiṃ katvāti bhamukabhedaṃ katvā. Nelāti niddosā.
౪౩౩. పాళియం ‘‘సారిపుత్తా’’తి ఇదం ఏకసేసనయేన సారిపుత్తమోగ్గల్లానానం ఉభిన్నం ఆలపనం, తేనేవ బహువచననిద్దేసో కతో.
433. Pāḷiyaṃ ‘‘sāriputtā’’ti idaṃ ekasesanayena sāriputtamoggallānānaṃ ubhinnaṃ ālapanaṃ, teneva bahuvacananiddeso kato.
౪౩౫. అట్ఠారస వత్తానీతి ‘‘న ఉపసమ్పాదేతబ్బ’’న్తిఆదీని ‘‘న భిక్ఖూహి సమ్పయోజేతబ్బ’’న్తి పరియోసానాని కమ్మక్ఖన్ధకే (చూళవ॰ ౭) ఆగతాని అట్ఠారస వత్తాని. న పన్నలోమాతి న పతితమానలోమా, అననుకూలవత్తినోతి అత్థో.
435.Aṭṭhārasa vattānīti ‘‘na upasampādetabba’’ntiādīni ‘‘na bhikkhūhi sampayojetabba’’nti pariyosānāni kammakkhandhake (cūḷava. 7) āgatāni aṭṭhārasa vattāni. Na pannalomāti na patitamānalomā, ananukūlavattinoti attho.
౪౩౭. పరసన్తకం దేతి దుక్కటమేవాతి విస్సాసగాహేన దానం సన్ధాయ వుత్తం. థుల్లచ్చయన్తి ఏత్థ భణ్డదేయ్యమ్పి హోతి ఏవ.
437.Parasantakaṃ deti dukkaṭamevāti vissāsagāhena dānaṃ sandhāya vuttaṃ. Thullaccayanti ettha bhaṇḍadeyyampi hoti eva.
తఞ్చ ఖో వత్థుపూజనత్థాయాతి మాతాపితూనమ్పి పుప్ఫం దేన్తేన వత్థుపూజనత్థాయేవ దాతబ్బన్తి దస్సేతి. మణ్డనత్థాయ పన సివలిఙ్గాదిపూజనత్థాయాతి ఏత్తకమేవ వుత్తత్తా ‘‘ఇమం విక్కిణిత్వా జీవిస్సన్తీ’’తి మాతాపితూనం దాతుం వట్టతి, సేసఞాతీనం పన తావకాలికమేవ దాతుం వట్టతి. ఞాతిసామణేరేహేవాతి తేసం గిహికమ్మపరిమోచనత్థం వుత్తం. ఇతరేతి అఞ్ఞాతకా, తేహిపి సామణేరేహి ఆచరియుపజ్ఝాయానం వత్తసీసేన హరితబ్బం. చూళకన్తి ఉపడ్ఢభాగతోపి ఉపడ్ఢం.
Tañca kho vatthupūjanatthāyāti mātāpitūnampi pupphaṃ dentena vatthupūjanatthāyeva dātabbanti dasseti. Maṇḍanatthāya pana sivaliṅgādipūjanatthāyāti ettakameva vuttattā ‘‘imaṃ vikkiṇitvā jīvissantī’’ti mātāpitūnaṃ dātuṃ vaṭṭati, sesañātīnaṃ pana tāvakālikameva dātuṃ vaṭṭati. Ñātisāmaṇerehevāti tesaṃ gihikammaparimocanatthaṃ vuttaṃ. Itareti aññātakā, tehipi sāmaṇerehi ācariyupajjhāyānaṃ vattasīsena haritabbaṃ. Cūḷakanti upaḍḍhabhāgatopi upaḍḍhaṃ.
సామణేరా…పే॰… ఠపేన్తీతి అరక్ఖితాగోపితం సన్ధాయ వుత్తం. తత్థ తత్థాతి మగ్గే వా చేతియఙ్గణే వా. ‘‘సామణేరేహి దాపేతుం న లభన్తీ’’తి ఇదం సామణేరేహి గిహీనం కమ్మం కారితం వియ హోతీతి వుత్తం, న పన పుప్ఫదానం హోతీతి సామణేరానమ్పి న వట్టనతో. వుత్తఞ్చ ‘‘సయమేవా’’తిఆది. ‘‘అవిసేసేన వుత్త’’న్తి ఇమినా సబ్బేసమ్పి న వట్టతీతి దస్సేతి.
Sāmaṇerā…pe… ṭhapentīti arakkhitāgopitaṃ sandhāya vuttaṃ. Tattha tatthāti magge vā cetiyaṅgaṇe vā. ‘‘Sāmaṇerehi dāpetuṃ na labhantī’’ti idaṃ sāmaṇerehi gihīnaṃ kammaṃ kāritaṃ viya hotīti vuttaṃ, na pana pupphadānaṃ hotīti sāmaṇerānampi na vaṭṭanato. Vuttañca ‘‘sayamevā’’tiādi. ‘‘Avisesena vutta’’nti iminā sabbesampi na vaṭṭatīti dasseti.
ఖీణపరిబ్బయానన్తి ఆగన్తుకే సన్ధాయ వుత్తం. పరిచ్ఛిన్నేసుపి రుక్ఖేసు ‘‘ఇధ ఫలాని సున్దరానీ’’తిఆదిం వదన్తేన కులసఙ్గహో కతో నామ హోతీతి ఆహ ‘‘ఏవం పన న వత్తబ్బ’’న్తి.
Khīṇaparibbayānanti āgantuke sandhāya vuttaṃ. Paricchinnesupi rukkhesu ‘‘idha phalāni sundarānī’’tiādiṃ vadantena kulasaṅgaho kato nāma hotīti āha ‘‘evaṃ pana na vattabba’’nti.
రుక్ఖచ్ఛల్లీతి రుక్ఖత్తచో. అభాజనీయత్తా గరుభణ్డం వుత్తం. వుత్తనయేనాతి పణ్ణదానమ్పి పుప్ఫఫలాదీసు వుత్తనయేన కులసఙ్గహో హోతీతి దస్సేతి.
Rukkhacchallīti rukkhattaco. Abhājanīyattā garubhaṇḍaṃ vuttaṃ. Vuttanayenāti paṇṇadānampi pupphaphalādīsu vuttanayena kulasaṅgaho hotīti dasseti.
పుబ్బే వుత్తప్పకారన్తి మమ వచనేన భగవతో పాదే వన్దథాతిఆదినా వుత్తప్పకారసిక్ఖాపదే పఠమం వుత్తం. ‘‘పక్కమతాయస్మా’’తి ఇదం పబ్బాజనీయకమ్మవసేన వుత్తం. పున ‘‘పక్కమతాయస్మా’’తి ఇదమ్పి పబ్బాజనీయకమ్మకతస్స వత్తవసేన వుత్తం. ఏత్థ చ అస్సజిపునబ్బసుకేహి ఆచరియేసు అనేకవిధేసు అనాచారేసు పఞ్ఞపేతబ్బా ఆపత్తియో సిక్ఖాపదన్తరేసు పఞ్ఞత్తా ఏవాతి తా ఇధ అపఞ్ఞపేత్వా కులదూసకానం పబ్బాజనీయకమ్మవసేన నిగ్గహం కాతుం తత్థేవ సమ్మా అవత్తిత్వా కారకసఙ్ఘం ఛన్దగామితాదీహి పాపేన్తానం సమనుభాసనాయ సఙ్ఘాదిసేసం ఆరోపితఞ్చ ఇదం సిక్ఖాపదం పఞ్ఞత్తన్తి వేదితబ్బం. పఠమసఙ్ఘభేదసదిసానేవాతి ఏత్థ అఙ్గేసుపి యథా తత్థ పరక్కమనం, ఏవమిధ ఛన్దాదీహి పాపనం దట్ఠబ్బం. సేసం తాదిసమేవాతి.
Pubbevuttappakāranti mama vacanena bhagavato pāde vandathātiādinā vuttappakārasikkhāpade paṭhamaṃ vuttaṃ. ‘‘Pakkamatāyasmā’’ti idaṃ pabbājanīyakammavasena vuttaṃ. Puna ‘‘pakkamatāyasmā’’ti idampi pabbājanīyakammakatassa vattavasena vuttaṃ. Ettha ca assajipunabbasukehi ācariyesu anekavidhesu anācāresu paññapetabbā āpattiyo sikkhāpadantaresu paññattā evāti tā idha apaññapetvā kuladūsakānaṃ pabbājanīyakammavasena niggahaṃ kātuṃ tattheva sammā avattitvā kārakasaṅghaṃ chandagāmitādīhi pāpentānaṃ samanubhāsanāya saṅghādisesaṃ āropitañca idaṃ sikkhāpadaṃ paññattanti veditabbaṃ. Paṭhamasaṅghabhedasadisānevāti ettha aṅgesupi yathā tattha parakkamanaṃ, evamidha chandādīhi pāpanaṃ daṭṭhabbaṃ. Sesaṃ tādisamevāti.
కులదూసకసిక్ఖాపదవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Kuladūsakasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / వినయపిటక • Vinayapiṭaka / మహావిభఙ్గ • Mahāvibhaṅga / ౧౩. కులదూసకసిక్ఖాపదం • 13. Kuladūsakasikkhāpadaṃ
అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / వినయపిటక (అట్ఠకథా) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / మహావిభఙ్గ-అట్ఠకథా • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ౧౩. కులదూసకసిక్ఖాపదవణ్ణనా • 13. Kuladūsakasikkhāpadavaṇṇanā
టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / సారత్థదీపనీ-టీకా • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ౧౩. కులదూసకసిక్ఖాపదవణ్ణనా • 13. Kuladūsakasikkhāpadavaṇṇanā
టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / వజిరబుద్ధి-టీకా • Vajirabuddhi-ṭīkā / ౧౩. కులదూసకసిక్ఖాపదవణ్ణనా • 13. Kuladūsakasikkhāpadavaṇṇanā