| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรคาถา-อฎฺฐกถา • Theragāthā-aṭṭhakathā |
๙. กุลเตฺถรคาถาวณฺณนา
9. Kulattheragāthāvaṇṇanā
อุทกญฺหิ นยนฺตีติ อายสฺมโต กุลเตฺถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยํ กิร เถโร ปุเพฺพปิ วิวฎฺฎูปนิสฺสยํ พหุํ กุสลํ อุปจินิตฺวา อธิการสมฺปโนฺน วิปสฺสิํ ภควนฺตํ อากาเส คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส นาฬิเกรผลํ ทาตุกาโม อฎฺฐาสิฯ สตฺถา ตสฺส จิตฺตํ ญตฺวา โอตริตฺวา ปฎิคฺคณฺหิฯ โส อติวิย ปสนฺนจิโตฺต หุตฺวา เตเนว สทฺธาปฎิลาเภน สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ปพฺพชฺชํ ยาจิ, สตฺถา อญฺญตรํ ภิกฺขุํ อาณาเปสิ – ‘‘อิมํ ปุริสํ ปพฺพาเชหี’’ติฯ โส ปพฺพชิตฺวา ลทฺธูปสมฺปโท สมณธมฺมํ กตฺวา ตโต จุโต ฉปิ พุทฺธนฺตรานิ เทวมนุเสฺสสุ สํสรโนฺต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติฯ กุโลติสฺส นามํ อโหสิฯ โส วยปฺปโตฺต สาสเน ลทฺธปฺปสาโท ภควโต สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา วิเกฺขปพหุลตาย วิเสสํ นิพฺพเตฺตตุํ นาสกฺขิฯ อเถกทิวสํ คามํ ปิณฺฑาย ปวิสโนฺต อนฺตรามเคฺค ภูมิํ ขณิตฺวา อุทกวาหกํ กตฺวา อิจฺฉิติจฺฉิตฎฺฐาเน อุทกํ เนเนฺต ปุริเส ทิสฺวา ตํ สลฺลเกฺขตฺวา คามํ ปวิโฎฺฐ อญฺญตรํ อุสุการํ อุสุทณฺฑกํ อุสุยเนฺต ปกฺขิปิตฺวา อกฺขิโกฎิยา โอโลเกตฺวา อุชุํ กโรนฺตํ ทิสฺวา ตมฺปิ สลฺลเกฺขตฺวา คจฺฉโนฺต ปุรโต คนฺตฺวา อรเนมินาภิอาทิเก รถจกฺกาวยเว ตจฺฉเนฺต ตจฺฉเก ทิสฺวา ตมฺปิ สลฺลเกฺขตฺวา วิหารํ ปวิสิตฺวา กตภตฺตกิโจฺจ ปตฺตจีวรํ ปฎิสาเมตฺวา ทิวาวิหาเร นิสิโนฺน อตฺตนา ทิฎฺฐนิมิตฺตานิ อุปมาภาเวน คเหตฺวา อตฺตโน จิตฺตทมเน อุปเนโนฺต ‘‘อเจตนํ อุทกมฺปิ มนุสฺสา อิจฺฉิกิจฺฉิตฎฺฐานํ นยนฺติ ตถา อเจตนํ วงฺกมฺปิ สรทณฺฑํ อุปาเยน นเมโนฺต อุชุํ กโรนฺติ , ตถา อเจตนํ กฎฺฐกฬิงฺคราทิํ ตจฺฉกา เนมิอาทิวเสน วงฺกํ อุชุญฺจ กโรนฺติฯ อถ กสฺมา อหํ สกจิตฺตํ อุชุํ น กริสฺสามี’’ติ จิเนฺตตฺวา วิปสฺสนํ ปฎฺฐเปตฺวา ฆเฎโนฺต วายมโนฺต นจิรเสฺสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร ๒.๕๑.๙๑-๙๙) –
Udakañhi nayantīti āyasmato kulattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayaṃ kira thero pubbepi vivaṭṭūpanissayaṃ bahuṃ kusalaṃ upacinitvā adhikārasampanno vipassiṃ bhagavantaṃ ākāse gacchantaṃ disvā pasannamānaso nāḷikeraphalaṃ dātukāmo aṭṭhāsi. Satthā tassa cittaṃ ñatvā otaritvā paṭiggaṇhi. So ativiya pasannacitto hutvā teneva saddhāpaṭilābhena satthāraṃ upasaṅkamitvā pabbajjaṃ yāci, satthā aññataraṃ bhikkhuṃ āṇāpesi – ‘‘imaṃ purisaṃ pabbājehī’’ti. So pabbajitvā laddhūpasampado samaṇadhammaṃ katvā tato cuto chapi buddhantarāni devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbatti. Kulotissa nāmaṃ ahosi. So vayappatto sāsane laddhappasādo bhagavato santike pabbajitvā vikkhepabahulatāya visesaṃ nibbattetuṃ nāsakkhi. Athekadivasaṃ gāmaṃ piṇḍāya pavisanto antarāmagge bhūmiṃ khaṇitvā udakavāhakaṃ katvā icchiticchitaṭṭhāne udakaṃ nente purise disvā taṃ sallakkhetvā gāmaṃ paviṭṭho aññataraṃ usukāraṃ usudaṇḍakaṃ usuyante pakkhipitvā akkhikoṭiyā oloketvā ujuṃ karontaṃ disvā tampi sallakkhetvā gacchanto purato gantvā araneminābhiādike rathacakkāvayave tacchante tacchake disvā tampi sallakkhetvā vihāraṃ pavisitvā katabhattakicco pattacīvaraṃ paṭisāmetvā divāvihāre nisinno attanā diṭṭhanimittāni upamābhāvena gahetvā attano cittadamane upanento ‘‘acetanaṃ udakampi manussā icchikicchitaṭṭhānaṃ nayanti tathā acetanaṃ vaṅkampi saradaṇḍaṃ upāyena namento ujuṃ karonti , tathā acetanaṃ kaṭṭhakaḷiṅgarādiṃ tacchakā nemiādivasena vaṅkaṃ ujuñca karonti. Atha kasmā ahaṃ sakacittaṃ ujuṃ na karissāmī’’ti cintetvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā ghaṭento vāyamanto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.51.91-99) –
‘‘นคเร พนฺธุมติยา, อารามิโก อหํ ตทา;
‘‘Nagare bandhumatiyā, ārāmiko ahaṃ tadā;
อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, คจฺฉนฺตํ อนิลญฺชเสฯ
Addasaṃ virajaṃ buddhaṃ, gacchantaṃ anilañjase.
‘‘นาฬิเกรผลํ คยฺห, พุทฺธเสฎฺฐสฺสทาสหํ;
‘‘Nāḷikeraphalaṃ gayha, buddhaseṭṭhassadāsahaṃ;
อากาเส ฐิตโก สโนฺต, ปฎิคฺคณฺหิ มหายโสฯ
Ākāse ṭhitako santo, paṭiggaṇhi mahāyaso.
‘‘วิตฺติสญฺชนโน มยฺหํ, ทิฎฺฐธมฺมสุขาวโห;
‘‘Vittisañjanano mayhaṃ, diṭṭhadhammasukhāvaho;
ผลํ พุทฺธสฺส ทตฺวาน, วิปฺปสเนฺนน เจตสาฯ
Phalaṃ buddhassa datvāna, vippasannena cetasā.
‘‘อธิคจฺฉิํ ตทา ปีติํ, วิปุลญฺจ สุขุตฺตมํ;
‘‘Adhigacchiṃ tadā pītiṃ, vipulañca sukhuttamaṃ;
อุปฺปชฺชเตว รตนํ, นิพฺพตฺตสฺส ตหิํ ตหิํฯ
Uppajjateva ratanaṃ, nibbattassa tahiṃ tahiṃ.
‘‘เอกนวุติโต กเปฺป, ยํ ผลํ อททิํ ตทา;
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ phalaṃ adadiṃ tadā;
ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํฯ
Duggatiṃ nābhijānāmi, phaladānassidaṃ phalaṃ.
‘‘ทิพฺพจกฺขุ วิสุทฺธํ เม, สมาธิกุสโล อหํ;
‘‘Dibbacakkhu visuddhaṃ me, samādhikusalo ahaṃ;
อภิญฺญาปารมิปฺปโตฺต, ผลทานสฺสิทํ ผลํฯ
Abhiññāpāramippatto, phaladānassidaṃ phalaṃ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
เอวํ ยานิ นิมิตฺตานิ องฺกุเส กตฺวา วิปสฺสนํ วเฑฺฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ, เตหิ สทฺธิํ อตฺตโน จิตฺตทมนํ สํสนฺทิตฺวา อญฺญํ พฺยากโรโนฺต ‘‘อุทกญฺหิ นยนฺติ เนตฺติกา’’ติ คาถํ อภาสิฯ
Evaṃ yāni nimittāni aṅkuse katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi, tehi saddhiṃ attano cittadamanaṃ saṃsanditvā aññaṃ byākaronto ‘‘udakañhi nayanti nettikā’’ti gāthaṃ abhāsi.
๑๙. ตตฺถ อุทกํ หีติ หิ-สโทฺท นิปาตมตฺตํฯ นยนฺตีติ ปถวิยา ตํ ตํ ถลฎฺฐานํ ขณิตฺวา นินฺนฎฺฐานํ ปูเรตฺวา มาติกํ วา กตฺวา รุกฺขโทณิํ วา ฐเปตฺวา อตฺตโน อิจฺฉิติจฺฉิตฎฺฐานํ เนนฺติฯ ตถา เต เนนฺตีติ เนตฺติกาฯ เตชนนฺติ กณฺฑํฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – เนตฺติกา อตฺตโน รุจิยา อิจฺฉิติจฺฉิตฎฺฐานํ อุทกํ นยนฺติ, อุสุการาปิ ตาเปตฺวา เตชนํ นมยนฺติ อุชุํ กโรนฺติฯ นมนวเสน ตจฺฉกา เนมิอาทีนํ อตฺถาย ตจฺฉนฺตา ทารุํ นมยนฺติ อตฺตโน รุจิยา อุชุํ วา วงฺกํ วา กโรนฺติฯ เอวํ เอตฺตกํ อารมฺมณํ กตฺวา สุพฺพตา ยถาสมาทิเนฺนน สีลาทินา สุนฺทรวตา ธีรา โสตาปตฺติมคฺคาทีนํ อุปฺปาเทนฺตา อตฺตานํ ทเมนฺติ, อรหตฺตํ ปน ปเตฺตสุ เอกนฺตทนฺตา นาม โหนฺตีติฯ
19. Tattha udakaṃ hīti hi-saddo nipātamattaṃ. Nayantīti pathaviyā taṃ taṃ thalaṭṭhānaṃ khaṇitvā ninnaṭṭhānaṃ pūretvā mātikaṃ vā katvā rukkhadoṇiṃ vā ṭhapetvā attano icchiticchitaṭṭhānaṃ nenti. Tathā te nentīti nettikā. Tejananti kaṇḍaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – nettikā attano ruciyā icchiticchitaṭṭhānaṃ udakaṃ nayanti, usukārāpi tāpetvā tejanaṃ namayanti ujuṃ karonti. Namanavasena tacchakā nemiādīnaṃ atthāya tacchantā dāruṃ namayanti attano ruciyā ujuṃ vā vaṅkaṃ vā karonti. Evaṃ ettakaṃ ārammaṇaṃ katvā subbatā yathāsamādinnena sīlādinā sundaravatā dhīrā sotāpattimaggādīnaṃ uppādentā attānaṃ damenti, arahattaṃ pana pattesu ekantadantā nāma hontīti.
กุลเตฺถรคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Kulattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรคาถาปาฬิ • Theragāthāpāḷi / ๙. กุลเตฺถรคาถา • 9. Kulattheragāthā
