Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
4. කුල්ලත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
4. Kullattheragāthāvaṇṇanā
කුල්ලො සිවථිකන්තිආදිකා ආයස්මතො කුල්ලත්ථෙරස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං කුටුම්බියකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා කුල්ලොති ලද්ධනාමො විඤ්ඤුතං පත්තො සත්ථු සන්තිකෙ ධම්මං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජි. සො ච රාගචරිතත්තා තිබ්බරාගජාතිකො හොති. තෙනස්ස අභික්ඛණං කිලෙසා චිත්තං පරියාදාය තිට්ඨන්ති. අථස්ස සත්ථා චිත්තාචාරං ඤත්වා අසුභකම්මට්ඨානං දත්වා, ‘‘කුල්ල, තයා අභිණ්හං සුසානෙ චාරිකා චරිතබ්බා’’ති ආහ. සො සුසානං පවිසිත්වා උද්ධුමාතකාදීනි තානි තානි අසුභානි දිස්වා තං මුහුත්තං අසුභමනසිකාරං උප්පාදෙත්වා සුසානතො නික්ඛන්තමත්තොව කාමරාගෙන අභිභුය්යති. පුන භගවා තස්ස තං පවත්තිං ඤත්වා එකදිවසං තස්ස සුසානට්ඨානං ගතකාලෙ එකං තරුණිත්ථිරූපං අධුනා මතං අවිනට්ඨච්ඡවිං නිම්මිනිත්වා දස්සෙති. තස්ස තං දිට්ඨමත්තස්ස ජීවමානවිසභාගවත්ථුස්මිං විය සහසා රාගො උප්පජ්ජති. අථ නං සත්ථා තස්ස පෙක්ඛන්තස්සෙව නවහි වණමුඛෙහි පග්ඝරමානාසුචිං කිමිකුලාකුලං අතිවිය බීභච්ඡං දුග්ගන්ධං ජෙගුච්ඡං පටික්කූලං කත්වා දස්සෙසි. සො තං පෙක්ඛන්තො විරත්තචිත්තො හුත්වා අට්ඨාසි. අථස්ස භගවා ඔභාසං ඵරිත්වා සතිං ජනෙන්තො –
Kullo sivathikantiādikā āyasmato kullattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ kuṭumbiyakule nibbattitvā kulloti laddhanāmo viññutaṃ patto satthu santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbaji. So ca rāgacaritattā tibbarāgajātiko hoti. Tenassa abhikkhaṇaṃ kilesā cittaṃ pariyādāya tiṭṭhanti. Athassa satthā cittācāraṃ ñatvā asubhakammaṭṭhānaṃ datvā, ‘‘kulla, tayā abhiṇhaṃ susāne cārikā caritabbā’’ti āha. So susānaṃ pavisitvā uddhumātakādīni tāni tāni asubhāni disvā taṃ muhuttaṃ asubhamanasikāraṃ uppādetvā susānato nikkhantamattova kāmarāgena abhibhuyyati. Puna bhagavā tassa taṃ pavattiṃ ñatvā ekadivasaṃ tassa susānaṭṭhānaṃ gatakāle ekaṃ taruṇitthirūpaṃ adhunā mataṃ avinaṭṭhacchaviṃ nimminitvā dasseti. Tassa taṃ diṭṭhamattassa jīvamānavisabhāgavatthusmiṃ viya sahasā rāgo uppajjati. Atha naṃ satthā tassa pekkhantasseva navahi vaṇamukhehi paggharamānāsuciṃ kimikulākulaṃ ativiya bībhacchaṃ duggandhaṃ jegucchaṃ paṭikkūlaṃ katvā dassesi. So taṃ pekkhanto virattacitto hutvā aṭṭhāsi. Athassa bhagavā obhāsaṃ pharitvā satiṃ janento –
‘‘ආතුරං අසුචිං පූතිං, පස්ස කුල්ල සමුස්සයං;
‘‘Āturaṃ asuciṃ pūtiṃ, passa kulla samussayaṃ;
උග්ඝරන්තං පග්ඝරන්තං, බාලානං අභිනන්දිත’’න්ති. –
Uggharantaṃ paggharantaṃ, bālānaṃ abhinandita’’nti. –
ආහ . තං සුත්වා ථෙරො සම්මදෙව සරීරසභාවං උපධාරෙන්තො අසුභසඤ්ඤං පටිලභිත්වා තත්ථ පඨමං ඣානං නිබ්බත්තෙත්වා තං පාදකං කත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පාපුණිත්වා අත්තනො පටිපත්තිං පච්චවෙක්ඛිත්වා –
Āha . Taṃ sutvā thero sammadeva sarīrasabhāvaṃ upadhārento asubhasaññaṃ paṭilabhitvā tattha paṭhamaṃ jhānaṃ nibbattetvā taṃ pādakaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇitvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā –
393.
393.
‘‘කුල්ලො සිවථිකං ගන්ත්වා, අද්දස ඉත්ථිමුජ්ඣිතං;
‘‘Kullo sivathikaṃ gantvā, addasa itthimujjhitaṃ;
අපවිද්ධං සුසානස්මිං, ඛජ්ජන්තිං කිමිහී ඵුටං.
Apaviddhaṃ susānasmiṃ, khajjantiṃ kimihī phuṭaṃ.
394.
394.
‘‘ආතුරං…පෙ.… බාලානං අභිනන්දිතං.
‘‘Āturaṃ…pe… bālānaṃ abhinanditaṃ.
395.
395.
‘‘ධම්මාදාසං ගහෙත්වාන, ඤාණදස්සනපත්තියා;
‘‘Dhammādāsaṃ gahetvāna, ñāṇadassanapattiyā;
පච්චවෙක්ඛිං ඉමං කායං, තුච්ඡං සන්තරබාහිරං.
Paccavekkhiṃ imaṃ kāyaṃ, tucchaṃ santarabāhiraṃ.
396.
396.
‘‘යථා ඉදං තථා එතං, යථා එතං තථා ඉදං;
‘‘Yathā idaṃ tathā etaṃ, yathā etaṃ tathā idaṃ;
යථා අධො තථා උද්ධං, යථා උද්ධං තථා අධො.
Yathā adho tathā uddhaṃ, yathā uddhaṃ tathā adho.
397.
397.
‘‘යථා දිවා තථා රත්තිං, යථා රත්තිං තථා දිවා;
‘‘Yathā divā tathā rattiṃ, yathā rattiṃ tathā divā;
යථා පුරෙ තථා පච්ඡා, යථා පච්ඡා තථා පුරෙ.
Yathā pure tathā pacchā, yathā pacchā tathā pure.
398.
398.
‘‘පඤ්චඞ්ගිකෙන තුරියෙන, න රතී හොති තාදිසී;
‘‘Pañcaṅgikena turiyena, na ratī hoti tādisī;
යථා එකග්ගචිත්තස්ස, සම්මා ධම්මං විපස්සතො’’ති. –
Yathā ekaggacittassa, sammā dhammaṃ vipassato’’ti. –
උදානවසෙන ඉමා ගාථා අභාසි.
Udānavasena imā gāthā abhāsi.
තත්ථ කුල්ලොති අත්තානමෙව ථෙරො පරං විය කත්වා වදති.
Tattha kulloti attānameva thero paraṃ viya katvā vadati.
ආතුරන්ති නානප්පකාරෙහි දුක්ඛෙහි අභිණ්හං පටිපීළිතං. අසුචින්ති සුචිරහිතං ජෙගුච්ඡං පටික්කූලං. පූතින්ති දුග්ගන්ධං. පස්සාති සභාවතො ඔලොකෙහි. කුල්ලාති ඔවාදකාලෙ භගවා ථෙරං ආලපති. උදානකාලෙ පන ථෙරො සයමෙව අත්තානං වදති. සමුස්සයන්ති සරීරං. උග්ඝරන්තන්ති උද්ධං වණමුඛෙහි අසුචිං සවන්තං. පග්ඝරන්තන්ති අධො වණමුඛෙහි සමන්තතො ච අසුචිං සවන්තං. බාලානං අභිනන්දිතන්ති බාලෙහි අන්ධපුථුජ්ජනෙහි දිට්ඨිතණ්හාභිනන්දනාහි ‘‘අහං මම’’න්ති අභිනිවිස්ස නන්දිතං.
Āturanti nānappakārehi dukkhehi abhiṇhaṃ paṭipīḷitaṃ. Asucinti sucirahitaṃ jegucchaṃ paṭikkūlaṃ. Pūtinti duggandhaṃ. Passāti sabhāvato olokehi. Kullāti ovādakāle bhagavā theraṃ ālapati. Udānakāle pana thero sayameva attānaṃ vadati. Samussayanti sarīraṃ. Uggharantanti uddhaṃ vaṇamukhehi asuciṃ savantaṃ. Paggharantanti adho vaṇamukhehi samantato ca asuciṃ savantaṃ. Bālānaṃ abhinanditanti bālehi andhaputhujjanehi diṭṭhitaṇhābhinandanāhi ‘‘ahaṃ mama’’nti abhinivissa nanditaṃ.
ධම්මාදාසන්ති ධම්මමයං ආදාසං. යථා හි සත්තා අදාසෙන අත්තනො මුඛෙ කායෙ වා ගුණදොසෙ පස්සන්ති, එවං යොගාවචරො යෙන අත්තභාවෙ සංකිලෙසවොදානධම්මෙ යාථාවතො පස්සති, තං විපස්සනාඤාණං ඉධ ‘‘ධම්මාදාස’’න්ති වුත්තං. තං ඤාණදස්සනස්ස මග්ගඤාණසඞ්ඛාතස්ස ධම්මචක්ඛුස්ස අධිගමාය අත්තනො සන්තානෙ උප්පාදෙත්වා. පච්චවෙක්ඛිං ඉමං කායන්ති ඉමං කරජකායං නිච්චසාරාදිවිරහතො තුච්ඡං අත්තපරසන්තානානං විභාගතො සන්තරබාහිරං ඤාණචක්ඛුනා පතිඅවෙක්ඛිං පස්සිං.
Dhammādāsanti dhammamayaṃ ādāsaṃ. Yathā hi sattā adāsena attano mukhe kāye vā guṇadose passanti, evaṃ yogāvacaro yena attabhāve saṃkilesavodānadhamme yāthāvato passati, taṃ vipassanāñāṇaṃ idha ‘‘dhammādāsa’’nti vuttaṃ. Taṃ ñāṇadassanassa maggañāṇasaṅkhātassa dhammacakkhussa adhigamāya attano santāne uppādetvā. Paccavekkhiṃ imaṃ kāyanti imaṃ karajakāyaṃ niccasārādivirahato tucchaṃ attaparasantānānaṃ vibhāgato santarabāhiraṃ ñāṇacakkhunā patiavekkhiṃ passiṃ.
යථා පන පච්චවෙක්ඛිං, තං දස්සෙතුං ‘‘යථා ඉද’’න්තිආදි වුත්තං. තත්ථ යථා ඉදං තථා එතන්ති යථා ඉදං මය්හං සරීරසඞ්ඛාතං අසුභං ආයුඋස්මාවිඤ්ඤාණානං අනපගමා නානාවිධං මායොපමං කිරියං දස්සෙති, තථාව එතං මතසරීරං පුබ්බෙ තෙසං ධම්මානං අනපගමා අහොසි. යථා එතං එතරහි මතසරීරං තෙසං ධම්මානං අපගමා න කිඤ්චි කිරියං දස්සෙති, තථා ඉදං මම සරීරම්පි තෙසං ධම්මානං අපගමා නස්සතෙවාති. යථා ච ඉදං මම සරීරං එතරහි සුසානෙ න මතං න සයිතං, න උද්ධුමාතකාදිභාවං උපගතං, තථා එතං එතරහි මතසරීරම්පි පුබ්බෙ අහොසි. යථා පනෙතං එතරහි මතසරීරං සුසානෙ සයිතං උද්ධුමාතකාදිභාවං උපගතං, තථා ඉදං මම සරීරම්පි භවිස්සති. අථ වා යථා ඉදං මම සරීරං අසුචි දුග්ගන්ධං ජෙගුච්ඡං පටික්කූලං අනිච්චං දුක්ඛං අනත්තා, තථා එතං මතසරීරම්පි. යථා වා එතං මතසරීරං අසුචිආදිසභාවඤ්චෙව අනිච්චාදිසභාවඤ්ච, තථා ඉදං මම සරීරම්පි. යථා අධො තථා උද්ධන්ති යථා නාභිතො අධො හෙට්ඨා අයං කායො අසුචි දුග්ගන්ධො ජෙගුච්ඡො පටික්කූලො අනිච්චො දුක්ඛො අනත්තා ච, තථා උද්ධං නාභිතො උපරි අසුචිආදිසභාවො ච. යථා උද්ධං තථා අධොති යථා ච නාභිතො, උද්ධං අසුචිආදිසභාවො, තථා අධො නාභිතො හෙට්ඨාපි.
Yathā pana paccavekkhiṃ, taṃ dassetuṃ ‘‘yathā ida’’ntiādi vuttaṃ. Tattha yathā idaṃ tathā etanti yathā idaṃ mayhaṃ sarīrasaṅkhātaṃ asubhaṃ āyuusmāviññāṇānaṃ anapagamā nānāvidhaṃ māyopamaṃ kiriyaṃ dasseti, tathāva etaṃ matasarīraṃ pubbe tesaṃ dhammānaṃ anapagamā ahosi. Yathā etaṃ etarahi matasarīraṃ tesaṃ dhammānaṃ apagamā na kiñci kiriyaṃ dasseti, tathā idaṃ mama sarīrampi tesaṃ dhammānaṃ apagamā nassatevāti. Yathā ca idaṃ mama sarīraṃ etarahi susāne na mataṃ na sayitaṃ, na uddhumātakādibhāvaṃ upagataṃ, tathā etaṃ etarahi matasarīrampi pubbe ahosi. Yathā panetaṃ etarahi matasarīraṃ susāne sayitaṃ uddhumātakādibhāvaṃ upagataṃ, tathā idaṃ mama sarīrampi bhavissati. Atha vā yathā idaṃ mama sarīraṃ asuci duggandhaṃ jegucchaṃ paṭikkūlaṃ aniccaṃ dukkhaṃ anattā, tathā etaṃ matasarīrampi. Yathā vā etaṃ matasarīraṃ asuciādisabhāvañceva aniccādisabhāvañca, tathā idaṃ mama sarīrampi. Yathā adho tathā uddhanti yathā nābhito adho heṭṭhā ayaṃ kāyo asuci duggandho jeguccho paṭikkūlo anicco dukkho anattā ca, tathā uddhaṃ nābhito upari asuciādisabhāvo ca. Yathā uddhaṃ tathā adhoti yathā ca nābhito, uddhaṃ asuciādisabhāvo, tathā adho nābhito heṭṭhāpi.
යථා දිවා තථා රත්තින්ති යථා අයං කායො දිවා ‘‘අක්ඛිම්හා අක්ඛිගූථකො’’තිආදිනා (සු. නි. 199) අසුචි පග්ඝරති, තථා රත්තිම්පි. යථා රත්තිං තථා දිවාති යථා ච රත්තිං අයං කායො අසුචි පග්ඝරති, තථා දිවාපි, නයිමස්ස කාලවිභාගෙන අඤ්ඤථාභාවොති අත්ථො. යථා පුරෙ තථා පච්ඡාති යථා අයං කායො පුරෙ පුබ්බෙ තරුණකාලෙ අසුචි දුග්ගන්ධො ජෙගුච්ඡො පටික්කූලො, තථා ච පච්ඡා ජිණ්ණකාලෙ. යථා ච පච්ඡා ජිණ්ණකාලෙ අසුචිආදිසභාවො, තථා පුරෙ තරුණකාලෙපි . යථා වා පුරෙ අතීතකාලෙ සවිඤ්ඤාණකාලෙ අසුචිආදිසභාවො ච අනිච්චාදිසභාවො ච, තථා පච්ඡා අනාගතකාලෙ අවිඤ්ඤාණකාලෙති එවම්පෙත්ථ අත්ථො වෙදිතබ්බො.
Yathādivā tathā rattinti yathā ayaṃ kāyo divā ‘‘akkhimhā akkhigūthako’’tiādinā (su. ni. 199) asuci paggharati, tathā rattimpi. Yathā rattiṃ tathā divāti yathā ca rattiṃ ayaṃ kāyo asuci paggharati, tathā divāpi, nayimassa kālavibhāgena aññathābhāvoti attho. Yathā pure tathā pacchāti yathā ayaṃ kāyo pure pubbe taruṇakāle asuci duggandho jeguccho paṭikkūlo, tathā ca pacchā jiṇṇakāle. Yathā ca pacchā jiṇṇakāle asuciādisabhāvo, tathā pure taruṇakālepi . Yathā vā pure atītakāle saviññāṇakāle asuciādisabhāvo ca aniccādisabhāvo ca, tathā pacchā anāgatakāle aviññāṇakāleti evampettha attho veditabbo.
පඤ්චඞ්ගිකෙන තුරියෙනාති ‘‘ආතතං විතතං ආතතවිතතං ඝනං සුසීර’’න්ති එවං පඤ්චඞ්ගිකෙන පඤ්චහි අඞ්ගෙහි සමන්නාගතෙන තුරියෙන පරිචරියමානස්ස කාමසුඛසමඞ්ගිනො ඉස්සරජනස්ස තාදිසී තථාරූපා රති සුඛස්සාදො න හොති. යථා එකග්ගචිත්තස්ස, සම්මා ධම්මං විපස්සතොති සමථවිපස්සනං යුගනද්ධං කත්වා ඉන්ද්රියානං එකරසභාවෙන වීථිපටිපන්නාය විපස්සනාය ඛන්ධානං උදයබ්බයං පස්සන්තස්ස යොගාවචරස්ස යාදිසා ධම්මරති, තස්සා කලම්පි කාමරති න උපෙතීති. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා –
Pañcaṅgikena turiyenāti ‘‘ātataṃ vitataṃ ātatavitataṃ ghanaṃ susīra’’nti evaṃ pañcaṅgikena pañcahi aṅgehi samannāgatena turiyena paricariyamānassa kāmasukhasamaṅgino issarajanassa tādisī tathārūpā rati sukhassādo na hoti. Yathā ekaggacittassa, sammā dhammaṃ vipassatoti samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ katvā indriyānaṃ ekarasabhāvena vīthipaṭipannāya vipassanāya khandhānaṃ udayabbayaṃ passantassa yogāvacarassa yādisā dhammarati, tassā kalampi kāmarati na upetīti. Vuttañhetaṃ bhagavatā –
‘‘යතො යතො සම්මසති, ඛන්ධානං උදයබ්බයං;
‘‘Yato yato sammasati, khandhānaṃ udayabbayaṃ;
ලභතී පීතිපාමොජ්ජං, අමතං තං විජානත’’න්ති. (ධ. ප. 374);
Labhatī pītipāmojjaṃ, amataṃ taṃ vijānata’’nti. (dha. pa. 374);
ඉමා එව ච ථෙරස්ස අඤ්ඤාබ්යාකරණගාථාපි අහෙසුං.
Imā eva ca therassa aññābyākaraṇagāthāpi ahesuṃ.
කුල්ලත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Kullattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 4. කුල්ලත්ථෙරගාථා • 4. Kullattheragāthā