| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรคาถา-อฎฺฐกถา • Theragāthā-aṭṭhakathā |
๖. กุมาปุตฺตเตฺถรคาถาวณฺณนา
6. Kumāputtattheragāthāvaṇṇanā
สาธุ สุตนฺติ อายสฺมโต กุมาปุตฺตเตฺถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปติ? โส กิร ปุริมพุเทฺธสุ กตาธิกาโร อิโต เอกนวุเต กเปฺป อชินจมฺมวสโน ตาปโส หุตฺวา พนฺธุมตีนคเร ราชุยฺยาเน วสโนฺต วิปสฺสิํ ภควนฺตํ ปสฺสิตฺวา ปสนฺนมานโส ปาทพฺภญฺชนเตลํ อทาสิฯ โส เตน ปุญฺญกเมฺมน เทวโลเก นิพฺพโตฺตฯ ตโต ปฎฺฐาย สุคตีสุเยว สํสรโนฺต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท อวนฺติรเฎฺฐ เวฬุกณฺฎกนคเร คหปติกุเล นิพฺพโตฺตฯ ‘‘นโนฺท’’ติสฺส นามํ อกํสุฯ มาตา ปนสฺส กุมา นาม, เตน กุมาปุโตฺตติ ปญฺญายิตฺถฯ โส อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ลทฺธปฺปสาโท ปพฺพชิตฺวา กตปุพฺพกิโจฺจ ปริยนฺตปพฺพตปเสฺส สมณธมฺมํ กโรโนฺต วิเสสํ นิพฺพเตฺตตุํ อสโกฺกโนฺต ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา กมฺมฎฺฐานํ โสเธตฺวา สปฺปายฎฺฐาเน วสโนฺต วิปสฺสนํ วเฑฺฒตฺวา อรหตฺตํ สจฺฉากาสิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร ๒.๕๓.๒๔-๓๐) –
Sādhusutanti āyasmato kumāputtattherassa gāthā. Kā uppati? So kira purimabuddhesu katādhikāro ito ekanavute kappe ajinacammavasano tāpaso hutvā bandhumatīnagare rājuyyāne vasanto vipassiṃ bhagavantaṃ passitvā pasannamānaso pādabbhañjanatelaṃ adāsi. So tena puññakammena devaloke nibbatto. Tato paṭṭhāya sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde avantiraṭṭhe veḷukaṇṭakanagare gahapatikule nibbatto. ‘‘Nando’’tissa nāmaṃ akaṃsu. Mātā panassa kumā nāma, tena kumāputtoti paññāyittha. So āyasmato sāriputtassa santike dhammaṃ sutvā laddhappasādo pabbajitvā katapubbakicco pariyantapabbatapasse samaṇadhammaṃ karonto visesaṃ nibbattetuṃ asakkonto bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā kammaṭṭhānaṃ sodhetvā sappāyaṭṭhāne vasanto vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ sacchākāsi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.53.24-30) –
‘‘นคเร พนฺธุมติยา, ราชุยฺยาเน วสามหํ;
‘‘Nagare bandhumatiyā, rājuyyāne vasāmahaṃ;
จมฺมวาสี ตทา อาสิํ, กมณฺฑลุธโร อหํฯ
Cammavāsī tadā āsiṃ, kamaṇḍaludharo ahaṃ.
‘‘อทฺทสํ วิมลํ พุทฺธํ, สยมฺภุํ อปราชิตํ;
‘‘Addasaṃ vimalaṃ buddhaṃ, sayambhuṃ aparājitaṃ;
ปธานํ ปหิตตฺตํ ตํ, ฌายิํ ฌานรตํ วสิํฯ
Padhānaṃ pahitattaṃ taṃ, jhāyiṃ jhānarataṃ vasiṃ.
‘‘สพฺพกามสมิทฺธญฺจ, โอฆติณฺณมนาสวํ;
‘‘Sabbakāmasamiddhañca, oghatiṇṇamanāsavaṃ;
ทิสฺวา ปสนฺนสุมโน, อพฺภญฺชนมทาสหํฯ
Disvā pasannasumano, abbhañjanamadāsahaṃ.
‘‘เอกนวุติโต กเปฺป, อพฺภญฺชนมทาสหํ;
‘‘Ekanavutito kappe, abbhañjanamadāsahaṃ;
ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, อพฺภญฺชนสฺสิทํ ผลํฯ
Duggatiṃ nābhijānāmi, abbhañjanassidaṃ phalaṃ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อรเญฺญ กายทฬฺหิพหุเล ภิกฺขู, ทิสฺวา เต โอวทโนฺต สาสนสฺส นิยฺยานิกภาวํ ปกาเสโนฺต ‘‘สาธุ สุตํ สาธุ จริตก’’นฺติ คาถํ อภาสิฯ
Arahattaṃ pana patvā araññe kāyadaḷhibahule bhikkhū, disvā te ovadanto sāsanassa niyyānikabhāvaṃ pakāsento ‘‘sādhu sutaṃ sādhu caritaka’’nti gāthaṃ abhāsi.
๓๖. ตตฺถ สาธูติ สุนฺทรํฯ สุตนฺติ สวนํฯ ตญฺจ โข วิวฎฺฎูปนิสฺสิตํ วิเสสโต อปฺปิจฺฉตาทิปฎิสํยุตฺตํ ทสกถาวตฺถุสวนํ อิธาธิเปฺปตํฯ สาธุ จริตกนฺติ ตเทว อปฺปิจฺฉตาทิจริตํ จิณฺณํ, สาธุจริตเมว หิ ‘‘จริตก’’นฺติ วุตฺตํฯ ปททฺวเยนาปิ พาหุสจฺจํ ตทนุรูปํ ปฎิปตฺติญฺจ ‘‘สุนฺทร’’นฺติ ทเสฺสติฯ สทาติ สพฺพกาเล นวกมชฺฌิมเถรกาเล, สเพฺพสุ วา อิริยาปถกฺขเณสุฯ อนิเกตวิหาโรติ กิเลสานํ นิวาสนฎฺฐานเฎฺฐน ปญฺจกามคุณา นิเกตา นาม, โลกิยา วา ฉฬารมฺมณธมฺมาฯ ยถาห – ‘‘รูปนิมิตฺตนิเกตวิสารวินิพนฺธา โข, คหปติ, ‘นิเกตสารี’ติ วุจฺจตี’’ติอาทิ (สํ. นิ. ๓.๓)ฯ เตสํ นิเกตานํ ปหานตฺถาย ปฎิปทา อนิเกตวิหาโรฯ อตฺถปุจฺฉนนฺติ ตํ อาชานิตุกามสฺส กลฺยาณมิตฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ทิฎฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกปรมตฺถปเภทสฺส ปุจฺฉนํ, กุสลาทิเภทสฺส วา อตฺถสฺส สภาวธมฺมสฺส ‘‘กิํ, ภเนฺต, กุสลํ, กิํ อกุสลํ, กิํ สาวชฺชํ, กิํ อนวชฺช’’นฺติอาทินา (ม. นิ. ๓.๒๙๖) ปุจฺฉนํ อตฺถปุจฺฉนํฯ ปทกฺขิณกมฺมนฺติ ตํ ปน ปุจฺฉิตฺวา ปทกฺขิณคฺคาหิภาเวน ตสฺส โอวาเท อธิฎฺฐานํ สมฺมาปฎิปตฺติฯ อิธาปิ ‘‘สาธู’’ติ ปทํ อาเนตฺวา โยเชตพฺพํฯ เอตํ สามญฺญนฺติ ‘‘สาธุ สุต’’นฺติอาทินา วุตฺตํ ยํ สุตํ, ยญฺจ จริตํ, โย จ อนิเกตวิหาโร , ยญฺจ อตฺถปุจฺฉนํ, ยญฺจ ปทกฺขิณกมฺมํ, เอตํ สามญฺญํ เอโส สมณภาโวฯ ยสฺมา อิมาย เอว ปฎิปทาย สมณภาโว, น อญฺญถา, ตสฺมา ‘‘สามญฺญ’’นฺติ นิปฺปริยายโต มคฺคผลสฺส อธิวจนํฯ ตสฺส วา ปน อยํ อปณฺณกปฎิปทา, ตํ ปเนตํ สามญฺญํ ยาทิสสฺส สมฺภวาติ, ตํ ทเสฺสตุํ ‘‘อกิญฺจนสฺสา’’ติ วุตฺตํฯ อปริคฺคาหกสฺส, เขตฺตวตฺถุหิรญฺญสุวณฺณทาสิทาสาทิปริคฺคหปฎิคฺคหณรหิตสฺสาติ อโตฺถฯ
36. Tattha sādhūti sundaraṃ. Sutanti savanaṃ. Tañca kho vivaṭṭūpanissitaṃ visesato appicchatādipaṭisaṃyuttaṃ dasakathāvatthusavanaṃ idhādhippetaṃ. Sādhu caritakanti tadeva appicchatādicaritaṃ ciṇṇaṃ, sādhucaritameva hi ‘‘caritaka’’nti vuttaṃ. Padadvayenāpi bāhusaccaṃ tadanurūpaṃ paṭipattiñca ‘‘sundara’’nti dasseti. Sadāti sabbakāle navakamajjhimatherakāle, sabbesu vā iriyāpathakkhaṇesu. Aniketavihāroti kilesānaṃ nivāsanaṭṭhānaṭṭhena pañcakāmaguṇā niketā nāma, lokiyā vā chaḷārammaṇadhammā. Yathāha – ‘‘rūpanimittaniketavisāravinibandhā kho, gahapati, ‘niketasārī’ti vuccatī’’tiādi (saṃ. ni. 3.3). Tesaṃ niketānaṃ pahānatthāya paṭipadā aniketavihāro. Atthapucchananti taṃ ājānitukāmassa kalyāṇamittaṃ upasaṅkamitvā diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthapabhedassa pucchanaṃ, kusalādibhedassa vā atthassa sabhāvadhammassa ‘‘kiṃ, bhante, kusalaṃ, kiṃ akusalaṃ, kiṃ sāvajjaṃ, kiṃ anavajja’’ntiādinā (ma. ni. 3.296) pucchanaṃ atthapucchanaṃ. Padakkhiṇakammanti taṃ pana pucchitvā padakkhiṇaggāhibhāvena tassa ovāde adhiṭṭhānaṃ sammāpaṭipatti. Idhāpi ‘‘sādhū’’ti padaṃ ānetvā yojetabbaṃ. Etaṃ sāmaññanti ‘‘sādhu suta’’ntiādinā vuttaṃ yaṃ sutaṃ, yañca caritaṃ, yo ca aniketavihāro , yañca atthapucchanaṃ, yañca padakkhiṇakammaṃ, etaṃ sāmaññaṃ eso samaṇabhāvo. Yasmā imāya eva paṭipadāya samaṇabhāvo, na aññathā, tasmā ‘‘sāmañña’’nti nippariyāyato maggaphalassa adhivacanaṃ. Tassa vā pana ayaṃ apaṇṇakapaṭipadā, taṃ panetaṃ sāmaññaṃ yādisassa sambhavāti, taṃ dassetuṃ ‘‘akiñcanassā’’ti vuttaṃ. Apariggāhakassa, khettavatthuhiraññasuvaṇṇadāsidāsādipariggahapaṭiggahaṇarahitassāti attho.
กุมาปุตฺตเตฺถรคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Kumāputtattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรคาถาปาฬิ • Theragāthāpāḷi / ๖. กุมาปุตฺตเตฺถรคาถา • 6. Kumāputtattheragāthā
