| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්‌ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
6. කුමාපුත්‌තත්‌ථෙරගාථාවණ්‌ණනා
6. Kumāputtattheragāthāvaṇṇanā
සාධු සුතන්‌ති ආයස්‌මතො කුමාපුත්‌තත්‌ථෙරස්‌ස ගාථා. කා උප්‌පති? සො කිර පුරිමබුද්‌ධෙසු කතාධිකාරො ඉතො එකනවුතෙ කප්‌පෙ අජිනචම්‌මවසනො තාපසො හුත්‌වා බන්‌ධුමතීනගරෙ රාජුය්‍යානෙ වසන්‌තො විපස්‌සිං භගවන්‌තං පස්‌සිත්‌වා පසන්‌නමානසො පාදබ්‌භඤ්‌ජනතෙලං අදාසි. සො තෙන පුඤ්‌ඤකම්‌මෙන දෙවලොකෙ නිබ්‌බත්‌තො. තතො පට්‌ඨාය සුගතීසුයෙව සංසරන්‌තො ඉමස්‌මිං බුද්‌ධුප්‌පාදෙ අවන්‌තිරට්‌ඨෙ වෙළුකණ්‌ටකනගරෙ ගහපතිකුලෙ නිබ්‌බත්‌තො. ‘‘නන්‌දො’’තිස්‌ස නාමං අකංසු. මාතා පනස්‌ස කුමා නාම, තෙන කුමාපුත්‌තොති පඤ්‌ඤායිත්‌ථ. සො ආයස්‌මතො සාරිපුත්‌තස්‌ස සන්‌තිකෙ ධම්‌මං සුත්‌වා ලද්‌ධප්‌පසාදො පබ්‌බජිත්‌වා කතපුබ්‌බකිච්‌චො පරියන්‌තපබ්‌බතපස්‌සෙ සමණධම්‌මං කරොන්‌තො විසෙසං නිබ්‌බත්‌තෙතුං අසක්‌කොන්‌තො භගවන්‌තං උපසඞ්‌කමිත්‌වා ධම්‌මං සුත්‌වා කම්‌මට්‌ඨානං සොධෙත්‌වා සප්‌පායට්‌ඨානෙ වසන්‌තො විපස්‌සනං වඩ්‌ඪෙත්‌වා අරහත්‌තං සච්‌ඡාකාසි. තෙන වුත්‌තං අපදානෙ (අප. ථෙර 2.53.24-30) –
Sādhusutanti āyasmato kumāputtattherassa gāthā. Kā uppati? So kira purimabuddhesu katādhikāro ito ekanavute kappe ajinacammavasano tāpaso hutvā bandhumatīnagare rājuyyāne vasanto vipassiṃ bhagavantaṃ passitvā pasannamānaso pādabbhañjanatelaṃ adāsi. So tena puññakammena devaloke nibbatto. Tato paṭṭhāya sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde avantiraṭṭhe veḷukaṇṭakanagare gahapatikule nibbatto. ‘‘Nando’’tissa nāmaṃ akaṃsu. Mātā panassa kumā nāma, tena kumāputtoti paññāyittha. So āyasmato sāriputtassa santike dhammaṃ sutvā laddhappasādo pabbajitvā katapubbakicco pariyantapabbatapasse samaṇadhammaṃ karonto visesaṃ nibbattetuṃ asakkonto bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā kammaṭṭhānaṃ sodhetvā sappāyaṭṭhāne vasanto vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ sacchākāsi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.53.24-30) –
‘‘නගරෙ බන්‌ධුමතියා, රාජුය්‍යානෙ වසාමහං;
‘‘Nagare bandhumatiyā, rājuyyāne vasāmahaṃ;
චම්‌මවාසී තදා ආසිං, කමණ්‌ඩලුධරො අහං.
Cammavāsī tadā āsiṃ, kamaṇḍaludharo ahaṃ.
‘‘අද්‌දසං විමලං බුද්‌ධං, සයම්‌භුං අපරාජිතං;
‘‘Addasaṃ vimalaṃ buddhaṃ, sayambhuṃ aparājitaṃ;
පධානං පහිතත්‌තං තං, ඣායිං ඣානරතං වසිං.
Padhānaṃ pahitattaṃ taṃ, jhāyiṃ jhānarataṃ vasiṃ.
‘‘සබ්‌බකාමසමිද්‌ධඤ්‌ච, ඔඝතිණ්‌ණමනාසවං;
‘‘Sabbakāmasamiddhañca, oghatiṇṇamanāsavaṃ;
දිස්‌වා පසන්‌නසුමනො, අබ්‌භඤ්‌ජනමදාසහං.
Disvā pasannasumano, abbhañjanamadāsahaṃ.
‘‘එකනවුතිතො කප්‌පෙ, අබ්‌භඤ්‌ජනමදාසහං;
‘‘Ekanavutito kappe, abbhañjanamadāsahaṃ;
දුග්‌ගතිං නාභිජානාමි, අබ්‌භඤ්‌ජනස්‌සිදං ඵලං.
Duggatiṃ nābhijānāmi, abbhañjanassidaṃ phalaṃ.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්‌හං…පෙ.… කතං බුද්‌ධස්‌ස සාසන’’න්‌ති.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
අරහත්‌තං පන පත්‌වා අරඤ්‌ඤෙ කායදළ්‌හිබහුලෙ භික්‌ඛූ, දිස්‌වා තෙ ඔවදන්‌තො සාසනස්‌ස නිය්‍යානිකභාවං පකාසෙන්‌තො ‘‘සාධු සුතං සාධු චරිතක’’න්‌ති ගාථං අභාසි.
Arahattaṃ pana patvā araññe kāyadaḷhibahule bhikkhū, disvā te ovadanto sāsanassa niyyānikabhāvaṃ pakāsento ‘‘sādhu sutaṃ sādhu caritaka’’nti gāthaṃ abhāsi.
36. තත්‌ථ සාධූති සුන්‌දරං. සුතන්‌ති සවනං. තඤ්‌ච ඛො විවට්‌ටූපනිස්‌සිතං විසෙසතො අප්‌පිච්‌ඡතාදිපටිසංයුත්‌තං දසකථාවත්‌ථුසවනං ඉධාධිප්‌පෙතං. සාධු චරිතකන්‌ති තදෙව අප්‌පිච්‌ඡතාදිචරිතං චිණ්‌ණං, සාධුචරිතමෙව හි ‘‘චරිතක’’න්‌ති වුත්‌තං. පදද්‌වයෙනාපි බාහුසච්‌චං තදනුරූපං පටිපත්‌තිඤ්‌ච ‘‘සුන්‌දර’’න්‌ති දස්‌සෙති. සදාති සබ්‌බකාලෙ නවකමජ්‌ඣිමථෙරකාලෙ, සබ්‌බෙසු වා ඉරියාපථක්‌ඛණෙසු. අනිකෙතවිහාරොති කිලෙසානං නිවාසනට්‌ඨානට්‌ඨෙන පඤ්‌චකාමගුණා නිකෙතා නාම, ලොකියා වා ඡළාරම්‌මණධම්‌මා. යථාහ – ‘‘රූපනිමිත්‌තනිකෙතවිසාරවිනිබන්‌ධා ඛො, ගහපති, ‘නිකෙතසාරී’ති වුච්‌චතී’’තිආදි (සං. නි. 3.3). තෙසං නිකෙතානං පහානත්‌ථාය පටිපදා අනිකෙතවිහාරො. අත්‌ථපුච්‌ඡනන්‌ති තං ආජානිතුකාමස්‌ස කල්‍යාණමිත්‌තං උපසඞ්‌කමිත්‌වා දිට්‌ඨධම්‌මිකසම්‌පරායිකපරමත්‌ථපභෙදස්‌ස පුච්‌ඡනං, කුසලාදිභෙදස්‌ස වා අත්‌ථස්‌ස සභාවධම්‌මස්‌ස ‘‘කිං, භන්‌තෙ, කුසලං, කිං අකුසලං, කිං සාවජ්‌ජං, කිං අනවජ්‌ජ’’න්‌තිආදිනා (ම. නි. 3.296) පුච්‌ඡනං අත්‌ථපුච්‌ඡනං. පදක්‌ඛිණකම්‌මන්‌ති තං පන පුච්‌ඡිත්‌වා පදක්‌ඛිණග්‌ගාහිභාවෙන තස්‌ස ඔවාදෙ අධිට්‌ඨානං සම්‌මාපටිපත්‌ති. ඉධාපි ‘‘සාධූ’’ති පදං ආනෙත්‌වා යොජෙතබ්‌බං. එතං සාමඤ්‌ඤන්‌ති ‘‘සාධු සුත’’න්‌තිආදිනා වුත්‌තං යං සුතං, යඤ්‌ච චරිතං, යො ච අනිකෙතවිහාරො , යඤ්‌ච අත්‌ථපුච්‌ඡනං, යඤ්‌ච පදක්‌ඛිණකම්‌මං, එතං සාමඤ්‌ඤං එසො සමණභාවො. යස්‌මා ඉමාය එව පටිපදාය සමණභාවො, න අඤ්‌ඤථා, තස්‌මා ‘‘සාමඤ්‌ඤ’’න්‌ති නිප්‌පරියායතො මග්‌ගඵලස්‌ස අධිවචනං. තස්‌ස වා පන අයං අපණ්‌ණකපටිපදා, තං පනෙතං සාමඤ්‌ඤං යාදිසස්‌ස සම්‌භවාති, තං දස්‌සෙතුං ‘‘අකිඤ්‌චනස්‌සා’’ති වුත්‌තං. අපරිග්‌ගාහකස්‌ස, ඛෙත්‌තවත්‌ථුහිරඤ්‌ඤසුවණ්‌ණදාසිදාසාදිපරිග්‌ගහපටිග්‌ගහණරහිතස්‌සාති අත්‌ථො.
36. Tattha sādhūti sundaraṃ. Sutanti savanaṃ. Tañca kho vivaṭṭūpanissitaṃ visesato appicchatādipaṭisaṃyuttaṃ dasakathāvatthusavanaṃ idhādhippetaṃ. Sādhu caritakanti tadeva appicchatādicaritaṃ ciṇṇaṃ, sādhucaritameva hi ‘‘caritaka’’nti vuttaṃ. Padadvayenāpi bāhusaccaṃ tadanurūpaṃ paṭipattiñca ‘‘sundara’’nti dasseti. Sadāti sabbakāle navakamajjhimatherakāle, sabbesu vā iriyāpathakkhaṇesu. Aniketavihāroti kilesānaṃ nivāsanaṭṭhānaṭṭhena pañcakāmaguṇā niketā nāma, lokiyā vā chaḷārammaṇadhammā. Yathāha – ‘‘rūpanimittaniketavisāravinibandhā kho, gahapati, ‘niketasārī’ti vuccatī’’tiādi (saṃ. ni. 3.3). Tesaṃ niketānaṃ pahānatthāya paṭipadā aniketavihāro. Atthapucchananti taṃ ājānitukāmassa kalyāṇamittaṃ upasaṅkamitvā diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthapabhedassa pucchanaṃ, kusalādibhedassa vā atthassa sabhāvadhammassa ‘‘kiṃ, bhante, kusalaṃ, kiṃ akusalaṃ, kiṃ sāvajjaṃ, kiṃ anavajja’’ntiādinā (ma. ni. 3.296) pucchanaṃ atthapucchanaṃ. Padakkhiṇakammanti taṃ pana pucchitvā padakkhiṇaggāhibhāvena tassa ovāde adhiṭṭhānaṃ sammāpaṭipatti. Idhāpi ‘‘sādhū’’ti padaṃ ānetvā yojetabbaṃ. Etaṃ sāmaññanti ‘‘sādhu suta’’ntiādinā vuttaṃ yaṃ sutaṃ, yañca caritaṃ, yo ca aniketavihāro , yañca atthapucchanaṃ, yañca padakkhiṇakammaṃ, etaṃ sāmaññaṃ eso samaṇabhāvo. Yasmā imāya eva paṭipadāya samaṇabhāvo, na aññathā, tasmā ‘‘sāmañña’’nti nippariyāyato maggaphalassa adhivacanaṃ. Tassa vā pana ayaṃ apaṇṇakapaṭipadā, taṃ panetaṃ sāmaññaṃ yādisassa sambhavāti, taṃ dassetuṃ ‘‘akiñcanassā’’ti vuttaṃ. Apariggāhakassa, khettavatthuhiraññasuvaṇṇadāsidāsādipariggahapaṭiggahaṇarahitassāti attho.
කුමාපුත්‌තත්‌ථෙරගාථාවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Kumāputtattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 6. කුමාපුත්‌තත්‌ථෙරගාථා • 6. Kumāputtattheragāthā
