| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अपदान-अट्ठकथा • Apadāna-aṭṭhakathā |
५. कुमारकस्सपत्थेरअपदानवण्णना
5. Kumārakassapattheraapadānavaṇṇanā
पञ्चमापदाने इतो सतसहस्सम्हीतिआदिकं आयस्मतो कुमारकस्सपत्थेरस्स अपदानं। अयं किर पदुमुत्तरस्स भगवतो काले ब्राह्मणकुले निब्बत्तो विञ्ञुतं पत्वा एकदिवसं सत्थु सन्तिके धम्मं सुणन्तो सत्थारं एकं भिक्खुं चित्तकथिकानं अग्गट्ठाने ठपेन्तं दिस्वा सयम्पि तं ठानन्तरं पत्थेन्तो पणिधानं कत्वा तदनुरूपानि पुञ्ञानि करोन्तो यावतायुकं ठत्वा ततो चुतो देवमनुस्सेसु संसरन्तो उभयसम्पत्तियो अनुभवित्वा कस्सपस्स भगवतो काले कुलगेहे निब्बत्तो तस्स भगवतो सासने पब्बजित्वा समणधम्मं कत्वा सुगतीसुयेव संसरन्तो दिब्बसुखं मानुससुखञ्च अनुभवित्वा इमस्मिं बुद्धुप्पादे राजगहे एकिस्सा सेट्ठिधीताय कुच्छिम्हि निब्बत्तो। सा किर कुमारिकाकालेयेव पब्बजितुकामा मातापितरो याचित्वा पब्बज्जं अलभमाना पतिकुलं गन्त्वा गब्भं गण्हित्वा तं अजानित्वा ‘‘सामिकं आराधेत्वा पब्बज्जं अनुजानापेस्सामी’’ति चिन्तेसि। सा सामिकं आराधेन्ती, अय्यपुत्त –
Pañcamāpadāne ito satasahassamhītiādikaṃ āyasmato kumārakassapattherassa apadānaṃ. Ayaṃ kira padumuttarassa bhagavato kāle brāhmaṇakule nibbatto viññutaṃ patvā ekadivasaṃ satthu santike dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ cittakathikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā sayampi taṃ ṭhānantaraṃ patthento paṇidhānaṃ katvā tadanurūpāni puññāni karonto yāvatāyukaṃ ṭhatvā tato cuto devamanussesu saṃsaranto ubhayasampattiyo anubhavitvā kassapassa bhagavato kāle kulagehe nibbatto tassa bhagavato sāsane pabbajitvā samaṇadhammaṃ katvā sugatīsuyeva saṃsaranto dibbasukhaṃ mānusasukhañca anubhavitvā imasmiṃ buddhuppāde rājagahe ekissā seṭṭhidhītāya kucchimhi nibbatto. Sā kira kumārikākāleyeva pabbajitukāmā mātāpitaro yācitvā pabbajjaṃ alabhamānā patikulaṃ gantvā gabbhaṃ gaṇhitvā taṃ ajānitvā ‘‘sāmikaṃ ārādhetvā pabbajjaṃ anujānāpessāmī’’ti cintesi. Sā sāmikaṃ ārādhentī, ayyaputta –
‘‘सचे इमस्स कायस्स, अन्तो बाहिरको सिया।
‘‘Sace imassa kāyassa, anto bāhirako siyā;
दण्डं नून गहेत्वान, काके सोणे निवारये’’ति॥ (विसुद्धि॰ १.१२२) –
Daṇḍaṃ nūna gahetvāna, kāke soṇe nivāraye’’ti. (visuddhi. 1.122) –
आदिना सरीरस्स दोसं दस्सेन्ती तं आराधेसि।
Ādinā sarīrassa dosaṃ dassentī taṃ ārādhesi.
सा सामिकेन अनुञ्ञाता गब्भिनिभावं अजानन्ती देवदत्तपक्खियासु भिक्खुनीसु पब्बजि। तस्सा गब्भिनिभावं दिस्वा भिक्खुनियो देवदत्तं पुच्छिंसु। सो ‘‘अस्समणी’’ति आह। सा ‘‘नाहं देवदत्तं उद्दिस्स पब्बजिता, भगवन्तं उद्दिस्स पब्बजिता’’ति भगवतो सन्तिकं गन्त्वा दसबलं पुच्छि। सत्था उपालित्थेरं पटिच्छापेसि। थेरो सावत्थिनगरवासीनि कुलानि विसाखञ्च उपासिकं पक्कोसापेत्वा सराजिकाय परिसाय तं विनिच्छिनन्तो ‘‘पुरे लद्धो गब्भो, अरोगा पब्बज्जा’’ति आह। तं सुत्वा सत्था ‘‘साधु सुविनिच्छितं उपालिना अधिकरण’’न्ति थेरस्स साधुकारं अदासि।
Sā sāmikena anuññātā gabbhinibhāvaṃ ajānantī devadattapakkhiyāsu bhikkhunīsu pabbaji. Tassā gabbhinibhāvaṃ disvā bhikkhuniyo devadattaṃ pucchiṃsu. So ‘‘assamaṇī’’ti āha. Sā ‘‘nāhaṃ devadattaṃ uddissa pabbajitā, bhagavantaṃ uddissa pabbajitā’’ti bhagavato santikaṃ gantvā dasabalaṃ pucchi. Satthā upālittheraṃ paṭicchāpesi. Thero sāvatthinagaravāsīni kulāni visākhañca upāsikaṃ pakkosāpetvā sarājikāya parisāya taṃ vinicchinanto ‘‘pure laddho gabbho, arogā pabbajjā’’ti āha. Taṃ sutvā satthā ‘‘sādhu suvinicchitaṃ upālinā adhikaraṇa’’nti therassa sādhukāraṃ adāsi.
सा भिक्खुनी सुवण्णबिम्बसदिसं पुत्तं विजायि। तं राजा पसेनदि कोसलो ‘‘दारकपरिहरणं भिक्खुनीनं पलिबोधो’’ति धातीनं दापेत्वा पोसापेसि, कस्सपोतिस्स नामं करिंसु । अपरभागे अलङ्करित्वा सत्थु सन्तिकं नेत्वा पब्बाजेसि। कुमारकाले पब्बजितत्ता पन भगवता ‘‘कस्सपं पक्कोसथ, इदं फलं वा खादनीयं वा कस्सपस्स देथा’’ति वुत्ते ‘‘कतरकस्सपस्सा’’ति ‘‘कुमारकस्सपस्सा’’ति एवं गहितनामत्ता रञ्ञा पोसावनीयपुत्तत्ता च वुद्धकालेपि कुमारकस्सपोत्वेव पञ्ञायित्थ।
Sā bhikkhunī suvaṇṇabimbasadisaṃ puttaṃ vijāyi. Taṃ rājā pasenadi kosalo ‘‘dārakapariharaṇaṃ bhikkhunīnaṃ palibodho’’ti dhātīnaṃ dāpetvā posāpesi, kassapotissa nāmaṃ kariṃsu . Aparabhāge alaṅkaritvā satthu santikaṃ netvā pabbājesi. Kumārakāle pabbajitattā pana bhagavatā ‘‘kassapaṃ pakkosatha, idaṃ phalaṃ vā khādanīyaṃ vā kassapassa dethā’’ti vutte ‘‘katarakassapassā’’ti ‘‘kumārakassapassā’’ti evaṃ gahitanāmattā raññā posāvanīyaputtattā ca vuddhakālepi kumārakassapotveva paññāyittha.
सो पब्बजितकालतो पट्ठाय विपस्सनाय कम्मं करोति, बुद्धवचनञ्च उग्गण्हाति। अथ तेन सद्धिं पब्बतमत्थके समणधम्मं कत्वा अनागामी हुत्वा सुद्धावासे निब्बत्तमहाब्रह्मा ‘‘विपस्सनाय मुखं दस्सेत्वा मग्गफलुप्पत्तिया उपायं करिस्सामी’’ति पञ्चदसपञ्हे अभिसङ्खरित्वा अन्धवने वसन्तस्स थेरस्स ‘‘इमे पञ्हे सत्थारं पुच्छेय्यासी’’ति आचिक्खि। ततो सो ते पञ्हे भगवन्तं पुच्छि। भगवापिस्स विस्सज्जेसि। थेरो भगवता कथितनियामेनेव ते उग्गण्हित्वा विपस्सनं गब्भं गाहापेत्वा अरहत्तं पापुणि।
So pabbajitakālato paṭṭhāya vipassanāya kammaṃ karoti, buddhavacanañca uggaṇhāti. Atha tena saddhiṃ pabbatamatthake samaṇadhammaṃ katvā anāgāmī hutvā suddhāvāse nibbattamahābrahmā ‘‘vipassanāya mukhaṃ dassetvā maggaphaluppattiyā upāyaṃ karissāmī’’ti pañcadasapañhe abhisaṅkharitvā andhavane vasantassa therassa ‘‘ime pañhe satthāraṃ puccheyyāsī’’ti ācikkhi. Tato so te pañhe bhagavantaṃ pucchi. Bhagavāpissa vissajjesi. Thero bhagavatā kathitaniyāmeneva te uggaṇhitvā vipassanaṃ gabbhaṃ gāhāpetvā arahattaṃ pāpuṇi.
१५०. सो अरहत्तं पत्वा अत्तनो पुब्बकम्मं सरित्वा सोमनस्सजातो पुब्बचरितापदानं पकासेन्तो इतो सतसहस्सम्हीतिआदिमाह। तत्थ यं हेट्ठा वुत्तनयञ्च उत्तानत्थञ्च, तं सब्बं न वण्णयिस्साम। अनुत्तानपदमेव वण्णयिस्साम।
150. So arahattaṃ patvā attano pubbakammaṃ saritvā somanassajāto pubbacaritāpadānaṃ pakāsento ito satasahassamhītiādimāha. Tattha yaṃ heṭṭhā vuttanayañca uttānatthañca, taṃ sabbaṃ na vaṇṇayissāma. Anuttānapadameva vaṇṇayissāma.
१६९. आपन्नसत्ता मे माताति मय्हं माता गरुगब्भा गब्भिनी पसुतासन्नगब्भाति अत्थो।
169.Āpannasattā me mātāti mayhaṃ mātā garugabbhā gabbhinī pasutāsannagabbhāti attho.
१७३. वम्मिकसदिसं कायन्ति सरीरं नाम वम्मिकसदिसं यथा वम्मिको इतो चितो च छिद्दावछिद्दो घरगोळिकउपचिकादीनं आसयो, एवमेव अयं कायो नवछिद्दो धुवस्सवोति बुद्धेन भगवता देसितं पकासितं तं सुत्वा मे चित्तं आसवे अग्गहेत्वा असेसेत्वा किलेसतो विमुच्चि, अरहत्ते पतिट्ठासीति अत्थो। अपरभागे तत्थ तत्थ भिक्खूनं विचित्तधम्मकथिकभावं सुत्वा सत्था ‘‘एतदग्गं, भिक्खवे, मम सावकानं भिक्खूनं चित्तकथिकानं यदिदं कुमारकस्सपो’’ति (अ॰ नि॰ १.२०९, २१७) एतदग्गे ठपेसीति।
173.Vammikasadisaṃkāyanti sarīraṃ nāma vammikasadisaṃ yathā vammiko ito cito ca chiddāvachiddo gharagoḷikaupacikādīnaṃ āsayo, evameva ayaṃ kāyo navachiddo dhuvassavoti buddhena bhagavatā desitaṃ pakāsitaṃ taṃ sutvā me cittaṃ āsave aggahetvā asesetvā kilesato vimucci, arahatte patiṭṭhāsīti attho. Aparabhāge tattha tattha bhikkhūnaṃ vicittadhammakathikabhāvaṃ sutvā satthā ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ cittakathikānaṃ yadidaṃ kumārakassapo’’ti (a. ni. 1.209, 217) etadagge ṭhapesīti.
कुमारकस्सपत्थेरअपदानवण्णना समत्ता।
Kumārakassapattheraapadānavaṇṇanā samattā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / अपदानपाळि • Apadānapāḷi / ५. कुमारकस्सपत्थेरअपदानं • 5. Kumārakassapattheraapadānaṃ
