| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ជាតក-អដ្ឋកថា • Jātaka-aṭṭhakathā |
[៥១២] ២. កុម្ភជាតកវណ្ណនា
[512] 2. Kumbhajātakavaṇṇanā
កោ បាតុរាសីតិ ឥទំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ វិសាខាយ សហាយិកា សុរាបីតា បញ្ចសតា ឥត្ថិយោ អារព្ភ កថេសិ។ សាវត្ថិយំ កិរ សុរាឆណេ សង្ឃុដ្ឋេ តា បញ្ចសតា ឥត្ថិយោ សាមិកានំ ឆណេ កីឡមានានំ តិក្ខសុរំ បដិយាទេត្វា ‘‘ឆណំ កីឡិស្សាមា’’តិ សព្ពាបិ វិសាខាយ សន្តិកំ គន្ត្វា ‘‘សហាយិកេ ឆណំ កីឡិស្សាមា’’តិ វត្វា ‘‘អយំ សុរាឆណោ, ន អហំ សុរំ បិវិស្សាមី’’តិ វុត្តេ – ‘‘តុម្ហេ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស ទានំ ទេថ, មយំ ឆណំ ករិស្សាមា’’តិ អាហំសុ។ សា ‘‘សាធូ’’តិ សម្បដិច្ឆិត្វា តា ឧយ្យោជេត្វា សត្ថារំ និមន្តាបេត្វា មហាទានំ បវត្តេត្វា ពហុំ គន្ធមាលំ អាទាយ សាយន្ហសមយេ ធម្មកថំ សោតុំ តាហិ បរិវុតា ជេតវនំ អគមាសិ។ តា បនិត្ថិយោ សុរំ បិវមានាវ តាយ សទ្ធិំ គន្ត្វា ទ្វារកោដ្ឋកេ ឋត្វា សុរំ បិវិត្វាវ តាយ សទ្ធិំ សត្ថុ សន្តិកំ អគមំសុ។ វិសាខា សត្ថារំ វន្ទិត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ, ឥតរាសុ ឯកច្ចា សត្ថុ សន្តិកេយេវ នច្ចិំសុ, ឯកច្ចា គាយិំសុ, ឯកច្ចា ហត្ថកុក្កុច្ចបាទកុក្កុច្ចានិ, ឯកច្ចា កលហំ អកំសុ។
Kopāturāsīti idaṃ satthā jetavane viharanto visākhāya sahāyikā surāpītā pañcasatā itthiyo ārabbha kathesi. Sāvatthiyaṃ kira surāchaṇe saṅghuṭṭhe tā pañcasatā itthiyo sāmikānaṃ chaṇe kīḷamānānaṃ tikkhasuraṃ paṭiyādetvā ‘‘chaṇaṃ kīḷissāmā’’ti sabbāpi visākhāya santikaṃ gantvā ‘‘sahāyike chaṇaṃ kīḷissāmā’’ti vatvā ‘‘ayaṃ surāchaṇo, na ahaṃ suraṃ pivissāmī’’ti vutte – ‘‘tumhe sammāsambuddhassa dānaṃ detha, mayaṃ chaṇaṃ karissāmā’’ti āhaṃsu. Sā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā tā uyyojetvā satthāraṃ nimantāpetvā mahādānaṃ pavattetvā bahuṃ gandhamālaṃ ādāya sāyanhasamaye dhammakathaṃ sotuṃ tāhi parivutā jetavanaṃ agamāsi. Tā panitthiyo suraṃ pivamānāva tāya saddhiṃ gantvā dvārakoṭṭhake ṭhatvā suraṃ pivitvāva tāya saddhiṃ satthu santikaṃ agamaṃsu. Visākhā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi, itarāsu ekaccā satthu santikeyeva nacciṃsu, ekaccā gāyiṃsu, ekaccā hatthakukkuccapādakukkuccāni, ekaccā kalahaṃ akaṃsu.
សត្ថា តាសំ សំវេគជននត្ថាយ ភមុកលោមតោ រំសី វិស្សជ្ជេសិ, អន្ធការតិមិសា អហោសិ។ តា ភីតា អហេសុំ មរណភយតជ្ជិតា, តេន តាសំ សុរា ជីរិ។ សត្ថា និសិន្នបល្លង្កេ អន្តរហិតោ សិនេរុមុទ្ធនិ ឋត្វា ឧណ្ណលោមតោ រំសី វិស្សជ្ជេសិ, ចន្ទសូរិយសហស្សុគ្គមនំ វិយ អហោសិ។ សត្ថា តត្ថ ឋិតោវ តាសំ សំវេគជននត្ថាយ –
Satthā tāsaṃ saṃvegajananatthāya bhamukalomato raṃsī vissajjesi, andhakāratimisā ahosi. Tā bhītā ahesuṃ maraṇabhayatajjitā, tena tāsaṃ surā jīri. Satthā nisinnapallaṅke antarahito sinerumuddhani ṭhatvā uṇṇalomato raṃsī vissajjesi, candasūriyasahassuggamanaṃ viya ahosi. Satthā tattha ṭhitova tāsaṃ saṃvegajananatthāya –
‘‘កោ នុ ហាសោ កិមានន្ទោ, និច្ចំ បជ្ជលិតេ សតិ;
‘‘Ko nu hāso kimānando, niccaṃ pajjalite sati;
អន្ធការេន ឱនទ្ធា, បទីបំ ន គវេសថា’’តិ។ (ធ. ប. ១៤៦) –
Andhakārena onaddhā, padīpaṃ na gavesathā’’ti. (dha. pa. 146) –
ឥមំ គាថមាហ។ គាថាបរិយោសានេ តា បញ្ចសតាបិ សោតាបត្តិផលេ បតិដ្ឋហិំសុ។ សត្ថា អាគន្ត្វា គន្ធកុដិឆាយាយ ពុទ្ធាសនេ និសីទិ។ អថ នំ វិសាខា វន្ទិត្វា, ‘‘ភន្តេ, ឥទំ ហិរោត្តប្បភេទកំ សុរាបានំ នាម កទា ឧប្បន្ន’’ន្តិ បុច្ឆិ។ សោ តស្សា អាចិក្ខន្តោ អតីតំ អាហរិ។
Imaṃ gāthamāha. Gāthāpariyosāne tā pañcasatāpi sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu. Satthā āgantvā gandhakuṭichāyāya buddhāsane nisīdi. Atha naṃ visākhā vanditvā, ‘‘bhante, idaṃ hirottappabhedakaṃ surāpānaṃ nāma kadā uppanna’’nti pucchi. So tassā ācikkhanto atītaṃ āhari.
អតីតេ ពារាណសិយំ ព្រហ្មទត្តេ រជ្ជំ ការេន្តេ ឯកោ កាសិរដ្ឋវាសី សុរោ នាម វនចរកោ ភណ្ឌបរិយេសនត្ថាយ ហិមវន្តំ អគមាសិ។ តត្ថេកោ រុក្ខោ ឧគ្គន្ត្វា បោរិសមត្តេ ឋានេ តិធាកប្បោ អហោសិ។ តស្ស តិណ្ណំ កប្បានំ អន្តរេ ចាដិប្បមាណោ អាវាដោ អហោសិ។ សោ ទេវេ វស្សន្តេ ឧទកេន បូរិតោ, តំ បរិវារេត្វា ហរីតកី អាមលកី មរិចគច្ឆោ ច អហោសិ , តេសំ បក្កានិ ផលានិ ឆិជ្ជិត្វា តត្ថ បតន្តិ។ តស្សាវិទូរេ សយំជាតសាលិ ជាតោ, តតោ សុវកា សាលិសីសានិ អាហរិត្វា តស្មិំ រុក្ខេ និសីទិត្វា ខាទន្តិ។ តេសំ ខាទមានានំ សាលីបិ តណ្ឌុលាបិ តត្ថ បតន្តិ។ ឥតិ តំ ឧទកំ សូរិយសន្តាបេន បច្ចមានំ រសំ លោហិតវណ្ណំ អហោសិ។ និទាឃសមយេ បិបាសិតា សកុណគណា អាគន្ត្វា តំ បិវិត្វា មត្តា បរិវត្តិត្វា រុក្ខមូលេ បតិំសុ, តស្មិំ ថោកំ និទ្ទាយិត្វា វិកូជមានា បក្កមន្តិ។ រុក្ខសុនខមក្កដាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ វនចរកោ តំ ទិស្វា ‘‘សចេ ឥទំ វិសំ ភវេយ្យ, ឥមេ មរេយ្យុំ, ឥមេ បន ថោកំ និទ្ទាយិត្វា យថាសុខំ គច្ឆន្តិ, នយិទំ វិស’’ន្តិ សយំ បិវិត្វា មត្តោ ហុត្វា មំសំ ខាទិតុកាមោ អហោសិ។ តតោ អគ្គិំ កត្វា រុក្ខមូលេ បតិតេ តិត្តិរកុក្កុដាទយោ មារេត្វា មំសំ អង្គារេ បចិត្វា ឯកេន ហត្ថេន នច្ចន្តោ ឯកេន មំសំ ខាទន្តោ ឯកាហទ្វីហំ តត្ថេវ អហោសិ។
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente eko kāsiraṭṭhavāsī suro nāma vanacarako bhaṇḍapariyesanatthāya himavantaṃ agamāsi. Tattheko rukkho uggantvā porisamatte ṭhāne tidhākappo ahosi. Tassa tiṇṇaṃ kappānaṃ antare cāṭippamāṇo āvāṭo ahosi. So deve vassante udakena pūrito, taṃ parivāretvā harītakī āmalakī maricagaccho ca ahosi , tesaṃ pakkāni phalāni chijjitvā tattha patanti. Tassāvidūre sayaṃjātasāli jāto, tato suvakā sālisīsāni āharitvā tasmiṃ rukkhe nisīditvā khādanti. Tesaṃ khādamānānaṃ sālīpi taṇḍulāpi tattha patanti. Iti taṃ udakaṃ sūriyasantāpena paccamānaṃ rasaṃ lohitavaṇṇaṃ ahosi. Nidāghasamaye pipāsitā sakuṇagaṇā āgantvā taṃ pivitvā mattā parivattitvā rukkhamūle patiṃsu, tasmiṃ thokaṃ niddāyitvā vikūjamānā pakkamanti. Rukkhasunakhamakkaṭādīsupi eseva nayo. Vanacarako taṃ disvā ‘‘sace idaṃ visaṃ bhaveyya, ime mareyyuṃ, ime pana thokaṃ niddāyitvā yathāsukhaṃ gacchanti, nayidaṃ visa’’nti sayaṃ pivitvā matto hutvā maṃsaṃ khāditukāmo ahosi. Tato aggiṃ katvā rukkhamūle patite tittirakukkuṭādayo māretvā maṃsaṃ aṅgāre pacitvā ekena hatthena naccanto ekena maṃsaṃ khādanto ekāhadvīhaṃ tattheva ahosi.
តតោ បន អវិទូរេ ឯកោ វរុណោ នាម តាបសោ វសតិ។ វនចរកោ អញ្ញទាបិ តស្ស សន្តិកំ គច្ឆតិ។ អថស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘ឥទំ បានំ តាបសេន សទ្ធិំ បិវិស្សាមី’’តិ។ សោ ឯកំ វេឡុនាឡិកំ បូរេត្វា បក្កមំសេន សទ្ធិំ អាហរិត្វា បណ្ណសាលំ គន្ត្វា, ‘‘ភន្តេ, ឥមំ បិវថា’’តិ វត្វា ឧភោបិ មំសំ ខាទន្តា បិវិំសុ។ ឥតិ សុរេន ច វរុណេន ច ទិដ្ឋត្តា តស្ស បានស្ស ‘‘សុរា’’តិ ច ‘‘វរុណា’’តិ ច នាមំ ជាតំ។ តេ ឧភោបិ ‘‘អត្ថេសោ ឧបាយោ’’តិ វេឡុនាឡិយោ បូរេត្វា កាជេនាទាយ បច្ចន្តនគរំ គន្ត្វា ‘‘បានការកា នាម អាគតា’’តិ រញ្ញោ អារោចាបេសុំ។ រាជា នេ បក្កោសាបេសិ, តេ តស្ស បានំ ឧបនេសុំ។ រាជា ទ្វេ តយោ វារេ បិវិត្វា មជ្ជិ, តស្ស តំ ឯកាហទ្វីហមត្តមេវ អហោសិ។ អថ នេ ‘‘អញ្ញម្បិ អត្ថី’’តិ បុច្ឆិ។ ‘‘អត្ថិ, ទេវា’’តិ។ ‘‘កុហិ’’ន្តិ? ‘‘ហិមវន្តេ ទេវា’’តិ។ ‘‘តេន ហិ អានេថា’’តិ។ តេ គន្ត្វា ឯកទ្វេ វារេ អានេត្វា ‘‘និពទ្ធំ គន្តុំ ន សក្ខិស្សាមា’’តិ សម្ភារេ សល្លក្ខេត្វា តស្ស រុក្ខស្ស តចំ អាទិំ កត្វា សព្ពសម្ភារេ បក្ខិបិត្វា នគរេ សុរំ ករិំសុ។ នាគរា សុរំ បិវិត្វា បមាទំ អាបន្នា ទុគ្គតា អហេសុំ, នគរំ សុញ្ញំ វិយ អហោសិ, តេន បានការកា តតោ បលាយិត្វា ពារាណសិំ គន្ត្វា ‘‘បានការកា អាគតា’’តិ រញ្ញោ អារោចាបេសុំ។ រាជា នេ បក្កោសាបេត្វា បរិព្ពយំ អទាសិ។ តេ តត្ថាបិ សុរំ អកំសុ, តម្បិ នគរំ តថេវ វិនស្សិ, តតោ បលាយិត្វា សាកេតំ, សាកេតតោ សាវត្ថិំ អគមំសុ។
Tato pana avidūre eko varuṇo nāma tāpaso vasati. Vanacarako aññadāpi tassa santikaṃ gacchati. Athassa etadahosi – ‘‘idaṃ pānaṃ tāpasena saddhiṃ pivissāmī’’ti. So ekaṃ veḷunāḷikaṃ pūretvā pakkamaṃsena saddhiṃ āharitvā paṇṇasālaṃ gantvā, ‘‘bhante, imaṃ pivathā’’ti vatvā ubhopi maṃsaṃ khādantā piviṃsu. Iti surena ca varuṇena ca diṭṭhattā tassa pānassa ‘‘surā’’ti ca ‘‘varuṇā’’ti ca nāmaṃ jātaṃ. Te ubhopi ‘‘attheso upāyo’’ti veḷunāḷiyo pūretvā kājenādāya paccantanagaraṃ gantvā ‘‘pānakārakā nāma āgatā’’ti rañño ārocāpesuṃ. Rājā ne pakkosāpesi, te tassa pānaṃ upanesuṃ. Rājā dve tayo vāre pivitvā majji, tassa taṃ ekāhadvīhamattameva ahosi. Atha ne ‘‘aññampi atthī’’ti pucchi. ‘‘Atthi, devā’’ti. ‘‘Kuhi’’nti? ‘‘Himavante devā’’ti. ‘‘Tena hi ānethā’’ti. Te gantvā ekadve vāre ānetvā ‘‘nibaddhaṃ gantuṃ na sakkhissāmā’’ti sambhāre sallakkhetvā tassa rukkhassa tacaṃ ādiṃ katvā sabbasambhāre pakkhipitvā nagare suraṃ kariṃsu. Nāgarā suraṃ pivitvā pamādaṃ āpannā duggatā ahesuṃ, nagaraṃ suññaṃ viya ahosi, tena pānakārakā tato palāyitvā bārāṇasiṃ gantvā ‘‘pānakārakā āgatā’’ti rañño ārocāpesuṃ. Rājā ne pakkosāpetvā paribbayaṃ adāsi. Te tatthāpi suraṃ akaṃsu, tampi nagaraṃ tatheva vinassi, tato palāyitvā sāketaṃ, sāketato sāvatthiṃ agamaṃsu.
តទា សាវត្ថិយំ សព្ពមិត្តោ នាម រាជា អហោសិ។ សោ តេសំ សង្គហំ កត្វា ‘‘កេន វោ អត្ថោ’’តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘សម្ភារមូលេន ចេវ សាលិបិដ្ឋេន ច បញ្ចហិ ចាដិសតេហិ ចា’’តិ វុត្តេ សព្ពំ ទាបេសិ។ តេ បញ្ចសុ ចាដិសតេសុ សុរំ សណ្ឋាបេត្វា មូសិកភយេន ចាដិរក្ខណត្ថាយ ឯកេកាយ ចាដិយា សន្តិកេ ឯកេកំ ពិឡារំ ពន្ធិំសុ។ តេ បច្ចិត្វា ឧត្តរណកាលេ ចាដិកុច្ឆីសុ បគ្ឃរន្តំ សុរំ បិវិត្វា មត្តា និទ្ទាយិំសុ។ មូសិកា អាគន្ត្វា តេសំ កណ្ណនាសិកទាឋិកនង្គុដ្ឋេ ខាទិត្វា អគមំសុ។ ‘‘ពិឡារា សុរំ បិវិត្វា មតា’’តិ អាយុត្តកបុរិសា រញ្ញោ អារោចេសុំ។ រាជា ‘‘វិសការកា ឯតេ ភវិស្សន្តី’’តិ តេសំ ទ្វិន្នម្បិ ជនានំ សីសានិ ឆិន្ទាបេសិ។ តេ ‘‘សុរំ ទេវ, មធុរំ ទេវា’’តិ វិរវន្តាវ មរិំសុ។ រាជា តេ មារាបេត្វា ‘‘ចាដិយោ ភិន្ទថា’’តិ អាណាបេសិ។ ពិឡារាបិ សុរាយ ជិណ្ណាយ ឧដ្ឋហិត្វា កីឡន្តា វិចរិំសុ, តេ ទិស្វា រញ្ញោ អារោចេសុំ។ រាជា ‘‘សចេ វិសំ អស្ស, ឯតេ មរេយ្យុំ, មធុរេនេវ ភវិតព្ពំ, បិវិស្សាមិ ន’’ន្តិ នគរំ អលង្ការាបេត្វា រាជង្គណេ មណ្ឌបំ ការាបេត្វា អលង្កតមណ្ឌបេ សមុស្សិតសេតច្ឆត្តេ រាជបល្លង្កេ និសីទិត្វា អមច្ចគណបរិវុតោ សុរំ បាតុំ អារភិ។
Tadā sāvatthiyaṃ sabbamitto nāma rājā ahosi. So tesaṃ saṅgahaṃ katvā ‘‘kena vo attho’’ti pucchitvā ‘‘sambhāramūlena ceva sālipiṭṭhena ca pañcahi cāṭisatehi cā’’ti vutte sabbaṃ dāpesi. Te pañcasu cāṭisatesu suraṃ saṇṭhāpetvā mūsikabhayena cāṭirakkhaṇatthāya ekekāya cāṭiyā santike ekekaṃ biḷāraṃ bandhiṃsu. Te paccitvā uttaraṇakāle cāṭikucchīsu paggharantaṃ suraṃ pivitvā mattā niddāyiṃsu. Mūsikā āgantvā tesaṃ kaṇṇanāsikadāṭhikanaṅguṭṭhe khāditvā agamaṃsu. ‘‘Biḷārā suraṃ pivitvā matā’’ti āyuttakapurisā rañño ārocesuṃ. Rājā ‘‘visakārakā ete bhavissantī’’ti tesaṃ dvinnampi janānaṃ sīsāni chindāpesi. Te ‘‘suraṃ deva, madhuraṃ devā’’ti viravantāva mariṃsu. Rājā te mārāpetvā ‘‘cāṭiyo bhindathā’’ti āṇāpesi. Biḷārāpi surāya jiṇṇāya uṭṭhahitvā kīḷantā vicariṃsu, te disvā rañño ārocesuṃ. Rājā ‘‘sace visaṃ assa, ete mareyyuṃ, madhureneva bhavitabbaṃ, pivissāmi na’’nti nagaraṃ alaṅkārāpetvā rājaṅgaṇe maṇḍapaṃ kārāpetvā alaṅkatamaṇḍape samussitasetacchatte rājapallaṅke nisīditvā amaccagaṇaparivuto suraṃ pātuṃ ārabhi.
តទា សក្កោ ទេវរាជា ‘‘កេ នុ ខោ មាតុបដ្ឋានាទីសុ អប្បមត្តា តីណិ សុចរិតានិ បូរេន្តី’’តិ លោកំ វោលោកេន្តោ តំ រាជានំ សុរំ បាតុំ និសិន្នំ ទិស្វា ‘‘សចាយំ សុរំ បិវិស្សតិ, សកលជម្ពុទីបោ នស្សិស្សតិ។ យថា ន បិវិស្សតិ, តថា នំ ករិស្សាមី’’តិ ឯកំ សុរាបុណ្ណំ កុម្ភំ ហត្ថតលេ ឋបេត្វា ព្រាហ្មណវេសេនាគន្ត្វា រញ្ញោ សម្មុខដ្ឋានេ អាកាសេ ឋត្វា ‘‘ឥមំ កុម្ភំ កិណាថ, ឥមំ កុម្ភំ កិណាថា’’តិ អាហ។ សព្ពមិត្តរាជា តំ តថា វទន្តំ អាកាសេ ឋិតំ ទិស្វា ‘‘កុតោ នុ ខោ ព្រាហ្មណោ អាគច្ឆតី’’តិ តេន សទ្ធិំ សល្លបន្តោ តិស្សោ គាថា អភាសិ –
Tadā sakko devarājā ‘‘ke nu kho mātupaṭṭhānādīsu appamattā tīṇi sucaritāni pūrentī’’ti lokaṃ volokento taṃ rājānaṃ suraṃ pātuṃ nisinnaṃ disvā ‘‘sacāyaṃ suraṃ pivissati, sakalajambudīpo nassissati. Yathā na pivissati, tathā naṃ karissāmī’’ti ekaṃ surāpuṇṇaṃ kumbhaṃ hatthatale ṭhapetvā brāhmaṇavesenāgantvā rañño sammukhaṭṭhāne ākāse ṭhatvā ‘‘imaṃ kumbhaṃ kiṇātha, imaṃ kumbhaṃ kiṇāthā’’ti āha. Sabbamittarājā taṃ tathā vadantaṃ ākāse ṭhitaṃ disvā ‘‘kuto nu kho brāhmaṇo āgacchatī’’ti tena saddhiṃ sallapanto tisso gāthā abhāsi –
៣៣.
33.
‘‘កោ បាតុរាសី តិទិវា នភម្ហិ, ឱភាសយំ សំវរិំ ចន្ទិមាវ;
‘‘Ko pāturāsī tidivā nabhamhi, obhāsayaṃ saṃvariṃ candimāva;
គត្តេហិ តេ រស្មិយោ និច្ឆរន្តិ, សតេរតា វិជ្ជុរិវន្តលិក្ខេ។
Gattehi te rasmiyo niccharanti, sateratā vijjurivantalikkhe.
៣៤.
34.
‘‘សោ ឆិន្នវាតំ កមសី អឃម្ហិ, វេហាយសំ គច្ឆសិ តិដ្ឋសី ច;
‘‘So chinnavātaṃ kamasī aghamhi, vehāyasaṃ gacchasi tiṭṭhasī ca;
ឥទ្ធី នុ តេ វត្ថុកតា សុភាវិតា, អនទ្ធគូនំ អបិ ទេវតានំ។
Iddhī nu te vatthukatā subhāvitā, anaddhagūnaṃ api devatānaṃ.
៣៥.
35.
‘‘វេហាយសំ គម្មមាគម្ម តិដ្ឋសិ, កុម្ភំ កិណាថាតិ យមេតមត្ថំ;
‘‘Vehāyasaṃ gammamāgamma tiṭṭhasi, kumbhaṃ kiṇāthāti yametamatthaṃ;
កោ វា តុវំ កិស្ស វា តាយ កុម្ភោ, អក្ខាហិ មេ ព្រាហ្មណ ឯតមត្ថ’’ន្តិ។
Ko vā tuvaṃ kissa vā tāya kumbho, akkhāhi me brāhmaṇa etamattha’’nti.
តត្ថ កោ បាតុរាសីតិ កុតោ បាតុភូតោសិ, កុតោ អាគតោសីតិ អត្ថោ។ តិទិវា នភម្ហីតិ កិំ តាវតិំសភវនា អាគន្ត្វា ឥធ នភម្ហិ អាកាសេ បាកដោ ជាតោសីតិ បុច្ឆតិ។ សំវរិន្តិ រត្តិំ។ សតេរតាតិ ឯវំនាមិកា។ សោតិ សោ ត្វំ។ ឆិន្នវាតន្តិ វលាហកោបិ តាវ វាតេន កមតិ, តស្ស បន សោបិ វាតោ នត្ថិ, តេនេវមាហ។ កមសីតិ បវត្តេសិ។ អឃម្ហីតិ អប្បដិឃេ អាកាសេ។ វត្ថុកតាតិ វត្ថុ វិយ បតិដ្ឋា វិយ កតា។ អនទ្ធគូនំ អបិ ទេវតានន្តិ យា បទសា អទ្ធានំ អគមនេន អនទ្ធគូនំ ទេវតានំ ឥទ្ធិ, សា អបិ តវ សុភាវិតាតិ បុច្ឆតិ។ វេហាយសំ គម្មមាគម្មាតិ អាកាសេ បវត្តំ បទវីតិហារំ បដិច្ច និស្សាយ។ ‘‘តិដ្ឋសី’’តិ ឥមស្ស ‘‘កោ វា តុវ’’ន្តិ ឥមិនា សម្ពន្ធោ, ឯវំ តិដ្ឋមានោ កោ វា ត្វន្តិ អត្ថោ។ យមេតមត្ថន្តិ យំ ឯតំ វទសិ។ ឥមស្ស ‘‘កិស្ស វា តាយ’’ន្តិ ឥមិនា សម្ពន្ធោ, យំ ឯតំ កុម្ភំ កិណាថាតិ វទសិ, កិស្ស វា តេ អយំ កុម្ភោតិ អត្ថោ។
Tattha ko pāturāsīti kuto pātubhūtosi, kuto āgatosīti attho. Tidivā nabhamhīti kiṃ tāvatiṃsabhavanā āgantvā idha nabhamhi ākāse pākaṭo jātosīti pucchati. Saṃvarinti rattiṃ. Sateratāti evaṃnāmikā. Soti so tvaṃ. Chinnavātanti valāhakopi tāva vātena kamati, tassa pana sopi vāto natthi, tenevamāha. Kamasīti pavattesi. Aghamhīti appaṭighe ākāse. Vatthukatāti vatthu viya patiṭṭhā viya katā. Anaddhagūnaṃ api devatānanti yā padasā addhānaṃ agamanena anaddhagūnaṃ devatānaṃ iddhi, sā api tava subhāvitāti pucchati. Vehāyasaṃ gammamāgammāti ākāse pavattaṃ padavītihāraṃ paṭicca nissāya. ‘‘Tiṭṭhasī’’ti imassa ‘‘ko vā tuva’’nti iminā sambandho, evaṃ tiṭṭhamāno ko vā tvanti attho. Yametamatthanti yaṃ etaṃ vadasi. Imassa ‘‘kissa vā tāya’’nti iminā sambandho, yaṃ etaṃ kumbhaṃ kiṇāthāti vadasi, kissa vā te ayaṃ kumbhoti attho.
តតោ សក្កោ ‘‘តេន ហិ សុណាហី’’តិ វត្វា សុរាយ ទោសេ ទស្សេន្តោ អាហ –
Tato sakko ‘‘tena hi suṇāhī’’ti vatvā surāya dose dassento āha –
៣៦.
36.
‘‘ន សប្បិកុម្ភោ នបិ តេលកុម្ភោ, ន ផាណិតស្ស ន មធុស្ស កុម្ភោ;
‘‘Na sappikumbho napi telakumbho, na phāṇitassa na madhussa kumbho;
កុម្ភស្ស វជ្ជានិ អនប្បកានិ, ទោសេ ពហូ កុម្ភគតេ សុណាថ។
Kumbhassa vajjāni anappakāni, dose bahū kumbhagate suṇātha.
៣៧.
37.
‘‘គឡេយ្យ យំ បិត្វា បតេ បបាតំ, សោព្ភំ គុហំ ចន្ទនិយោឡិគល្លំ;
‘‘Gaḷeyya yaṃ pitvā pate papātaṃ, sobbhaṃ guhaṃ candaniyoḷigallaṃ;
ពហុម្បិ ភុញ្ជេយ្យ អភោជនេយ្យំ, តស្សា បុណ្ណំ កុម្ភមិមំ កិណាថ។
Bahumpi bhuñjeyya abhojaneyyaṃ, tassā puṇṇaṃ kumbhamimaṃ kiṇātha.
៣៨.
38.
‘‘យំ បិត្វា ចិត្តស្មិំ អនេសមានោ, អាហិណ្ឌតី គោរិវ ភក្ខសាទី;
‘‘Yaṃ pitvā cittasmiṃ anesamāno, āhiṇḍatī goriva bhakkhasādī;
អនាថមានោ ឧបគាយតិ នច្ចតិ ច, តស្សា បុណ្ណំ កុម្ភមិមំ កិណាថ។
Anāthamāno upagāyati naccati ca, tassā puṇṇaṃ kumbhamimaṃ kiṇātha.
៣៩.
39.
‘‘យំ វេ បិវិត្វា អចេលោវ នគ្គោ, ចរេយ្យ គាមេ វិសិខន្តរានិ;
‘‘Yaṃ ve pivitvā acelova naggo, careyya gāme visikhantarāni;
សម្មូឡ្ហចិត្តោ អតិវេលសាយី, តស្សា បុណ្ណំ កុម្ភមិមំ កិណាថ។
Sammūḷhacitto ativelasāyī, tassā puṇṇaṃ kumbhamimaṃ kiṇātha.
៤០.
40.
‘‘យំ បិត្វា ឧដ្ឋាយ បវេធមានោ, សីសញ្ច ពាហុញ្ច បចាលយន្តោ;
‘‘Yaṃ pitvā uṭṭhāya pavedhamāno, sīsañca bāhuñca pacālayanto;
សោ នច្ចតី ទារុកដល្លកោវ, តស្សា បុណ្ណំ កុម្ភមិមំ កិណាថ។
So naccatī dārukaṭallakova, tassā puṇṇaṃ kumbhamimaṃ kiṇātha.
៤១.
41.
‘‘យំ វេ បិវិត្វា អគ្គិទឌ្ឍា សយន្តិ, អថោ សិគាលេហិបិ ខាទិតាសេ;
‘‘Yaṃ ve pivitvā aggidaḍḍhā sayanti, atho sigālehipi khāditāse;
ពន្ធំ វធំ ភោគជានិញ្ចុបេន្តិ, តស្សា បុណ្ណំ កុម្ភមិមំ កិណាថ។
Bandhaṃ vadhaṃ bhogajāniñcupenti, tassā puṇṇaṃ kumbhamimaṃ kiṇātha.
៤២.
42.
‘‘យំ បិត្វា ភាសេយ្យ អភាសនេយ្យំ, សភាយមាសីនោ អបេតវត្ថោ;
‘‘Yaṃ pitvā bhāseyya abhāsaneyyaṃ, sabhāyamāsīno apetavattho;
សម្មក្ខិតោ វន្តគតោ ព្យសន្នោ, តស្សា បុណ្ណំ កុម្ភមិមំ កិណាថ។
Sammakkhito vantagato byasanno, tassā puṇṇaṃ kumbhamimaṃ kiṇātha.
៤៣.
43.
‘‘យំ វេ បិវិត្វា ឧក្កដ្ឋោ អាវិលក្ខោ, មមេវ សព្ពបថវីតិ មញ្ញេ;
‘‘Yaṃ ve pivitvā ukkaṭṭho āvilakkho, mameva sabbapathavīti maññe;
ន មេ សមោ ចាតុរន្តោបិ រាជា, តស្សា បុណ្ណំ កុម្ភមិមំ កិណាថ។
Na me samo cāturantopi rājā, tassā puṇṇaṃ kumbhamimaṃ kiṇātha.
៤៤.
44.
‘‘មានាតិមានា កលហានិ បេសុណី, ទុព្ពណ្ណិនី នគ្គយិនី បលាយិនី;
‘‘Mānātimānā kalahāni pesuṇī, dubbaṇṇinī naggayinī palāyinī;
ចោរាន ធុត្តាន គតី និកេតោ, តស្សា បុណ្ណំ កុម្ភមិមំ កិណាថ។
Corāna dhuttāna gatī niketo, tassā puṇṇaṃ kumbhamimaṃ kiṇātha.
៤៥.
45.
‘‘ឥទ្ធានិ ផីតានិ កុលានិ អស្សុ, អនេកសាហស្សធនានិ លោកេ;
‘‘Iddhāni phītāni kulāni assu, anekasāhassadhanāni loke;
ឧច្ឆិន្នទាយជ្ជកតានិមាយ, តស្សា បុណ្ណំ កុម្ភមិមំ កិណាថ។
Ucchinnadāyajjakatānimāya, tassā puṇṇaṃ kumbhamimaṃ kiṇātha.
៤៦.
46.
‘‘ធញ្ញំ ធនំ រជតំ ជាតរូបំ, ខេត្តំ គវំ យត្ថ វិនាសយន្តិ;
‘‘Dhaññaṃ dhanaṃ rajataṃ jātarūpaṃ, khettaṃ gavaṃ yattha vināsayanti;
ឧច្ឆេទនី វិត្តគតំ កុលានំ, តស្សា បុណ្ណំ កុម្ភមិមំ កិណាថ។
Ucchedanī vittagataṃ kulānaṃ, tassā puṇṇaṃ kumbhamimaṃ kiṇātha.
៤៧.
47.
‘‘យំ វេ បិត្វា ទិត្តរូបោវ បោសោ, អក្កោសតិ មាតរំ បិតរញ្ច;
‘‘Yaṃ ve pitvā dittarūpova poso, akkosati mātaraṃ pitarañca;
សស្សុម្បិ គណ្ហេយ្យ អថោបិ សុណ្ហំ, តស្សា បុណ្ណំ កុម្ភមិមំ កិណាថ។
Sassumpi gaṇheyya athopi suṇhaṃ, tassā puṇṇaṃ kumbhamimaṃ kiṇātha.
៤៨.
48.
‘‘យំ វេ បិត្វា ទិត្តរូបាវ នារី, អក្កោសតី សស្សុរំ សាមិកញ្ច;
‘‘Yaṃ ve pitvā dittarūpāva nārī, akkosatī sassuraṃ sāmikañca;
ទាសម្បិ គណ្ហេ បរិចារិកម្បិ, តស្សា បុណ្ណំ កុម្ភមិមំ កិណាថ។
Dāsampi gaṇhe paricārikampi, tassā puṇṇaṃ kumbhamimaṃ kiṇātha.
៤៩.
49.
‘‘យំ វេ បិវិត្វាន ហនេយ្យ បោសោ, ធម្មេ ឋិតំ សមណំ ព្រាហ្មណំ វា;
‘‘Yaṃ ve pivitvāna haneyya poso, dhamme ṭhitaṃ samaṇaṃ brāhmaṇaṃ vā;
គច្ឆេ អបាយម្បិ តតោនិទានំ, តស្សា បុណ្ណំ កុម្ភមិមំ កិណាថ។
Gacche apāyampi tatonidānaṃ, tassā puṇṇaṃ kumbhamimaṃ kiṇātha.
៥០.
50.
‘‘យំ វេ បិវិត្វា ទុច្ចរិតំ ចរន្តិ, កាយេន វាចាយ ច ចេតសា ច;
‘‘Yaṃ ve pivitvā duccaritaṃ caranti, kāyena vācāya ca cetasā ca;
និរយំ វជន្តិ ទុច្ចរិតំ ចរិត្វា, តស្សា បុណ្ណំ កុម្ភមិមំ កិណាថ។
Nirayaṃ vajanti duccaritaṃ caritvā, tassā puṇṇaṃ kumbhamimaṃ kiṇātha.
៥១.
51.
‘‘យំ យាចមានា ន លភន្តិ បុព្ពេ, ពហុំ ហិរញ្ញម្បិ បរិច្ចជន្តា;
‘‘Yaṃ yācamānā na labhanti pubbe, bahuṃ hiraññampi pariccajantā;
សោ តំ បិវិត្វា អលិកំ ភណាតិ, តស្សា បុណ្ណំ កុម្ភមិមំ កិណាថ។
So taṃ pivitvā alikaṃ bhaṇāti, tassā puṇṇaṃ kumbhamimaṃ kiṇātha.
៥២.
52.
‘‘យំ វេ បិត្វា បេសនេ បេសិយន្តោ, អច្ចាយិកេ ករណីយម្ហិ ជាតេ;
‘‘Yaṃ ve pitvā pesane pesiyanto, accāyike karaṇīyamhi jāte;
អត្ថម្បិ សោ នប្បជានាតិ វុត្តោ, តស្សា បុណ្ណំ កុម្ភមិមំ កិណាថ។
Atthampi so nappajānāti vutto, tassā puṇṇaṃ kumbhamimaṃ kiṇātha.
៥៣.
53.
‘‘ហិរីមនាបិ អហិរីកភាវំ, បាតុំ ករោន្តិ មទនាយ មត្តា;
‘‘Hirīmanāpi ahirīkabhāvaṃ, pātuṃ karonti madanāya mattā;
ធីរាបិ សន្តា ពហុកំ ភណន្តិ, តស្សា បុណ្ណំ កុម្ភមិមំ កិណាថ។
Dhīrāpi santā bahukaṃ bhaṇanti, tassā puṇṇaṃ kumbhamimaṃ kiṇātha.
៥៤.
54.
‘‘យំ វេ បិត្វា ឯកថូបា សយន្តិ, អនាសកា ថណ្ឌិលទុក្ខសេយ្យំ;
‘‘Yaṃ ve pitvā ekathūpā sayanti, anāsakā thaṇḍiladukkhaseyyaṃ;
ទុព្ពណ្ណិយំ អាយសក្យញ្ចុបេន្តិ, តស្សា បុណ្ណំ កុម្ភមិមំ កិណាថ។
Dubbaṇṇiyaṃ āyasakyañcupenti, tassā puṇṇaṃ kumbhamimaṃ kiṇātha.
៥៥.
55.
‘‘យំ វេ បិត្វា បត្តខន្ធា សយន្តិ, គាវោ កូដហតាវ ន ហិ វារុណិយា;
‘‘Yaṃ ve pitvā pattakhandhā sayanti, gāvo kūṭahatāva na hi vāruṇiyā;
វេគោ នរេន សុសហោរិវ, តស្សា បុណ្ណំ កុម្ភមិមំ កិណាថ។
Vego narena susahoriva, tassā puṇṇaṃ kumbhamimaṃ kiṇātha.
៥៦.
56.
‘‘យំ មនុស្សា វិវជ្ជន្តិ, សប្បំ ឃោរវិសមិវ;
‘‘Yaṃ manussā vivajjanti, sappaṃ ghoravisamiva;
តំ លោកេ វិសសមានំ, កោ នរោ បាតុមរហតិ។
Taṃ loke visasamānaṃ, ko naro pātumarahati.
៥៧.
57.
‘‘យំ វេ បិត្វា អន្ធកវេណ្ឌបុត្តា, សមុទ្ទតីរេ បរិចារយន្តា;
‘‘Yaṃ ve pitvā andhakaveṇḍaputtā, samuddatīre paricārayantā;
ឧបក្កមុំ មុសលេភិ អញ្ញមញ្ញំ, តស្សា បុណ្ណំ កុម្ភមិមំ កិណាថ។
Upakkamuṃ musalebhi aññamaññaṃ, tassā puṇṇaṃ kumbhamimaṃ kiṇātha.
៥៨.
58.
‘‘យំ វេ បិត្វា បុព្ពទេវា បមត្តា, តិទិវា ចុតា សស្សតិយា សមាយា;
‘‘Yaṃ ve pitvā pubbadevā pamattā, tidivā cutā sassatiyā samāyā;
តំ តាទិសំ មជ្ជមិមំ និរត្ថកំ, ជានំ មហារាជ កថំ បិវេយ្យ។
Taṃ tādisaṃ majjamimaṃ niratthakaṃ, jānaṃ mahārāja kathaṃ piveyya.
៥៩.
59.
‘‘នយិមស្មិំ កុម្ភស្មិំ ទធិ វា មធុ វា, ឯវំ អភិញ្ញាយ កិណាហិ រាជ;
‘‘Nayimasmiṃ kumbhasmiṃ dadhi vā madhu vā, evaṃ abhiññāya kiṇāhi rāja;
ឯវញ្ហិមំ កុម្ភគតា មយា តេ, អក្ខាតរូបំ តវ សព្ពមិត្តា’’តិ។
Evañhimaṃ kumbhagatā mayā te, akkhātarūpaṃ tava sabbamittā’’ti.
តត្ថ វជ្ជានីតិអាទីនវា។ គឡេយ្យាតិ គច្ឆន្តោ បទេ បទេ បរិវត្តេយ្យ។ យំ បិត្វា បតេតិ យំ បិវិត្វា បតេយ្យ។ សោព្ភន្តិ អាវាដំ។ ចន្ទនិយោឡិគល្លន្តិ ចន្ទនិកញ្ច ឱឡិគល្លញ្ច។ អភោជនេយ្យន្តិ ភុញ្ជិតុំ អយុត្តំ។ អនេសមានោតិ អនិស្សរោ។ គោរិវាតិ គោណោ វិយ។ ភក្ខសាទីតិ បុរាណកសដខាទកោ, យថា សោ តត្ថ តត្ថ ភក្ខសំ បរិយេសន្តោ អាហិណ្ឌតិ, ឯវំ អាហិណ្ឌតីតិ អត្ថោ។ អនាថមានោតិ និរវស្សយោ អនាថោ វិយ។ ឧបគាយតីតិ អញ្ញំ គាយន្តំ ទិស្វា ឧបគន្ត្វា គាយតិ។ អចេលោវាតិ អចេលកោ វិយ។ វិសិខន្តរានីតិ អន្តរវីថិយោ។ អតិវេលសាយីតិ អតិចិរម្បិ និទ្ទំ ឱក្កមេយ្យ។ ‘‘អតិវេលចារី’’តិបិ បាឋោ, អតិវេលចារី ហុត្វា ចរេយ្យាតិ អត្ថោ។
Tattha vajjānītiādīnavā. Gaḷeyyāti gacchanto pade pade parivatteyya. Yaṃ pitvā pateti yaṃ pivitvā pateyya. Sobbhanti āvāṭaṃ. Candaniyoḷigallanti candanikañca oḷigallañca. Abhojaneyyanti bhuñjituṃ ayuttaṃ. Anesamānoti anissaro. Gorivāti goṇo viya. Bhakkhasādīti purāṇakasaṭakhādako, yathā so tattha tattha bhakkhasaṃ pariyesanto āhiṇḍati, evaṃ āhiṇḍatīti attho. Anāthamānoti niravassayo anātho viya. Upagāyatīti aññaṃ gāyantaṃ disvā upagantvā gāyati. Acelovāti acelako viya. Visikhantarānīti antaravīthiyo. Ativelasāyīti aticirampi niddaṃ okkameyya. ‘‘Ativelacārī’’tipi pāṭho, ativelacārī hutvā careyyāti attho.
ទារុកដល្លកោ វាតិ ទារុមយយន្តរូបកំ វិយ។ ភោគជានិញ្ចុបេន្តីតិ ភោគជានិញ្ច ឧបេន្តិ, បាណាតិបាតាទីនិ កត្វា ទណ្ឌបីឡិតា ធនជានិញ្ច អញ្ញញ្ច វធពន្ធនាទិទុក្ខំ បាបុណន្តីតិ អត្ថោ។ វន្តគតោតិ អត្តនោ វន្តស្មិំ គតោ។ ព្យសន្នោតិ ព្យសនាបន្នោ។ ‘‘វិសន្នោ’’តិបិ បាឋោ , តស្មិំ វន្តេ ឱសន្នោតិ អត្ថោ។ ឧក្កដ្ឋោតិ អហំ មហាយោធោ, កោ មយា សទិសោ អត្ថីតិ ឯវំ ឧក្កំសគតោ ហុត្វា។ អាវិលក្ខោតិ រត្តក្ខោ។ សព្ពបថវីតិ សព្ពា បថវី។ ‘‘សព្ពបុថុវី’’តិបិ បាឋោ។ ចាតុរន្តោតិ ចតុសមុទ្ទបរិយន្តាយ បថវិយា ឥស្សរោ។ មានាតិមានាតិ មានការិកា។ សេសបទេសុបិ ឯសេវ នយោ។ គតីតិ និព្ពត្តិ។ និកេតោតិ និវាសោ។ តស្សា បុណ្ណន្តិ យា ឯវរូបា, តស្សា បុណ្ណំ។ ឥទ្ធានីតិ សមិទ្ធានិ។ ផីតានីតិ វត្ថាលង្ការកប្បភណ្ឌេហិ បុប្ផិតានិ។ ឧច្ឆិន្នទាយជ្ជកតានីតិ ឧច្ឆិន្នទាយាទានិ និទ្ធនានិ កតានិ។ យត្ថ វិនាសយន្តីតិ យំ និស្សាយ យត្ថ បតិដ្ឋិតា, ឯវំ ពហុម្បិ ធនធញ្ញាទិសាបតេយ្យំ នាសយន្តិ, កបណា ហោន្តិ។
Dārukaṭallakovāti dārumayayantarūpakaṃ viya. Bhogajāniñcupentīti bhogajāniñca upenti, pāṇātipātādīni katvā daṇḍapīḷitā dhanajāniñca aññañca vadhabandhanādidukkhaṃ pāpuṇantīti attho. Vantagatoti attano vantasmiṃ gato. Byasannoti byasanāpanno. ‘‘Visanno’’tipi pāṭho , tasmiṃ vante osannoti attho. Ukkaṭṭhoti ahaṃ mahāyodho, ko mayā sadiso atthīti evaṃ ukkaṃsagato hutvā. Āvilakkhoti rattakkho. Sabbapathavīti sabbā pathavī. ‘‘Sabbaputhuvī’’tipi pāṭho. Cāturantoti catusamuddapariyantāya pathaviyā issaro. Mānātimānāti mānakārikā. Sesapadesupi eseva nayo. Gatīti nibbatti. Niketoti nivāso. Tassā puṇṇanti yā evarūpā, tassā puṇṇaṃ. Iddhānīti samiddhāni. Phītānīti vatthālaṅkārakappabhaṇḍehi pupphitāni. Ucchinnadāyajjakatānīti ucchinnadāyādāni niddhanāni katāni. Yattha vināsayantīti yaṃ nissāya yattha patiṭṭhitā, evaṃ bahumpi dhanadhaññādisāpateyyaṃ nāsayanti, kapaṇā honti.
ទិត្តរូបោតិ ទប្បិតរូបោ។ គណ្ហេយ្យាតិ ភរិយសញ្ញាយ កិលេសវសេន ហត្ថេ គណ្ហេយ្យ។ ទាសម្បិ គណ្ហេតិ អត្តនោ ទាសម្បិ កិលេសវសេន ‘‘សាមិកោ មេ’’តិ គណ្ហេយ្យ។ បិវិត្វានាតិ បិវិត្វា។ ទុច្ចរិតំ ចរិត្វាតិ ឯវំ តីហិ ទ្វារេហិ ទសវិធម្បិ អកុសលំ កត្វា។ យំ យាចមានាតិ យំ បុរិសំ បុព្ពេ សុរំ អបិវន្តំ ពហុំ ហិរញ្ញំ បរិច្ចជន្តា មុសាវាទំ ករោហីតិ យាចមានា ន លភន្តិ។ បិត្វាតិ បិវិត្វា ឋិតោ។ នប្បជានាតិ វុត្តោតិ ‘‘កេនដ្ឋេន អាគតោសី’’តិ វុត្តោ សាសនស្ស ទុគ្គហិតត្តា តំ អត្ថំ ន ជានាតិ។ ហិរីមនាបីតិ ហិរីយុត្តចិត្តាបិ។ ឯកថូបាតិ សូករបោតកា វិយ ហីនជច្ចេហិបិ សទ្ធិំ ឯករាសី ហុត្វា។ អនាសកាតិ និរាហារា។ ថណ្ឌិលទុក្ខសេយ្យន្តិ ភូមិយំ ទុក្ខសេយ្យំ សយន្តិ។ អាយសក្យន្តិ គរហំ។
Dittarūpoti dappitarūpo. Gaṇheyyāti bhariyasaññāya kilesavasena hatthe gaṇheyya. Dāsampi gaṇheti attano dāsampi kilesavasena ‘‘sāmiko me’’ti gaṇheyya. Pivitvānāti pivitvā. Duccaritaṃ caritvāti evaṃ tīhi dvārehi dasavidhampi akusalaṃ katvā. Yaṃ yācamānāti yaṃ purisaṃ pubbe suraṃ apivantaṃ bahuṃ hiraññaṃ pariccajantā musāvādaṃ karohīti yācamānā na labhanti. Pitvāti pivitvā ṭhito. Nappajānāti vuttoti ‘‘kenaṭṭhena āgatosī’’ti vutto sāsanassa duggahitattā taṃ atthaṃ na jānāti. Hirīmanāpīti hirīyuttacittāpi. Ekathūpāti sūkarapotakā viya hīnajaccehipi saddhiṃ ekarāsī hutvā. Anāsakāti nirāhārā. Thaṇḍiladukkhaseyyanti bhūmiyaṃ dukkhaseyyaṃ sayanti. Āyasakyanti garahaṃ.
បត្តខន្ធាតិ បតិតក្ខន្ធា។ កូដហតាវាតិ គីវាយ ពទ្ធេន កូដេន ហតា គាវោ វិយ, យថា តា តិណំ អខាទន្តិយោ បានីយំ អបិវន្តិយោ សយន្តិ, តថា សយន្តីតិ អត្ថោ។ ឃោរវិសមិវាតិ ឃោរវិសំ វិយ។ វិសសមានន្តិ វិសសទិសំ។ អន្ធកវេណ្ឌបុត្តាតិ ទស ភាតិករាជានោ។ ឧបក្កមុន្តិ បហរិំសុ។ បុព្ពទេវាតិ អសុរា។ តិទិវាតិ តាវតិំសទេវលោកា។ សស្សតិយាតិ សស្សតា, ទីឃាយុកភាវេន និច្ចសម្មតា ទេវលោកាតិ អត្ថោ។ សមាយាតិ សទ្ធិំ អសុរមាយាហិ។ ជានន្តិ ឯវំ ‘‘និរត្ថកំ ឯត’’ន្តិ ជានន្តោ តុម្ហាទិសោ បណ្ឌិតោ បុរិសោ កថំ បិវេយ្យ ។ កុម្ភគតា មយាតិ កុម្ភគតំ មយា, អយមេវ វា បាឋោ។ អក្ខាតរូបន្តិ សភាវតោ អក្ខាតំ។
Pattakhandhāti patitakkhandhā. Kūṭahatāvāti gīvāya baddhena kūṭena hatā gāvo viya, yathā tā tiṇaṃ akhādantiyo pānīyaṃ apivantiyo sayanti, tathā sayantīti attho. Ghoravisamivāti ghoravisaṃ viya. Visasamānanti visasadisaṃ. Andhakaveṇḍaputtāti dasa bhātikarājāno. Upakkamunti pahariṃsu. Pubbadevāti asurā. Tidivāti tāvatiṃsadevalokā. Sassatiyāti sassatā, dīghāyukabhāvena niccasammatā devalokāti attho. Samāyāti saddhiṃ asuramāyāhi. Jānanti evaṃ ‘‘niratthakaṃ eta’’nti jānanto tumhādiso paṇḍito puriso kathaṃ piveyya . Kumbhagatā mayāti kumbhagataṃ mayā, ayameva vā pāṭho. Akkhātarūpanti sabhāvato akkhātaṃ.
តំ សុត្វា រាជា សុរាយ អាទីនវំ ញត្វា តុដ្ឋោ សក្កស្ស ថុតិំ ករោន្តោ ទ្វេ គាថា អភាសិ –
Taṃ sutvā rājā surāya ādīnavaṃ ñatvā tuṭṭho sakkassa thutiṃ karonto dve gāthā abhāsi –
៦០.
60.
‘‘ន មេ បិតា វា អថវាបិ មាតា, ឯតាទិសា យាទិសកោ តុវំសិ;
‘‘Na me pitā vā athavāpi mātā, etādisā yādisako tuvaṃsi;
ហិតានុកម្បី បរមត្ថកាមោ, សោហំ ករិស្សំ វចនំ តវជ្ជ។
Hitānukampī paramatthakāmo, sohaṃ karissaṃ vacanaṃ tavajja.
៦១.
61.
‘‘ទទាមិ តេ គាមវរានិ បញ្ច, ទាសីសតំ សត្ត គវំសតានិ;
‘‘Dadāmi te gāmavarāni pañca, dāsīsataṃ satta gavaṃsatāni;
អាជញ្ញយុត្តេ ច រថេ ទស ឥមេ, អាចរិយោ ហោសិ មមត្ថកាមោ’’តិ។
Ājaññayutte ca rathe dasa ime, ācariyo hosi mamatthakāmo’’ti.
តត្ថ គាមវរានីតិ, ព្រាហ្មណ, អាចរិយស្ស នាម អាចរិយភាគោ ឥច្ឆិតព្ពោ, សំវច្ឆរេ សំវច្ឆរេ សតសហស្សុដ្ឋានកេ តុយ្ហំ បញ្ច គាមេ ទទាមីតិ វទតិ។ ទស ឥមេតិ ឥមេ ទស បុរតោ ឋិតេ កញ្ចនវិចិត្តេ រថេ ទស្សេន្តោ ឯវមាហ។
Tattha gāmavarānīti, brāhmaṇa, ācariyassa nāma ācariyabhāgo icchitabbo, saṃvacchare saṃvacchare satasahassuṭṭhānake tuyhaṃ pañca gāme dadāmīti vadati. Dasa imeti ime dasa purato ṭhite kañcanavicitte rathe dassento evamāha.
តំ សុត្វា សក្កោ ទេវត្តភាវំ ទស្សេត្វា អត្តានំ ជានាបេន្តោ អាកាសេ ឋត្វា ទ្វេ គាថា អភាសិ –
Taṃ sutvā sakko devattabhāvaṃ dassetvā attānaṃ jānāpento ākāse ṭhatvā dve gāthā abhāsi –
៦២.
62.
‘‘តវេវ ទាសីសតមត្ថុ រាជ, គាមា ច គាវោ ច តវេវ ហោន្តុ;
‘‘Taveva dāsīsatamatthu rāja, gāmā ca gāvo ca taveva hontu;
អាជញ្ញយុត្តា ច រថា តវេវ, សក្កោហមស្មី តិទសានមិន្ទោ។
Ājaññayuttā ca rathā taveva, sakkohamasmī tidasānamindo.
៦៣.
63.
‘‘មំសោទនំ សប្បិបាយាសំ ភុញ្ជ, ខាទស្សុ ច ត្វំ មធុមាសបូវេ;
‘‘Maṃsodanaṃ sappipāyāsaṃ bhuñja, khādassu ca tvaṃ madhumāsapūve;
ឯវំ តុវំ ធម្មរតោ ជនិន្ទ, អនិន្ទិតោ សគ្គមុបេហិ ឋាន’’ន្តិ។
Evaṃ tuvaṃ dhammarato janinda, anindito saggamupehi ṭhāna’’nti.
តត្ថ ឯវំ តុវំ ធម្មរតោតិ ឯវំ ត្វំ នានគ្គរសភោជនំ ភុញ្ជន្តោ សុរាបានា វិរតោ តីណិ ទុច្ចរិតានិ បហាយ តិវិធសុចរិតធម្មរតោ ហុត្វា កេនចិ អនិន្ទិតោ សគ្គដ្ឋានំ ឧបេហីតិ។
Tattha evaṃ tuvaṃ dhammaratoti evaṃ tvaṃ nānaggarasabhojanaṃ bhuñjanto surāpānā virato tīṇi duccaritāni pahāya tividhasucaritadhammarato hutvā kenaci anindito saggaṭṭhānaṃ upehīti.
ឥតិ សក្កោ តស្ស ឱវាទំ ទត្វា សកដ្ឋានមេវ គតោ។ សោបិ សុរំ អបិវិត្វា សុរាភាជនានិ ភិន្ទាបេត្វា សីលំ សមាទាយ ទានំ ទត្វា សគ្គបរាយណោ អហោសិ។ ជម្ពុទីបេបិ អនុក្កមេន សុរាបានំ វេបុល្លប្បត្តំ ជាតំ។
Iti sakko tassa ovādaṃ datvā sakaṭṭhānameva gato. Sopi suraṃ apivitvā surābhājanāni bhindāpetvā sīlaṃ samādāya dānaṃ datvā saggaparāyaṇo ahosi. Jambudīpepi anukkamena surāpānaṃ vepullappattaṃ jātaṃ.
សត្ថា ឥមំ ធម្មទេសនំ អាហរិត្វា ជាតកំ សមោធានេសិ – ‘‘តទា រាជា អានន្ទោ អហោសិ, សក្កោ បន អហមេវ អហោសិ’’ន្តិ។
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā rājā ānando ahosi, sakko pana ahameva ahosi’’nti.
កុម្ភជាតកវណ្ណនា ទុតិយា។
Kumbhajātakavaṇṇanā dutiyā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ជាតកបាឡិ • Jātakapāḷi / ៥១២. កុម្ភជាតកំ • 512. Kumbhajātakaṃ
