| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / มิลินฺทปญฺหปาฬิ • Milindapañhapāḷi |
๖. กุมฺมงฺคปโญฺห
6. Kummaṅgapañho
๖. ‘‘ภเนฺต นาคเสน, ‘กุมฺมสฺส ปญฺจ องฺคานิ คเหตพฺพานี’ติ ยํ วเทสิ, กตมานิ ตานิ ปญฺจ องฺคานิ คเหตพฺพานี’’ติ? ‘‘ยถา, มหาราช, กุโมฺม อุทกจโร อุทเกเยว วาสํ กเปฺปติ, เอวเมว โข, มหาราช, โยคินา โยคาวจเรน สพฺพปาณภูตปุคฺคลานํ หิตานุกมฺปินา เมตฺตาสหคเตน เจตสา วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปเชฺชน สพฺพาวนฺตํ โลกํ ผริตฺวา วิหริตพฺพํฯ อิทํ, มหาราช, กุมฺมสฺส ปฐมํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ
6. ‘‘Bhante nāgasena, ‘kummassa pañca aṅgāni gahetabbānī’ti yaṃ vadesi, katamāni tāni pañca aṅgāni gahetabbānī’’ti? ‘‘Yathā, mahārāja, kummo udakacaro udakeyeva vāsaṃ kappeti, evameva kho, mahārāja, yoginā yogāvacarena sabbapāṇabhūtapuggalānaṃ hitānukampinā mettāsahagatena cetasā vipulena mahaggatena appamāṇena averena abyāpajjena sabbāvantaṃ lokaṃ pharitvā viharitabbaṃ. Idaṃ, mahārāja, kummassa paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.
‘‘ปุน จปรํ, มหาราช, กุโมฺม อุทเก อุปฺปิลวโนฺต สีสํ อุกฺขิปิตฺวา ยทิ โกจิ ปสฺสติ, ตเตฺถว นิมุชฺชติ คาฬฺหโมคาหติ ‘มา มํ เต ปุน ปเสฺสยฺยุ’นฺติ, เอวเมว โข, มหาราช, โยคินา โยคาวจเรน กิเลเสสุ โอปตเนฺตสุ อารมฺมณสเร นิมุชฺชิตพฺพํ คาฬฺหโมคาหิตพฺพํ ‘มา มํ กิเลสา ปุน ปเสฺสยฺยุ’นฺติฯ อิทํ, มหาราช, กุมฺมสฺส ทุติยํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ
‘‘Puna caparaṃ, mahārāja, kummo udake uppilavanto sīsaṃ ukkhipitvā yadi koci passati, tattheva nimujjati gāḷhamogāhati ‘mā maṃ te puna passeyyu’nti, evameva kho, mahārāja, yoginā yogāvacarena kilesesu opatantesu ārammaṇasare nimujjitabbaṃ gāḷhamogāhitabbaṃ ‘mā maṃ kilesā puna passeyyu’nti. Idaṃ, mahārāja, kummassa dutiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.
‘‘ปุน จปรํ , มหาราช, กุโมฺม อุทกโต นิกฺขมิตฺวา กายํ โอตาเปติ, เอวเมว โข, มหาราช, โยคินา โยคาวจเรน นิสชฺชฎฺฐานสยนจงฺกมโต มานสํ นีหริตฺวา สมฺมปฺปธาเน มานสํ โอตาเปตพฺพํฯ อิทํ, มหาราช, กุมฺมสฺส ตติยํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ
‘‘Puna caparaṃ , mahārāja, kummo udakato nikkhamitvā kāyaṃ otāpeti, evameva kho, mahārāja, yoginā yogāvacarena nisajjaṭṭhānasayanacaṅkamato mānasaṃ nīharitvā sammappadhāne mānasaṃ otāpetabbaṃ. Idaṃ, mahārāja, kummassa tatiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.
‘‘ปุน จปรํ, มหาราช, กุโมฺม ปถวิํ ขณิตฺวา วิวิเตฺต วาสํ กเปฺปติ, เอวเมว โข, มหาราช, โยคินา โยคาวจเรน ลาภสกฺการสิโลกํ ปชหิตฺวา สุญฺญํ วิวิตฺตํ กานนํ วนปตฺถํ ปพฺพตํ กนฺทรํ คิริคุหํ อปฺปสทฺทํ อปฺปนิโคฺฆสํ ปวิวิตฺตโมคาหิตฺวา วิวิเตฺต เยว วาสํ อุปคนฺตพฺพํฯ อิทํ, มหาราช, กุมฺมสฺส จตุตฺถํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ ภาสิตเมฺปตํ, มหาราช, เถเรน อุปเสเนน วงฺคนฺตปุเตฺตน –
‘‘Puna caparaṃ, mahārāja, kummo pathaviṃ khaṇitvā vivitte vāsaṃ kappeti, evameva kho, mahārāja, yoginā yogāvacarena lābhasakkārasilokaṃ pajahitvā suññaṃ vivittaṃ kānanaṃ vanapatthaṃ pabbataṃ kandaraṃ giriguhaṃ appasaddaṃ appanigghosaṃ pavivittamogāhitvā vivitte yeva vāsaṃ upagantabbaṃ. Idaṃ, mahārāja, kummassa catutthaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ, mahārāja, therena upasenena vaṅgantaputtena –
‘‘‘วิวิตฺตํ อปฺปนิโคฺฆสํ, วาฬมิคนิเสวิตํ;
‘‘‘Vivittaṃ appanigghosaṃ, vāḷamiganisevitaṃ;
เสเว เสนาสนํ ภิกฺขุ, ปฎิสลฺลานการณา’ติฯ
Seve senāsanaṃ bhikkhu, paṭisallānakāraṇā’ti.
‘‘ปุน จปรํ, มหาราช, กุโมฺม จาริกํ จรมาโน ยทิ กญฺจิ ปสฺสติ วา, สทฺทํ สุณาติ วา, โสณฺฑิปญฺจมานิ องฺคานิ สเก กปาเล นิทหิตฺวา อโปฺปสฺสุโกฺก ตุณฺหีภูโต ติฎฺฐติ กายมนุรกฺขโนฺต, เอวเมว โข, มหาราช, โยคินา โยคาวจเรน สพฺพตฺถ รูปสทฺทคนฺธรสโผฎฺฐพฺพธเมฺมสุ อาปตเนฺตสุ ฉสุ ทฺวาเรสุ สํวรกวาฎํ อนุคฺฆาเฎตฺวา มานสํ สโมทหิตฺวา สํวรํ กตฺวา สเตน สมฺปชาเนน วิหาตพฺพํ สมณธมฺมํ อนุรกฺขมาเนนฯ อิทํ, มหาราช, กุมฺมสฺส ปญฺจมํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ ภาสิตเมฺปตํ, มหาราช, ภควตา เทวาติเทเวน สํยุตฺตนิกายวเร กุมฺมูปมสุตฺตเนฺต –
‘‘Puna caparaṃ, mahārāja, kummo cārikaṃ caramāno yadi kañci passati vā, saddaṃ suṇāti vā, soṇḍipañcamāni aṅgāni sake kapāle nidahitvā appossukko tuṇhībhūto tiṭṭhati kāyamanurakkhanto, evameva kho, mahārāja, yoginā yogāvacarena sabbattha rūpasaddagandharasaphoṭṭhabbadhammesu āpatantesu chasu dvāresu saṃvarakavāṭaṃ anugghāṭetvā mānasaṃ samodahitvā saṃvaraṃ katvā satena sampajānena vihātabbaṃ samaṇadhammaṃ anurakkhamānena. Idaṃ, mahārāja, kummassa pañcamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ, mahārāja, bhagavatā devātidevena saṃyuttanikāyavare kummūpamasuttante –
‘‘‘กุโมฺมว องฺคานิ สเก กปาเล, สโมทหํ ภิกฺขุ มโนวิตเกฺก;
‘‘‘Kummova aṅgāni sake kapāle, samodahaṃ bhikkhu manovitakke;
อนิสฺสิโต อญฺญมเหฐยาโน, ปรินิพฺพุโตนูปวเทยฺย กญฺจี’’’ติฯ
Anissito aññamaheṭhayāno, parinibbutonūpavadeyya kañcī’’’ti.
กุมฺมงฺคปโญฺห ฉโฎฺฐฯ
Kummaṅgapañho chaṭṭho.
