Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / အပဒာန-အဋ္ဌကထာ • Apadāna-aṭṭhakathā |
၄. ကုဏ္ဍဓာနဝဂ္ဂော
4. Kuṇḍadhānavaggo
၁. ကုဏ္ဍဓာနတ္ထေရအပဒာနဝဏ္ဏနာ
1. Kuṇḍadhānattheraapadānavaṇṇanā
သတ္တာဟံ ပဋိသလ္လီနန္တိအာဒိကံ အာယသ္မတော ကုဏ္ဍဓာနတ္ထေရသ္သ အပဒာနံ။ အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိသ္သယာနိ ပုညာနိ ဥပစိနန္တော ပဒုမုတ္တရသ္သ ဘဂဝတော ကာလေ ဟံသဝတီနဂရေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တော ဝုတ္တနယေန ဘဂဝန္တံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ဓမ္မံ သုဏန္တော သတ္ထာရံ ဧကံ ဘိက္ခုံ ပဌမံ သလာကံ ဂဏ္ဟန္တာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေန္တံ ဒိသ္ဝာ တံ ဌာနန္တရံ ပတ္ထေတ္ဝာ တဒနုရူပံ ပုညံ ကရောန္တော ဝိစရိ။ သော ဧကဒိဝသံ ပဒုမုတ္တရသ္သ ဘဂဝတော နိရောဓသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ နိသိန္နသ္သ မနောသိလာစုဏ္ဏပိဉ္ဇရံ မဟန္တံ ကဒလိဖလကဏ္ဏိကံ ဥပနေသိ, တံ ဘဂဝာ ပဋိဂ္ဂဟေတ္ဝာ ပရိဘုဉ္ဇိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဧကာဒသက္ခတ္တုံ ဒေဝေသု ဒေဝရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ စတုဝီသတိဝာရေ စ ရာဇာ အဟောသိ စက္ကဝတ္တီ။
Sattāhaṃpaṭisallīnantiādikaṃ āyasmato kuṇḍadhānattherassa apadānaṃ. Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare kulagehe nibbatto vuttanayena bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ paṭhamaṃ salākaṃ gaṇhantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā taṃ ṭhānantaraṃ patthetvā tadanurūpaṃ puññaṃ karonto vicari. So ekadivasaṃ padumuttarassa bhagavato nirodhasamāpattito vuṭṭhāya nisinnassa manosilācuṇṇapiñjaraṃ mahantaṃ kadaliphalakaṇṇikaṃ upanesi, taṃ bhagavā paṭiggahetvā paribhuñji. So tena puññakammena ekādasakkhattuṃ devesu devarajjaṃ kāresi. Catuvīsativāre ca rājā ahosi cakkavattī.
သော ဧဝံ အပရာပရံ ပုညာနိ ကတ္ဝာ ဒေဝမနုသ္သေသု သံသရန္တော ကသ္သပဗုဒ္ဓကာလေ ဘုမ္မဒေဝတာ ဟုတ္ဝာ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဒီဃာယုကဗုဒ္ဓာနဉ္စ နာမ န အန္ဝဒ္ဓမာသိကော ဥပောသထော ဟောတိ။ တထာ ဟိ ဝိပသ္သိသ္သ ဘဂဝတော ဆဗ္ဗသ္သန္တရေ ဆဗ္ဗသ္သန္တရေ ဥပောသထော အဟောသိ, ကသ္သပဒသဗလော ပန ဆဋ္ဌေ ဆဋ္ဌေ မာသေ ပာတိမောက္ခံ ဩသာရေသိ, တသ္သ ပာတိမောက္ခသ္သ ဩသာရဏကာလေ ဒိသာဝာသိကာ ဒ္ဝေ သဟာယကာ ဘိက္ခူ ‘‘ဥပောသထံ ကရိသ္သာမာ’’တိ ဂစ္ဆန္တိ။ အယံ ဘုမ္မဒေဝတာ စိန္တေသိ – ‘‘ဣမေသံ ဒ္ဝိန္နံ ဘိက္ခူနံ မေတ္တိ အတိဝိယ ဒဠ္ဟာ, ကိံ နု ခော ဘေဒကေ သတိ ဘိဇ္ဇေယ္ယ, န ဘိဇ္ဇေယ္ယာ’’တိ။ တေသံ ဩကာသံ ဩလောကယမာနာ တေသံ အဝိဒူရေ ဂစ္ဆတိ။
So evaṃ aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto kassapabuddhakāle bhummadevatā hutvā nibbatti. Dīghāyukabuddhānañca nāma na anvaddhamāsiko uposatho hoti. Tathā hi vipassissa bhagavato chabbassantare chabbassantare uposatho ahosi, kassapadasabalo pana chaṭṭhe chaṭṭhe māse pātimokkhaṃ osāresi, tassa pātimokkhassa osāraṇakāle disāvāsikā dve sahāyakā bhikkhū ‘‘uposathaṃ karissāmā’’ti gacchanti. Ayaṃ bhummadevatā cintesi – ‘‘imesaṃ dvinnaṃ bhikkhūnaṃ metti ativiya daḷhā, kiṃ nu kho bhedake sati bhijjeyya, na bhijjeyyā’’ti. Tesaṃ okāsaṃ olokayamānā tesaṃ avidūre gacchati.
အထေကော ထေရော ဧကသ္သ ဟတ္ထေ ပတ္တစီဝရံ ဒတ္ဝာ သရီရဝဠဉ္ဇနတ္ထံ ဥဒကဖာသုကဋ္ဌာနံ ဂန္တ္ဝာ ဓောတဟတ္ထပာဒော ဟုတ္ဝာ ဂုမ္ဗသမီပတော နိက္ခမတိ။ ဘုမ္မဒေဝတာ တသ္သ ထေရသ္သ ပစ္ဆတော ပစ္ဆတော ဥတ္တမရူပာ ဣတ္ထီ ဟုတ္ဝာ ကေသေ ဝိဓုနိတ္ဝာ သံဝိဓာယ ဗန္ဓန္တီ ဝိယ ပိဋ္ဌိယံ ပံသုံ ပုဉ္ဆမာနာ ဝိယ သာဋကံ သံဝိဓာယ နိဝာသယမာနာ ဝိယ စ ဟုတ္ဝာ ထေရသ္သ ပဒာနုပဒိကာ ဟုတ္ဝာ ဂုမ္ဗတော နိက္ခန္တာ ။ ဧကမန္တေ ဌိတော သဟာယကတ္ထေရော တံ ကာရဏံ ဒိသ္ဝာဝ ဒောမနသ္သဇာတော ‘‘နဋ္ဌော ဒာနိ မေ ဣမိနာ ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ ဒီဃရတ္တာနုဂတော သိနေဟော, သစာဟံ ဧဝံဝိဓဘာဝံ ဇာနေယ္ယံ, ဧတ္တကံ ကာလံ ဣမိနာ သဒ္ဓိံ ဝိသ္သာသံ န ကရေယ္ယ’’န္တိ စိန္တေတ္ဝာ အာဂစ္ဆန္တံယေဝ နံ ‘‘ဂဏ္ဟာဟာဝုသော, တုယ္ဟံ ပတ္တစီဝရံ, တာဒိသေန ပာပေန သဒ္ဓိံ ဧကမဂ္ဂေန န ဂစ္ဆာမီ’’တိ အာဟ။ တံ ကထံ သုတ္ဝာ တသ္သ လဇ္ဇိဘိက္ခုနော ဟဒယံ တိခိဏသတ္တိံ ဂဟေတ္ဝာ ဝိဒ္ဓံ ဝိယ အဟောသိ။ တတော နံ အာဟ – ‘‘အာဝုသော, ကိန္နာမေတံ ဝဒသိ, အဟံ ဧတ္တကံ ကာလံ ဒုက္ကဋမတ္တမ္ပိ အာပတ္တိံ န ဇာနာမိ, တ္ဝံ ပန မံ အဇ္ဇ ‘ပာပော’တိ ဝဒသိ, ကိံ တေ ဒိဋ္ဌန္တိ, ကိံ အညေန ဒိဋ္ဌေန, ကိံ တ္ဝံ ဧဝံဝိဓေန အလင္ကတပဋိယတ္တေန မာတုဂာမေန သဒ္ဓိံ ဧကဋ္ဌာနေ ဟုတ္ဝာ နိက္ခန္တော’’တိ? ‘‘နတ္ထေတံ, အာဝုသော, မယ္ဟံ, နာဟံ ဧဝရူပံ မာတုဂာမံ ပသ္သာမီ’’တိ တသ္သ ယာဝတတိယံ ကထေန္တသ္သာပိ ဣတရော ထေရော ကထံ အသဒ္ဒဟိတ္ဝာ အတ္တနာ ဒိဋ္ဌကာရဏံယေဝ ဘူတတ္တံ ကတ္ဝာ ဂဏ္ဟန္တော တေန သဒ္ဓိံ ဧကမဂ္ဂေန အဂန္တ္ဝာ အညေန မဂ္ဂေန သတ္ထု သန္တိကံ ဂတော။ ဣတရောပိ ဘိက္ခု အညေန မဂ္ဂေန သတ္ထု သန္တိကံယေဝ ဂတော။
Atheko thero ekassa hatthe pattacīvaraṃ datvā sarīravaḷañjanatthaṃ udakaphāsukaṭṭhānaṃ gantvā dhotahatthapādo hutvā gumbasamīpato nikkhamati. Bhummadevatā tassa therassa pacchato pacchato uttamarūpā itthī hutvā kese vidhunitvā saṃvidhāya bandhantī viya piṭṭhiyaṃ paṃsuṃ puñchamānā viya sāṭakaṃ saṃvidhāya nivāsayamānā viya ca hutvā therassa padānupadikā hutvā gumbato nikkhantā . Ekamante ṭhito sahāyakatthero taṃ kāraṇaṃ disvāva domanassajāto ‘‘naṭṭho dāni me iminā bhikkhunā saddhiṃ dīgharattānugato sineho, sacāhaṃ evaṃvidhabhāvaṃ jāneyyaṃ, ettakaṃ kālaṃ iminā saddhiṃ vissāsaṃ na kareyya’’nti cintetvā āgacchantaṃyeva naṃ ‘‘gaṇhāhāvuso, tuyhaṃ pattacīvaraṃ, tādisena pāpena saddhiṃ ekamaggena na gacchāmī’’ti āha. Taṃ kathaṃ sutvā tassa lajjibhikkhuno hadayaṃ tikhiṇasattiṃ gahetvā viddhaṃ viya ahosi. Tato naṃ āha – ‘‘āvuso, kinnāmetaṃ vadasi, ahaṃ ettakaṃ kālaṃ dukkaṭamattampi āpattiṃ na jānāmi, tvaṃ pana maṃ ajja ‘pāpo’ti vadasi, kiṃ te diṭṭhanti, kiṃ aññena diṭṭhena, kiṃ tvaṃ evaṃvidhena alaṅkatapaṭiyattena mātugāmena saddhiṃ ekaṭṭhāne hutvā nikkhanto’’ti? ‘‘Natthetaṃ, āvuso, mayhaṃ, nāhaṃ evarūpaṃ mātugāmaṃ passāmī’’ti tassa yāvatatiyaṃ kathentassāpi itaro thero kathaṃ asaddahitvā attanā diṭṭhakāraṇaṃyeva bhūtattaṃ katvā gaṇhanto tena saddhiṃ ekamaggena agantvā aññena maggena satthu santikaṃ gato. Itaropi bhikkhu aññena maggena satthu santikaṃyeva gato.
တတော ဘိက္ခုသင္ဃသ္သ ဥပောသထာဂာရံ ပဝိသနဝေလာယ သော ဘိက္ခု တံ ဘိက္ခုံ ဥပောသထဂ္ဂေ ဒိသ္ဝာ သဉ္ဇာနိတ္ဝာ ‘‘ဣမသ္မိံ ဥပောသထဂ္ဂေ ဧဝရူပော နာမ ပာပဘိက္ခု အတ္ထိ, နာဟံ တေန သဒ္ဓိံ ဥပောသထံ ကရိသ္သာမီ’’တိ နိက္ခမိတ္ဝာ ဗဟိ အဋ္ဌာသိ။ အထ ဘုမ္မဒေဝတာ ‘‘ဘာရိယံ မယာ ကမ္မံ ကတ’’န္တိ မဟလ္လကဥပာသကဝဏ္ဏေန တသ္သ သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ – ‘‘ကသ္မာ, ဘန္တေ, အယ္ယော ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဌိတော’’တိ အာဟ။ ‘‘ဥပာသက, ဣမံ ဥပောသထဂ္ဂံ ဧကော ပာပဘိက္ခု ပဝိဋ္ဌော, ‘အဟံ တေန သဒ္ဓိံ ဥပောသထံ န ကရောမီ’တိ ဗဟိ ဌိတောမ္ဟီ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ, မာ ဧဝံ ဂဏ္ဟထ, ပရိသုဒ္ဓသီလော ဧသ ဘိက္ခု, တုမ္ဟေဟိ ဒိဋ္ဌမာတုဂာမော နာမ အဟံ။ မယာ တုမ္ဟာကံ ဝီမံသနတ္ထာယ ‘ဒဠ္ဟာ နု ခော ဣမေသံ ထေရာနံ မေတ္တိ, နော ဒဠ္ဟာ’တိ ဘိဇ္ဇနာဘိဇ္ဇနဘာဝံ ဩလောကေန္တေန တံ ကမ္မံ ကတ’’န္တိ။ ‘‘ကော ပန တ္ဝံ, သပ္ပုရိသာ’’တိ? ‘‘အဟံ ဧကာ ဘုမ္မဒေဝတာ, ဘန္တေ’’တိ။ ဒေဝပုတ္တော ကထေန္တောယေဝ ဒိဗ္ဗာနုဘာဝေန ဌတ္ဝာ ထေရသ္သ ပာဒမူလေ ပတိတ္ဝာ ‘‘မယ္ဟံ, ဘန္တေ, ခမထ, ထေရသ္သ ဧသော ဒောသော နတ္ထိ, ဥပောသထံ ကရောထာ’’တိ ထေရံ ယာစိတ္ဝာ ဥပောသထဂ္ဂံ ပဝေသေသိ။ သော ထေရော ဥပောသထံ တာဝ ဧကဋ္ဌာနေ အကာသိ။ မိတ္တသန္ထဝဝသေန ပန ပုန တေန သဒ္ဓိံ န ဧကဋ္ဌာနေ ဝသိ။ ဣမသ္သ ထေရသ္သ ဒောသံ န ကထေသိ။ အပရဘာဂေ စုဒိတကတ္ထေရော ပန ဝိပသ္သနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော အရဟတ္တံ ပာပုဏိ။
Tato bhikkhusaṅghassa uposathāgāraṃ pavisanavelāya so bhikkhu taṃ bhikkhuṃ uposathagge disvā sañjānitvā ‘‘imasmiṃ uposathagge evarūpo nāma pāpabhikkhu atthi, nāhaṃ tena saddhiṃ uposathaṃ karissāmī’’ti nikkhamitvā bahi aṭṭhāsi. Atha bhummadevatā ‘‘bhāriyaṃ mayā kammaṃ kata’’nti mahallakaupāsakavaṇṇena tassa santikaṃ gantvā – ‘‘kasmā, bhante, ayyo imasmiṃ ṭhāne ṭhito’’ti āha. ‘‘Upāsaka, imaṃ uposathaggaṃ eko pāpabhikkhu paviṭṭho, ‘ahaṃ tena saddhiṃ uposathaṃ na karomī’ti bahi ṭhitomhī’’ti. ‘‘Bhante, mā evaṃ gaṇhatha, parisuddhasīlo esa bhikkhu, tumhehi diṭṭhamātugāmo nāma ahaṃ. Mayā tumhākaṃ vīmaṃsanatthāya ‘daḷhā nu kho imesaṃ therānaṃ metti, no daḷhā’ti bhijjanābhijjanabhāvaṃ olokentena taṃ kammaṃ kata’’nti. ‘‘Ko pana tvaṃ, sappurisā’’ti? ‘‘Ahaṃ ekā bhummadevatā, bhante’’ti. Devaputto kathentoyeva dibbānubhāvena ṭhatvā therassa pādamūle patitvā ‘‘mayhaṃ, bhante, khamatha, therassa eso doso natthi, uposathaṃ karothā’’ti theraṃ yācitvā uposathaggaṃ pavesesi. So thero uposathaṃ tāva ekaṭṭhāne akāsi. Mittasanthavavasena pana puna tena saddhiṃ na ekaṭṭhāne vasi. Imassa therassa dosaṃ na kathesi. Aparabhāge cuditakatthero pana vipassanāya kammaṃ karonto arahattaṃ pāpuṇi.
ဘုမ္မဒေဝတာ တသ္သ ကမ္မသ္သ နိသ္သန္ဒေန ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ အပာယတော န မုစ္စိတ္ထ။ သစေ ပန ကာလေန ကာလံ မနုသ္သတ္တံ အာဂစ္ဆတိ, အညေန ယေန ကေနစိ ကတော ဒောသော တသ္သေဝ ဥပရိ ပတတိ။ သော အမ္ဟာကံ ဘဂဝတော ဥပ္ပန္နကာလေ သာဝတ္ထိယံ ဗ္ရာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ, ဓာနမာဏဝောတိသ္သ နာမံ အကံသု။ သော ဝယပ္ပတ္တော တယော ဝေဒေ ဥဂ္ဂဏ္ဟိတ္ဝာ မဟလ္လကကာလေ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတ္ဝာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓော သာသနေ ပဗ္ဗဇိ။ တသ္သ ဥပသမ္ပန္နဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဧကာ အလင္ကတပဋိယတ္တာ ဣတ္ထီ တသ္မိံ ဂာမံ ပဝိသန္တေ သဒ္ဓိံယေဝ ပဝိသတိ, နိက္ခမန္တေ နိက္ခမတိ, ဝိဟာရံ ပဝိသန္တေပိ သဒ္ဓိံ ပဝိသတိ, တိဋ္ဌန္တေပိ တိဋ္ဌတီတိ ဧဝံ နိစ္စာနုဗန္ဓာ ပညာယတိ။ ထေရော တံ န ပသ္သတိ။ တသ္သ ပန ပုရိမကမ္မသ္သ နိသ္သန္ဒေန သာ အညေသံ ဥပဋ္ဌာသိ။
Bhummadevatā tassa kammassa nissandena ekaṃ buddhantaraṃ apāyato na muccittha. Sace pana kālena kālaṃ manussattaṃ āgacchati, aññena yena kenaci kato doso tasseva upari patati. So amhākaṃ bhagavato uppannakāle sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbatti, dhānamāṇavotissa nāmaṃ akaṃsu. So vayappatto tayo vede uggaṇhitvā mahallakakāle satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho sāsane pabbaji. Tassa upasampannadivasato paṭṭhāya ekā alaṅkatapaṭiyattā itthī tasmiṃ gāmaṃ pavisante saddhiṃyeva pavisati, nikkhamante nikkhamati, vihāraṃ pavisantepi saddhiṃ pavisati, tiṭṭhantepi tiṭṭhatīti evaṃ niccānubandhā paññāyati. Thero taṃ na passati. Tassa pana purimakammassa nissandena sā aññesaṃ upaṭṭhāsi.
ဂာမေ ယာဂုဘိက္ခံ ဒဒမာနာ ဣတ္ထိယော, ‘‘ဘန္တေ, အယံ ဧကော ယာဂုဥဠုင္ကော တုမ္ဟာကံ, ဧကော ဣမိသ္သာ အမ္ဟာကံ သဟာယိကာယာ’’တိ ပရိဟာသံ ကရောန္တိ။ ထေရသ္သ မဟတီ ဝိဟေသာ ဟောတိ။ ဝိဟာရဂတမ္ပိ နံ သာမဏေရာ စေဝ ဒဟရဘိက္ခူ စ ပရိဝာရေတ္ဝာ ‘‘ဓာနော ကောဏ္ဍော ဇာတော’’တိ ပရိဟာသံ ကရောန္တိ။ အထသ္သ တေနေဝ ကာရဏေန ကုဏ္ဍဓာနော ထေရောတိ နာမံ ဇာတံ။ သော ဥဋ္ဌာယ သမုဋ္ဌာယ တေဟိ ကရိယမာနံ ကေဠိံ သဟိတုံ အသက္ကောန္တော ဥမ္မာဒံ ဂဟေတ္ဝာ ‘‘တုမ္ဟေ ကောဏ္ဍာ, တုမ္ဟာကံ ဥပဇ္ဈာယော ကောဏ္ဍော, အာစရိယော ကောဏ္ဍော’’တိ ဝဒတိ။ အထ နံ သတ္ထု အာရောစေသုံ – ‘‘ကုဏ္ဍဓာနော, ဘန္တေ, ဒဟရသာမဏေရေဟိ သဒ္ဓိံ ဧဝံ ဖရုသဝာစံ ဝဒတီ’’တိ။ သတ္ထာ တံ ပက္ကောသာပေတ္ဝာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တ္ဝံ, ဓာန, ဒဟရသာမဏေရေဟိ သဒ္ဓိံ ဖရုသဝာစံ ဝဒသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ တေန ‘‘သစ္စံ ဘဂဝာ’’တိ ဝုတ္တေ – ‘‘ကသ္မာ ဧဝံ ဝဒသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဘန္တေ, နိဗဒ္ဓံ ဝိဟေသံ သဟိတုံ အသက္ကောန္တော ဧဝံ ကထေမီ’’တိ ။ ‘‘တ္ဝံ ပုဗ္ဗေ ကတကမ္မံ ယာဝဇ္ဇဒိဝသာ ဇီရာပေတုံ န သက္ကောသိ, ပုန ဧဝံ ဖရုသဝာစံ မာ ဝဒ ဘိက္ခူ’’တိ ဝတ္ဝာ အာဟ –
Gāme yāgubhikkhaṃ dadamānā itthiyo, ‘‘bhante, ayaṃ eko yāguuḷuṅko tumhākaṃ, eko imissā amhākaṃ sahāyikāyā’’ti parihāsaṃ karonti. Therassa mahatī vihesā hoti. Vihāragatampi naṃ sāmaṇerā ceva daharabhikkhū ca parivāretvā ‘‘dhāno koṇḍo jāto’’ti parihāsaṃ karonti. Athassa teneva kāraṇena kuṇḍadhāno theroti nāmaṃ jātaṃ. So uṭṭhāya samuṭṭhāya tehi kariyamānaṃ keḷiṃ sahituṃ asakkonto ummādaṃ gahetvā ‘‘tumhe koṇḍā, tumhākaṃ upajjhāyo koṇḍo, ācariyo koṇḍo’’ti vadati. Atha naṃ satthu ārocesuṃ – ‘‘kuṇḍadhāno, bhante, daharasāmaṇerehi saddhiṃ evaṃ pharusavācaṃ vadatī’’ti. Satthā taṃ pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, dhāna, daharasāmaṇerehi saddhiṃ pharusavācaṃ vadasī’’ti pucchi. Tena ‘‘saccaṃ bhagavā’’ti vutte – ‘‘kasmā evaṃ vadasī’’ti āha. ‘‘Bhante, nibaddhaṃ vihesaṃ sahituṃ asakkonto evaṃ kathemī’’ti . ‘‘Tvaṃ pubbe katakammaṃ yāvajjadivasā jīrāpetuṃ na sakkosi, puna evaṃ pharusavācaṃ mā vada bhikkhū’’ti vatvā āha –
‘‘မာဝောစ ဖရုသံ ကဉ္စိ၊ ဝုတ္တာ ပဋိဝဒေယ္ယု တံ။
‘‘Māvoca pharusaṃ kañci, vuttā paṭivadeyyu taṃ;
ဒုက္ခာ ဟိ သာရမ္ဘကထာ၊ ပဋိဒဏ္ဍာ ဖုသေယ္ယု တံ။
Dukkhā hi sārambhakathā, paṭidaṇḍā phuseyyu taṃ.
‘‘သစေ နေရေသိ အတ္တာနံ၊ ကံသော ဥပဟတော ယထာ။
‘‘Sace neresi attānaṃ, kaṃso upahato yathā;
ဧသ ပတ္တောသိ နိဗ္ဗာနံ၊ သာရမ္ဘော တေ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။ (ဓ. ပ. ၁၃၃-၁၃၄) –
Esa pattosi nibbānaṃ, sārambho te na vijjatī’’ti. (dha. pa. 133-134) –
ဣမဉ္စ ပန တသ္သ ထေရသ္သ မာတုဂာမေန သဒ္ဓိံ ဝိစရဏဘာဝံ ကောသလရညောပိ ကထယိံသု။ ရာဇာ ‘‘ဂစ္ဆထ, ဘဏေ, နံ ဝီမံသထာ’’တိ ပေသေတ္ဝာ သယမ္ပိ မန္ဒေနေဝ ပရိဝာရေန သဒ္ဓိံ ထေရသ္သ သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ ဧကမန္တေ ဩလောကေန္တော အဋ္ဌာသိ။ တသ္မိံ ခဏေ ထေရော သူစိကမ္မံ ကရောန္တော နိသိန္နော ဟောတိ။ သာပိ ဣတ္ထီ အဝိဒူရေ ဌာနေ ဌိတာ ဝိယ ပညာယတိ။
Imañca pana tassa therassa mātugāmena saddhiṃ vicaraṇabhāvaṃ kosalaraññopi kathayiṃsu. Rājā ‘‘gacchatha, bhaṇe, naṃ vīmaṃsathā’’ti pesetvā sayampi mandeneva parivārena saddhiṃ therassa santikaṃ gantvā ekamante olokento aṭṭhāsi. Tasmiṃ khaṇe thero sūcikammaṃ karonto nisinno hoti. Sāpi itthī avidūre ṭhāne ṭhitā viya paññāyati.
ရာဇာ တံ ဒိသ္ဝာ ‘‘အတ္ထိ တံ ကာရဏ’’န္တိ တသ္သာ ဌိတဋ္ဌာနံ အဂမာသိ။ သာ တသ္မိံ အာဂစ္ဆန္တေ ထေရသ္သ ဝသနပဏ္ဏသာလံ ပဝိဋ္ဌာ ဝိယ အဟောသိ။ ရာဇာပိ တာယ သဒ္ဓိံ ဧဝ ပဏ္ဏသာလာယံ ပဝိသိတ္ဝာ သဗ္ဗတ္ထ ဩလောကေန္တော အဒိသ္ဝာ ‘‘နာယံ မာတုဂာမော, ထေရသ္သ ဧကော ကမ္မဝိပာကော’’တိ သညံ ကတ္ဝာ ပဌမံ ထေရသ္သ သမီပေန ဂစ္ဆန္တောပိ ထေရံ အဝန္ဒိတ္ဝာ တသ္သ ကာရဏသ္သ အဘူတဘာဝံ ဉတ္ဝာ ပဏ္ဏသာလတော နိက္ခမိတ္ဝာ ထေရံ ဝန္ဒိတ္ဝာ ဧကမန္တေ နိသိန္နော ‘‘ကစ္စိ, ဘန္တေ, ပိဏ္ဍကေန န ကိလမထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ထေရော ‘‘ဝဋ္ဋတိ, မဟာရာဇာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဇာနာမဟံ, ဘန္တေ, အယ္ယသ္သ ကထံ, ဧဝရူပေနုပက္ကိလေသေန သဒ္ဓိံ စရန္တာနံ တုမ္ဟာကံ ကေ နာမ ပသီဒိသ္သန္တိ, ဣတော ပဋ္ဌာယ ဝော ကတ္ထစိ ဂမနကိစ္စံ နတ္ထိ။ အဟံ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ဥပဋ္ဌဟိသ္သာမိ, တုမ္ဟေ ယောနိသောမနသိကာရေ မာ ပမဇ္ဇိတ္ထာ’’တိ ဝတ္ဝာ နိဗဒ္ဓဘိက္ခံ ပဋ္ဌပေသိ။ ထေရော ရာဇာနံ ဥပတ္ထမ္ဘကံ လဘိတ္ဝာ ဘောဇနသပ္ပာယေန ဧကဂ္ဂစိတ္တော ဟုတ္ဝာ ဝိပသ္သနံ ဝဍ္ဎေတ္ဝာ အရဟတ္တံ ပာပုဏိ။ တတော ပဋ္ဌာယ သာ ဣတ္ထီ အန္တရဓာယိ။
Rājā taṃ disvā ‘‘atthi taṃ kāraṇa’’nti tassā ṭhitaṭṭhānaṃ agamāsi. Sā tasmiṃ āgacchante therassa vasanapaṇṇasālaṃ paviṭṭhā viya ahosi. Rājāpi tāya saddhiṃ eva paṇṇasālāyaṃ pavisitvā sabbattha olokento adisvā ‘‘nāyaṃ mātugāmo, therassa eko kammavipāko’’ti saññaṃ katvā paṭhamaṃ therassa samīpena gacchantopi theraṃ avanditvā tassa kāraṇassa abhūtabhāvaṃ ñatvā paṇṇasālato nikkhamitvā theraṃ vanditvā ekamante nisinno ‘‘kacci, bhante, piṇḍakena na kilamathā’’ti pucchi. Thero ‘‘vaṭṭati, mahārājā’’ti āha. ‘‘Jānāmahaṃ, bhante, ayyassa kathaṃ, evarūpenupakkilesena saddhiṃ carantānaṃ tumhākaṃ ke nāma pasīdissanti, ito paṭṭhāya vo katthaci gamanakiccaṃ natthi. Ahaṃ catūhi paccayehi upaṭṭhahissāmi, tumhe yonisomanasikāre mā pamajjitthā’’ti vatvā nibaddhabhikkhaṃ paṭṭhapesi. Thero rājānaṃ upatthambhakaṃ labhitvā bhojanasappāyena ekaggacitto hutvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tato paṭṭhāya sā itthī antaradhāyi.
တဒာ မဟာသုဘဒ္ဒာ ဥဂ္ဂနဂရေ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကုလေ ဝသမာနာ ‘‘သတ္ထာ မံ အနုကမ္ပတူ’’တိ ဥပောသထင္ဂံ အဓိဋ္ဌာယ နိရာမဂန္ဓာ ဟုတ္ဝာ ဥပရိပာသာဒတလေ ဌိတာ ‘‘ဣမာနိ ပုပ္ဖာနိ အန္တရေ အဋ္ဌတ္ဝာ ဒသဗလသ္သ မတ္ထကေ ဝိတာနံ ဟုတ္ဝာ တိဋ္ဌန္တု, ဒသဗလော ဣမာယ သညာယ သ္ဝေ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ မယ္ဟံ ဘိက္ခံ ဂဏ္ဟတူ’’တိ သစ္စကိရိယံ ကတ္ဝာ အဋ္ဌ သုမနပုပ္ဖမုဋ္ဌိယော ဝိသ္သဇ္ဇေသိ။ ပုပ္ဖာနိ ဂန္တ္ဝာ ဓမ္မဒေသနာဝေလာယ သတ္ထု မတ္ထကေ ဝိတာနံ ဟုတ္ဝာ အဋ္ဌံသု။ သတ္ထာ တံ သုမနပုပ္ဖဝိတာနံ ဒိသ္ဝာ စိတ္တေနေဝ သုဘဒ္ဒာယ ဘိက္ခံ အဓိဝာသေတ္ဝာ ပုနဒိဝသေ အရုဏေ ဥဋ္ဌိတေ အာနန္ဒတ္ထေရံ အာဟ – ‘‘အာနန္ဒ, မယံ အဇ္ဇ ဒူရံ ဘိက္ခာစာရံ ဂမိသ္သာမ, ပုထုဇ္ဇနာနံ အဒတ္ဝာ အရိယာနံယေဝ သလာကံ ဒေဟီ’’တိ။ ထေရော ဘိက္ခူနံ အာရောစေသိ – ‘‘အာဝုသော, သတ္ထာ အဇ္ဇ ဒူရံ ဘိက္ခာစာရံ ဂမိသ္သတိ။ ပုထုဇ္ဇနာ မာ ဂဏ္ဟန္တု, အရိယာဝ သလာကံ ဂဏ္ဟန္တူ’’တိ။ ကုဏ္ဍဓာနတ္ထေရော – ‘‘အာဟရာဝုသော, သလာက’’န္တိ ပဌမံယေဝ ဟတ္ထံ ပသာရေသိ။ အာနန္ဒော ‘‘သတ္ထာ တာဒိသာနံ ဘိက္ခူနံ သလာကံ န ဒာပေတိ, အရိယာနံယေဝ ဒာပေတီ’’တိ ဝိတက္ကံ ဥပ္ပာဒေတ္ဝာ ဂန္တ္ဝာ သတ္ထု အာရောစေသိ။ သတ္ထာ ‘‘အာဟရာပေန္တသ္သ သလာကံ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ ထေရော စိန္တေသိ – ‘‘သစေ ကုဏ္ဍဓာနသ္သ သလာကာ ဒာတုံ န ယုတ္တာ, အထ သတ္ထာ ပဋိဗာဟေယ္ယ, ဘဝိသ္သတိ ဧတ္ထ ကာရဏ’’န္တိ ‘‘ကုဏ္ဍဓာနသ္သ သလာကံ ဒသ္သာမီ’’တိ ဂမနံ အဘိနီဟရိ။ ကုဏ္ဍဓာနော တသ္သ ပုရာဂမနာ ဧဝ အဘိညာပာဒကံ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတ္ဝာ ဣဒ္ဓိယာ အာကာသေ ဌတ္ဝာ ‘‘အာဟရာဝုသော အာနန္ဒ, သတ္ထာ မံ ဇာနာတိ, မာဒိသံ ဘိက္ခုံ ပဌမံ သလာကံ ဂဏ္ဟန္တံ န သတ္ထာ ဝာရေတီ’’တိ ဟတ္ထံ ပသာရေတ္ဝာ သလာကံ ဂဏ္ဟိ။ သတ္ထာ တံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတ္ဝာ ထေရံ ဣမသ္မိံ သာသနေ ပဌမံ သလာကံ ဂဏ္ဟန္တာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။ ယသ္မာ အယံ ထေရော ရာဇာနံ ဥပတ္ထမ္ဘံ လဘိတ္ဝာ သပ္ပာယာဟာရပဋိလာဘေန သမာဟိတစိတ္တော ဝိပသ္သနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော ဥပနိသ္သယသမ္ပန္နတာယ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ ဧဝံဘူတသ္သာပိ ဣမသ္သ ထေရသ္သ ဂုဏေ အဇာနန္တာ ယေ ပုထုဇ္ဇနာ ဘိက္ခူ ‘‘အယံ ပဌမံ သလာကံ ဂဏ္ဟတိ, ကိံ နု ခော ဧတ’’န္တိ ဝိမတိံ ဥပ္ပာဒေန္တိ။ တေသံ တံ ဝိမတိဝိဓမနတ္ထံ ထေရော အာကာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တ္ဝာ ဣဒ္ဓိပာဋိဟာရိယံ ဒသ္သေတ္ဝာ အညာပဒေသေန အညံ ဗ္ယာကရောန္တော ‘‘ပဉ္စ ဆိန္ဒေ’’တိ ဂာထံ အဘာသိ။
Tadā mahāsubhaddā ugganagare micchādiṭṭhikule vasamānā ‘‘satthā maṃ anukampatū’’ti uposathaṅgaṃ adhiṭṭhāya nirāmagandhā hutvā uparipāsādatale ṭhitā ‘‘imāni pupphāni antare aṭṭhatvā dasabalassa matthake vitānaṃ hutvā tiṭṭhantu, dasabalo imāya saññāya sve pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ mayhaṃ bhikkhaṃ gaṇhatū’’ti saccakiriyaṃ katvā aṭṭha sumanapupphamuṭṭhiyo vissajjesi. Pupphāni gantvā dhammadesanāvelāya satthu matthake vitānaṃ hutvā aṭṭhaṃsu. Satthā taṃ sumanapupphavitānaṃ disvā citteneva subhaddāya bhikkhaṃ adhivāsetvā punadivase aruṇe uṭṭhite ānandattheraṃ āha – ‘‘ānanda, mayaṃ ajja dūraṃ bhikkhācāraṃ gamissāma, puthujjanānaṃ adatvā ariyānaṃyeva salākaṃ dehī’’ti. Thero bhikkhūnaṃ ārocesi – ‘‘āvuso, satthā ajja dūraṃ bhikkhācāraṃ gamissati. Puthujjanā mā gaṇhantu, ariyāva salākaṃ gaṇhantū’’ti. Kuṇḍadhānatthero – ‘‘āharāvuso, salāka’’nti paṭhamaṃyeva hatthaṃ pasāresi. Ānando ‘‘satthā tādisānaṃ bhikkhūnaṃ salākaṃ na dāpeti, ariyānaṃyeva dāpetī’’ti vitakkaṃ uppādetvā gantvā satthu ārocesi. Satthā ‘‘āharāpentassa salākaṃ dehī’’ti āha. Thero cintesi – ‘‘sace kuṇḍadhānassa salākā dātuṃ na yuttā, atha satthā paṭibāheyya, bhavissati ettha kāraṇa’’nti ‘‘kuṇḍadhānassa salākaṃ dassāmī’’ti gamanaṃ abhinīhari. Kuṇḍadhāno tassa purāgamanā eva abhiññāpādakaṃ catutthajjhānaṃ samāpajjitvā iddhiyā ākāse ṭhatvā ‘‘āharāvuso ānanda, satthā maṃ jānāti, mādisaṃ bhikkhuṃ paṭhamaṃ salākaṃ gaṇhantaṃ na satthā vāretī’’ti hatthaṃ pasāretvā salākaṃ gaṇhi. Satthā taṃ aṭṭhuppattiṃ katvā theraṃ imasmiṃ sāsane paṭhamaṃ salākaṃ gaṇhantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi. Yasmā ayaṃ thero rājānaṃ upatthambhaṃ labhitvā sappāyāhārapaṭilābhena samāhitacitto vipassanāya kammaṃ karonto upanissayasampannatāya chaḷabhiñño ahosi. Evaṃbhūtassāpi imassa therassa guṇe ajānantā ye puthujjanā bhikkhū ‘‘ayaṃ paṭhamaṃ salākaṃ gaṇhati, kiṃ nu kho eta’’nti vimatiṃ uppādenti. Tesaṃ taṃ vimatividhamanatthaṃ thero ākāsaṃ abbhuggantvā iddhipāṭihāriyaṃ dassetvā aññāpadesena aññaṃ byākaronto ‘‘pañca chinde’’ti gāthaṃ abhāsi.
၁. ဧဝံ သော ပူရိတပုညသမ္ဘာရာနုရူပေန အရဟာ ဟုတ္ဝာ ပတ္တဧတဒဂ္ဂဋ္ဌာနော အတ္တနော ပုဗ္ဗကမ္မံ သရိတ္ဝာ သောမနသ္သဝသေန ပုဗ္ဗစရိတာပဒာနံ ပကာသေန္တော သတ္တာဟံ ပဋိသလ္လီနန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သတ္ထာဟံ သတ္တဒိဝသံ နိရောဓသမာပတ္တိဝိဟာရေန ပဋိသလ္လီနံ ဝိဝေကဘူတန္တိ အတ္ထော။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝာတိ။
1. Evaṃ so pūritapuññasambhārānurūpena arahā hutvā pattaetadaggaṭṭhāno attano pubbakammaṃ saritvā somanassavasena pubbacaritāpadānaṃ pakāsento sattāhaṃ paṭisallīnantiādimāha. Tattha satthāhaṃ sattadivasaṃ nirodhasamāpattivihārena paṭisallīnaṃ vivekabhūtanti attho. Sesaṃ uttānatthamevāti.
ကုဏ္ဍဓာနတ္ထေရအပဒာနဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။
Kuṇḍadhānattheraapadānavaṇṇanā samattā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / အပဒာနပာဠိ • Apadānapāḷi / ၁. ကုဏ္ဍဓာနတ္ထေရအပဒာနံ • 1. Kuṇḍadhānattheraapadānaṃ