Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්‌ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā

    5. කුණ්‌ඩධානත්‌ථෙරගාථාවණ්‌ණනා

    5. Kuṇḍadhānattheragāthāvaṇṇanā

    පඤ්‌ච ඡින්‌දෙ පඤ්‌ච ජහෙති ආයස්‌මතො කුණ්‌ඩධානත්‌ථෙරස්‌ස ගාථා. කා උප්‌පත්‌ති? සො කිර පදුමුත්‌තරස්‌ස භගවතො කාලෙ හංසවතීනගරෙ කුලගෙහෙ උප්‌පන්‌නො වයප්‌පත්‌තො හෙට්‌ඨා වුත්‌තනයෙනෙව භගවන්‌තං උපසඞ්‌කමිත්‌වා ධම්‌මං සුණන්‌තො සත්‌ථාරා එකං භික්‌ඛුං පඨමං සලාකං ගණ්‌හන්‌තානං අග්‌ගට්‌ඨානෙ ඨපියමානං දිස්‌වා තං ඨානන්‌තරං පත්‌ථෙත්‌වා තදනුරූපං පුඤ්‌ඤං කරොන්‌තො විචරි. සො එකදිවසං පදුමුත්‌තරස්‌ස භගවතො නිරොධසමාපත්‌තිතො වුට්‌ඨාය නිසින්‌නස්‌ස මනොසිලාචුණ්‌ණපිඤ්‌ජරං මහන්‌තං කදලිඵලකණ්‌ණිකං උපනෙසි, තං භගවා පටිග්‌ගහෙත්‌වා පරිභුඤ්‌ජි. සො තෙන පුඤ්‌ඤකම්‌මෙන එකාදසක්‌ඛත්‌තුං දෙවෙසු දෙවරජ්‌ජං කාරෙසි. චතුවීසතිවාරෙ රාජා අහොසි චක්‌කවත්‌තී. එවං සො පුනප්‌පුනං පුඤ්‌ඤානි කත්‌වා අපරාපරං දෙවමනුස්‌සෙසු සංසරන්‌තො කස්‌සපබුද්‌ධකාලෙ භුම්‌මදෙවතා හුත්‌වා නිබ්‌බත්‌ති. දීඝායුකබුද්‌ධානඤ්‌ච නාම න අන්‌වද්‌ධමාසිකො උපොසථො හොති. තථා හි විපස්‌සිස්‌ස භගවතො ඡබ්‌බස්‌සන්‌තරෙ ඡබ්‌බස්‌සන්‌තරෙ උපොසථො අහොසි. කස්‌සපදසබලො පන ඡට්‌ඨෙ ඡට්‌ඨෙ මාසෙ පාතිමොක්‌ඛං ඔසාරෙසි. තස්‌ස පාතිමොක්‌ඛස්‌ස ඔසාරණකාලෙ දිසාවාසිකා ද්‌වෙ සහායකා භික්‌ඛූ ‘‘උපොසථං කරිස්‌සාමා’’ති ගච්‌ඡන්‌ති.

    Pañcachinde pañca jaheti āyasmato kuṇḍadhānattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare kulagehe uppanno vayappatto heṭṭhā vuttanayeneva bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ suṇanto satthārā ekaṃ bhikkhuṃ paṭhamaṃ salākaṃ gaṇhantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapiyamānaṃ disvā taṃ ṭhānantaraṃ patthetvā tadanurūpaṃ puññaṃ karonto vicari. So ekadivasaṃ padumuttarassa bhagavato nirodhasamāpattito vuṭṭhāya nisinnassa manosilācuṇṇapiñjaraṃ mahantaṃ kadaliphalakaṇṇikaṃ upanesi, taṃ bhagavā paṭiggahetvā paribhuñji. So tena puññakammena ekādasakkhattuṃ devesu devarajjaṃ kāresi. Catuvīsativāre rājā ahosi cakkavattī. Evaṃ so punappunaṃ puññāni katvā aparāparaṃ devamanussesu saṃsaranto kassapabuddhakāle bhummadevatā hutvā nibbatti. Dīghāyukabuddhānañca nāma na anvaddhamāsiko uposatho hoti. Tathā hi vipassissa bhagavato chabbassantare chabbassantare uposatho ahosi. Kassapadasabalo pana chaṭṭhe chaṭṭhe māse pātimokkhaṃ osāresi. Tassa pātimokkhassa osāraṇakāle disāvāsikā dve sahāyakā bhikkhū ‘‘uposathaṃ karissāmā’’ti gacchanti.

    අයං භුම්‌මදෙවතා චින්‌තෙසි – ‘‘ඉමෙසං ද්‌වින්‌නං භික්‌ඛූනං මෙත්‌ති අතිවිය දළ්‌හා, කිං නු ඛො, භෙදකෙ සති භිජ්‌ජෙය්‍ය, න භිජ්‌ජෙය්‍යා’’ති, සා තෙසං ඔකාසං ඔලොකයමානා තෙසං අවිදූරෙනෙව ගච්‌ඡති. අථෙකො ථෙරො එකස්‌ස හත්‌ථෙ පත්‌තචීවරං දත්‌වා සරීරවළඤ්‌ජනත්‌ථං උදකඵාසුකට්‌ඨානං ගන්‌ත්‌වා ධොතහත්‌ථපාදො හුත්‌වා ගුම්‌බසමීපතො නික්‌ඛමති භුම්‌මදෙවතා තස්‌ස ථෙරස්‌ස පච්‌ඡතො උත්‌තමරූපා ඉත්‌ථී හුත්‌වා කෙසෙ විධුනිත්‌වා සංවිධාය සම්‌බන්‌ධන්‌තී විය පිට්‌ඨියං පංසුං පුඤ්‌ඡමානා විය සාටකං සංවිධාය නිවාසයමානා විය ච හුත්‌වා ථෙරස්‌ස පදානුපදිකා හුත්‌වා ගුම්‌බතො නික්‌ඛන්‌තා. එකමන්‌තෙ ඨිතො සහායකත්‌ථෙරො තං කාරණං දිස්‌වාව දොමනස්‌සජාතො ‘‘නට්‌ඨො දානි මෙ ඉමිනා භික්‌ඛුනා සද්‌ධිං දීඝරත්‌තානුගතො සිනෙහො, සචාහං එවංවිධභාවං ජානෙය්‍යං, එත්‌තකං අද්‌ධානං ඉමිනා සද්‌ධිං විස්‌සාසං න කරෙය්‍ය’’න්‌ති චින්‌තෙත්‌වා ආගච්‌ඡන්‌තස්‌සෙවස්‌ස, ‘‘හන්‌දාවුසො, තුය්‌හං පත්‌තචීවරං, තාදිසෙන පාපෙන සද්‌ධිං එකමග්‌ගං නාගච්‌ඡාමී’’ති ආහ. තං කථං සුත්‌වා තස්‌ස ලජ්‌ජිභික්‌ඛුනො හදයං තිඛිණසත්‌තිං ගහෙත්‌වා විද්‌ධං විය අහොසි. තතො නං ආහ – ‘‘ආවුසො, කිං නාමෙතං වදසි, අහං එත්‌තකං කාලං දුක්‌කටමත්‌තම්‌පි ආපත්‌තිං න ජානාමි. ත්‌වං පන මං අජ්‌ජ ‘පාපො’ති වදසි, කිං තෙ දිට්‌ඨ’’න්‌ති. ‘‘කිං අඤ්‌ඤෙන දිට්‌ඨෙන, කිං ත්‌වං එවංවිධෙන අලඞ්‌කතපටියත්‌තෙන මාතුගාමෙන සද්‌ධිං එකට්‌ඨානෙ හුත්‌වා නික්‌ඛන්‌තො’’ති. ‘‘නත්‌ථෙතං, ආවුසො, මය්‌හං, නාහං එවරූපං මාතුගාමං පස්‌සාමී’’ති. තස්‌ස යාවතතියං කථෙන්‌තස්‌සාපි ඉතරො ථෙරො කථං අසද්‌දහිත්‌වා අත්‌තනා දිට්‌ඨකාරණංයෙව භූතත්‌තං කත්‌වා ගණ්‌හන්‌තො තෙන සද්‌ධිං එකමග්‌ගෙන අගන්‌ත්‌වා අඤ්‌ඤෙන මග්‌ගෙන සත්‌ථු සන්‌තිකං ගතො. ඉතරොපි භික්‌ඛු අඤ්‌ඤෙන මග්‌ගෙන සත්‌ථු සන්‌තිකංයෙව ගතො.

    Ayaṃ bhummadevatā cintesi – ‘‘imesaṃ dvinnaṃ bhikkhūnaṃ metti ativiya daḷhā, kiṃ nu kho, bhedake sati bhijjeyya, na bhijjeyyā’’ti, sā tesaṃ okāsaṃ olokayamānā tesaṃ avidūreneva gacchati. Atheko thero ekassa hatthe pattacīvaraṃ datvā sarīravaḷañjanatthaṃ udakaphāsukaṭṭhānaṃ gantvā dhotahatthapādo hutvā gumbasamīpato nikkhamati bhummadevatā tassa therassa pacchato uttamarūpā itthī hutvā kese vidhunitvā saṃvidhāya sambandhantī viya piṭṭhiyaṃ paṃsuṃ puñchamānā viya sāṭakaṃ saṃvidhāya nivāsayamānā viya ca hutvā therassa padānupadikā hutvā gumbato nikkhantā. Ekamante ṭhito sahāyakatthero taṃ kāraṇaṃ disvāva domanassajāto ‘‘naṭṭho dāni me iminā bhikkhunā saddhiṃ dīgharattānugato sineho, sacāhaṃ evaṃvidhabhāvaṃ jāneyyaṃ, ettakaṃ addhānaṃ iminā saddhiṃ vissāsaṃ na kareyya’’nti cintetvā āgacchantassevassa, ‘‘handāvuso, tuyhaṃ pattacīvaraṃ, tādisena pāpena saddhiṃ ekamaggaṃ nāgacchāmī’’ti āha. Taṃ kathaṃ sutvā tassa lajjibhikkhuno hadayaṃ tikhiṇasattiṃ gahetvā viddhaṃ viya ahosi. Tato naṃ āha – ‘‘āvuso, kiṃ nāmetaṃ vadasi, ahaṃ ettakaṃ kālaṃ dukkaṭamattampi āpattiṃ na jānāmi. Tvaṃ pana maṃ ajja ‘pāpo’ti vadasi, kiṃ te diṭṭha’’nti. ‘‘Kiṃ aññena diṭṭhena, kiṃ tvaṃ evaṃvidhena alaṅkatapaṭiyattena mātugāmena saddhiṃ ekaṭṭhāne hutvā nikkhanto’’ti. ‘‘Natthetaṃ, āvuso, mayhaṃ, nāhaṃ evarūpaṃ mātugāmaṃ passāmī’’ti. Tassa yāvatatiyaṃ kathentassāpi itaro thero kathaṃ asaddahitvā attanā diṭṭhakāraṇaṃyeva bhūtattaṃ katvā gaṇhanto tena saddhiṃ ekamaggena agantvā aññena maggena satthu santikaṃ gato. Itaropi bhikkhu aññena maggena satthu santikaṃyeva gato.

    තතො භික්‌ඛුසඞ්‌ඝස්‌ස උපොසථාගාරං පවිසනවෙලාය සො භික්‌ඛු තං භික්‌ඛුං උපොසථග්‌ගෙ සඤ්‌ජානිත්‌වා, ‘‘ඉමස්‌මිං උපොසථග්‌ගෙ එවරූපො නාම පාපභික්‌ඛු අත්‌ථි, නාහං තෙන සද්‌ධිං උපොසථං කරිස්‌සාමී’’ති නික්‌ඛමිත්‌වා බහි අට්‌ඨාසි. අථ භුම්‌මදෙවතා ‘‘භාරියං මයා කම්‌මං කත’’න්‌ති මහල්‌ලකඋපාසකවණ්‌ණෙන තස්‌ස සන්‌තිකං ගන්‌ත්‌වා ‘‘කස්‌මා, භන්‌තෙ, අය්‍යො ඉමස්‌මිං ඨානෙ ඨිතො’’ති ආහ. ‘‘උපාසක, ඉමං උපොසථග්‌ගං එකො පාපභික්‌ඛු පවිට්‌ඨො, ‘නාහං තෙන සද්‌ධිං උපොසථං කරොමී’ති බහි ඨිතොම්‌හී’’ති. ‘‘භන්‌තෙ, මා එවං ගණ්‌හථ, පරිසුද්‌ධසීලො එස භික්‌ඛු. තුම්‌හෙහි දිට්‌ඨමාතුගාමො නාම අහං, මයා තුම්‌හාකං වීමංසනත්‌ථාය ‘දළ්‌හා නු ඛො ඉමෙසං ථෙරානං මෙත්‌ති, නො දළ්‌හා’ති භිජ්‌ජනාභිජ්‌ජනභාවං ඔලොකෙන්‌තෙන තං කම්‌මං කත’’න්‌ති. ‘‘කො පන, ත්‌වං සප්‌පුරිසා’’ති? ‘‘අහං එකා භුම්‌මදෙවතා, භන්‌තෙ’’ති දෙවපුත්‌තො කථෙන්‌තො දිබ්‌බානුභාවෙන ඨත්‌වා ථෙරස්‌ස පාදෙසු නිපතිත්‌වා ‘‘මය්‌හං, භන්‌තෙ, ඛමථ, එතං දොසං ථෙරො න ජානාති, උපොසථං කරොථා’’ති ථෙරං යාචිත්‌වා උපොසථග්‌ගං පවෙසෙසි. සො ථෙරො උපොසථං තාව එකට්‌ඨානෙ අකාසි, මිත්‌තසන්‌ථවවසෙන පන පුන තෙන සද්‌ධිං න එකට්‌ඨානෙ අහොසීති. ඉමස්‌ස ථෙරස්‌ස කම්‌මං න කථීයති, චුදිතකත්‌ථෙරො පන අපරාපරං විපස්‌සනාය කම්‌මං කරොන්‌තො අරහත්‌තං පාපුණි.

    Tato bhikkhusaṅghassa uposathāgāraṃ pavisanavelāya so bhikkhu taṃ bhikkhuṃ uposathagge sañjānitvā, ‘‘imasmiṃ uposathagge evarūpo nāma pāpabhikkhu atthi, nāhaṃ tena saddhiṃ uposathaṃ karissāmī’’ti nikkhamitvā bahi aṭṭhāsi. Atha bhummadevatā ‘‘bhāriyaṃ mayā kammaṃ kata’’nti mahallakaupāsakavaṇṇena tassa santikaṃ gantvā ‘‘kasmā, bhante, ayyo imasmiṃ ṭhāne ṭhito’’ti āha. ‘‘Upāsaka, imaṃ uposathaggaṃ eko pāpabhikkhu paviṭṭho, ‘nāhaṃ tena saddhiṃ uposathaṃ karomī’ti bahi ṭhitomhī’’ti. ‘‘Bhante, mā evaṃ gaṇhatha, parisuddhasīlo esa bhikkhu. Tumhehi diṭṭhamātugāmo nāma ahaṃ, mayā tumhākaṃ vīmaṃsanatthāya ‘daḷhā nu kho imesaṃ therānaṃ metti, no daḷhā’ti bhijjanābhijjanabhāvaṃ olokentena taṃ kammaṃ kata’’nti. ‘‘Ko pana, tvaṃ sappurisā’’ti? ‘‘Ahaṃ ekā bhummadevatā, bhante’’ti devaputto kathento dibbānubhāvena ṭhatvā therassa pādesu nipatitvā ‘‘mayhaṃ, bhante, khamatha, etaṃ dosaṃ thero na jānāti, uposathaṃ karothā’’ti theraṃ yācitvā uposathaggaṃ pavesesi. So thero uposathaṃ tāva ekaṭṭhāne akāsi, mittasanthavavasena pana puna tena saddhiṃ na ekaṭṭhāne ahosīti. Imassa therassa kammaṃ na kathīyati, cuditakatthero pana aparāparaṃ vipassanāya kammaṃ karonto arahattaṃ pāpuṇi.

    භුම්‌මදෙවතා තස්‌ස කම්‌මස්‌ස නිස්‌සන්‌දෙන එකං බුද්‌ධන්‌තරං අපායභයතො න මුච්‌චිත්‌ථ. සචෙ පන කිස්‌මිඤ්‌චි කාලෙ මනුස්‌සත්‌තං ආගච්‌ඡති, අඤ්‌ඤෙන යෙන කෙනචි කතො දොසො තස්‌සෙව උපරි පතති. සො අම්‌හාකං භගවතො කාලෙ සාවත්‌ථියං බ්‍රාහ්‌මණකුලෙ නිබ්‌බත්‌ති. ‘‘ධානමාණවො’’තිස්‌ස නාමං අකංසු. සො වයප්‌පත්‌තො තයො වෙදෙ උග්‌ගණ්‌හිත්‌වා මහල්‌ලකකාලෙ සත්‌ථු ධම්‌මදෙසනං සුත්‌වා පටිලද්‌ධසද්‌ධො පබ්‌බජි, තස්‌ස උපසම්‌පන්‌නදිවසතො පට්‌ඨාය එකා අලඞ්‌කතපටියත්‌තා ඉත්‌ථී තස්‌මිං ගාමං පවිසන්‌තෙ සද්‌ධිංයෙව ගාමං පවිසති, නික්‌ඛමන්‌තෙ නික්‌ඛමති. විහාරං පවිසන්‌තෙපි සද්‌ධිං පවිසති, තිට්‌ඨන්‌තෙපි තිට්‌ඨතීති එවං නිච්‌චානුබන්‌ධා පඤ්‌ඤායති. ථෙරො තං න පස්‌සති. තස්‌ස පුන පුරිමකම්‌මනිස්‌සන්‌දෙන සා අඤ්‌ඤෙසං උපට්‌ඨාති. ගාමෙ යාගුං භික්‌ඛඤ්‌ච දදමානා ඉත්‌ථියො ‘‘භන්‌තෙ, අයං එකො යාගුඋළුඞ්‌කො තුම්‌හාකං, එකො ඉමිස්‌සා අම්‌හාකං සහායිකායා’’ති පරිහාසං කරොන්‌ති. ථෙරස්‌ස මහතී විහෙසා හොති. විහාරගතම්‌පි නං සාමණෙරා චෙව දහරා භික්‌ඛූ ච පරිවාරෙත්‌වා ‘‘ධානො කොණ්‌ඩො ජාතො’’ති පරිහාසං කරොන්‌ති. අථස්‌ස තෙනෙව කාරණෙන කුණ්‌ඩධානත්‌ථෙරොති නාමං ජාතං. සො උට්‌ඨාය සමුට්‌ඨාය තෙහි කරියමානං කෙළිං සහිතුං අසක්‌කොන්‌තො උම්‌මාදං ගහෙත්‌වා ‘‘තුම්‌හෙ කොණ්‌ඩා, තුම්‌හාකං උපජ්‌ඣායො කොණ්‌ඩො, ආචරියො කොණ්‌ඩො’’ති වදති. අථ නං සත්‌ථු ආරොචෙසුං ‘‘කුණ්‌ඩධානො, භන්‌තෙ, දහරසාමණෙරෙහි සද්‌ධිං එවං ඵරුසවාචං වදතී’’ති. සත්‌ථා තං පක්‌කොසාපෙත්‌වා ‘‘සච්‌චං කිර ත්‌වං, ධාන, සාමණෙරෙහි සද්‌ධිං ඵරුසවාචං වදසී’’ති වත්‌වා තෙන ‘‘සච්‌චං භගවා’’ති වුත්‌තෙ ‘‘කස්‌මා එවං වදෙසී’’ති ආහ. ‘‘භන්‌තෙ, නිබද්‌ධං විහෙසං අසහන්‌තො එවං කථෙමී’’ති. ‘‘ත්‌වං පුබ්‌බෙ කතකම්‌මං යාවජ්‌ජදිවසා ජීරාපෙතුං න සක්‌කොසි, පුන එවරූපං ඵරුසං මාවදී භික්‌ඛූ’’ති වත්‌වා ආහ –

    Bhummadevatā tassa kammassa nissandena ekaṃ buddhantaraṃ apāyabhayato na muccittha. Sace pana kismiñci kāle manussattaṃ āgacchati, aññena yena kenaci kato doso tasseva upari patati. So amhākaṃ bhagavato kāle sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbatti. ‘‘Dhānamāṇavo’’tissa nāmaṃ akaṃsu. So vayappatto tayo vede uggaṇhitvā mahallakakāle satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbaji, tassa upasampannadivasato paṭṭhāya ekā alaṅkatapaṭiyattā itthī tasmiṃ gāmaṃ pavisante saddhiṃyeva gāmaṃ pavisati, nikkhamante nikkhamati. Vihāraṃ pavisantepi saddhiṃ pavisati, tiṭṭhantepi tiṭṭhatīti evaṃ niccānubandhā paññāyati. Thero taṃ na passati. Tassa puna purimakammanissandena sā aññesaṃ upaṭṭhāti. Gāme yāguṃ bhikkhañca dadamānā itthiyo ‘‘bhante, ayaṃ eko yāguuḷuṅko tumhākaṃ, eko imissā amhākaṃ sahāyikāyā’’ti parihāsaṃ karonti. Therassa mahatī vihesā hoti. Vihāragatampi naṃ sāmaṇerā ceva daharā bhikkhū ca parivāretvā ‘‘dhāno koṇḍo jāto’’ti parihāsaṃ karonti. Athassa teneva kāraṇena kuṇḍadhānattheroti nāmaṃ jātaṃ. So uṭṭhāya samuṭṭhāya tehi kariyamānaṃ keḷiṃ sahituṃ asakkonto ummādaṃ gahetvā ‘‘tumhe koṇḍā, tumhākaṃ upajjhāyo koṇḍo, ācariyo koṇḍo’’ti vadati. Atha naṃ satthu ārocesuṃ ‘‘kuṇḍadhāno, bhante, daharasāmaṇerehi saddhiṃ evaṃ pharusavācaṃ vadatī’’ti. Satthā taṃ pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, dhāna, sāmaṇerehi saddhiṃ pharusavācaṃ vadasī’’ti vatvā tena ‘‘saccaṃ bhagavā’’ti vutte ‘‘kasmā evaṃ vadesī’’ti āha. ‘‘Bhante, nibaddhaṃ vihesaṃ asahanto evaṃ kathemī’’ti. ‘‘Tvaṃ pubbe katakammaṃ yāvajjadivasā jīrāpetuṃ na sakkosi, puna evarūpaṃ pharusaṃ māvadī bhikkhū’’ti vatvā āha –

    ‘‘මාවොච ඵරුසං කඤ්‌චි, වුත්‌තා පටිවදෙය්‍යු තං;

    ‘‘Māvoca pharusaṃ kañci, vuttā paṭivadeyyu taṃ;

    දුක්‌ඛා හි සාරම්‌භකථා, පටිදණ්‌ඩා ඵුසෙය්‍යු තං.

    Dukkhā hi sārambhakathā, paṭidaṇḍā phuseyyu taṃ.

    ‘‘සචෙ නෙරෙසි අත්‌තානං, කංසො උපහතො යථා;

    ‘‘Sace neresi attānaṃ, kaṃso upahato yathā;

    එස පත්‌තොසි නිබ්‌බානං, සාරම්‌භො තෙ න විජ්‌ජතී’’ති. (ධ. ප. 133-134);

    Esa pattosi nibbānaṃ, sārambho te na vijjatī’’ti. (dha. pa. 133-134);

    ඉමඤ්‌ච පන තස්‌ස ථෙරස්‌ස මාතුගාමෙන සද්‌ධිං විචරණභාවං කොසලරඤ්‌ඤොපි කථයිංසු. රාජා ‘‘ගච්‌ඡථ, භණෙ, වීමංසථා’’ති පෙසෙත්‌වා සයම්‌පි මන්‌දෙනෙව පරිවාරෙන ථෙරස්‌ස වසනට්‌ඨානං ගන්‌ත්‌වා එකමන්‌තෙ ඔලොකෙන්‌තො අට්‌ඨාසි. තස්‌මිං ඛණෙ ථෙරො සූචිකම්‌මං කරොන්‌තො නිසින්‌නො හොති, සාපි ඉත්‌ථී අවිදූරෙ ඨානෙ ඨිතා විය පඤ්‌ඤායති. රාජා දිස්‌වා ‘‘අත්‌ථිදං කාරණ’’න්‌ති තස්‌සා ඨිතට්‌ඨානං අගමාසි. සා තස්‌මිං ආගච්‌ඡන්‌තෙ ථෙරස්‌ස වසනපණ්‌ණසාලං පවිට්‌ඨා විය අහොසි. රාජාපි තාය සද්‌ධිං තමෙව පණ්‌ණසාලං පවිසිත්‌වා සබ්‌බත්‌ථ ඔලොකෙන්‌තො අදිස්‌වා ‘‘නායං මාතුගාමො, ථෙරස්‌ස එකො කම්‌මවිපාකො’’ති සඤ්‌ඤං කත්‌වා පඨමං ථෙරස්‌ස සමීපෙන ගච්‌ඡන්‌තොපි ථෙරං අවන්‌දිත්‌වා තස්‌ස කාරණස්‌ස අභූතභාවං ඤත්‌වා ආගම්‌ම ථෙරං වන්‌දිත්‌වා එකමන්‌තං නිසින්‌නො ‘‘කච්‌චි, භන්‌තෙ, පිණ්‌ඩකෙන න කිලමථා’’ති පුච්‌ඡි. ථෙරො ‘‘වට්‌ටති, මහාරාජා’’ති ආහ. ‘‘ජානාමහං, භන්‌තෙ, අය්‍යස්‌ස කථං, එවරූපෙන පරික්‌කිලෙසෙන සද්‌ධිං චරන්‌තානං තුම්‌හාකං කෙ නාම පසීදිස්‌සන්‌ති, ඉතො පට්‌ඨාය වො කත්‌ථචි ගමනකිච්‌චං නත්‌ථි, අහං චතූහි පච්‌චයෙහි තුම්‌හෙ උපට්‌ඨහිස්‌සාමි, තුම්‌හෙ යොනිසො මනසිකාරෙ මා පමජ්‌ජිත්‌ථා’’ති නිබද්‌ධභික්‌ඛං පට්‌ඨපෙසි. ථෙරො රාජානං උපත්‌ථම්‌භකං ලභිත්‌වා භොජනසප්‌පායෙන එකග්‌ගචිත්‌තො හුත්‌වා විපස්‌සනං වඩ්‌ඪෙත්‌වා අරහත්‌තං පාපුණි. තතො පට්‌ඨාය සා ඉත්‌ථී අන්‌තරධායි.

    Imañca pana tassa therassa mātugāmena saddhiṃ vicaraṇabhāvaṃ kosalaraññopi kathayiṃsu. Rājā ‘‘gacchatha, bhaṇe, vīmaṃsathā’’ti pesetvā sayampi mandeneva parivārena therassa vasanaṭṭhānaṃ gantvā ekamante olokento aṭṭhāsi. Tasmiṃ khaṇe thero sūcikammaṃ karonto nisinno hoti, sāpi itthī avidūre ṭhāne ṭhitā viya paññāyati. Rājā disvā ‘‘atthidaṃ kāraṇa’’nti tassā ṭhitaṭṭhānaṃ agamāsi. Sā tasmiṃ āgacchante therassa vasanapaṇṇasālaṃ paviṭṭhā viya ahosi. Rājāpi tāya saddhiṃ tameva paṇṇasālaṃ pavisitvā sabbattha olokento adisvā ‘‘nāyaṃ mātugāmo, therassa eko kammavipāko’’ti saññaṃ katvā paṭhamaṃ therassa samīpena gacchantopi theraṃ avanditvā tassa kāraṇassa abhūtabhāvaṃ ñatvā āgamma theraṃ vanditvā ekamantaṃ nisinno ‘‘kacci, bhante, piṇḍakena na kilamathā’’ti pucchi. Thero ‘‘vaṭṭati, mahārājā’’ti āha. ‘‘Jānāmahaṃ, bhante, ayyassa kathaṃ, evarūpena parikkilesena saddhiṃ carantānaṃ tumhākaṃ ke nāma pasīdissanti, ito paṭṭhāya vo katthaci gamanakiccaṃ natthi, ahaṃ catūhi paccayehi tumhe upaṭṭhahissāmi, tumhe yoniso manasikāre mā pamajjitthā’’ti nibaddhabhikkhaṃ paṭṭhapesi. Thero rājānaṃ upatthambhakaṃ labhitvā bhojanasappāyena ekaggacitto hutvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tato paṭṭhāya sā itthī antaradhāyi.

    තදා මහාසුභද්‌දා උග්‌ගනගරෙ මිච්‌ඡාදිට්‌ඨිකකුලෙ වසමානා ‘‘සත්‌ථා මං අනුකම්‌පතූ’’ති උපොසථං අධිට්‌ඨාය නිරාමගන්‌ධා හුත්‌වා උපරිපාසාදතලෙ ඨිතා ‘‘ඉමානි පුප්‌ඵානි අන්‌තරෙ අට්‌ඨත්‌වා දසබලස්‌ස මත්‌ථකෙ විතානං හුත්‌වා තිට්‌ඨන්‌තු, දසබලො ඉමාය සඤ්‌ඤාය ස්‌වෙ පඤ්‌චහි භික්‌ඛුසතෙහි සද්‌ධිං මය්‌හං භික්‌ඛං ගණ්‌හතූ’’ති සච්‌චකිරියං කත්‌වා අට්‌ඨ සුමනපුප්‌ඵමුට්‌ඨියො විස්‌සජ්‌ජෙසි. පුප්‌ඵානි ගන්‌ත්‌වා ධම්‌මදෙසනාවෙලාය සත්‌ථු මත්‌ථකෙ විතානං හුත්‌වා අට්‌ඨංසු. සත්‌ථා තං සුමනපුප්‌ඵවිතානං දිස්‌වා චිත්‌තෙනෙව සුභද්‌දාය භික්‌ඛං අධිවාසෙත්‌වා පුනදිවසෙ අරුණෙ උට්‌ඨිතෙ ආනන්‌දත්‌ථෙරං ආහ – ‘‘ආනන්‌ද, මයං අජ්‌ජ දූරං භික්‌ඛාචාරං ගමිස්‌සාම, පුථුජ්‌ජනානං අදත්‌වා අරියානංයෙව සලාකං දෙහී’’ති. ථෙරො භික්‌ඛූනං ආරොචෙසි – ‘‘ආවුසො, සත්‌ථා අජ්‌ජ දූරං භික්‌ඛාචාරං ගමිස්‌සති, පුථුජ්‌ජනා මා ගණ්‌හන්‌තු, අරියාව සලාකං ගණ්‌හන්‌තූ’’ති. කුණ්‌ඩධානත්‌ථෙරො ‘‘ආහර, ආවුසො සලාක’’න්‌ති පඨමංයෙව හත්‌ථං පසාරෙසි. ආනන්‌දො ‘‘සත්‌ථා තාදිසානං භික්‌ඛූනං සලාකං න දාපෙති, අරියානංයෙව දාපෙතී’’ති විතක්‌කං උප්‌පාදෙත්‌වා ගන්‌ත්‌වා සත්‌ථු ආරොචෙසි. සත්‌ථා ‘‘ආහරාපෙන්‌තස්‌ස සලාකං දෙහී’’ති ආහ. ථෙරො චින්‌තෙසි – ‘‘සචෙ කුණ්‌ඩධානස්‌ස සලාකා දාතුං න යුත්‌තා, අථ සත්‌ථා පටිබාහෙය්‍ය, භවිස්‌සති එත්‌ථ කාරණ’’න්‌ති ‘‘කුණ්‌ඩධානස්‌ස සලාකං දස්‌සාමී’’ති ගමනං අභිනීහරි. කුණ්‌ඩධානො තස්‌ස පුරෙ ආගමනා එව අභිඤ්‌ඤාපාදකං චතුත්‌ථජ්‌ඣානං සමාපජ්‌ජිත්‌වා ඉද්‌ධියා ආකාසෙ ඨත්‌වා ‘‘ආහරාවුසො, ආනන්‌ද, සත්‌ථා මං ජානාති, මාදිසං භික්‌ඛුං පඨමං සලාකං ගණ්‌හන්‌තං න සත්‌ථා නිවාරෙතී’’ති හත්‌ථං පසාරෙත්‌වා සලාකං ගණ්‌හි. සත්‌ථා තං අට්‌ඨුප්‌පත්‌තිං කත්‌වා ථෙරං ඉමස්‌මිං සාසනෙ පඨමං සලාකං ගණ්‌හන්‌තානං අග්‌ගට්‌ඨානෙ ඨපෙසි. යස්‌මා අයං ථෙරො රාජානං උපත්‌ථම්‌භකං ලභිත්‌වා සප්‌පායාහාරලාභෙන සමාහිතචිත්‌තො විපස්‌සනාය කම්‌මං කරොන්‌තො උපනිස්‌සයසම්‌පන්‌නතාය ඡළභිඤ්‌ඤො අහොසි. තෙන වුත්‌තං අපදානෙ (අප. ථෙර 1.4.1-16) –

    Tadā mahāsubhaddā ugganagare micchādiṭṭhikakule vasamānā ‘‘satthā maṃ anukampatū’’ti uposathaṃ adhiṭṭhāya nirāmagandhā hutvā uparipāsādatale ṭhitā ‘‘imāni pupphāni antare aṭṭhatvā dasabalassa matthake vitānaṃ hutvā tiṭṭhantu, dasabalo imāya saññāya sve pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ mayhaṃ bhikkhaṃ gaṇhatū’’ti saccakiriyaṃ katvā aṭṭha sumanapupphamuṭṭhiyo vissajjesi. Pupphāni gantvā dhammadesanāvelāya satthu matthake vitānaṃ hutvā aṭṭhaṃsu. Satthā taṃ sumanapupphavitānaṃ disvā citteneva subhaddāya bhikkhaṃ adhivāsetvā punadivase aruṇe uṭṭhite ānandattheraṃ āha – ‘‘ānanda, mayaṃ ajja dūraṃ bhikkhācāraṃ gamissāma, puthujjanānaṃ adatvā ariyānaṃyeva salākaṃ dehī’’ti. Thero bhikkhūnaṃ ārocesi – ‘‘āvuso, satthā ajja dūraṃ bhikkhācāraṃ gamissati, puthujjanā mā gaṇhantu, ariyāva salākaṃ gaṇhantū’’ti. Kuṇḍadhānatthero ‘‘āhara, āvuso salāka’’nti paṭhamaṃyeva hatthaṃ pasāresi. Ānando ‘‘satthā tādisānaṃ bhikkhūnaṃ salākaṃ na dāpeti, ariyānaṃyeva dāpetī’’ti vitakkaṃ uppādetvā gantvā satthu ārocesi. Satthā ‘‘āharāpentassa salākaṃ dehī’’ti āha. Thero cintesi – ‘‘sace kuṇḍadhānassa salākā dātuṃ na yuttā, atha satthā paṭibāheyya, bhavissati ettha kāraṇa’’nti ‘‘kuṇḍadhānassa salākaṃ dassāmī’’ti gamanaṃ abhinīhari. Kuṇḍadhāno tassa pure āgamanā eva abhiññāpādakaṃ catutthajjhānaṃ samāpajjitvā iddhiyā ākāse ṭhatvā ‘‘āharāvuso, ānanda, satthā maṃ jānāti, mādisaṃ bhikkhuṃ paṭhamaṃ salākaṃ gaṇhantaṃ na satthā nivāretī’’ti hatthaṃ pasāretvā salākaṃ gaṇhi. Satthā taṃ aṭṭhuppattiṃ katvā theraṃ imasmiṃ sāsane paṭhamaṃ salākaṃ gaṇhantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi. Yasmā ayaṃ thero rājānaṃ upatthambhakaṃ labhitvā sappāyāhāralābhena samāhitacitto vipassanāya kammaṃ karonto upanissayasampannatāya chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.4.1-16) –

    ‘‘සත්‌තාහං පටිසල්‌ලීනං, සයම්‌භුං අග්‌ගපුග්‌ගලං;

    ‘‘Sattāhaṃ paṭisallīnaṃ, sayambhuṃ aggapuggalaṃ;

    පසන්‌නචිත්‌තො සුමනො, බුද්‌ධසෙට්‌ඨං උපට්‌ඨහිං.

    Pasannacitto sumano, buddhaseṭṭhaṃ upaṭṭhahiṃ.

    ‘‘වුට්‌ඨිතං කාලමඤ්‌ඤාය, පදුමුත්‌තරං මහාමුනිං;

    ‘‘Vuṭṭhitaṃ kālamaññāya, padumuttaraṃ mahāmuniṃ;

    මහන්‌තිං කදලීකණ්‌ණිං, ගහෙත්‌වා උපගච්‌ඡහං.

    Mahantiṃ kadalīkaṇṇiṃ, gahetvā upagacchahaṃ.

    ‘‘පටිග්‌ගහෙත්‌වා භගවා, සබ්‌බඤ්‌ඤූ ලොකනායකො;

    ‘‘Paṭiggahetvā bhagavā, sabbaññū lokanāyako;

    මම චිත්‌තං පසාදෙන්‌තො, පරිභුඤ්‌ජි මහාමුනි.

    Mama cittaṃ pasādento, paribhuñji mahāmuni.

    ‘‘පරිභුඤ්‌ජිත්‌වා සම්‌බුද්‌ධො, සත්‌ථවාහො අනුත්‌තරො;

    ‘‘Paribhuñjitvā sambuddho, satthavāho anuttaro;

    සකාසනෙ නිසීදිත්‌වා, ඉමා ගාථා අභාසථ.

    Sakāsane nisīditvā, imā gāthā abhāsatha.

    ‘‘යෙ ච සන්‌ති සමිතාරො, යක්‌ඛා ඉමම්‌හි පබ්‌බතෙ;

    ‘‘Ye ca santi samitāro, yakkhā imamhi pabbate;

    අරඤ්‌ඤෙ භූතභබ්‍යානි, සුණන්‌තු වචනං මම.

    Araññe bhūtabhabyāni, suṇantu vacanaṃ mama.

    ‘‘යො සො බුද්‌ධං උපට්‌ඨාසි, මිගරාජංව කෙසරිං;

    ‘‘Yo so buddhaṃ upaṭṭhāsi, migarājaṃva kesariṃ;

    තමහං කිත්‌තයිස්‌සාමි, සුණාථ මම භාසතො.

    Tamahaṃ kittayissāmi, suṇātha mama bhāsato.

    ‘‘එකාදසඤ්‌චක්‌ඛත්‌තුං සො, දෙවරාජා භවිස්‌සති;

    ‘‘Ekādasañcakkhattuṃ so, devarājā bhavissati;

    චතුවීසතික්‌ඛත්‌තුඤ්‌ච, චක්‌කවත්‌තී භවිස්‌සති.

    Catuvīsatikkhattuñca, cakkavattī bhavissati.

    ‘‘කප්‌පසතසහස්‌සම්‌හි, ඔක්‌කාකකුලසම්‌භවො;

    ‘‘Kappasatasahassamhi, okkākakulasambhavo;

    ගොතමො නාම ගොත්‌තෙන, සත්‌ථා ලොකෙ භවිස්‌සති.

    Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.

    ‘‘අක්‌කොසිත්‌වාන සමණෙ, සීලවන්‌තෙ අනාසවෙ;

    ‘‘Akkositvāna samaṇe, sīlavante anāsave;

    පාපකම්‌මවිපාකෙන, නාමධෙය්‍යං ලභිස්‌සති.

    Pāpakammavipākena, nāmadheyyaṃ labhissati.

    ‘‘තස්‌ස ධම්‌මෙ සුදායාදො, ඔරසො ධම්‌මනිම්‌මිතො;

    ‘‘Tassa dhamme sudāyādo, oraso dhammanimmito;

    කුණ්‌ඩධානොති නාමෙන, සාවකො සො භවිස්‌සති.

    Kuṇḍadhānoti nāmena, sāvako so bhavissati.

    ‘‘පවිවෙකමනුයුත්‌තො, ඣායී ඣානරතො අහං;

    ‘‘Pavivekamanuyutto, jhāyī jhānarato ahaṃ;

    තොසයිත්‌වාන සත්‌ථාරං, විහරාමි අනාසවො.

    Tosayitvāna satthāraṃ, viharāmi anāsavo.

    ‘‘සාවකෙහි පරිවුතො, භික්‌ඛුසඞ්‌ඝපුරක්‌ඛතො;

    ‘‘Sāvakehi parivuto, bhikkhusaṅghapurakkhato;

    භික්‌ඛුසඞ්‌ඝෙ නිසීදිත්‌වා, සලාකං ගාහයී ජිනො.

    Bhikkhusaṅghe nisīditvā, salākaṃ gāhayī jino.

    ‘‘එකංසං චීවරං කත්‌වා, වන්‌දිත්‌වා ලොකනායකං;

    ‘‘Ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā, vanditvā lokanāyakaṃ;

    වදතං වරස්‌ස පුරතො, පඨමං අග්‌ගහෙසහං.

    Vadataṃ varassa purato, paṭhamaṃ aggahesahaṃ.

    ‘‘තෙන කම්‌මෙන භගවා, දසසහස්‌සිකම්‌පකො;

    ‘‘Tena kammena bhagavā, dasasahassikampako;

    භික්‌ඛුසඞ්‌ඝෙ නිසීදිත්‌වා, අග්‌ගට්‌ඨානෙ ඨපෙසි මං.

    Bhikkhusaṅghe nisīditvā, aggaṭṭhāne ṭhapesi maṃ.

    ‘‘වීරියං මෙ ධුරධොරය්‌හං, යොගක්‌ඛෙමාධිවාහනං;

    ‘‘Vīriyaṃ me dhuradhorayhaṃ, yogakkhemādhivāhanaṃ;

    ධාරෙමි අන්‌තිමං දෙහං, සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධසාසනෙ.

    Dhāremi antimaṃ dehaṃ, sammāsambuddhasāsane.

    ‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්‌හං…පෙ.… කතං බුද්‌ධස්‌ස සාසන’’න්‌ති.

    ‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.

    එවංභූතස්‌සපි ඉමස්‌ස ථෙරස්‌ස ගුණෙ අජානන්‌තා යෙ පුථුජ්‌ජනා භික්‌ඛූ තදා පඨමං සලාකග්‌ගහණෙ ‘‘කිං නු ඛො එත’’න්‌ති සමචින්‌තෙසුං. තෙසං විමතිවිධමනත්‌ථං ථෙරො ආකාසං අබ්‌භුග්‌ගන්‌ත්‌වා ඉද්‌ධිපාටිහාරියං දස්‌සෙත්‌වා අඤ්‌ඤාපදෙසෙන අඤ්‌ඤං බ්‍යාකරොන්‌තො ‘‘පඤ්‌ච ඡින්‌දෙ’’ති ගාථං අභාසි.

    Evaṃbhūtassapi imassa therassa guṇe ajānantā ye puthujjanā bhikkhū tadā paṭhamaṃ salākaggahaṇe ‘‘kiṃ nu kho eta’’nti samacintesuṃ. Tesaṃ vimatividhamanatthaṃ thero ākāsaṃ abbhuggantvā iddhipāṭihāriyaṃ dassetvā aññāpadesena aññaṃ byākaronto ‘‘pañca chinde’’ti gāthaṃ abhāsi.

    15. තත්‌ථ පඤ්‌ච ඡින්‌දෙති අපායූපපත්‌තිනිබ්‌බත්‌තනකානි පඤ්‌චොරම්‌භාගියානි සංයොජනානි පාදෙ බන්‌ධනරජ්‌ජුකං විය පුරිසො සත්‌ථෙන හෙට්‌ඨිමමග්‌ගත්‌තයෙන ඡින්‌දෙය්‍ය පජහෙය්‍ය. පඤ්‌ච ජහෙති උපරිදෙවලොකූපපත්‌තිහෙතුභූතානි පඤ්‌චුද්‌ධම්‌භාගියසංයොජනානි පුරිසො ගීවාය බන්‌ධනරජ්‌ජුකං විය අරහත්‌තමග්‌ගෙන ජහෙය්‍ය, ඡින්‌දෙය්‍ය වාති අත්‌ථො. පඤ්‌ච චුත්‌තරි භාවයෙති තෙසංයෙව උද්‌ධම්‌භාගියසංයොජනානං පහානාය සද්‌ධාදීනි පඤ්‌චින්‌ද්‍රියානි උත්‌තරි අනාගාමිමග්‌ගාධිගමතො උපරි භාවෙය්‍ය අග්‌ගමග්‌ගාධිගමවසෙන වඩ්‌ඪෙය්‍ය. පඤ්‌චසඞ්‌ගාතිගොති එවංභූතො පන පඤ්‌චන්‌නං රාගදොසමොහමානදිට්‌ඨිසඞ්‌ගානං අතික්‌කමනෙන පහානෙන පඤ්‌චසඞ්‌ගාතිගො හුත්‌වා. භික්‌ඛු ඔඝතිණ්‌ණොති වුච්‌චතීති සබ්‌බථා භින්‌නකිලෙසතාය භික්‌ඛූති, කාමභවදිට්‌ඨිඅවිජ්‌ජොඝෙ තරිත්‌වා තෙසං පාරභූතෙ නිබ්‌බානෙ ඨිතොති ච වුච්‌චතීති අත්‌ථො.

    15. Tattha pañca chindeti apāyūpapattinibbattanakāni pañcorambhāgiyāni saṃyojanāni pāde bandhanarajjukaṃ viya puriso satthena heṭṭhimamaggattayena chindeyya pajaheyya. Pañca jaheti uparidevalokūpapattihetubhūtāni pañcuddhambhāgiyasaṃyojanāni puriso gīvāya bandhanarajjukaṃ viya arahattamaggena jaheyya, chindeyya vāti attho. Pañca cuttari bhāvayeti tesaṃyeva uddhambhāgiyasaṃyojanānaṃ pahānāya saddhādīni pañcindriyāni uttari anāgāmimaggādhigamato upari bhāveyya aggamaggādhigamavasena vaḍḍheyya. Pañcasaṅgātigoti evaṃbhūto pana pañcannaṃ rāgadosamohamānadiṭṭhisaṅgānaṃ atikkamanena pahānena pañcasaṅgātigo hutvā. Bhikkhuoghatiṇṇoti vuccatīti sabbathā bhinnakilesatāya bhikkhūti, kāmabhavadiṭṭhiavijjoghe taritvā tesaṃ pārabhūte nibbāne ṭhitoti ca vuccatīti attho.

    කුණ්‌ඩධානත්‌ථෙරගාථාවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.

    Kuṇḍadhānattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 5. කුණ්‌ඩධානත්‌ථෙරගාථා • 5. Kuṇḍadhānattheragāthā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact